Przegrana z roku 1831 przekonała ogół polskich patriotów o całkowitej nieskuteczności dotychczasowych sposobów obrony niepodległości. W Polsce, pozostającej pod bezwzględnym uciskiem Iwana Paskiewicza, nie było możliwości na publiczną dyskusję dotyczącą przyczyn klęski a także przyszłości narodu. Podjęli ową dyskusję dobrowolnie opuszczający kraj uczestnicy listopadowego powstania. Dlatego tak ogromne znaczenie tej emigracji w po listopadowych czasach, jako środowiska, które wykuwało nowe programy do działania oraz starającego się realizować je.
Wielka emigracja wcale nie była zaplanowana. Na początku emigrowali przede wszystkim cywile: dziennikarze, politycy i urzędnicy, potem dopiero wojskowi. Do 1847 roku przez emigrację przewinęło się aż 11 tysięcy Polaków.
Prawe jej skrzydło stanowił tzw. obóz Czartoryskiego. Czartoryski wyprawiał agentów do Stambułu, krajów bałkańskich, także nawet na Kaukaz. Zamierzał także pozyskać papieża dla sprawy polskiej niepodległości. Chociaż Polsce nie udało się odzyskać niepodległości to jednak prowadzona dyplomatyczna działalność przypominała o polskiej sprawie na arenie międzynarodowej.
Głównym przywódcą centrowego ugrupowania był Joachim Lelewel. On to pragnął powiązać polską sprawę z rewolucyjnymi ruchami w Europie. W roku 1835 Szymon Konarski, Tadeusz Żabicki, a także bracia Zalescy wyruszyli będąc emisariuszami do ojczyzny i przez okres kilku lat stali na czele krajowej konspiracji, dając tym samym nadzieję rodakom na odbudowę Polski zjednoczonej i niepodległej.
Lewe zaś skrzydło wielkiej emigracji stanowiło Towarzystwo Demokratyczne Polskie, które głosiło, że niepodległość musi wywalczyć sobie Polska przy pomocy własnych sił. Program Towarzystwa zaczął kształtować opinię publiczną na emigracji oraz w kraju przez kolejne dziesięciolecia.
W czasie kiedy w polskich trzech zaborach nawet nie można było wymówić lub wydrukować samego słowa: ojczyzna, emigracja wówczas cieszyła się całkowitą swobodą słowa oraz szeroko korzystała z niej. Przede wszystkim kraj chłonął romantyczną poezję, zwłaszcza zaś jej arcydzieła, w jakich zawierał się potężny ładunek patriotycznych uczuć: III część "Dziadów" Adama Mickiewicza, "Pan Tadeusz", "Kordian", Krasińskiego "Irydion".
Reasumując, nie nadano Wielkiej Emigracji takiej nazwy jedynie mając wzgląd na jej ówczesny rozmiar, ale dlatego, iż podłożyła ona podwaliny pod zbudowanie niepodległego polskiego państwa. Wielka Emigracja wówczas reprezentowała całe polskie społeczeństwo oraz zadecydowała o przetrwaniu polskiego narodu.