II wojna światowa w Nowym Sączu i okolicach (Łososina Dolna, Rożnów, Tęgoborze)

II wojna światowa w Nowym Sączu:
Druga wojna światowa rozpoczęła się dla miasta 6 września 1939 roku. Nowego Sącza broniły dwie kompanie piechoty i jednia bateria artylerii. Po zaciętej walce Niemcy wkraczają do Sącza 7 września. Rozpoczyna się tragiczny okres okupacji.
Już w październiku rozwinęła się działalność konspiracyjna, polegająca głównie na przerzucie żołnierzy na południe do Węgier, a stamtąd do nowo tworzących się jednostek sił polskich we Francji. Drobne akcje dywersyjno-sabotażowe miały na celu raczej nie zwracanie na tę okolicę większej uwagi okupanta, bo gdy nic się nie dzieje lub dzieje się za wiele, ściąga to niepotrzebne zainteresowanie. Dzięki tym założeniom kurierzy i odpowiedzialni za przerzuty ludzi partyzanci mieli względny spokój. Dopiero rok 1944 przynosi ożywienie zbrojnych działań wojsk podziemia tj.: pacyfikacje posterunków policji, ataki na oddziały patrolowe, tajne komplety, wydawanie prasy podziemnej. Wielu sądeczan zapłaciło najwyższą cenę za udział w tajnych organizacjach.
Podczas okupacji hitlerowskiej w zamku były koszary i magazyn broni dla wojska. Został wysadzony wraz z arsenałem i załogą w powietrze przez partyzantów 18 stycznia 1945 roku o godzinie 5:20 rano. Detonację słyszano w promieniu kilkunastu kilometrów, odłamy kamieni zniszczyły sporą część miasta. Wysadzenie budynku było bolesną koniecznością.

Wkrótce po wybuchu Niemcy wysadzili mosty na Dunajcu: kolejowy i drogowy.
20 stycznia z miasta wyparte zostały wojska niemieckie i do Sącza wkracza 38 Armia gen. płk. Kiryła Moskalenki wchodząca w skład 4 Frontu Ukraińskie¬go gen. armii Iwana Pietrowa. W styczniowych walkach na Sądec¬czyźnie poległo 736 żołnierzy ro¬syjskich. Spoczywają w zbiorowych mogiłach na cmentarzu komunalnym przy ul. Rejtana.

Nowy Sącz, spośród miast Małopolski, ucierpiał w czasie działań wojennych najbardziej. Obiekty mieszkalne, użyteczności publicznej i przemysłowe zostały zniszczone i zdewastowane w 62 proc. Niemcy zamordowali 958 osób. Do obozów śmierci wywieźli 2,5 tys. osób. Zamęczyli 1090 Żydów sądeckich, a w obozach stracili 11,5 tys.
20 stycznia 1945 r. skończyła się 65-miesięczna okupacja: okres egzekucji ulicznych, wywózek do obozów koncentracyjnych i na ro¬boty do Niemiec, zakazu naucza¬nia w szkole języka polskiego.
Miasto Nowy Sącz za bohaterską postawę w czasie wojny i za wybitny udział ludności w konspiracji zostaje 6 września 1946 roku odznaczone przez KRN Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.

ŻYDZI W NOWYM SĄCZU:

Tuż przed wybuchem wojny żyło tu około 10 tys. Żydów, nadto 5 tys. w okolicy miasta.
Od początku okupacji Żydów przymuszano do niewolniczej pracy m.in. w obozach pracy poza miastem w Chełmcu, Lipiu, Rożnowie i Rytrze.