Urodził się 15 sierpnia 1769r. w Ajaccio na Korsyce, w rodzinie niezamożnego korsykańskiego adwokata Carlo Maria Buonaparte i jego żony Letycji. Jego braćmi byli: Józef Bonaparte, Ludwik Bonaparte, Lucjan Bonaparte i Hieronim Bonaparte, a trzy jego siostry to Karolina Bonaparte-Murat, Paulina Buonaparte-Borghese i Eliza Bonaparte-Baciocchi.
W 1779 roku posłano Napoleona i jego brata Józefa do szkoły wojskowej w Brienne. Tam zyskał opinię gbura, który wolał samotność od towarzystwa kolegów. Uczył się doskonale. Poznał świetnie historie Grecji i Rzymu. Pociągała go również matematyka i geografia. Kontynuował naukę w l'Ècole Militaire w Paryżu. Po zakończeniu nauki ze stopniem porucznika, mający 15 lat Napoleon został przydzielony do służby w artylerii. W lutym 1784 r. Zmarł jego ojciec. Rodzina została zupełnie bez środków do życia. Szesnastoletnie Napoleon wziął na swe barki troskę o matkę, braci i siostry. Po roku przebywania w paryskiej szkole wojskowej, 30 października 1785 r., wstąpił do armii w stopniu podporucznika i wyjechał do pułku stacjonującego na południu, w mieście Valence. Życie młodego oficera było ciężkie. Większą część pensji posyłał matce, pozostawiając dla siebie tylko tyle, ile było konieczne na najskromniejsze utrzymanie; nie pozwalał sobie na żadną rozrywkę. Swój wolny czas spędzał na czytaniu książek, które pożyczał mu księgarz. Najbardziej interesowały go książki z dziedziny historii wojen, matematyki i geografii oraz opisy podróży. We wrześniu 1791 r. znalazł się znów na Korsyce, dokąd udało mu się otrzymać przeniesienie służbowe. Kiedy w kwietniu 1792 r. rozgorzała walka pomiędzy duchowieństwem, stojącym całkowicie za separatystą Paolim, i przedstawicielami władz rewolucyjnych, Bonaparte kazał strzelać do zbuntowanych tłumów, atakujących oddział wojskowy, stał się jednym z podejrzanych dla władz francuskich. Odwołano go do Paryża, gdzie zaraz po przyjeździe musiał wytłumaczyć się w Ministerstwie Spraw Wojskowych ze swego nieco niewyraźnego zachowania się na Korsyce. Przybył on do stolicy w końcu maja 1792 r. i był naocznym świadkiem burzliwych wypadków rewolucyjnych tego lata. Raz jeszcze znalazł się na Korsyce. Przyjechał tam w momencie, gdy Paoli ostatecznie zdecydował się oderwać Korsykę od Francji i wszedł w porozumienie z Anglikami. Na krótko przed opanowaniem wyspy przez Anglików, po wielu niebezpiecznych przygodach, Napoleonowi udało się zbiec wraz z matką i całą rodziną. Było to w czerwcu 1793 r. Zaledwie uciekli, a ich dom został zniszczony przez separatystów, sprzymierzeńców Paolego. Rozpoczęły się lata wielkiego niedostatku. Liczna rodzina była całkowicie zrujnowana, młody kapitan musiał utrzymać matkę i siedmioro rodzeństwa. Umieścił ich, najpierw w Tulonie, potem w Marsylii. Prowadził życie pełne trosk. Na południu Francji wybuchło powstanie przeciw rewolucji. Po zaciekłej walce szturmujący zostali odrzuceni, podtrzymał ich jednak oddział rezerwowy przywiedziony przez Bonapartego. Zdecydowało to o zwycięstwie. Była to pierwsza zwycięska bitwa Napoleona. Rozkazem z dnia 14 stycznia 1793 roku mianowano Napoleona Bonaparte generałem brygady. Miał wówczas 24 lata.
W marcu 1796 roku, mając 27 lat, poślubił owdowiałą hrabinę Józefinę de Beauharnais, znaną w historii jako cesarzowa Józefina, przy czym zmienił nazwisko rodowe z "Buonaparte" na bardziej francusko brzmiące "Bonaparte". Dwa dni później objął dowództwo nad wojskami francuskimi walczącymi z Austriakami na terytorium północnej Italii. W latach 1796-1797 odniósł tam wielkie sukcesy militarne, pokonał Austriaków i narzucił im pokój w Campo Formio w 1797. Tego samego roku otrzymał naczelne dowództwo nad armią włoską. Kampania włoska otworzyła szereg jego zwycięskich wojen, które zrobiły z niego władcę Francji i Europy. Pobiwszy Austryjaków pod Lodi, obległ Manutę, pobił armie idące na odsiecz pod Castiglione, Bassano, Arcołe i Rivoli, zdobył twierdzę, zmusił papieża do pokoju w Tolentino, Austrię zaś do traktatu w Campo Farmio (1797), który ustalił strefę wpływów austryjackich i francuskich we Włoszech. Chcąc zadać cios śmiertelny głównej przeciwniczce Francji, Anglii, przedsięwziął w 1789 roku wyprawę do Egiptu, rozgromiwszy Maneluków pod Piramidami zajął Kair. Wyprawa egipska doszła do skutku w maju 1798 r. Wzięło w niej udział 38 tysięcy marynarzy i żołnierzy oraz 175 uczonych i artystów, którzy mieli badać kulturę i historię Egiptu. Ci wybitni twórcy francuscy utworzyli Instytut Egipski. Po sukcesach, sprowadzających się do zajęcia Malty i Dolnego Egiptu z Aleksandrią i Kairem, wojska ekspedycyjne spotykały same niepowodzenia: upiorny klimat, choroby tropikalne, zniszczenie floty francuskiej przez eskadrę angielskich okrętów admirała Nelsona u ujścia Nilu (mylnie zwana przez historię bitwą pod Abukirem), powstanie ludności w Kairze, ingerencja wojsk tureckich, zajęcie Malty przez Anglików. Ostatecznie Francuzi zmuszeni zostali przez siły turecko-angielskie do kapitulacji w 1801 r. Ekspedycja egipska Napoleona udała się więc tylko w swej części naukowo-badawczej. Wyprawa egipska pod względem politycznym i wojskowym przyniosła całkowitą klęskę.
Tymczasem Francja pod nieobecność Bonapartego utraciła wszystkie jego wcześniejsze zdobycze we Włoszech. Słaby i skorumpowany Dyrektoriat nie tylko nie radził sobie z ofensywą antyfrancuskiej koalicji, ale i z problemami wewnętrznymi. Francuzi byli zmęczeni ciągle tlącą się rewolucją i wojnami. Taka sytuacja sprzyjała planom Bonapartego, który jako zwycięski dowódca zdobył popularność we Francji i był zdecydowany wykorzystać swą sławę dla celów politycznych. W październiku 1799 r. Napoleon Bonaparte potajemnie wrócił do Francji. Porozumiał sie z częścią wpływowych osób i 9 listopada 1799 r. został dowódca wojskowym Paryża. Przy pomocy wojska sterroryzował obie izby parlamentu i zmusił je do przekazania władzy trzem konsulom. Dyrektoriat został obalony, a jego miejsce zajął konsulat. Początkowo konsulów było trzech, a następnie juz tylko jeden – Bonaparte jako dożywotni konsul. Tak zainaugurował we Francji piętnastoletni okres swoich rządów osobistych. Konstytucja VIII 1799 roku rozpoczęła dzieło przebudowy Francji. Napoleon wykończył i scentralizował administrację, pozwolił na powrót emigrantom, zawarł pokój z Kościołem (konkordat 1802 r.), wprowadził równość prawa (Kodeks Napoleoński w 1807 r.), na zewnątrz złamał opór Austrii (bitwa pod Marengo w 1800r., pokój w Luneville w 1801 r.), zawarł honorowy pokój z Anglią w Amiens w 1802 roku. W wyniku sukcesów w odnoszonych polityce wewnętrznej oraz podbojów militarnych w 1804 r. W paryskiej katedzre Notre Dame Napoleon Bo naparte został koronawany przez papieża Piusa VII na cesarza Francuzów, co zatwierdził plebiscyt 3,5 miliona głosów. Również Napoleon przybrał tytuł króla Włoch. Pomiędzy cesarstwem francuskim a Europą panowały stosunki naprężone, zwłaszcza przodująca potęga morska, handlowa i kolonijna jaką była Anglia, nie mogła znieść hegemonii Napoleona na kontynencie. William Pitt doprowadził do skutku w 1805 roku trzecią koalicję, ale Napoleon podbił Austryjaków pod Ulm, następnie w bitwie trzech cesarzy pod Austerlitz zniszczył armię austryjacką i rosyjską i zawarł w Petersburgu pokój z Austrią, uzyskując panowanie nad Włochami i Niemcami. W 1806 roku stworzył Związek Reński, do którego przystąpili książęta niemieccy. Następnie pokonał Prusy pod Jeną i Auerstedtem, zajął Berlin i wkroczył do Polski. Po nierozstrzygniętej bitwie pod Pruską Iławą rozgromił Rosjan 14 czerwca 1807 r. pod Frydlągiem a na zajeździe w Tylży 28 czerwca 1807 r. pojednał się z cesarzem Aleksandrem i zawarł z nim przymierze. Prusy musiały wyrzec się połowy terytorium. Za zgodą cara Rosji Napoleon utworzył z drugiego i trzeciego zaboru pruskiego Księstwo Warszawskie. W celu zgniecenia głównego wroga, Anglii, ogłosił Napoleon Bonaparte blokadę kontynentalną, spodziewając się pozbawić ją stosunków handlowych z Europą. Potęga Napoleona osiągnęła swój punkt szczytowy, równocześnie jednak począł się budzić opór ujarzmionych i drażnionych narodów. Blokada kontynentalna rodziła sprzeciw wobec dominacji napoleońskiej Francji. Stało się to widoczne, gdy cesarz Francuzów przystąpił do działań wojennych w Hiszpanii i Portugalii, mających na celu podporządkowanie również i tych krajów systemowi blokady i rządom francuskim. Gdy Napoleon zmusił w 1807 roku króla hiszpańskiego do abdykacji i osadził na tronie swego brata Józefa wybuchło powstanie ludowe, które poparte przez Anglię, zakończyło się w 1813r. klęską Francuzów. Zachęcona tym Austria rozpoczęła nową wojnę. W 1809 roku zaatakowała ona m.in. Księstwo Warszawskie. W trudnej kampanii wojennej zdołało ono nie tylko obronić swój byt (bitwa pod Raszynem), lecz również po zwycięstwach księcia Józefa Poniatowskiego w Galicji, zająć część zaboru austriackiego i powiększyć swoje terytorium. Austria raz jeszcze została pokonana przez Napoleona (bitwa pod Wargam w 1809r.) i zmuszona do kolejnych ustępstw. W dodatku cesarz Franciszek musiał wydać swoją córkę Marię Luizę za Napoleona, który rozwiódł się ze swą bezdzietną żoną, Józefiną. Chcąc tym skuteczniej przeprowadzić izolację Anglii, Napoleon zaatakował w 1810 r. Holandię i Niemcy północne. Tymczasem sojusz z Aleksandrem uległ rozkładowi a w 1812 r. nastąpiło jego zerwanie. Bonaparte wyprawił się z wielką armią na Moskwę i po zwycięstwach pod Smoleńskiem i we wrześniu 1819 roku pod Borodinem zajął ją. Jednakże wzniecony przez Rosjan pożar zmusił go do odwrotu, w trakcie którego wojsko jego wyginęło wskutek głodu, zimna i rosyjskiej pogoni. Klęska Napoleona stała się hasłem utworzenia nowej koalicji i powstania niezadowolonych ludów: w pierwszym rzędzie Niemcy pod przewodnictwem Prus zerwały się do tzw. wojny o wyzwolenie. Mimo zwycięstw pod Lutzen, Budziszynem i Dreznem, Napoleon uległ przemocy złączonych przeciwników w bitwie narodów pod Lipskiem w październiku 1813 r. Zepchnięty na terytorium Francji po kilku klęskach abdykował w Fontainebleau, zachowując tytuł carski i panowanie nad wyspą Elbą. W marcu 1814 r. doszło do kapitulacji Paryża. Na tron powołany został brat Ludwika VI - Ludwik VIII. Napoleon wygnany na Elbę pilnie śledził nastroje w swoim kraju, gdzie szerzyły się obawy przed powrotem burbońskiego absolutyzmu. Napoleon w przekonaniu, że znajdzie poparcie społeczeństwa zdecydował się na brawurową akcję (Sto dni). Uciekł z Elby, wylądował na wybrzeżu Francji i ruszył ku Paryżowi. Zaalarmowane mocarstwa europejskie zmobilizowały swe wojska. Na terenie dzisiejszej Belgii w ostatecznej swej bitwie z wojskami angielskimi pod Waterloo 18 czerwca 1815 roku Napoleon poniósł klęskę. Pokonany Napoleon został przewieziony na Wyspę Świętej Heleny. Wydawał się być coraz groźniejszy. Ponowne pojawienie się cesarza we Francji mogłoby wywołać nowy wybuch wojny europejskiej.
Wyspa Św. Heleny już ze względu na swe położenie na oceanie i odległość od lądu gwarantowała niemożliwości powrotu Napoleona. Na wyspę przysłano także cały oddział wojska, który na niej rozlokowano, aby pilnowali więźnia. Podczas ostatnich lat swego życia cesarz wiedział, że niedługo nastąpi koniec, więc aby ludzkość nie zapomniała jego dokonań zaczął dyktować Las Case`owi swoje wspomnienia. Od końca marca 1821r. zaczęły się u Napoleona powtarzać straszne bóle wewnętrzne. Kiedy doktor Arnott zakomunikował, że stan chorego się pogarsza Bonaparte rozkazał hrabiemu Montholonowi spisać testament. Dnia 5 maja 1821 r. około godziny szóstej wieczorem cesarz zakończył życie.
Ostatnimi jego słowami były: "Francja...armia...awangarda
Przyczyny śmierci Napoleona nie były do końca jasne. Najbardziej powszechne było mniemanie, że cesarz Francuzów został otruty arszenikiem. Badania zakończone w 2007 przez międzynarodowy zespół złożony z naukowców ze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Szwajcarii wykluczyły jednak tę diagnozę. Ich zdaniem Napoleon cierpiał na zaawansowanego raka żołądka i nawet dzisiejsze nowoczesne metody leczenia nie dałyby mu szans na przeżycie więcej niż roku.
Niemal zaraz po jego śmierci rosnąć zaczęła rosnąć jego legenda. Legenda “boga wojny”, “męża opatrznościowego”, wreszcie “męczennika z Wyspy św. Heleny”. Narodem, który przez cały XIX w. szczególnie mocno pielęgnował tę legendę, byli Polacy. Do dzisiaj nasza pamięć o Napoleonie jest niecechowaną życzliwością. Śpiewamy przeciez w naszym narodowym hymnie: Dał nam przykład Bo naparte, jak zwyciężać mamy. Słowa te najcelniej tłumaczą tajemnice popularności Napoleona u nas. Oto bowiem Polacy, po pełnym upokorzeń i klęsk okresie rozbiorów ujrzeli jak genialny Korsykanin gromi armie państw zaborczych. Okres napoleoński nie tylko spowodował tak nam potrzebny przełom psychologiczny , ale również decyzje przekreślające rozbiory – przede wszystkim utworzenie Księstwa Warszawskiego, posiadającego polską armię, administrację i szkolnictwo.
Czasy napoleońskie miały również przełomowe znaczenie dla całej Europy. W ślad za Wielką Armią podążały przemiany społeczne i kulturowe. Napoleon rozprzestrzeniał na kontynencie myśl ustrojową i społeczną francuskiej rewolucji – chociażby przez wprowadzenie w kolejnych krajach napoleońskiego Kodeksu.
Napoleon obudził w całej Europie dążenie jej narodów do uzyskiwania niepodległości. Nie tylko pozyskiwał sobie nowych sojuszników wśród pobitych (Polacy), ale również wzbudzał wroga wobec siebie i Francji świadomość narodową (Hiszpania, Niemcy, Rosja). W ten sposób panowanie Napoleona faktycznie ( a nie tylko chronologicznie )zamykało XVIII i otwierało XIX – stulecie formowania się nowoczesnych narodów.
