Niewiele da się znaleźć cech łączących realizm francuski z jego polskim odpowiednikiem. Wspólne były w zasadzie tylko ogólne idee epoki oświecenia, różna natomiast pozycja obu krajów – tak pod względem swobód narodowych i politycznych, jak i poziomu rozwoju gospodarczego. Polska znajdowała się pod zaborami i nieustannie walczyła o utrzymanie kulturowej tożsamości narodu. W takiej sytuacji najbardziej aktualne okazało się malarstwo historyczne. Wielu artystów, z Janem Matejką1 na czele, podporządkowało swoją twórczość społecznej służbie „ku pokrzepieniu serc” i kształtowaniu świadomości narodowej. W odróżnieniu od Francji, dziewiętnastowieczna Polska była krajem rolniczym, w którym dominującą grupę społeczną stanowili chłopi. Z tego m.in. powodu stali się oni tematem fascynującym malarzy, którzy poświęcając im swe płótna, chcieli zamanifestować podziw dla ich ciężkiej pracy, a także wywodzące się z romantyzmu przeświadczenie o szczególnym posłannictwie ludu. Wierzono, że w jego obrzędach, tradycji i etosie odnaleźć można prawdziwą Polskę.
Pierwszą fazę realizmu w Polsce nazywa się realizmem chłopskim. Kierunek ten wykształcił się z malarstwa pejzażowego i rodzajowego, które z czasem ewoluowało ku realizmowi społecznemu. Przykładem mogą być prace Józefa Szermentowskiego2 i Wojciecha Gersona3. Obaj artyści malowali widoki wsi polskiej, życie i obyczaje jej mieszkańców. Wysoką pozycję wśród realistów zajmował Aleksander Kotsis4 – z pochodzenia podhalański chłop, opisujący własny świat z dystansem i obiektywizmem.
Druga, późniejsza, faza realizmu w malarstwie polskim XIX wieku nastąpiła po klęsce powstania styczniowego, w okresie zaostrzonego carskiego reżimu, ale także przyspieszenia rozwoju kapitalizmu. W tym czasie radykalizowała się ideologia pozytywizmu, co w sztuce oznaczało aprobatę estetyki realizmu. Popularność zdobyło przekonanie, że nadrzędnym celem sztuki jest wierne, a nawet dokumentalne odtwarzanie rzeczywistości. W tym kontekście tematykę wiejską kontynuował Józef Chełmoński5 – mistrz nastrojowych pejzaży, doskonałych ujęć pędzących cwałem koni i pełnych dbałości o realia scen rodzajowych. Miasto również zaczęło inspirować polskich artystów. Najlepszym tego przykładem jest wczesna twórczość Aleksandra Gierymskiego6, który był najbliższy problematyce francuskiego realizmu. Artysta tworzył wizerunki warszawskiej biedoty, pracujących robotników, rejestrował współczesne mu zwyczaje i obrzędy. Nie zabrakło też w polskim realizmie obrazów o aktualnych, proletariackich treściach. Wyszły one spod pędzla Stanisława Lentza7, który namalował serię płócien o socjalistycznym przesłaniu. Specyficzną cechą polskiego realizmu był jego charakter polityczno-narodowy. Znakomitymi przedstawicielami tej odmiany kierunku byli: Maksymilian Gierymski8 (starszy brat Aleksandra), twórca m.in. dzieł poświęconych powstaniu styczniowemu, oraz Jacek Malczewski9, który gehennie syberyjskich zesłańców poświęcił serię obrazów.
Dorobek dziewiętnastowiecznego realizmu zdobył trwałe miejsce i znaczenie w historii sztuki. Dzieła realistyczne niejednokrotnie inspirowały artystów późniejszej epoki, na przykład obrazy J.F. Milleta. „Kobiety zbierające kłosy” i „Siewca” były wielokrotnie kopiowane przez Vincenta van Gogha, a „Anioł Pański” doczekał się oryginalnego hołdu w postaci „Interpretacji paranoiczno-krytycznej” autorstwa ekscentrycznego surrealisty, Salvadora Dalego.
1JAN MATEJKA- (ur. 28 lipca 1838 w Krakowie – zm. 1 listopada 1893 także w Krakowie) – malarz, najwybitniejszy polski twórca obrazów historycznych i batalistycznych.Jeden z najwyżej cenionych malarzy w historii sztuki polskiej, twórca narodowej szkoły malarstwa historycznego, które miało spełnić szczególną rolę w państwie pozbawionym suwerenności politycznej w wyniku traktatów rozbiorowych z lat 1772-1795. Ukazując dawną wielkość Rzeczypospolitej i chwałę jej oręża, Matejko pragnął kształtować serca i umysły Polaków, wskrzesić wiarę w odrodzenie niepodległej ojczyzny. Jako pierwszy nadał tak wysoką rangę malarstwu historycznemu, zafascynował nim szerokie rzesze społeczeństwa, zamanifestował na arenie międzynarodowej odrębny charakter i wysoki poziom artystyczny sztuki polskiej, zdobywając najwyższe wyróżnienia na wystawach w Paryżu, Wiedniu czy Berlinie. Jako członek wielu prestiżowych Akademii i Instytutów Sztuki stanął w szeregu najwybitniejszych malarzy europejskich drugiej połowy XIX w. Jan Matejko w młodości przeżył bombardowanie Krakowa przez Austriaków w 1848 r. oraz powstanie styczniowe, w którym z powodu złego stanu zdrowia nie mógł brać udziału (wspomagał je jednak finansowo i przewoził broń do obozu powstańczego w Goszczy). Pod wpływem narodowych klęsk postanowił porzucić malarstwo religijne, które uważał za swoje powołanie, i poświęcił się prawie wyłącznie malarstwu historycznemu.
Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby, których w danym miejscu nie było (np. Kołłątaj i gen. Wodzicki na obrazie Bitwa pod Racławicami), bo nie chodziło mu o przedstawienie faktu, lecz danie syntezy historyczno-filozoficznej. Mimo krytyki historyków, wiele wydarzeń historycznych w publicznej świadomości funkcjonuje tak, jak je przedstawił malarz.
• ) dziełaaa:
• Kazanie Skargi (1864)
• Polonia - Rok 1863 (1864?1879)
• Rejtan (1866)
• Unia Lubelska (1869)
• Stefan Batory pod Pskowem (1872)
• Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (1872)
• Zawieszenie dzwonu Zygmunta (1874)
• Bitwa pod Grunwaldem (1878)
• Hołd pruski (1882)
• Jan Sobieski pod Wiedniem (1883)
• Wernyhora (1883-1884)
• Bitwa pod Racławicami (1888)
• Konstytucja 3 maja (1891)
• Zaprowadzenie chrzecijaństwa (1889)
• cykl Dzieje cywilizacji w Polsce (1888)
2 Józef Szermentowski (ur. 1833 w Bodzentynie, zm. 6 września 1876 w Paryżu) W okresie warszawskim malował widoki okolic nadwiślańskich i świętokrzyskich (Widok Sandomierza), w latach następnych doszły motywy górskie, parkowe, leśne (Las dębowy) oraz sceny z życia wsi (Oracz, Pogrzeb chłopski). Był wrażliwy na krzywdę ludzką (Sieroty, Biednemu wiatr w oczy wieje, Poddaństwo). Był pierwszym polskim pejzażystą studiującym naturę z uwzględnieniem czynników światła i cienia (Odpoczynek oracza, Kościół wiejski czy akwarela W parku).
Niektóre obrazy:
• Odpoczynek oracza (1861)
• Pogrzeb chłopski (1862)
• Bydło schodzące do wodopoju (także Bydło na pastwisku, 1876)
• Studium wioski polskiej (1866-1868)
• Droga do wsi (1872)
• W parku (1876)
3Wojciech Gerson (ur. 1 lipca 1831 w Warszawie, zm. 25 lutego 1901 tamże) Gerson zajmował się także architekturą i krytyką sztuki. W swojej sztuce koncentrował sie na tematach patriotycznych, sielankowych i pejzażach górskich. Przetłumaczył na język polski Rozprawę o malarstwie Leonarda da Vinci.
Wybrane dzieła
Wybrane obrazy uporządkowane chronologicznie wg daty powstania:
• 1873, Kiejstut i Witold więźniami Jagiełły, Olej na płótnie. 251 x 356 cm
• 1881, Zabójstwo Przemysława II w Rogoźnie, Olej na płótnie
• 1882, Krajobraz podgórski, Olej na płótnie. 19 x 27 cm
• 1882-1884, Pożegnanie Jana III z rodziną przed wyprawą wiedeńską, Olej na płótnie. 169 x 201 cm
• 1886, Zjawa Barbary Radziwiłłówny,Olej na płótnie. 281 x 189 cm
• 1886, Dziewczyna z gołąbkiem, Olej na płótnie. 89 x 71,5 cm
• 1887, Kazimierz Odnowiciel wracający do Polski, Olej na płótnie. 231 x 290 cm
• 1891, Królowa Ryksa, olej na płótnie. 87 x 62 cm
• 1892, Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach, Olej na płótnie. 80,5 x 69 cm
• 1893, Wyschnięty potok w Tatrach, Olej na płótnie. 115 x 77,5 cm
• 1894, Cmentarz w górach, Olej na płótnie. 67 x 100 cm,
• 1895, Odpoczynek, Olej na płótnie. 143 x 195 cm
• 1897, Babcia idzie!, Olej na płótnie. 174 x 117 cm
• Droga nad potokiem
• Kazimierz Wielki i Żydzi
• Władysław Łokietek na wygnaniu
• Opłakane apostolstwo
4 Aleksander Kotsis (ur. 30 maja 1836 w Ludwinów obecnie dzielnica Krakowa, zm. 7 sierpnia 1877 w Podgórzu obecnie dzielnicy Krakowa). Mieszkając na stałe w Krakowie podróżował po Francji i Niemczech, oraz po Podhalu i Tatrach. Malował pejzaże i portrety oraz sceny rodzajowe z życia wsi.
Twórczość:
• Wnętrze izby, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Portret Jana Zawiejskiego, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Głowy dwóch dziewcząt, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Portret Habera, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Autoportret, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Portret nieznanej kobiety, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Chłopiec strzelający z kluczna, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Rodzina góralska, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Portret malarki Józefiny Geppert, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Kłótnia Cyganów, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Góral w chacie, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Sierota, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Góral przed Szałasem, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Cyganie, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Krajobraz tatrzeński, Giewont, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Zachód słońca - kosiarz, 1864, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Alegoria roku 1861 1864,
• Wywiezienie księdza Brzóski z Łukowa, 1864
• Śmierć na zesłaniu, 1864,
• Mechanik, 1865,
• Łacha piasku, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Matula pomarli, 1868, Galeria Obrazów, Lwów
• Pogorzelcy w Wiśniczu, 1868,
• Ostatnia chudoba, 1870, Muzeum Narodowe, Warszawa
• Dzieci z osiołkiem, ok. 1870, Galeria Obrazów, Lwów
• W szynku, ok. 1870, Galeria Obrazów, Lwów
• Rudowłosa, ok. 1870, Muzeum Sztuki, Łódź
• Giewont I, ok. 1870, Muzeum Narodowe, Warszawa
• Dzieci przed chatą, 1872, Muzeum Narodowe, Warszawa
• Lato, 1872,
• Wycieczka w Tatry, 1873, Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Kraków
• Dziewczynka z lalką, 1873, Muzeum Narodowe, Warszawa
• Dzieci w lesie, 1873, Muzeum Narodowe, Poznań
5 Józef Marian Chełmoński (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach k. Łowicza, zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce k. Grodziska Mazowieckiego. Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej, oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem konia, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki.
Dzieła;
-żurawie
- Jastrząb – Pogoda
-Noc ksiezycowa
- Babie lato
- Dniestr w nocy
- Studium do Głuszca
-Na folwarku
- Czwórka
-Kuropatwy
- Noc na Ukrainie zimą
- Żurawie, Pejzaż z łąką
- Sanna
- Wieczór na Polesiu
- Targ na konie w Bałcie
6 Aleksander Gierymski, właściwie Ignacy Aleksander Gierymski (ur. 30 stycznia 1850 w Warszawie, zm. w okresie między 6-8 marca 1901 w Rzymie)Patrzył on na świat chłodnym okiem naturalisty, ale temperament miał bardzo burzliwy. I choć ostatnie lata swojego życia spędził w szpitalu dla umysłowo chorych, to jednak pozostawił po sobie dzieło unikalne. Jego obrazy to już realizm taki jak u Courbeta, nieunikający tematów życia, nawet tych "niskich", o których moglibyśmy powiedzieć, że są "źle urodzone". Dobrym przykładem może być Święto Trąbek (pierwsza wersja z 1884).
Ważniejsze dzieła:
• Żydówka z cytrynami, 1881
• W altanie, 1882
• Trumna chłopska, 1894-95
• Droga w Bronowicach, ok. 1895
• Ulica nocą, ok. 1890
7 Stanisław Lentz (1861-1920) Początkowo malował w duchu szkoły monachijskiej, ok. 1890 zaznaczył się nieznaczny wpływ nurtu kolorystycznego (Koloryzm), rozjaśnienie palety. Tematykę tworzyły postacie na tle pejzażu, częste studia Żydów i problematyka proletariacka. Mistrzowski poziom jego portretów ustalił się ok. 1900, a szczyt możliwości artystycznych trwał do 1915. Ceniono dosadną charakterystykę modela, syntetyczną formę przy ciemnej monochromatycznej tonacji i szerokie pociągnięcia pędzlem.
Około 1915 nastąpił "epizod holenderski", w którym artysta wykorzystywał dotychczasowe studia z częstych pobytów w Holandii (fascynacja F. Halsem). W ostatnim okresie twórczości do dotychczasowej tematyki doszły wątki legionowe.
Prace –
portrety, np. A. Jabłonowskiego (1900), arcybiskupa Popiela (1907), Damy w białej sukni (1905), M. Frenkla (1902), L. Kronenberga (1907), E. Wedla (1912).
8 Maksymilian Gierymski (ur. 9 października 1846 w Warszawie, zm. 16 września 1874 w Reichenhall w Bawarii) Dokonania artystyczne Maksymiliana Gierymskiego wyróżniają go w polskim malarstwie realistycznym XIX wieku. Był znakomitym twórcą scen batalistycznych i rodzajowych, jego twórczość najlepiej przedstawia się w pejzażu.
Jego twórczość w pełni zaakceptowano w Europie Zachodniej, a w Polsce w XIX wieku nie zyskał ani aprobaty ani popularności. Zyskał nagrody na wystawach w Monachium (1869) i Berlinie (1872).
Znane dzieła
-Pogrzeb w małym miasteczku (1868)
• Wyjazd na polowanie (1871)
• Patrol powstańczy (1872)
• Pikieta
• Pochód Kozaków
• Alarm w obozie powstańczym (1872)
• Krajobraz leśny
• Krajobraz z chatą i zaprzęgiem"
• Potyczka z Tatarami
• Rekonesans huzarów austriackich
9 Jacek Malczewski h. Malarz i rysownik, inicjator i czołowy reprezentant symbolizmu w polskim malarstwie przełomu XIX i XX wieku. Urodzony w 1854 w Radomiu, zmarł w 1929 w Krakowie. autoportret
bachantka_studium_kobiety
autoportret_w_zbroi
jacek_malczewski_piosenka_jesienna_
portret_wlodzimierza_liponskiego
tryptyk_autoportret_z_faunami1
tryptyk_autoportret_z_faunami2
tryptyk_autoportret_z_faunami3
portret_mezczyzny_na_tle_pejzazu
rycerz_i_fauny
Polonia
portret_leona_pininskiego
portret_antoniego_lanckoronskiego_z_zona
jacek_malczewski_eloe
kobiety_grabiace_siano
melancholia
dzieje_piosenki_portret_adama_asnyka
sztuka_w_zascianku
zatruta_studnia_chimera
portret_erazma_baracza
portret_jana_kasprowicza
autoportret
autoportret
autoportret_z_hiacyntem
portret_wladyslawa_reymonta
z_powrotem
wigilia_na_syberii
harpia_we_snie_chwila_tworcza
starość_cz_tryptyku_na_drodze_zycia
do_slawy
smierc_elenai
bledne_kolo
