Agnieszka była w starożytności jedną z najbardziej popularnych świętych. Piszą o niej św. Ambroży, św. Hieronim, papież św. Damazy, papież św. Grzegorz I Wielki i wielu innych. Jako kilkunastoletnia dziewczynka, pochodząca ze starego rodu, miała ponieść męczeńską śmierć na stadionie Domicjana około 305 roku. Na miejscu "świadectwa krwi" dzisiaj jest Piazza Navona - jedno z najpiękniejszych i najbardziej uczęszczanych miejsc Rzymu. Tuż obok, nad grobem męczennicy, wzniesiono bazylikę pod jej wezwaniem, w której 21 stycznia - zgodnie ze starym zwyczajem - poświęca się dwa białe baranki.
Św. Agnieszka urodziła się ok. 291 r. w Rzymie. Jej rodzice byli chrześcijaninami i wychowali ją zgodnie z zasadami tej wiary. Agnieszka już od dzieciństwa całą swoją duszą pokochała Boga. Z tej miłości zapragnęła pozostać do końca życia w dziewictwie. Nie dbała o rzeczy materialne. Pomimo bogactwa żyła skromnie.
Agnieszka uczyła się w szkole dla dziewcząt. Pewnego dnia, ok. 304 roku, gdy miała zaledwie 13 lat, wracała do domu i została zauważona przez Symfoniusza, syna naczelnika miasta, któremu bardzo się spodobała. Młodzieniec kilkakrotnie chodził do jej domu i prosił ją o rękę. Za każdym razem przynosił coraz to cenniejsze dary. Jednak za każdym razem Agnieszka odpowiadała mu, że jest zaręczona z "z Innym, Który jest o wiele bogatszy". Symfoniusz nie rozumiał o kim mówiła dziewczyna, dopóki mu wytłumaczono, że jest chrześcijanką. Wtedy jego ojciec bardzo się rozgniewał. Rozkazał torturować Agnieszkę aż do wyrzeczenia się przez nią wiary. Niewiasta pozostała nieugięta. Poza tą postawą zaszło inne zjawisko. Cudowne znaki, które miały miejsce podczas tortur spowodowały nawrócenie 160 pogan. Pod koniec męczennicę wrzucono do ognia. Kiedy wyszła z niego cało, została zabita ciosem miecza w gardło.
Legenda mówi, że Agnieszka, rzucona całkowicie obnażona na stadion, na pastwę spojrzeń tłumu, okryła się za sprawą cudu płaszczem włosów. Ciało młodej męczennicy zostało złożone w Rzymie u wejścia do katakumb.
Po wielu latach nastały rządy Konstantyna Wielkiego. Pewnego razy jego córka, Konstancja, ciężko zachorowała. Zdrowie odzyskała dopiero po żarliwej modlitwie nad grobem św.Agnieszki. W dowód wdzięczności cesarz polecił wznieść na tym miejscu świątynię, przy której królewna powołała do życia klasztor.
Święta zazwyczaj przedstawiana jest jako młoda dziewczyna w szatach żółtych (a nie czerwonych jak zazwyczaj w przypadku męczenników) i krzyżem męczeńskim w ręce. Na Zachodzie wizerunki świętej artyści przedstawiają z barankiem z nimbem (wywodząc jej imię od łacińskiego agnus - baranek). Ukazywana jest również z dwiema koronami - dziewictwa i męczeństwa. Nieraz obok niej płonie stos, na którym według jednej z wersji miała spłonąć. W tradycji zachodniej uważana jest za patronkę dzieci, panien i ogrodników. Imię Agnieszki jest wymieniane w I Modlitwie Eucharystycznej - Kanonie rzymskim.
Jednym z jej atrybutów (symboli) jest baranek. Słowo baranek po łacinie znaczy agnus, co jest bardzo podobne do imienia świętej. Z tej to okazji papież pobłogosławi tego dnia dwa baranki. Z ich wełny zostaną sporządzone paliusze - wąskie białe stuły z sześcioma krzyżykami z czarnego jedwabiu, noszone przez papieża i metropolitów.
