BAROK-To kierunek w europejskiej kulturze oraz nazwa stylu sztukach plastycznych XVII w. i pierwszej połowy XVIII w. Do Polski styl ten zastał wprowadzony przez
• Zgromadzenie zakonne
• Rody magnackie
• Dwór królewski
Powstały wtedy pałace z pięknymi parkami, ratusze, domy mieszkalne i wspaniałe kościoły wznoszone na planie koła, krzyża greckiego czy elipsy. Często ich centralną część pokrywano kopułą.
Nowe budowle były pełne ozdób, złoceń, marmurów, ogromnych kolumn. Rzeźby i ozdoby wykonywano z różnorodnych materiałów: z marmuru, z brązu i ze stiuku.
Stiuk: to materiał powstały z wapna, sproszkowanego marmuru, gipsu i kleju. Polerowany do połysku znakomicie imitował marmur.
Z niego wykonywano wielką liczbę pucołowatych aniołków oraz amorków zwanych puttami oraz inne ozdoby.
Fragment budowli charakterystyka
fasada bogata i pełna ozdób
wnętrze pełne światła, bogactwa ozdób
kolumny wysokie lub niskie, spiralnie kręcone,
rzeźby rozwiane szaty, teatralne gesty,
Drzwi i okna fantazyjne obramienia
ozdoby aniołki, stiuk.
W okresie baroku rozwijało się wspaniale tzw. malarstwo trumienne, charakterystyczne tylko dla sztuki polskiej. Malowanie na blasze cynkowej portrety zmarłych stanowiły najważniejszy element dekoracji uroczystości pogrzebowych (strój, nakrycie głowy, fryzura).
Barokowe zabytki w Wielkopolsce
1. Klasztor OO. bernardynów w Kole - kompleks zabudowań klasztornych wzniesiono na wyspie rzecznej w połowie XV w., po sprowadzeniu do miasta przez starostę kolskiego Jana Hińczę z Rogowa zakonu bernardynów. Jego budowę ukończono w 1482r. Kościół późnobarokowy został wybudowany w latach 1773 - 1782. Jest gmachem trzynawowym, halowym, z prostokątnym prezbiterium. Zewnętrzne elewacje rozczłonkowane są pilastrami. Dwie wieże wysunięto nieco przed lico fasady i zakończone hełami, posiadają wydatne gzymsy kordonowe. Kościół ma jednolite, rokokowe wyposażenie wnętrza z końca XVIII w.. Wystrój 7 ołtarzy jest wkomponowany w architekturę kościoła. Podobnie jak ołtarze - w kolumny - jest ujęta ambona, z rzeźbą św. Franciszka ba baldachmie. Zdobnictwo rokokowe mają również 4 konfesjonały, stalle zakonne i prospekt organowy. W lewej nawie znajduje się kamienny, późnorenesansowy nagrobek Stanisława Ruszkowskiego, chorążego kaliskiego, ostatniego z rządców kolskiego zamku, z postacią leżącego rycerza w zbroi, z buławą w ręku, mieczem u boku i szyszakiem z pióropuszem u stóp. W nawie prawej jest umieszczone kamienne epitafium późnorenesansowe Bartłomieja Wilczyńskiego, z płaskorzeźbionym popiersiem zmarłego trzymającego w ręku książkę i rękawice. Ciekawymi zabytkami są też 2 portrety trumienne malowane na blasze: Anny z Tuczyńskich Łaszczowej (zm. 1668r.), kasztelanowej lądzkiej, z tablicą inskrypcyjną oraz Rozalii Gurowskiej (zm. 1792r.).
Klasztor - w zrębie gotycki - został przebudowany gruntownie w latach 1755 - 1764. Jest budynkiem 2 - kondygnacyjnym o 3 skrzydłach otaczających dziedziniec zamknięty z czwartej strony gmachem kościoła.
2. Kościół farny jezuitów w Poznaniu-Jeden z najciekawszych zabytków sztuki barokowej na ziemiach polskich i w Europie. Wybudowana przez jezuitów świątynia od początku związana była z sąsiadującym z kościołem Kolegium Jezuickim. Prace budowlane trwały ponad pół wieku - w roku 1649 zapoczątkował je Tomasz Poncino. Później zastapił go rektor kolegium, Bartłomiej Nataniel Wąsowski, który nadał świątyni obecny kształt. Po jego śmierci budowę kontynuował i dokończył, w roku 1732, Jan Catanazzi. Jego dziełem jest między innymi fasada kościoła, pieknie wkomponowana w ul. Świetosławską, prowadzacą do Starego Rynku. Funkcję kościoła farnego (miejskiego parafialnego) światynia przejęła po zawaleniu się pobliskiej kolegiaty Św. Marii Magdaleny. Długość kościoła to 55 m, szerokość - 34 m a wysokość nawy głównej dochodzi do 27 m. Wnątrze przytłacza nie tylko ogromem. Zgodnie z duchem baroku jest przebogato dekorowane, przesycone marmurem, rzeźbami i innymi elementami zdobniczymi. Do najcenniejszych zabytków fary należą organy z 1876, wykonane przez śłynnego Friedricha Ladegasta, złożone z aż 2579 piszczałek. W barokowym wnętrzu regularnie odbywają się koncerty organowe.
3.Rydzyna.
Zamek zbudowany w końcu XVII wieku dla rodziny leszczyńskich, później we władaniu książąt Sułkowskich, spalony w styczniu 1945 r. a odbudowany w latach 1970- 1989. Jest to budowla czteroskrzydłowa i czterokondygnacyjna z dziedzińcem wewnętrznym i czterema basztami alkierzowymi. Dachy czterospadowe z lukarnami, wieże narożne nakryte osobnymi hełmami, zwieńczone półorłami z rodowego herbu Sułkowskich. Obecnie znajduje się tu siedziba stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich oraz muzeum, hotel i restauracja o wysokim standardzie.
Kościół parafialny pw. św. Stanisława biskupa- późnobarokowy, zbudowany w latach 1746- 1751. Usytuowany na przedłużeniu przekątnej rynku, na osi dawnej ulicy gospodarczej. Zwarta bryła budowli łączy się od zachodu z dwukondygnacyjną wieżą, nakrytą kopulastym hełmem z latarnią. Najstarszym i zarazem najcenniejszym zabytkiem kościoła jest płyta nagrobowa założyciela miasta Jana z Czerniny.
Kościół poewangelicki (pierwotnie pw. św. Jakuba) - zbudowany w latach 1779- 1783 wg projektu Ignacego Graffa, późnobarokowy, z czerwonej cegły, zamykający perspektywę południkowej osi miasta. Dach trójspadowy, wieża zakończona kopulastym hełmem. Z tamtych czasów z wystroju zachowały się: ambona ze stiukową płaskorzeźbą Chrystusa uciszającego ciszę na morzu, figura św. Jana Chrzciciela oraz znaczne fragmenty głównego ołtarza. Dzięki staraniom władz samorządowych uzyskano dotację na odrestaurowanie zabytków ze środków Republiki Federalnej Niemiec za pośrednictwem Fundacji Polsko- Niemieckiej. Obiekt nadal w remoncie, ma zostać zaadaptowany na salę koncertową o bardzo dobrej akustyce, i jest duża szansa na to, że wokół niego rozwinie się nowe centrum kulturowe miasteczka.
Rynek miejski - z okresu lokacji miasta zachował kształt, rozplanowanie ulic narożnych i gospodarczych oraz układ działek. Reliktem średniowiecznego krajobrazu kulturowego jest "miedziuch"- wąskie przejście pomiędzy blokami zabudowy, zachowane u zbiegi pierzei północnej i zachodniej, domy przyrynkowe głównie barokowe i neobarokowe.
4. Międzyrzecz: W dawnej rezydencji starostów mieści się Muzeum Regionalne. Najcenniejszą częścią pokazywanej ekspozycji jest największy w Polsce zbiór szlacheckich portretów trumiennych. Wśród portretów znajdują się wizerunki kobiet, mężczyzn oraz dzieci. Stanowią one doskonałe źródło poznania ówczesnych typów ludzkich i ich strojów.
5. Sieraków: Sieraków XVII w. Piotr Opaliński rozpoczął w tej miejscowości budowę kościoła i klasztoru dla bernardynów. Najcenniejszym fragmentem świątyni jest ołtarz główny ze wspaniałym obrazem Zdjęcie z Krzyża. W podziemiach kościoła odkryto w 1983r. pięć cennych sarkofagów (ozdobne, rzeźbione trumny) z prochami rodziny fundatora.
6.Owińska: W pierwsze połowie XVIII w. Pompeo Ferrari wzniósł tutaj piękny kościół przykryty kopułą. Do dzisiaj zachowało się jego barokowe wyposażenie (ołtarze, konfesjonały). Obok kościoła znajduje się budynek poklasztorny wybudowany w tym samym stylu.
7.Posadowo: Znajduje się tu piękny park założony w Xviii w. Posiada wspaniały drzewostan strzyżony w różne formy geometryczne. Znajdują się w nim kamienne ławy, kanały, wazony, a nawet dwa sfinksy. Wśród najstarszych drzew zobaczyć można 250-letnie cisy.
8.Kościół i Klasztor Kongregacji Oratorium Sw.Filipa Neri na Św. Górze - Głogówku niedaleko Gostynia. W XV w. na Świętej Górze zbudowana została drewniana kaplica. W 1512 r. wzniesiono szachulcowy kościół pw. Nawiedzenia NMP. Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem ofiarowany został dla kościoła w 1542 roku. Stał się on głównym przedmiotem kultu i pielgrzymek. O prawo osiedlenia się na Głogówku ubiegały się różne zakony: dominikanie, reformaci i bernardyni. Za sprawą Adama Konarzewskiego, czciciela św. Filipa Neri w 1668 r. rozpoczęła działalność pierwsza na polskiej ziemi Kongregacja Oratorium. Wkrótce zbudowany został drewniany klasztor. Obiekt barokowy zbudowany na wzór bazyliki Santa Maria della Salute w Wenecji w latach 1675 - 1698 według projektu włoskiego architekta Baltazara Longheny. Przy budowie współpracowali architekci włoscy Jan i Jerzy Catenaci. Fundatorami kościoła z przeznaczeniem dla zakonu filipinów była rodzina Konarzewskich. Kopuła z latarnią dobudowana została w latach 1726 - 1728 przez Pompeo Ferrariego przy współpracy Jana Adama Stiera. Wnętrze kopuły pokryte jest piękną polichromią Jerzego Wilhelma Neuhertza z 1746 roku. Również wg projektu Ferrariego zbudowano w latach 1732 - 1736 budynki klasztorne. Obecnie kościół świętogórski znajduje się pod opieką Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, czyli księży filipinów, zwanych też oratorianami. Ma tu swoją siedzibę przełożony domu zakonnego - Superior.
9.Leszno: Budowę barokowego kościoła pw. św. Mikołaja rozpoczęto w II połowie XVII w. Fundatorem był Bogusław Leszczyński. Na szczególną uwagę zasługuje przepiękna barokowa ambona zdobiona rzeźbami przedstawiającymi Najświętszą Marię Pannę i ewangelistów.
10.Gniezno: W gotyckiej katedrze na Wzgórzu Lecha znajduje się piękny, srebrny relikwiarz św. Wojciecha. Pochodzi on z 1662r. Wykonany został przez gdańskiego rzeźbiarza Piotra van den Rennena.