Części zdania

Gramatyka Odsłon: 1019
CZĘŚCI ZDANIA:
Konieczną częścią zdania jest orzeczenie.
Oznacza ono czynność, stan lub właściwość podmiotu.
Odpowiada na pytania: co robi podmiot?, kim jest?, jaki jest?, co się z nim dzieje?
Janek pisze.
Jedźmy na wycieczkę.
Olek jest uczniem.
Mama jest dobra i czuła.
Niebo stawało się szare.
Są dwa rodzaje orzeczenia:
a) Orzeczenie czasownikowe jest wyrażone formą czasownika osobowego:
Janek pisze.
Słońce świeci.
b) Orzeczenie imienne składa się z łącznika wyrażonego formą czasowników "być",
"stać się", "zostać", "musieć", "chcieć", "mieć" i orzecznika wyrażonego inną częścią mowy:
rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, imiesłowu przymiotnikowego.
Janek został żołnierzem.
Słońce już było wysoko.
Wieczór był ciepły i cichy.
Chcę porozmawiać.
Nauka staje się przyjemnością.
Podmiot jest główną częścią zdania.
Podmiot może oznaczać osoby, zwierzęta, rzeczy, zjawiska, pojęcia.
Odpowiada na pytania: kto?, co?
PCK jest instytucją służącą ludziom.
Janek pisze.
Mama jest dobra i czuła.
Niebo stawało się szare.
Ojciec i matka poszli do kina.
Ona jest chora.
Przyjechali dwaj panowie.
"Ogniem i mieczem" jest interesującą książką.
Podmiot gramatyczny to rzeczownik występujący w mianowniku,
a także każda część mowy użyta w znaczeniu rzeczownika.
rzeczownik – Dom stoi na wzgórzu.
przymiotnik – Znajomy kupił nowy garnitur.
liczebnik – Wybiła dziesiąta.
czasownik – Tańczyć jest przyjemnie.
zaimek – On czyta.
przysłówek – Jutro należy do nas.
spójnik – "I" jest spójnikiem.
przyimek – "W" jest przyimkiem.
partykuła - "Li", "że" są partykułami.
wykrzyknik – "Och" rozległo się nagle.
Podmiot logiczny występuje w przypadkach zależnych:
a) gdy występuje wyraz wskazujący na brak lub nadmiar:
Dziś na ulicach dużo ludzi.
Brakuje ptasiego mleka.
W kuchni zabrakło soli.
Nie ma już wiatru.
b) gdy obok stoi liczebnik zbiorowy i główny powyżej pięciu oraz zaimek liczebny
lub przysłówek:
Do domu było ćwierć mili.
Kilkoro dzieci bawiło się w parku.
Sześć domów stało w rzędzie.
Przyjechało dwóch panów.
Gościowi spało się dobrze.
Zagrzmiały tysiące oklasków.
Podmiot domyślny jest wyrażony przez końcówkę czasownika osobowego:
Podróżujemy samochodem.
Popatrzyli na niego.
Wczoraj oglądaliście film, a dziś idziecie do teatru.
Czytałam już tę książkę.
Bywają zdania bezpodmiotowe:
Grzmi.
Taje.
Zmierzcha się.
Dnieje.
Świta.
Kłuje go w boku.
Swędzi.
Rozwidnia się.
Przydawka określa właściwości podmiotu i odpowiada na pytania:
jaki?, który?, czyj?, ile?.
Wczoraj była piękna pogoda.
Na polach leżał biały śnieg.
Jaś wyjechał rano o piątej.
W jego domu były piękne pokoje.
Piąty dzwon był największy.
Przydawka przymiotna bywa wyrażona za pomocą:
- przymiotnika:
Rozległy się potężne brawa.
Wczoraj była piękna pogoda.
- zaimka przymiotnego:
Bartek machał tą samą chorągiewką.
Strzaskał jakąś głowę.
- liczebnika: W oknach rozbłysło jedno, drugie, trzecie światło.
- imiesłowu przymiotnikowego:
Pięknie ubrana dama weszła do przystrojonej sali.
Przydawka rzeczowna zwyczajna jest wyrażona rzeczownikiem
w tym samym przypadku i liczbie co wyraz określany:
Rzeka Wisła przepływa przez miasto Warszawę.
Ksiądz Bernardyn uciekł się do swej tabakiery.
Przydawka rzeczowna porównawcza łączy się z rzeczownikiem określanym
za pomocą wyrazów: jak, jako, jakby, niby:
Ciosy spadały jak grad.
Struny zadzwoniły jak trąby mosiężne.
Na gładkie łączki niby jeziora śniące zstępowały smugi światła.
Często widać płaty ziemi jakby obdartej ze skóry.
Szczęśliwy człowiek jako kwestarz w Niehrymowie.
I bór czerwienił się na kształt ogromnego gmachu.
Przydawka dopełniaczowa wyraża się za pomocą rzeczownika w dopełniaczu:
Piękne są okolice Krakowa.
Słychać turkot pociągów i gwizd lokomotyw.
Na ławce w parku leżała teczka kolegi.
Przydawka przyimkowa jest wyrażona za pomocą rzeczownika z przyimkiem:
Na stole leżał zeszyt w kratkę.
Chmura z gradem szybko leci.
Dopowiedzenie to przydawka rozwinięta przez inne wyrazy określające:
Już trzykroć wrzasnął derkacz pierwszy skrzypek łąki.
Żubr, brodacz sędziwy, zadrżał we mchu.
Mickiewicz, największy polski poeta, spędził większą część życia na obczyźnie.
Dopełnienie to wyraz uzupełniający myśl wyrażoną w zdaniu. Jest to rzeczownik
lub inna część mowy występująca w roli rzeczownika. Dopełnienie odpowiada na pytania
przypadków zależnych:
Wiódł ślepy kulawego. (dopełniacz)
Pomaganie bliźnim jest cnotą. (celownik)
Piotr buduje dom. (biernik)
Dziecko rzuca piłką do kosza. (nadrzędnik)
Jan mówi o nim bardzo pochlebnie. (miejscownik)
Rozróżniamy dopełnienie bliższe i dalsze.
Dopełnienie bliższe jest wtedy, gdy przy zmianie czasownika staje się ono
podmiotem:
a) Jan niesie stół.
Stół jest niesiony przez Jana.
b) Musisz pilnować dziecka.
Dziecko musi być pilnowane.
c) Podziel dwanaście przez dwa.
Dwanaście podzielono przez dwa.
Dopełnienie dalsze nie zmienia się w podmiot:
Chłopczyk wysłuchał słów matki. Rozmawialiśmy o ojcu.
On jest skory do entuzjazmu.
Jan jest wytrzymały na niewygody.
Liczę na twą pracowitość.
Lubię czytać.
Daj lekarstwo choremu.
Okolicznik wskazuje na okoliczności towarzyszące czynnościom, stanom lub
właściwościom, o których jest mowa w zdaniu. Okoliczniki najczęściej są przysłówkami,
rzeczownikami z przyimkiem oraz bezokolicznikami.
Okolicznik miejsca odpowiada na pytanie: gdzie?
Marta mieszka na wsi, nad rzeką.
Tam, w rzece jest dużo ryb.
W pobliskim lesie można znaleźć zwierzynę.
Gdzieniegdzie rośnie krzak głogu.
Okolicznik czasu odpowiada na pytanie: kiedy?
Wczoraj rano pojechałam do centrum.
Spotkałam go dwa lata temu.
Dziś idziemy do teatru.
Latem byliśmy nad morzem.
Okolicznik sposobu odpowiada na pytania: jak? w jaki sposób?
Chore dziecko z cicha stęka.
Odrabiaj lekcje starannie.
Szedł kulejąc.
Ciosy spadały jak grad.
Deszcz lał jak z cebra.
Okolicznik przyczyny odpowiada na pytanie: z jakiego powodu?
Dziewczyna zarumieniła się z wrażenia.
Przez ciebie spóźnię się do pracy.
Bez pracy niczego nie osiągniesz.
Wszyscy uśmiechali się z radości.
Okolicznik celu odpowiada na pytanie: w jakim celu?
Uczę się, aby umieć.
Janina poszła do sklepu po zakupy.
Szedłem wypełnić jego rozkazy.
Misjonarz przybył nawracać to plemię.
Okolicznik stopnia i miary odpowiada na pytanie: jak dużo?
Nie oddalaj się nawet na krok.
Brat jest wyższy o głowę ode mnie.
Głos miał nadzwyczaj miły.
Okolicznik warunku odpowiada na pytanie: pod jakim warunkiem?
W razie deszczu wezmę parasol.
Wygraj w polu, a wygrasz i w sądzie.
Okolicznik przyzwolenia odpowiada na pytanie: mimo co?
Chociaż byli głodni, pojadali wolno.
Jakkolwiek osoba jej uczyniła dobre wrażenie, była mu obojętna.
Zdania złożone współrzędnie
Zdania te nie zależą jedno od drugiego, a ich treści łączą się w przestrzeni i czasie.
Zewnętrznie są połączone bezspójnikowo lub przy pomocy spójników.

Zdania złożone współrzędnie łączne (i, oraz, tudzież, a, ani, to-to, czy-czy, czyli, lecz):
Zdania Zdania złożone współrzędnie przeciwstawne (a, lecz, aczkolwiek, zaś, natomiast, tymczasem, za to, ale, mimo, jednak, choć, atoli, lubo, wszak).
Złożone współrzędnie rozłączne albo, lub, przecie, wszakże, natomiast, tymczasem).
Zdanie złożone współrzędnie wynikowe (wszak, przecież, toteż, więc, tedy, przeto, a, za to).

Related Articles