Komentarz:
Jak dobrze przyjrzeć się literaturze – przykładów do wykorzystania znajdzie się wiele;
warunek jest ten, że warto by je dobrze znać, raczej z własnej lektury, nie z opracowań.
Nawet w bardzo konkretnych epokach, nastawionych na jasne określanie celów i realizowanie
ich, pojawia się zjawisko marzeń, idealizmu, życia – snu. Jednak generalnie
zagadnienia takie raczej nie poddają się chronologii i dlatego ich opracowanie zdecydowanie
wymaga podejścia przekrojowego, czyli korzystania z przykładów z różnych epok.
Konkretne sformułowania tematu:
1. Szaleni i rozważni – dwa sposoby kreowania bohatera w literaturze na przestrzeni
dziejów.
To chyba najprostsza z propozycji realizacji tego zagadnienia. Punktem wyjścia powinien
chyba być romantyzm i – ewentualnie – konfrontacja założeń romantycznych z oświeceniowymi.
Oda do młodości i Romantyczność Mickiewicza ukazują ją najpełniej. Ale
obok prezentacji OSOBNO o bohaterach rozważnych (Mikołaj Doświadczyński) i szalonych
(Gustaw-Konrad z Dziadów) można pokusić się o ukazanie bohaterów, w których
szaleństwo i rozwaga zlały się w jedno – Hamlet, Stanisław Wokulski, Cezary
Baryka – zupełnie różni bohaterowie z różnych epok, a przecież właśnie cechujący się
i „rozwagą szaleństwa” i „szaleństwem rozwagi”.
2. „Trzeba śnić cierpliwie w nadziei, że treść się dopełni” (Zbigniew Herbert). Odwołując
się do przykładów z literatury, dokonaj prezentacji i sformułuj sąd o marzycielach, ich
walce duchowej i posłannictwie.
Tu mowa o specyficznej odmianie marzycielstwa – o śnie i kreatywnej sile marzeń. Sen
– brat śmierci; motyw znany ze starożytności bywa wykorzystywany i w literaturze – np.
przez Kochanowskiego. Inny motyw to sen, który zastępuje rzeczywistość – dzięki snowi
wykreowana jest nowa rzeczywistość i jej odbiorca może się nawet pogubić w tym, która
z tych rzeczywistości jest prawdziwa. Tu przykłady od XVII-wiecznego Życia snem Calderona
aż do XX-wiecznego Ślubu Gombrowicza. Ale ponieważ nie są to zagadnienia
omawiane w szkole powszechnie, autorzy tematu pozwalają się odwołać do innych przykładów,
nakierowanych bardziej na marzycieli.
I tu pole do popisu ogromne – za marzyciela uznać można i Kordiana, i Tomasza
Judyma, Stanisława Wokulskiego czy doktora Rieux. Wszystko zależy od tego, jak zdefiniujemy
pojęcie marzyciela i jak zaprezentujemy temat.
Powtórka
1. Marzenia i ideały nadają sens życiu.
Przywołaj Ptaśka, tytułowego bohatera powieści Williama Whartona, zafascynowanego
ptakami i lataniem.
Nie od rzeczy jest też odwołanie do Janka Muzykanta – miłość do muzyki pozwoliła
mu przecież oderwać się od smutnego, biednego dzieciństwa, i Antka – który miałby
wielką szansę zostać niezłym rzeźbiarzem.
Jeżeli nie popadniesz w cukierkowe klimaty, możesz przywołać Anię z Zielonego
Wzgórza i Małego Księcia.
Marzyciele uważani często są za szaleńców – idealny przykład to Przemyślny szlachcic
Don Kichote z Manczy Miguela Cervantesa.
2. Ideały ponad wszystko
Wielcy idealiści, którzy dla wypełnienia swojej misji poświęcili wszystko, to oczywiście
Jezus i Prometeusz – dwaj najwięksi dobroczyńcy ludzkości w świetle naszej kultury.
„Mniejszego kalibru” idealiści to Tomasz Judym, Konrad, Kordian, Stasia, czyli Siłaczka
– którzy poświęcili życie osobiste dla dobra ludzi.
Osobne miejsce należy się tu Lalce Bolesława Prusa, zwanej powieścią o trzech
pokoleniach idealistów. Reprezentowani są przez Rzeckiego, Wokulskiego i Ochockiego.
Wybrana przez nich droga i same ideały były odmienne; można powiedzieć, że idealistów
z Lalki łączyła tylko wierność (w przypadku Rzeckiego granicząca z fanatyzmem)
wybranym wartościom.
3. Marzenia i ideały przyczyną nieszczęścia.
Barbara Niechcicowa – bohaterka Nocy i dni Marii Dąbrowskiej – często wspomina
romantycznego Toliboskiego, który ofiarował jej pęk nenufarów.
Mimo że doskonale wypełnia obowiązki matki i pani domu, marzy o lepszym, ciekawszym,
pełniejszym życiu. Dobry, pracowity i zakochany mąż irytuje kobietę, której ta
sielnka wydaje się jedynie namiastką „czegoś lepszego”. Dopiero gdy Bogumił umiera,
Barbara zdaje sobie sprawę z tego, jak bardzo był jej bliski.
Codzienność jest źródłem rozczarowań także dla Emmy Bovary, która tworzy sobie
własny świat – piękniejszy i barwniejszy.
Szekspirowski Hamlet zaś nie potrafi się odnaleźć, sprostać stawianym przed nim
zadaniom, zrozumieć samego siebie. Jest idealistą, ale przegrywa z twardymi i bezdusznymi
regułami, do których nie chce się dostosować.
Idealizm
– najważniejsze utwory
• Mit o Prometeuszu,
• Lalka i Faraon Bolesława Prusa,
• Siłaczka i Ludzie bezdomni Stefana
Żeromskiego,
• Faust Johanna Wolfganga Goethego,
• Hamlet Williama Szekspira,
• Przemyślny szlachcic Don Kichote
z Manczy Miguela Cervantesa,
• Noce i dnie Marii Dąbrowskiej,
• Mały Książę Antoine’a Saint-
Exupry’ego,
• Tango Sławomira Mrożka,
• Ptasiek Williama Whartona.
Możesz także przywołać dzieło
Edwarda Maneta pt Bańki mydlane
– ciemnowłosy chłopiec w jasnym
ubranku (kontrastującym z bardzo
ciemnym, przygnębiającym tłem)
puszcza bańki. Bańka mydlana
bywa rozumiana jako symbol nietrwałości,
ulotności, ułudy – taki
bywa los marzeń, które rozpryskują
się jak bańka mydlana. Twarz
chłopca jest smutna i próżno szukać
na niej oznak radości z zabawy.
Być może więc obraz miał
przedstawiać coś więcej niż popularną
rozrywkę dziecięcą.
W krainę marzeń przenoszą nas
także dzieła Celnika Rousseau –
dżungla, dzikie zwierzęta, fantastyczne
kolory – choć wiemy przecież,
że jego życie nie było tak urocze,
pełne naiwnego wdzięku i kolorowe
jak jego obrazy.
Inne dziedziny sztuki
Film pt. Marzyciele Bernarda Bertolucciego
– karkołomne próby
realizacji pragnień za wszelką
cenę i ryzykowne gry, które podejmują
młodzi Francuzi Isabelle
i Theo oraz ich amerykański
przyjaciel. Upraszczając sprawę,
można by Marzycieli zaszufladkować
jako film o szalonej młodości
i młodzieńczych ideałach,
przygodzie i radości życia.
Marzeń i ich realizacji dotyczy
także film W poniedziałek rano –
pracownik fabryki marzy o podróżach,
odmianie, nadaniu kolorów
swojemu życiu. Jego marzenie
spełnia się, ale kończy się
powrotem do szarej rzeczywistości.
Zakończenie można interpretować
jako klęskę, ale i jako zwycięstwo
bohatera.