„Potop” Henryka Sienkiewicza jest powieścią, która w czasie zaborów miała być pokrzepieniem serc walczących Polaków. Właśnie w tym celu, autor jedynie krótko wspomina lub zupełnie pomija niepowodzenia obrońców naszej ojczyzny, a wszelkie sukcesy i triumfy opisuje w bardzo dokładny sposób, skupiając się nawet na najdrobniejszych szczegółach.

W epoce pozytywizmu powstało najwięcej nowel wywodzących się z ducha „utylitaryzmu”. Przedstawione były problemy, losy dzieci i ich punkt widzenia na cały zewnętrzny świat. Ukazywany był obraz dziecka cierpiącego, wyzyskiwanego, pozostawionego na los i pastwę otoczenia. Te dzieci musiały zmagać się z przeciwnościami świata, dawać sobie radę i troszczyć się o siebie.

Bolesław Prus zaczął wydawać „Lalkę” od roku 1890, czyli już u schyłku pozytywizmu. Powieść ta była więc swego rodzaju oceną całej minionej epoki, krytyką szczytnych haseł programowych pozytywistów, czyli: „praca u podstaw, praca organiczna, emancypacja kobiet oraz asymilacja żydów. Prus otwarcie krytykował stany wyższe za niewłaściwe podejście do ich własnych pięknych idei.

Ignacy Rzecki wywodził się z rodziny mieszczańskiej, najpierw mieszkał z ojcem – bonapartystą (woźny i kleił koperty), po śmierci ojca zamieszkał z ciotką (praczka, wyszła za mąż za przyjaciela ojca). Chcieli dać Ignacego do zawodu, ale on powiedział, że chce iść do sklepu gdzie są zabawki, przybył do sklepy Jana Mincla, który go wszystkiego uczył.