Ideologia renesansu w pieśniach Jana Kochanowskiego

Ideologia renesansu w pieśniach Jana Kochanowskiego.
Ideologią renesansu jest humanizm, który w przeciwieństwie do średniowiecza, charakteryzował się zainteresowaniem człowiekiem, jego życiem , światem otaczającym, doczesnością. O ile dla ludzi średniowiecza życie ludzkie było tylko krótkim etapem na drodze w zaświaty, o tyle humaniści badali stosunek człowieka do przyrody, środowiska, które należy zrozumieć, odkryć jego tajemnice, podporządkować potrzebom ludzkim.

Humanizm czerpiący w dużym stopniu ze starożytności nie odrzucał tradycji i pojęć chrześcijańskich. Większość przedstawicieli humanizmu starała się godzić pojęcia starożytnych z wiarą chrześcijańską, starała się stworzyć z człowieka ośrodek zainteresowania, mówić o jego sprawach, otaczającym go świecie, a wszystko to na chwałę Boga jako stwórcy człowieka i świata.
Takim typowym człowiekiem chrześcijańskiego renesansu, a zarazem najwybitniejszym jego przedstawicielem w Polsce był Jan Kochanowski. Ideologią humanizmu przepojona jest cała jego twórczość, którą poeta zapoczątkował tłumacząc liryków rzymskich, głównie Horacego. Najpełniej jednak wyrażają ją pieśni, gdzie Kochanowski otwarcie i wymownie głosił pochwały świata i życia, jako wartości trwałych i godnych tego, by o nie zabiegać.

Pieśni pisał poeta, podobnie jak fraszki przez całe życie. Wydane one zostały w 1586 roku pt. "Pieśni...księgi dwie" i obejmowały 25 ksiąg 1 -szych i 24 ksiąg 2 -ich, a wraz z nimi "Pieśń Świętojańska o Sobótce" i hymn "Czego chcesz od nas, Panie", który jest uważany za manifest humanistycznej religijności poety. Pisze go Kochanowski rozmiłowany w otaczającym go świecie, wrażliwy na piękno przyrody opanowanej przez pracowite dłonie człowieka, dostrzegający w niej ład, który chciałby widzieć również w dobrze zorganizowanym społeczeństwie.
Pieśń to gatunek już w starożytności pisywany przez Horacego. Kochanowski spróbował swoich sił, nie mając żadnych Polskich poprzedników. O doskonałości jego dzieł świadczy fakt, że naśladowców znalazło się wielu.

Cechą charakterystyczną humanizmu jest docenienie, inaczej niż w średniowieczu, własnej indywidualności i niepowtarzalności, co bardzo wyraźnie odnajdujemy w jego pieśniach. Kochanowski wydobył swoje "ja", swoją ludzką odrębność. Z jego utworów bije poczucie własnej wartości, świadomość swojego talentu,jakże obce ludziom średniowiecznym. Świadom swego poetyckiego powołania, pisze w Pieśni XXIV ksiąg wtórych "Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony". A podobnie w pieśni X ksiąg pierwszych: "Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry I tak wysoko postawił (...)".

Pojmowanie własnej osobowości wiąże się z pojmowaniem własnych obowiązków, w szczególności względem ojczyzny. Patriotyzm Kochanowskiego potwierdza cytat z "pieśni o dobrej sławie" : "A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym którzy służą ojczyźnie." Przepojona uczuciem patriotyzmu, a także troska o losy kraju jest również "Pieśń o spustoszeniu Podola".
Człowiek jako istota wyróżniona przez Stwórcę, zobowiązany jest służyć dobru ogółu. Powinien więc "szczepić dobre obyczaje" - przestrzegać praw, walczyć z pogaństwem, nie stronić od służby wojskowej czy podatków.

Autor poszukuje wartości trwałych, nieprzemijających i wskazuje cnotę, której najważniejszym wyrazem jest właśnie służba ojczyźnie. Kochanowski podkreśla tu szczególną odpowiedzialność ludzi będących u władzy, pisząc w pieśni XIV "Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie, A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie (...) Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi, Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi."
Ludzie, których Bóg nie chciał "położyć równo z bestyjami" muszą nieustannie udowadniać, ze faktycznie zasługują na to wyróżnienie. Ideał cnoty zaczerpnięty ze starożytnych myślicieli, łączy się z innymi pojęciami jak np.: mądrość, uczciwość, opanowanie, umiar i piękno. Cnota, sława, nagroda to najczęściej spotykane słowa, które są bardzo charakterystyczne dla twórczości poety, dla którego "cnota skarb wieczny, cnota klejnot drogi; Tegoć nie wydrze nieprzyjaciel srogi, Nie spali ogień, nie zabierze woda."

Jako człowiek renesansu, czarnoleski poeta głosił w swych utworach pochwałę świata i życia. W cyklu dwunastu utworów "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" ukazał życie dające radość i szczęście, głosi pochwałę życia na wsi pisząc: "wsi spokojna, wsi wesoła, który głos twej chwale zdoła? Kto twe wczasy, kto pożytki może wspomnieć za raz wszytki?". Ta właśnie spokojna egzystencja jest dla poety ideałem życia, cieszy się on, że ma wszystkiego pod dostatkiem, lubi zabawy, tańce i śpiewy, podobnie jak w pieśni XX, gdzie stwierdza "Miło szaleć, kiedy czas po temu". W "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" zawarł poeta całą miłość do ludu, do ojczystej przyrody i swojskiego obyczaju, jakim było właśnie obchodzenie tzw. sobótki w wigilię Św. Jana.

Ważnym elementem w twórczości poety wywodzącym się właśnie z tradycji humanistycznych jest motyw miłosny. W pieśni VII tak poeta wyraża swe uczucia związane z rozstaniem z ukochaną osobą: " Trudna rada w tej mierze, przyjdzie się rozjechać A przez ten czas wesela i lutnie zaniechać. Wszystka moja dobra myśl z Tobą precz odchodzi A z tego mię więzienia nikt nie wyswobodzi."
W pieśniach Kochanowskiego często pojawiają się wszelkiego rodzaju nawiązania do antyku, co jest tak charakterystyczne dla epoki renesansu. Spotykamy na przykład kapryśną Fortunę, która rządzi światem. "Tak Fortuna niech kona: raczyli łaskawie, Raczyli też inaczej; my siedzim w jej prawie." W wielu miejscach Kochanowski nawiązuje do ideologii epikurejczyków. Zauważamy przede wszystkim jego optymizm - "Nie porzucaj nadzieje, jakoć się cokolwiek dzieje", jak i słynne "carpe diem", bo "Kto tak mądry, że zgadnie, co nam jutro przypadnie".

Starałam się wykazać w mojej pracy, że "Pieśni" Kochanowskiego zawierają takie elementy jak nawiązanie do antyku, postawienie w centrum uwagi człowieka z jego sprawami, obowiązkami i uczuciami, docenienie życia ziemskiego i jego piękna. Wszystko to świadczy o przepojeniu tej twórczości duchem renesansu, którego Kochanowski był najwybitniejszym polskim przedstawicielem.

Related Articles