Przedstwiciele Filozofii średniowiecza

Augustynizm

Św. Augustyn Aureliusz (354-430)
To największy autorytet średniowiecza aż do wystąpienia św. Tomasza z Akwinu. Urodził się w małym mieście Tagasta w Afryce Północnej, jako szesnastolatek wyruszył na studia do Kartaginy. Później przyjechał do Rzymu i Mediolanu, a ostatnie lata spędził jako biskup Hipony, miasta w pobliżu Kartaginy. Początkowo był manichejczykiem (sekta religijna, typowa dla późnego antyku), jej członkowie głosili na wpół religijną, na wpół filozoficzną naukę o zbawieniu. Przyjmowali, że świat podzielony jest na dobro i zło, światłość i ciemność, ducha i materię. Duchem człowiek może wznieść się ponad świat materialny i przygotować podstawy do zbawienia duszy). Później skłonił się ku neoplatonizmowi (wszelkie istnienie ma boską naturę). Nie dostrzegał żadnych ostrych przeciwieństw między chrześcijaństwem a filozofia Platona. Np. twierdził, że zanim Bóg stworzył świat, idee istniały już w jego umyśle. Przypisał więc platońskie idee Bogu i w ten sposób uratował platońskie wieczne idee. Wykazał jednak, że dla ludzkiego rozumu istnieją granice poznania w kwestiach religijnych. Chrześcijaństwo to takie boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy jedynie przez żarliwą wiarę. Jeśli jednak oddamy się Bogu, Bóg “oświeci” naszą duszę i wówczas będziemy mogli osiągnąć swoistą wiedzę nadprzyrodzoną .Dokonał połączenia myśli Platona z założeniami chrześcijaństwa (dualizm platoński) uznając, że każda rzecz ma postać duchową - ideę i materialną - cień idei.
Człowiek w świecie posiada określone miejsce między bytami wyższymi (aniołem) a niższymi (zwierzętami). Świadomość swego nieokreślenia człowiek przypłacać miał poczuciem wewnętrznego rozdarcia, nieustannym konfliktem pomiędzy cielesnością a duchowością, pożądaniem dobra i zła jednocześnie.
Najważniejsze założenia jego filozofii to:

· Bóg jest najwyższym dobrem, bytem, czyli absolutem, dlatego powinien być najważniejszym przedmiotem poznania;

· aby poznać Boga, trzeba najpierw poznać własną duszę, czyli “wejść do swego wnętrza, w którym mieszka prawda”

· nie rozum, ale wola jest bliższa wiary, zatem Boga można poznać bardziej przez wiarę niż przez rozum;

· świat Boga jest dobry, ale istnieje w nim zło, które nie jest tworem Boga, lecz dziełem “wolnych stworzeń (człowieka)”;

· istnieje absolutne dobro, absolutnego zła nie ma;

· człowiek czyni zło wtedy, gdy odwraca się od dobra, czyli od Boga, natomiast przez oddanie się Bogu dostępuje łaski i staje się dobry;

· konsekwencją Bożej dobroci jest zbawienie człowieka; szczęście można osiągnąć jedynie poprzez poznawanie prawdy oraz dążenie do Boga i zespolenie się z nim;


Tomizm

Tomasz z Akwinu(1225 - 1274)
Pochodził z rodu hrabiów Akwinu we Włoszech, w królestwie neapolitańskim. Studiował u benedyktynów w słynnym klasztorze Monte Cassino. W 1243r został dominikaninem.
Życie jego upłynęło mu w pracy naukowej. Przebywał najpierw w klasztorze w Neapolu, a od 1245r. w Kolonii, gdzie Albert Wielki stał się dlań mistrzem w filozofii. Pracował kolejno w Kolonii, Paryżu, posłuszny rozkazom zakonu. Od 1252r. wykłada w Paryżu. Powziąwszy przekonanie o słuszności zasad perypatetyckich pracował nad uzgodnieniem ich z nauką chrześcijańską. W pracy tej przyszedł mu z pomocą papież Urban IV, który powierzył mu interpretację krytyczną dzieł Arystotelesa i poprawienie jego błędów. Dla spełnienia tego zadania Tomasz opuścił Paryż i udał się do Włoch. Później, w 1269r., został ponownie przez władze swe skierowany do Paryża, aby bronić prawowiernego stanowiska w sporach doktrynalnych wywołanych tam przez awerroistów. W 1272r. został spowrotem skierowany do Włoch, dla założenia studium generale w Neapolu. W 1274r. był stamtąd wezwany przez papieża do Lugdunu na sobór, ale zmarł w drodze.

Teolog, który pragnął wybudować pomost między filozofia Arystotelesa a teologią chrześcijańską (“schrystianizował” Arystotelesa). Uznał, że pomiędzy filozofią - rozumem, a chrześcijaństwem - objawieniem nie ma sprzeczności. Kładł nacisk na problemy etyki, która stabilizowała ludzkie życie w społeczności ziemskiej i normowała je wskazaniami cnót, głównie roztropności, miarkującej pragnienie sławy i pożądań cielesnych. Służyło to hierarchicznemu, stanowemu społeczeństwu średniowiecza. Naruszenie układu ról społecznych zespolonych harmonijnym współdziałaniem zapewniającym rozumny ład świata uważano za grzech przeciw prawom boskim.
Poglądy
a/ Wiedza i wiara
Tomasz oddzielił wiedzę od wiary, dziedzinę rozumu od objawienia. Są wprawdzie niektóre prawdy dostępne rozumowi a zarazem objawione, np. nieśmiertelność duszy; na ogół jednak wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny.
Rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego istnienie, Jego własności, Jego działanie. Istnieją jednak prawdy, które są dla rozumu niedostępne, jak Trójca św., grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. Według Tomasza dowód tajemnic wiary przekracza możliwości rozumu, można jedynie prawd takich bronić i wykazywać niesłuszność zarzutów przeciw nim skierowanych.
Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem, gdyż wszelka prawda, objawiona zarówno jak naturalna, pochodzi z jednego źródła: od Boga. Prawda, jaką Bóg zsyła na drodze łaski, uzupełnia, ale nie zmienia tej, którą udostępnia na drodze przyrodzonej.
Filozofia, jeśli służy teologii, to jedynie w tym sensie, że przygotowuje do wiary (preambula fidei), i że jej broni.


b/ Nauka o bycie
Nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani istota rzeczy materialnych, ani żadne prawdy ogólne; dane mu są tylko rzeczy jednostkowe. Według rzeczy jednostkowych kształtował swoją koncepcję bytu.
Istota substancji cielesnych jest złożona z formy i materii. Forma jest podstawą tego, co w jednostkach jest gatunkowe, a materia tego, co indywidualnie różne; forma jest źródłem jedności w substancjach, materia - mnogości, a także i cielesności. W tym leży zasadnicza różnica między światem duchowym a cielesnym. Co cielesne, składa się z formy i materii, co zaś jest czysto duchowe, to (wbrew augustynizmowi) posiada tylko formę.
Forma jest aktem, materia zaś tylko potencją. Bóg jest czystym aktem, stworzenie zaś zawiera czynnik potencjalny, który urzeczywistnia się tylko stopniowo.
c/ Nauka o Bogu
Istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, nie wymagającą dowodzenia. - Nie jest prawdą wrodzoną, zaszczepioną w sercu każdego człowieka. Potrzebny jest dlań dowód (wg Augustyna Bóg był "jak najbardziej obecny w duszy ludzkiej").
Istnienie Boga nie jest też prawdą opartą na apriorycznym rozumowaniu; nie wynika ani z pojęcia prawdy, jak chciał Augustyn, ani z pojęcia doskonałego bytu, jak chciał Anzelm. Nie pozostaje więc nic innego, jak oprzeć dowód istnienia Boga na doświadczeniu. Był to wniosek obcy dotychczasowej scholastyce. W doświadczeniu dany jest byt skończony i niedoskonały, bardzo daleki od Boga.
Tomasz dał pięć dowodów istnienia Boga
1. ex motu - z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu;
2. ex ratione causae efficientis - z niesamoistności świata wnosi, że istnieje istota samoistna będąca przyczyną świata;
3. ex possibili et necessario - z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna;
4. ex gradibus perfectionis - z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości, wnosi, iż istnieje istota najdoskonalsza;
5. ex gubernatione rerum - z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą a działająca celowo.
A więc Bóg jest samoistny, nie ma przyczyny; nie istnieje nic, co mogłoby być przyczyną Jego zmiany, jest więc niezmienny; jest wieczny, bez początku i końca, bo powstanie i koniec byłyby zmianami; jest niematerialny; jest bytem prostym, niezłożonym, bo podstawą wszelkiej złożoności jest materia.

d/ Nauka o świecie
Stosunek Boga do świata jest stosunkiem stwórcy do stworzenia. Tomistyczne pojęcie stworzenia zawierało następujące składniki:
1)Świat został stworzony z niczego, nie zaś z odwiecznej materii, niezależnej od Boga, o której pisali Platon i Arystoteles.
2)Stworzenie zostało dokonane wprost przez Boga, a nie przez instancje pośrednie.
3)Stworzenie jest aktem woli, nie konieczności. - Bóg rozporządzał wieloma możliwościami, a urzeczywistnił tylko jedną.
4)Stworzenie odbyło się według idei Bożych. - Bóg miał niejako w wiecznych swych ideach program świata i stworzenie polegało na ich zrealizowaniu.
5)Stworzenie nastąpiło w czasie.
Bóg nie tylko stworzył świat, ale też kieruje nim. Toteż świat jest uporządkowany, rozwija się celowo wedle planu boskiego (opatrzności).
e/ Nauka o duszy
Tomasz porzucił pogląd Platona i Augustyna, że tylko dusza jest człowiekiem, ciało zaś jest nie częścią, lecz narzędziem człowieka. Według niego ciało należy również do natury człowieka. A dusza z ciałem złączona jest tak, jak forma z materią.
f/ Nauka o poznaniu
Stał na stanowisku:
Receptywności poznania. Poznanie polega na upodobnieniu podmiotu do poznawanego przedmiotu.
Łączności poznania wyższego z niższym, umysłowego ze zmysłowym. Władze poznawcze człowieka są bądź zmysłowe, bądź umysłowe. Umysłowe są wyższe i posługują się niższymi (zmysłowymi). Od władz niższych musi rozpoczynać się proces poznania.
g/ Filozofia moralna
Ze starożytnych doktryn dwie miały największy wpływ na etykę chrześcijańską: stoicki ascetyzm i neoplatoński ekstatyzm. Tomasz poszedł innym torem: za Arystotelesem i jego etyką umiaru i rozumu. Cenił każde dobro, a dla trafnego wyboru dóbr rozum musi poprzedzać wolę i kierować nią. Ostateczny cel widział w szczęściu, a szczęście pojmował jako poznanie, ale poznanie Boga. Poznanie bowiem jest najwyższą funkcją człowieka, Bóg zaś najdoskonalszym przedmiotem poznania. Bóg, dla Tomasza, był ostatecznym celem i miarą czynów

Franciszkanizm

Św. Franciszek z Asyżu (1182-1226).
W młodości skłony był do zabawy i hulaszczego trybu życia, brał udział w wojnie Asyżu z Perugym . i rok spędził w niewoli. Popadł w chorobę, która skłoniła go do refleksji nad sensem i celem życia. Po nieudanym zaciągu do wojska papieża Innocentego III szukał samotności i znalazł ją w otoczeniu natury.
Przebrany za żebraka poznał życie biednych i chorych. Znieważony przez ojca, który nie chciał pogodzić się z trybem życia syna, zerwał z rodziną i wyrzekł się majątku
Założył zakon i ułożył dla niego w 1221 regułę. W 1224 otrzymał od Boga stygmaty.
Już po śmierci, w 1228 papież Grzegorz IX kanonizował go.
Postawą i życiem zapoczątkował nurt odnowy moralnej w czasach sporów i wojen, głodu i zarazy. Niemały wpływ na jego życie wywarła filozofia św. Augustyna i mistycyzm.

Zapoczątkował wielki ruch odnowy w świecie pełnym okrucieństwa

Stworzył program wiary radosnej, prostej, płynącej z wszechogarniającej miłości do ziemi i stworzenia, miłości przepełnionej ewangeliczna zasadą miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa.

Głosił ideę wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia bożego

Zrezygnował z dziedzictwa, rozdał pieniądze, stworzył wędrowny zakon.

Był przeciwnikiem ascetyzmu umartwiającego ciało, głosił kazania do ryb i ptaków. Stworzył wiarę radosną, prosta, pełna harmonii wewnętrznej i miłości do przyrody

Jego czyny ukazane są w “Kwiatkach św. Franciszka”.


Ideały głoszone przez św. Franciszka:

· życie ludzkie nie musi być ustawicznym, bolesnym oczekiwaniem na śmierć, ale może być również afirmacją tego, co rodzi się z miłości i dobroci serca;

· sens ludzkiego istnienia tkwi w czynnej miłości braterskiej oraz w chwaleniu boskiego Stwórcy i Ojca jako jedynego dobra;

· człowiek cierpię radość z obcowania z przyrodą oraz z miłości do Boga i wszelkiego stworzenia;

· ubóstwo jest wyrazem miłości do bliźniego, miłość zaś prowadzi do radości i doskonałości wewnętrznej, a doskonałość wewnętrzna prowadzi do świętości;

· ubóstwo uczy pokory i współczucia innym;

· ostatecznym szczęściem człowieka jest śmierć.




Św. Anzelm (1033 - 1109)

Urodził się w Piemoncie we Włoszech. Pochodził z zamożnej rodziny, którą opuścił po śmierci matki. Udał się do Francji, do opactwa Bec, gdzie kształcił się pod kierunkiem Lanfranca. Przywdział benedyktyński habit i po kilkunastu latach został opatem. Podróżował po wielu krajach Europy. W czasie pobytu w Anglii został mianowany przez króla Wilhelma II prymasem i osiadł w Canterbury. Po konflikcie z monarchą i udał się na kontynent. Gdy na angielskim tronie zasiadł Henryk I, Anzelm wrócił na Wyspę i ponownie objął urząd prymasa, który sprawował do śmierci. W roku 1690 został kanonizowany przez papieża Aleksandra VIII, a 30 lat później Klemens XI zaliczył go w poczet doktorów Kościoła.

Św. Anzelm był jednym z najbardziej wnikliwych umysłów europejskich swojego czasu. Jego ontologiczny dowód istnienia Boga podzielił, a także zainspirował wielu późniejszych myślicieli.
Anzelm prowadził fascynujący, logiczny wywód, w którym dowodził, że aby mieć rozumową pewność co do istnienia Boga, nie potrzebujemy żadnych doświadczeń, wiemy to z samego pojęcia Boga, a priori.
główny przedstawiciel scholastyki, który nawiązywał do poglądów św. Augustyna i głosił pogląd, że “chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary”.

W swojej filozofii głosił prymat wiary nad rozumem.

Dążył do uzasadnienia jej prawdziwości w sposób racjonalny, kierując się przeświadczeniem o logiczności Boga i świata.

Uważał, że dobra cząstkowe wskazują na istnienie dobra najwyższego, a hierarchia doskonałości bytów przygodnych – na byt konieczny i najdoskonalszy.

Stworzył dowód ontologiczny na istnienie bytu absolutnego – Boga.

Twierdził, że jego rzeczywiste, nie tylko myślowe istnienie wynika z definicji Boga jako istoty najdoskonalszej.

Cały swój wysiłek umysłowy poświęcił zrozumieniu doktryny chrześcijańskiej

Zajmował się licznymi problemami teologicznymi, w tym nieśmiertelnością duszy, grzechem pierworodnym, wcieleniem i odkupieniem.
W działalności politycznej propagował doktrynę papieża Grzegorza VII, podporządkowującą władzę w feudalnej Europie głowie Kościoła. Aktywnie występował przeciw monarchom angielskim – Wilhelmowi II i Henrykowi I, którzy negowali zwierzchność Rzymu.


Dzieła:
Dialogus de veritate, Dialogus de grammatico, De divinitatis essentia monologium, Proslogion seu Alloquium de Dei existentia.