Słowo ?kultura? pochodzi z języka łacińskiego. Kultura często rozumiana jest jako całokształt materialnego i duchowego dorobku społeczeństwa, przez co bywa tym samym utożsamiana ze współczesną cywilizacją. Jan Paweł II, prawdziwy mędrzec tego świata, przypominał swego czasu prawdy, które wypracowała klasyczna filozofia. Tym, bowiem, co sprawia, że człowiek staje się ?bardziej? człowiekiem, jest właśnie kultura. Stanowi ją ogół ludzkich zachowań i wytworów, które kształtują człowieka osobowo, humanizują go, rozwijają zastane w nim możliwości. W moich rozważaniach na temat kultury jako siły ?napędzającej? życie człowieka, będę często odwoływać się do wypowiedzi Jana Pawła II, który niezwykle trafnie, moim zdaniem, opisywał kulturę, nierozerwalnie powiązaną z człowiekiem. Kultura wydaje się cechą wyłącznie ludzką. Inne gatunki, o ile wiemy, nie wytworzyły kultury. Większość zachowań zaobserwowanych u zwierząt jest funkcją instynktu lub wynika z tresury zwierzęcia w trakcie jego życia. Jan Paweł II, mówiąc o kulturze, zawsze mówił o człowieku, gdyż to on ją tworzy i w niej żyje. Kultura jest ?właściwym kształtem życia ?, nie jest bowiem rzeczywistością narzuconą, ale pochodzącą, od człowieka i człowieka tworzącą. Związek między kulturą i ludźmi ma charakter wzajemny. Choć tworzymy kulturę, to o?na sprawia, że ?jesteśmy ludźmi". To, co najczęściej uważane jest za "naturę ludzką", w istocie stanowi produkt określonej kultury. Dlaczego ludzie wytworzyli kulturę? W trakcie ewolucji instynkt był stopniowo "selekcjonowany". Mimo to ludzkość się rozwijała. Z czasem przerodziła się w liczny, zróżnicowany gatunek, który w pewnym sensie zdominował życie na ziemi. Dlaczego? Krótka odpowiedź brzmi: " z powodu kultury". Kultura dała ludziom lepszy i szybszy sposób przystosowania się do zmian fizycznych, topologicznych i klimatycznych, niż mogła to zapewnić ewolucja biologiczna. Połączenie ewolucji anatomicznej (rozwój mózgu, kciuk przeciwstawny, dwunożność) i rozwoju kulturowego wprowadziło gatunek ludzki na jego obecny, zaawansowany poziom rozwoju.
Ojciec Święty, Jan Paweł II, powiedział: ?Nie ulega wątpliwości, że podstawowym zjawiskiem kulturalnym jest sam człowiek, duchowo dojrzały, czyli człowiek w pełni wychowany, zdolny wychowywać sam siebie i drugich?. W związku z tym najważniejszą, kulturotwórczą instytucją kształtującą w człowieku osobowość poprzez wychowanie jest rodzina, a jedną z jej funkcji jest socjalizacja - przygotowywanie najmłodszych członków tejże rodziny do życia w społeczeństwie. Słynny filozof i socjolog polski- Florian Znaniecki utożsamiał wręcz proces socjalizacji z "wchodzeniem w kulturę". To dzięki wpływom kultury danej zbiorowości dziecko uczy się mówić, a później czytać i pisać. Nabywa również umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach społecznych.
Kultura jest czynnikiem warunkującym świadomość danego narodu, ponieważ kultura ma to do siebie, że jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Starsze pokolenie czuje się w obowiązku przekazać wiedzę, obyczaje i różnego rodzaju zwyczaje występujące w danym środowisku młodszemu pokoleniu. Kultura pozwala przetrwać najcięższe chwile, natomiast nie pozwala zapomnieć o pochodzeniu, narodowości, o historii. ?Jestem synem Narodu, który przetrzymał najstraszliwsze doświadczenia dziejów? ? powie Jan Paweł II w siedzibie UNESCO w roku 1980 ? ?którego sąsiedzi wielokrotnie skazywali na śmierć ? a on pozostał przy życiu i pozostał sobą. Zachował własną tożsamość i zachował pośród rozbiorów i okupacji własną suwerenność jako Naród ? nie w oparciu o jakiekolwiek inne środki fizycznej potęgi, ale tylko w oparciu o własną kulturę, która okazała się w tym wypadku potęgą większą od tamtych potęg?. Zdaje się, że nikt dotąd nie wypowiedział piękniejszych słów o kulturze. Czymże ona jest, co to za ?siła?, że pozwala trwać narodom, nawet tym zgnębionym i zniewolonym? ?Człowiek żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze. Jego życie jest kulturą również i w tym znaczeniu, że poprzez nią człowiek odznacza się i odróżnia od całej reszty istnień?. To znów Ojciec Święty z siedziby UNESCO. Kultura ustanawia hierarchię wartości w danym społeczeństwie. Określa między innymi sposoby zaspokajania potrzeb i interesów jednostki. Kultura określa wzory postępowania. Są o?ne czynnikiem, który ujednolica zachowanie członków danej zbiorowości, dzięki czemu postępowanie innych ludzi jest zrozumiałe dla otoczenia. Kultura określa pewne pożądane modele i wzorce postępowania, funkcjonowania instytucji, a także stylów w architekturze i sztuce. Kultura sprzyja wolności. Wyzwala jednostkę od ograniczających ją, a wyznaczonych z góry zachowań dyktowanych przez instynkt. Ludzie zmieniają działania w zależności od sytuacji; dokonują wyborów. Kultura wyzwala nas od przymusu ciągłego odkrywania wszystkich niezbędnych aspektów życia społecznego. Nie musimy bez przerwy tworzyć języka, którym chcemy się porozumiewać, ani odkrywać na nowo ognia, który daje nam ciepło i pozwala ugotować jedzenie. Niezliczone czynności rutynowe, jakie wykonujemy codziennie, a także niezliczone, potrzebne nam, wytwory materialne są produktami kultury; dzięki nim mamy czas na rozwijanie naszej kreatywności i odkrywczości.
Z kulturą jest związane pojęcie dyfuzji, czyli przejmowania wytworów kultury od innych społeczeństw. Dzięki temu zjawisku człowiek ciągle może się rozwijać, poznawać nowe zjawiska, zwyczaje, jego życie nie jest wtedy monotonne lecz pełne nowych ?rzeczy?, zjawisk , zwyczajów, których nie zna, a które może jeszcze poznać, jeśli tylko zechce. Życie człowieka staje się wtedy prawdziwie ludzkie, ponieważ człowiek ?nie staje w miejscu?, lecz rozwija się ? ewidentnie mamy do czynienia z kolejną funkcją kultury, która sprawia, że ?człowiek jest człowiekiem? a nie dzikim zwierzęciem kierującym się instynktem. A kultura przecież, jak wspomniałam wcześniej, odróżnia nas od zwierząt. Dzięki tej funkcji kultury człowiek doświadczył olbrzymiego skoku cywilizacyjnego- rozwinął się i stał się naczelnym wśród ssaków. Przykładem dyfuzji kulturowej może być kultura europejska, ściśle związana z dziedzictwem różnych kultur: helleńskiej, rzymskiej, judeochrześcijańskiej, celtyckiej, germańskiej, słowiańskiej, ale czerpiąca również z innych kręgów cywilizacji - system dziesiętny i cyfry zawdzięczamy Arabom; z cywilizacji Bliskiego Wschodu (Babilon, Egipt) zaczerpnęliśmy sztukę uprawy roślin i hodowli zwierząt.
Współczesnym zjawiskiem kulturowym Europy jest przenikanie do niej innych kultur poprzez rosnący udział obcokrajowców mieszkających w państwach o starzejących się społeczeństwach.
Siłą napędową tej integracji kulturowej są nowoczesne techniczne środki przekazu, rewolucja technologiczna, postęp cywilizacyjny narodów. Łatwość przekazywania informacji i obrazów z kraju do kraju dzięki Internetowi, radiu i telewizji, przepływ czasopism, filmów, rozwój turystyki, wymiana międzynarodowa w różnych dziedzinach życia w niespotykanej w innych epokach skali, to wszystko ma wpływ na przenikanie się kultur. Zróżnicowanie kulturowe świata może być źródłem wzajemnego ubogacenia. Umożliwia bowiem poznanie i zrozumienie innych kultur, zainteresowanie różnicami, ale przede wszystkim szukanie tego co wspólne i dobre w innych kulturach, akceptację i zgodę na istnienie różnic, dialog i tolerancję, szacunek do odrębności kulturowej. Zjawisko intensywnego rozwoju kultury uniwersalnej związane jest z procesem globalizacji. Globalizacja ułatwia zbliżanie się społeczeństw, prowadzi do poczucia wspólnoty z ludźmi w odległych regionach świata, niweluje bariery i granice etniczne, narodowe, religijne, zmniejsza poczucie dystansu i obcości w stosunku do ludzi innych kultur. Procesy globalizacyjne sprzyjają też mobilności i wyzwalają chęć zmian.
Podsumowując, kultura jest czymś więcej aniżeli tylko zbiorem określonych dzieł twórczego geniuszu ? jest ?domem? i opoką, dzięki, którym człowiek wzrasta kształtując tym samym swoja osobowość. Kultura jest sposobem istnienia i bytowania człowieka na ziemi. To właśnie jej zawdzięczamy rozwój ludzkiej natury, bowiem kształtuje w nas wiarę w ideę, naukę, zwyczaje, sztukę, język. Wiarę we wszystko, dzięki czemu człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia ducha i ciała. Staje się ona drogą do poznania tego, co ludzkie, a życie społeczne czyni najważniejszą istotą istnienia. Pomaga w chwilach największej próby, pozwala przetrwać najcięższe chwile (dzięki kulturze Polacy przetrwali okres okupacji, to pielęgnowanie kultury, świadomość narodowa ocaliła naszych rodaków w tamtym okresie). Kultura stanowi zewnętrzny wyraz tego, czym żyje człowiek w swym sercu i sumieniu. Źródłem tego jest on sam, obdarzony geniuszem oraz wolnością wyboru.
Na tak rozumianą kulturę składają się cztery wielkie sfery ludzkiego działania. Są to: poznawanie (nauka), wytwarzanie (sztuka), wartościowanie (moralność), a te wszystkie zwieńcza religia, jako poszukiwanie ostatecznego celu człowieka.
Kończąc swoje rozważania, pragnę przytoczyć słowa Ojca Świętego, na którego powołuje się w swojej pracy już po raz kolejny. Powiedział on kiedyś, iż:
?Człowiek, żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze(?)
Kultura jest właściwym sposobem istnienia i bytowania człowieka(?)
Kultura jest tym, przez co człowiek staje się bardziej człowiekiem, bardziej ?jest?(?)
Naród jest tą wielka wspólnotą ludzi, którą łączą różne spoiwa, ale nade wszystko kultura?
Anna Sarzyniak Kl. II ?e?