Najstarsze cywilizacje. Człowiek pierwotny, zależny wraz z całym światem zwierzęcym od otaczającej go przyrody, odgrywał wśród niej przez długie tysiąclecia stosunkowo skromną rolę. Choć powoli, ale jednak stale, rola ta nabierała znaczenia. Obdarzony inteligencją zdolną do twórczego rozwijania dorobku poprzednich pokoleń, człowiek zdobywał wciąż nowe umiejętności i coraz bardziej górował nad otoczeniem.
Przed kilku tysiącami lat występowały już w różnych punktach kuli ziemskiej skupienia ludzi, które podporządkowały sobie częściowo przyrodę, czyli opanowały jej siły, posługując się w tym celu odpowiednimi narzędziami oraz tworząc organizację społeczną Zespół środków, za pomocą których dane społeczeństwo ujarzmiało przyrodę, a więc zarówno jego zdobycze techniczne, jak i organizacyjne â�� wśród nich posługiwanie się pismem â�� nazywa się zwykle cywilizacją.
Do najstarszych w historii ludzkości należały cywilizacje Egiptu i Mezopotamii, zwane przez historyków europejskich cywilizacjami Starożytnego Wschodu.
Przyroda Egiptu i Mezopotamii. Egipt leży w północno â�� wschodniej Afryce nad Nilem. Po obu stronach rzeki rozciąga się kamienista lub piaszczysta pustynia, zajmująca większą część kraju. Suchy i upalny klimat nie sprzyja tam rozwojowi roślinności.
Pod uprawę roli nadaje się tylko wąski pas doliny Nilu, liczący na południu kilkaset metrów, a na północy około 20 km szerokości. Dopiero w odległości 150 km od Morza Śródziemnego dolina Nilu rozszerza się w rozległy trójkąt â�� tzw. deltę, gdyż przypomina kształt litery greckiej â�� a rzeka uchodzi do morza licznymi odnogami. Tu wreszcie jest dość wilgoci i żyzna gleba.
W sumie obszar ziemi uprawnej w starożytnym Egipcie nie przekraczał 30 tys. km2, czyli równał się mniej więcej 1/10 powierzchni naszego kraju.
W starożytności nazywano Egipt darem Nilu. Życie osiadłe i uprawa roli poza obszarem delty były tu możliwe tylko dzięki corocznym wylewom tej wielkiej rzeki. Topnienie śniegów w górach Abisynii, skąd Nil bierze początek, oraz deszcze zenitalne powodują stałe wzbierania wód od czerwca do października. Rzeka wystąpiwszy z brzegów zalewa grunty położone w tej jej dolinie, nie tylko dostarczając ziemi wilgoci, ale też osadzając urodzajny namuł.
Zasięg wylewów Nilu bywa raz większy, raz mniejszy, poza tym woda nie sięga do okolic wyżej położonych. Aby więc jak najbardziej rozszerzyć obszar uprawny, Egipcjanie stworzyli system kanałów nawadniających.
Urodzaje egipskie były więc nie tylko darem Nilu, ale i owocem pracy osiadłych nad nim ludzi.
W podobnych warunkach, co egipska, rozwijała się cywilizacja Mezopotamii, czyli Międzyrzecza.
