Pieniądz, powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu. Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach wymiany wówczas, gdy nabrały one cech masowej powtarzalności, regularności, a więc w okresie przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej. Uczestnictwo pieniądza w wymianie pozwoliło zastąpić dotychczasową wymianę bezpośrednią towaru na towar dwoma odrębnymi, niezależnymi od siebie aktami: towar - pieniądz i pieniądz - towar, co w istotny sposób ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany towarowej. W swej wielowiekowej historii pieniądz podlegał ewolucji pozwalającej wyodrębnić, w zależności od jego zewnętrznej postaci i zasad funkcjonowania, kolejne etapy: pieniądza towarowego, w końcowej fazie przybierającego postać pieniądza kruszcowego, pieniądza papierowego i pieniądza bezgotówkowego.
Pieniądza funkcje, zadania, jakie spełnia pieniądz w procesie swojego obiegu. Pieniądz jest:
1) miernikiem wartości - za pomocą ceny pozwala różnorodne towary sprowadzić do porównywalności, wyrażając ich wartość w tych samych jednostkach.
2) środkiem cyrkulacji (obiegu) - pośredniczy w transakcjach, w których następuje równoczesne wzajemne przekazanie towaru i pieniądza między ich uczestnikami.
3) środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia skarbu, rezerw.
4) środkiem płatniczym - w sytuacji regulowania zobowiązań typu transferowego (płatności transferowe) lub w transakcjach wymiennych, w których przepływ towaru i pieniądza nie jest jednoczesny (opłaty za energię elektryczną, gaz, telefon, wypłata wynagrodzeń itp.).
5) pieniądz niektórych wysoko rozwiniętych krajów może być również pieniądzem światowym (międzynarodowym), co oznacza wypełnianie przez niego wymienionych wcześniej funkcji w odniesieniu do transakcji i rozliczeń pomiędzy krajami (np. dolar amerykański).
Obieg pieniądza, proces przemieszczania się pieniądza pomiędzy podmiotami gospodarczymi w obrębie lub także poza granicami kraju emisji (jeśli jest on stosowany w operacjach międzynarodowych) w związku z realizacją transakcji kupna-sprzedaży dóbr i usług lub regulowaniem zobowiązań. Obieg pieniądza może mieć charakter gotówkowy, realizowany przy pomocy znaków pieniężnych lub bezgotówkowy, realizowany poprzez przenoszenie depozytów z rachunku bankowego jednego podmiotu gospodarczego na rachunek innego. Pieniądz spełnia w obiegu funkcję środka cyrkulacji, obsługując transakcje wymiany z warunkiem natychmiastowej zapłaty, oraz środka płatniczego - w transakcjach z zapłatą odroczoną lub w płatnościach transferowych.Wyróżnia się obieg pieniądza transakcyjny, związany z pośrednictwem pieniądza w transakcjach wymiany towarowej, i obieg pieniądza dochodowy, przesuwający pieniądz pomiędzy podmiotami gospodarczymi i tworzący ich dochody redystrybucyjne. Szybkość obiegu pieniądza, uzależniona m.in. od stopy inflacji i poziomu stóp procentowych, wpływa na relację pomiędzy zasobami pieniądza a nominalnym dochodem narodowym - im jest ona większa (im więcej transakcji kupna-sprzedaży obsłuży pieniądz np. w ciągu roku), tym zasób pieniądza przy danym dochodzie narodowym może być mniejszy, tym niższe będą społeczne koszty obiegu pieniądza.
Banknot, bilet bankowy, pieniądz papierowy, który na mocy decyzji władzy państwowej ma charakter prawnego środka płatniczego, stanowiąc powszechny ekwiwalent. Banknoty emitowane są zazwyczaj przez bank centralny. Ich nominały dostosowane są do skali cen. Papier i druk banknotów muszą odpowiadać specjalnym warunkom technicznym, zabezpieczającym przed fałszerstwami. Pierwotnie (XVII-XVIII w.), w systemie waluty kruszcowej, banknot był zobowiązaniem bankiera do wypłaty jego okazicielowi określonej sumy w pieniądzu kruszcowym. Był zatem w pełni wymienialny na złoto. Wobec powszechnego w całym świecie odejścia od systemu waluty złotej, banknot jest obecnie niewymienialnym na złoto pieniądzem papierowym.
Pierwsze banknoty w Polsce pojawiły się w 1772 r. na terenie zaboru austriackiego - były to bancocetle (Wiener - Stadt - Banco - Zettel) emitowane w Austrii od 1759 r. Pierwsze w pełni polskie banknoty pojawiły się w czasie Powstania Kościuszkowskiego w 1794 jako bilety skarbowe o charakterze kredytowym, a następnie bilety kasowe (papierowe talary), z czasów Księstwa Warszawskiego (1807 - 1814).
Moneta, znak pieniężny o określonym kształcie (najczęściej krążka, czasem wielobocznej płytki), wymiarach i ciężarze, wykonany z metalu szlachetnego (złota lub srebra) o określonej próbie lub z innego (najczęściej z miedzi, aluminium, niklu lub ich stopów albo kombinacji). Jest on oznaczony symbolem władzy państwowej (np. podobizną władcy lub godłem państwowym) i/lub odpowiednim napisem, często także wzorem plastycznym. Wytwarzane są metodą tłoczenia przy pomocy stempli menniczych wklęsłych lub wypukłych. Awers moneta zawiera zwykle oznaczenie jej wartości.
Podstawowe rodzaje pieniądza:
• Pieniądz kruszcowy
• Pieniądz zdawkowy (gotówkowy)
• Pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)
• Pieniądz międzynarodowy
• Pieniądz bankowy
PIENIĄDZ FIDUCJARNY
W nowoczesnej gospodarce pieniądz nie jest wymienialny na złoto(jak to miało miejsce we wcześniejszych fazach rozwoju obrotu gospodarczego) – państwa nie posiadają już rezerw, które pokrywałyby w całości lub w określonej części emitowane pieniądze czyli pieniądz, który mocą decyzji władz państw. jest prawnym środkiem płatniczym na danym terytorium; ma moc zwalniania ze zobowiązań, ale nie jest wymienialny na złoto jest to pieniądzem fiducjarnym – opartym na zaufaniu społecznym. Pieniądz taki jest emitowany przez państwo i jest prawnym środkiem płatniczym na danym terytorium. Ostatnim krajem, który zniósł wymienialność swojej waluty na złoto, były Stany Zjednoczone. Zdecydowały się one na ten krok dopiero w roku 1971.
PIENIĄDZ ZDAWKOWY
Pieniądz zdawkowy jest najczęściej zwany bilonem. Są to monety, wybite z niepełnowartościowego materiału, czyli metali nieszlachetnych.
Bilon wywodzi się z pieniądza kruszcowego: w miarę rozwoju handlu stopniowo zmniejszano ilość złota czy srebra w stosunku do nominału monet. Bilon jest jednym z elementów systemu fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu: otrzymując monetę 5-złotową jesteśmy przekonani o jej wartości w danym momencie i w przyszłości, choć sama w sobie jest mniej warta niż nominał, który uosabia.
Czyli pieniądz zdawkowy to:
1) każdy pieniądz reprezentujący określoną wartość jedynie w sposób symboliczny, a którego siła nabywcza wynika z prawnego przymusu przyjmowania w nim zapłaty;
2) drobny, nie oparty na kruszcu bilon.
PIENIĄDZ PAPIEROWY
Pieniądz papierowy jest obecnie – podobnie jak bilon – niewymienialny na złoto, choć w przeszłości był potwierdzeniem zdeponowania w banku złotych monet.
Pieniądz papierowy ma wartość niezależną od materiału (papieru - stąd jego nazwa), z którego jest wyprodukowany, posiada tak zwany „kurs przymusowy”, nadany przez bank centralny, działający w imieniu państwa. Obok bilonu jest drugim najważniejszym elementem systemu fiducjarnego,
czyli opartego na zaufaniu.
PIENIĄDZ BANKOWY
Pieniądz bankowy jest nazywany inaczej bezgotówkowym lub żyrowym. Ma on postać zapisu na rachunku depozytowym w banku.
Zapis tego typu zaczyna funkcjonować jako pieniądz w momencie, gdy są wykorzystywane do dokonywania płatności – to jest przesuwania zapisu z jednego konta na drugie. Typowym przykładem takiej operacji jest polecenie przelewu na konto bankowe.
PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY
Najnowszą formą jest pieniądz elektroniczny, zakodowany na karcie magnetycznej w postaci elektronicznych impulsów. Instrument przedpłacony przechowujący wartość, który umożliwia posiadaczom dokonywania niskokwotowych transakcji przy użyciu kart płatniczych
PIENIĄDZ ELEKTR. WYSTĘPUJE POD 2 POSTACIAMI:
a) produkt bazujący na technologii kart procesorowych, czyli tzw. elektroniczna portmonetka
b) produkt, który wykorzystuje oprogramowanie za pomocą którego posiadacz może dokonywać płatności np. w Internecie – pieniądz sieciowy
pieniądz sieciowy – jest produktem, który nie ma postaci fizycznej. Jest reprezentowany jako plik zapisany na dysku w komputerze. Płatność za jego pośrednictwem odbywa się inaczej niż w przypadku elektronicznej portmonetki. Do załadowania gotówki z konta bankowego klienta na pieniądz sieciowy oraz do dokonywania nim płatności służy specjalne oprogramowanie, które użytkownik posiada na komputerze. Umożliwia ono przekazywanie elektronicznych banknotów na komputer użytkownika, lub dokonywać odpowiednich zapisów po każdej transakcji w saldzie użytkownika.
Zapis środków pieniężnych, które mogą być stosowane do dokonywania płatności jest przechowywany w urządzeniu elektronicznym, który znajduje się w posiadaniu użytkownika. W przypadku produktów bazujących na kontach, przedpłacona wartość przechowywana jest na mikroprocesorze, który znajduje się na karcie plastikowej.
Produkty bazujące na sieci wykorzystują specjalistyczne oprogramowanie, które jest instalowane na komputerze osobistym w celu przechowywania wartości.
Pieniądz taki może być zamieniany na fizycznie istniejące jednostki – w specjalnych automatach, zwanych bankomatami. Z drugiej strony można nim realizować transakcje bezgotówkowe, na przykład płacąc kartą za zakupione towary w sklepie.
