Drzeworyt na świecie.
Drzeworyt - to najstarsza technika graficzna, w której na wygładzoną powierzchnię drewnianego klocka nanosi się rysunek, a potem wycina się go w odpowiedni sposób za pomocą różnego rodzaju noży i dłutek. Jeśli chcemy mieć czarny rysunek na białym tle, to trzeba wyciąć całe tło, pozostawiając wypukłe linie rysunku. Jeżeli chcemy uzyskać odwrotny efekt - biały rysunek na czarnym tle, wystarczy wyciąć linie rysunku i pozostawić wypukłe tło. Wypukłe części klocka pokrywa się farbą drukarską, przykrywa papierem i odbija na prasie ręcznej. Jeśli nie ma prasy, można wykonać odbitkę, mocno pocierając położony na klocku papier. Uzyskany efekt zależy także od rodzaju użytego drewna. W miękkim drewnie, ciętym wzdłuż słojów, możemy wycinać tylko dość "grube" linie. Twarde drewno, cięte w poprzek słojów, pozwala na stosowanie drobnych i bardzo precyzyjnych linii. Drzeworyt jest techniką graficzną należącą do druku wypukłego oraz odbitką uzyskaną tą techniką.
Drzeworyt w zależności od przygotowanego klocka i sposobu wycinania dzielimy na drzeworyt wzdłużny czyli langowy i drzeworyt poprzeczny, czyli sztorcowy. W drzeworycie wzdłużnym tło wycinano dłutem wzdłuż słojów w drewnie miękkim (lipa, jabłoń, świerk). W drzeworycie poprzecznym (wynalezionym przez Thomasa Bewicka około 1771 roku) całość klocka cięta jest rylcem w poprzek słojów w twardym drewnie (bukszpan, dzika grusza). Drzeworyt poprzeczny zyskał wielką popularność, gdyż - oprócz trwałości pozwalającej na większą ilość odbitek - umożliwiając cięcie w różnych kierunkach pozwalał na uzyskanie precyzyjnego rysunku, zróżnicowanej kreski i subtelnych tonów. W XIX wieku był powszechnie stosowany jako technika ilustracyjna dla prasy, a także jako drzeworyt reprodukcyjny, odtwarzający dzieła malarskie.
Drzeworyt jest najstarszą techniką graficzną. W historii drzeworytu największą rolę odegrał Daleki Wschód. Kolebką wykorzystywania wyrzeźbionych negatywów drewnianych do druku była Korea (ok. 751). Później technika ta przeszła do Chin, Japonii, gdzie nadal się rozwija. W Japonii mistrzami drzeworytu byli m.in. Hiskikawa Moronobu, Suzuki Harunobu, Katsushika Hokusai, Utagawa Hiroshige i Utamaro Kitagawa, którzy wykonywali portrety, pejzaże, sceny rodzajowe, teatralne i z życia kobiet.
W Europie drzeworyt wszedł w użycie u schyłku XIV w. po upowszechnieniu umiejętności wytwarzania papieru, a najstarsze zachowane drzeworyty pochodzą z około 1400 roku z terenu Francji i Niemiec. Były to wykonywane w opactwach pojedyncze obrazki ze scenami religijnymi. Początkowo europejscy drzeworytnicy posługiwali się rysunkiem konturowym i zaznaczali tylko niezbędne szczegóły (twarz, strój). W połowie XV w. zaczęto w celu wydobycia plastyki stosować cieniowanie równoległymi kreskami (tzw. szrafowanie). O popularności drzeworytu u schyłku średniowiecza w Europie świadczy powstanie zawodu drzeworytnika-rzemieślnika, wycinającego w klocku rysunek wykonany przez artystę. W XV-XVI w. drzeworyt był uprawiany m.in. przez A. Altdorfera, Jacopa de Barbari, H. Burgkmaira, Ugo da Carpi, L. Cranacha st., H. Holbeina mł., Lucasa van Leyden. Najwybitniejszą indywidualnością był w tym czasie A. Drer, który posługiwał się niezwykle urozmaiconą, precyzyjną kreską (Apokalipsa 1498, Pasja Chrystusa 1498-1510, Życie Marii 1501-1511).
W pierwszej połowy XV wieku technika drzeworytnicza znalazła zastosowanie w wydawaniu książek. Powstała tzw. książka blokowa, w której całe stronice (zawierające jednocześnie tekst i ilustracje) były wycinane i odbijane z jednej deski (klocka). Książki blokowe są niezwykle rzadkie i cenne (zachowało się jedynie około 100 egzemplarzy). Najczęstszymi ich tematami były przedstawienia ze Starego i Nowego Testamentu. Jedną z najstarszych zachowanych jest Biblia Pauperum, pochodząca z lat 1430-40 z kręgu kultury niderlandzkiej. Po wprowadzeniu druku książkowego drzeworyt znalazł trwałą pozycję w dziedzinie ilustracji. Jedną ze znanych książek ilustrowanych drzeworytami była ?Kronika Świata? (?Liber Chronicarum?) Hartmana Schedla, która ukazała się w1493 roku.
Poza odbijanym z jednego klocka i najbardziej rozpowszechnionym drzeworytem czarno-białym powstały w XVI w. inne typy drzeworytu: białoryt (powstaje na zasadzie negatywu - druk odbywa się białą farbą na czarnym tle ), drzeworyt barwny (w którym poszczególne barwy są odbijane z różnych klocków) i drzeworyt chiaroscuro ( z jednego klocka, w którym wycięte zostały białe partie świateł, odbijano podkład w tonie sepiowym, szarym, szarozielonym, błękitnym lub brązowym, na podkład ten nadrukowywano czarny rysunek wycięty w drugim klocku, otrzymując w ten sposób odbitkę np. czarno-brązową, wzbogaconą o białe partie świateł ), zwany też światłocieniowym. Głównymi ośrodkami rozwoju drzeworytnictwa były Niemcy, Niderlandy, Francja, a we Włoszech Wenecja i Florencja.
Od poł. XVI w. drzeworyt rozwijał się również w Polsce. Drzeworyt powszechnie wykorzystywano do ilustrowania książek, których ilość narastała w związku z rozwojem drukarstwa. W okresie tym techniką drzeworytu ilustrowano książki religijne, przyrodnicze, geograficzne, opowiadania moralizatorskie i historyczne, kalendarze, wzorniki ornamentów, portrety, widoki miast, karty do gry, kopiowano obrazy, wykonywano druki ulotne o charakterze religijnym, politycznym, satyrycznym itp. W XVII-XVIII w. drzeworyt został wyparty przez graficzne techniki metalowe (akwaforta, miedzioryt), a jednocześnie dzięki względnej łatwości wykonania upowszechnił się w sztuce ludowej, w której przetrwał do XX w.
U schyłku XVIII w. w związku z wynalazkiem drzeworytu poprzecznego, dającego nowe możliwości techniczne, nastąpiło ponowne zainteresowanie techniką drzeworytu. W XIX w. drzeworyt był techniką powszechnie używaną do ilustrowania czasopism (w Polsce np. Tygodnika Ilustrowanego i Kłosów), a u jego schyłku został wyparty przez autotypię. Często wykonywano humorystyczne i satyryczne drzeworyty o tematyce obyczajowej oraz reprodukcje malarstwa. W XIX w. drzeworyt uprawiali m.in. G. Dor, P. Gavarni i A. Menzel.
U schyłku XIX w. pod wpływem drzeworytu japońskiego następuje renesans drzeworytu artystycznego (np. P. Gauguin, E. Munch). Jednocześnie następuje zmiana zasobu używanych środków formalnych i odejście od drobiazgowej kreski na rzecz kontrastowych zestawień czarnych i białych płaszczyzn. W początkach XX w. także niemieccy ekspresjoniści dostrzegli wyrazowe możliwości drzeworytu. W XX w. drzeworyt uprawiali m.in. E. Nolde, E.L. Kirchner, F. Marc, K. Kollwitz, F. Valloton i M.C. Escher.
W Polsce drzeworyt zaznaczył się szczególnie w II połowie XIX wieku, dobie panowania techniki sztorcowej. Działali wówczas: W. Smokowski, J. Holewiński, E. Goradowski, J. Styfi wykonujący ilustracje dla gazet i książek, opierając się na rysunkach Andriollego, Gersona, Gierymskiego i innych malarzy i rysowników polskich. W wieku XX na terenie kraju działało kilkunastu znakomitych artystów - ilustratorów i malarzy, pracujących w technice drzeworytu: W. Skoczyłaś, Z. Pronaszko, E. Bartłomiejczyk, T. Cieślewski - syn, S. Ostoja-Chrostowski, W. Wąsowicz, W. Borowski, T. Kulisiewicz, S. Mrożewski, L. Tyrowicz, T. Makowski, J. Panek, J. Gielniak, M. Wejman.
Drzeworyt jest techniką stosowana w grafice do dziś.
Bibliografia:
1. Bóbr M., Mistrzowie grafiki europejskiej. Od XV do XVIII wieku, Warszawa 2000
2. Catafal J., Oliva C., Techniki graficzne, M. Boberska ( tłum. ), Warszawa 2005
3. Grońska M., Nowoczesny drzeworyt polski, Ossolineum 1971
4. Maksymiuk M., Drzeworyt, art. [w] Sztuka. pl ? Gazeta Antykwaryczna, marzec 1996
5. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz , Warszawa 2007
Autor:
Studentka I roku na AŚ Instytut Sztuk Pięknych (Kielce)
