Filmowa muzyka, muzyka towarzysząca obrazowi filmowemu. Pierwotnie w epoce filmu niemego wykonywana na żywo (najczęściej przez tapera na fortepianie), później zapisywana na taśmie i ściśle zsynchronizowana z treścią obrazu i dramaturgią filmu. Może być ilustracją albo też kontrapunktem obrazu - czyli warstwą dopełniającą, charakteryzującą postaci, nastrój, przeżycia psychiczne bohaterów. Często stosuje zaczerpniętą z dramatu muzycznego technikę motywów przewodnich, tj. myśli muzycznych związanych z określonymi postaciami czy sytuacjami.
Trudno jednoznacznie określić datę pojawienia się muzyki. Wiemy jednak, że już monotonne śpiewy ludzi jaskiniowych były pierwszą próbą jej stworzenia. Człowiek prehistoryczny zapewne śpiewał, by dodać sobie otuchy i poprawić sobie nastrój. Najstarszym znanym instrumentem są kości mamuta, którymi około 35 tyś. lat temu muzycy uderzali o siebie.
Muzyka filmowa to muzyka powstająca dla potrzeb filmu towarzysząca obrazowi filmowemu. Występująca w czasie jego projekcji . Muzyka, która towarzyszyła filmom niemym (od końca XIX w.) nie była właściwie m.f., gdyż jedynie dla celów ilustracyjnych posługiwała się odpowiednio dobranymi fragmentami istniejących już utworów muzycznych, które powstały niezależnie od filmu; realizacją akompaniamentu do filmu zajmowali się na ogół pianiści (taperzy), zespoły muzyczne, a po 1920 całe zespoły orkiestrowe. W okresie tym powstawała także oryginalna muzyka pisana do konkretnych filmów (C. Saint-Sans, A. Honegger, P. Hindemith, A. Schnberg). Od 1928 m.f. jest utrwalana na taśmie filmowej w postaci tzw. ścieżki dźwiękowej - podobnie jak dźwięki tła, a także dialogi. Obecnie m.f. pełni wiele istotnych funkcji dramaturgicznych, stanowiąc jeden ze składników tzw. kontrapunktu wizualno-dźwiękowego. W komponowaniu m.f. stosowana jest najczęściej przeniesiona z dramatu muzycznego technika motywów przewodnich lub powtarzalnych, niekiedy z wykorzystaniem technik wariacyjnych, fragmentów muzycznych.
Mf. Pełni kilka funkcji. Pierwsza to funkcja ilustracyjna . Jest to tło dźwiękowe wspomagające obraz i podkreślające określone sytuacje w akcji , stany psychiczne bohaterów oraz może również sugerować to co za chwilę nastąpi . Sygnalizuje też wydarzenia zjawiska i przestrzeń nie ukazaną na ekranie .
Druga funkcja to pomoc w promocji filmu . Piosenki skomponowane do reklamy filmu często pozostają przebojami nawet wtedy gdy film zszedł już z ekranów kin .
Kolejną funkcją możemy nazwać rolę piosenki , która może stać się muzycznym tematem przewodnim wykonywanym tylko w formie muzyki instrumentalnej .Tak uczynił kompozytor piszący muzykę do filmu Ogniem i mieczem Krzesimir Dębski . Muzyka może być również bohaterem filmu . Najczęściej ukazywana jest poprzez operetki opery i musicale itd. Bohaterem filmu biograficznego może byś też kompozytor lub piosenkarz wtedy właśnie słyszymy jego najsłynniejsze utwory .
Do najwybitniejszych kompozytorów m.f. należeli m.in.: H. Eisler, H. Henze, G. Petrassi, B. Britten, W. Walton, A. Bliss, S. Prokofiew, A. Chaczaturian, I. Dunajewski, D. Szostakowicz, N. Rota, E. Morricone, M. Jarre, D. Kosma.
Oto niektórzy z nich:
Britten (Edward) Benjamin (1913-1976), kompozytor, pianista i dyrygent angielski. Studiował grę na fortepianie u H. Samuela i kompozycję u F. Bridge'a, następnie uczył się w Royal College of Music w Londynie u A. Benjamina (fortepian) i J. Irelanda (kompozycja). Tworzył pieśni, utwory chóralne, kameralne, sceniczne, muzykę filmową, teatralną i radiową.
Morricone Ennio (1928-), włoski kompozytor muzyki filmowej, jeden z najpopularniejszych twórców muzyki ilustracyjnej. Jego twórczość charakteryzuje się skromną instrumentacją i nostalgiczną melodyjnością.
Największy rozgłos uzyskały opracowania muzyczne filmów: El Greco, Odrażający, brudni, źli, Klan Sycylijczyków, Śledztwo w sprawie obywatela poza wszelkim podejrzeniem, Sacco i Vanzetti, Salo - 120 dni Sodomy, Corleone. Komponuje wiele muzyki do filmów awanturniczych i przygodowych, m.in. "spaghetti-westernów". Nagrania muzyki filmowej Morricone cieszą się powodzeniem jako samoistne utwory.
Jarre Maurice (1924-), francuski kompozytor. W latach czterdziestych uczeń L. Auberta, A. Honeggera i in. Po latach tworzenia muzyki ilustracyjnej do teatru zdobył rozgłos muzyką filmową. Za muzykę do filmów Lawrence z Arabii (1962) i Doktor Żiwago (1965) dwukrotnie otrzymał Oscara. Ponadto komponował muzykę do filmów: Niedziele w Avray (1962), Judex albo zbrodnia ukarana (1963), Zmierzch bogów (1969), Blaszany bębenek, Stowarzyszenie umarłych poetów (1989), Fatalne zauroczenie (1988), Duch (1990) i in.
Kosma Joseph (1925-1969), francuski kompozytor węgierskiego pochodzenia. Absolwent budapeszteńskiej Akademii Muzycznej, od 1933 we Francji. Współpracę z kinematografią podjął w 1936.
Wsławił się kompozycjami do dzieł J. Renoira, L. Buñuela, M. Carn i J.A. Bardema, m.in. do filmów: Towarzysze broni (1937), Bestia ludzka (1938), Reguła gry (1939), Juliette albo klucz do snów (1951, nagroda w Cannes), Główna ulica (1956), Helena i mężczyźni (1956), Jutrzenka (1956).
W Polsce najwybitniejszymi kompozytorami muzyki filmowej należą: K. Serocki, W. Kotoński, A. Markowski, W. Kilar (muzyka do filmu Pan Tadeusz), K. Komeda-Trzciński, A. Kurylewicz, Z. Preisner.
Oto niektórzy z nich:
Kotoński Włodzimierz (1925-), kompozytor polski, uczeń P. Rytla i T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie (1945-1951). W latach 1957-1961 uczestnik Międzynarodowych Wakacyjnych Kursów Nowej Muzyki w Darmstadcie. Autor ilustracji muzycznych do filmów, m.in.: Dwoje z wielkiej rzeki (1958), Głos na prokuratora (1965), Sam pośród miasta (1965), Klub szachistów (1967), Tajemnica wielkiego Krzysztofa (1972 - muzyka elektroniczna).
Kilar Wojciech (1932-), polski kompozytor. Studia w PWSM w Katowicach u W. Markiewiczówny (fortepian), A. Malawskiego (teoria muzyki) i B. Woytowicza (fortepian i kompozycja) oraz u N. Boulanger w Paryżu (1959-1960). Na początku lat 60. współtworzył wraz z K. Pendereckim i H.M. Góreckim nową, polską szkołę awangardową oraz nowy kierunek we współczesnej muzyce zwany sonoryzmem (Riff 62, Gnrique, 1963, Diphtongos, 1964).
Komponował muzykę do filmów K. Zanussiego: Struktura kryształu (1969), Życie rodzinne (1971), Iluminacja (1973), Spirala (1978) i in., również do filmów H. Kluby (Chudy i inni, 1967), W.J. Hasa (Lalka, 1968), K. Kutza (Perła w koronie, 1972), A. Wajdy (Ziemia obiecana, 1975), Pan Tadeusz (1999), Skarby ukryte (2000), Pianista (2001). Jest twórcą muzyki do filmów zagranicznych, np.: David (1979) w Niemczech, Le Roi et l’Oiseau (1980) we Francji.
Krzysztof Komeda-Trzciński (1931-1969), polski pianista i kompozytor jazzowy. Jeden z prekursorów jazzu nowoczesnego w Polsce, rozpoczął działalność artystyczną około 1952.
Jako kompozytor zdobył popularność głównie muzyką filmową, m.in. do filmów R. Polańskiego: Dwaj ludzie z szafą (1958), Nóż w wodzie (1962), Wstręt (1965, w Anglii), Matnia (1966, w Anglii). Ponadto: Do widzenia, do jutra (1960), Niewinni czarodzieje (1962), Bariera (1966).
Preisner Zbigniew (1955-), polski kompozytor piosenek, muzyki teatralnej i filmowej. Debiutował w Krakowie w zespołach studenckich. Od 1978 związany z kabaretem Piwnica pod Baranami jako kompozytor, pianista i aktor.
Światowy sukces osiągnął dzięki muzyce filmowej. Jako jej kompozytor debiutował w filmach dokumentalnych, w latach 80. i 90. współpracował m.in. z: K. Kieślowskim (muzyka do cyklów Dekalog, I-IX, 1989, i Trzy kolory, 1993-1994, oraz do filmów Bez końca, 1984, Podwójne życie Weroniki, 1991, nominacje do Oscara i Cezara), A. Holland (Europa, Europa, 1990, Olivier, Olivier, 1992, Tajemniczy ogród, 1994), M. Łazarkiewicz (Przez dotyk, 1985, Ostatni dzwonek, 1989), L. Malle’em (Skaza, 1993), wieloma reżyserami francuskimi i amerykańskimi.
Trzykrotnie wyróżniany tytułem najwybitniejszego kompozytora muzyki filmowej roku (przyznawanym przez Stowarzyszenie Krytyków w Los Angeles). 1991, 1992, 1993 nominowany do nagrody Oscara. Dwukrotny laureat najpoważniejszej europejskiej nagrody filmowej Cezara w 1995 (muzyka do Czerwonego K. Kieślowskiego) i 1996 (Elisa J. Beckera). Laureat Nagrody Miasta Krakowa.