Zapoczątkowany około 600r. p.n.e. rozwój i wzrost znaczenia Aten sprawił, że Vw. p.n.e. Ateny stały się potęgą polityczną. Reformy ustroju miasta-państwa przeprowadzone w 508r. p.n.e. przez Klejstenesa dały początek pierwszej w dziejach dojrzałej demokracji. Zaangażowanie Aten w antyperską rewoltę miast greckich w Azji Mniejszej (powstanie jońskie w 499-494 p. n.e.) naraziło je na wyprawę odwetową Dariusza, króla Persji (bitwa pod Maratonem - 490r. p.n.e.). Historia głosi, że z bagnistej równiny pod Maratonem we wschodniej Attyce zdyszany biegacz dotarł do Aten z wieścią o pokonaniu wroga, po czym zmarł z wyczerpania. Po 10 latach Persowie zaatakowali Grecję z jeszcze większymi siłami zbrojnymi, pod wodza syna Dariusza - Kserksesa. W czasie drugiego najazdu Persów Ateny wspomogła Sparta. Pod Termopilami (480r. p.n.e.) kilka tysięcy Greków starło się z olbrzymią armią perską (setki tysięcy żołnierzy). Po kilku dniach walki Persowie zaszli przeciwników od tyłu. Większość Greków uciekła, zostali tylko Spartanie pod wodzą Leonidasa. Wierni swemu wojennemu kodeksowi, walczyli do ostatniego człowieka, próbując utrzymać 40 metrowy wąwóz pomiędzy morzem a górami Oita (dziś 4 km od morza) - bramę do Grecji Środkowej. Jednocześnie prowadzona była bitwa morska, w której Persowie napotkali silny opór floty greckiej. Po zwycięstwie na lądzie wojska perskie wdarły się do Attyki, splądrowały Ateny i zburzyły budowle Akropolu. Kilka miesięcy później mająca przewagę perska flota uległa Grekom w bitwie morskiej pod Salaminą. Po wycofaniu się Sparty z koalicji, wojnę kontynuowały Ateny, wraz z nowymi sojusznikami z utworzonego Ateńskiego Związku Morskiego. Porażka Persów w bitwie lądowej pod Platejami (479r. p.n.e.) oznaczała koniec podbojów perskich. Mimo zwycięstwa bilans wojny wypadł dla Greków niepomyślnie - wszystkie jońskie miasta były zniszczone, a Ateny zrównane z ziemią. Aż do podbojów Aleksandra Wielkiego rozwój miast greckich w Azji Mniejszej postępował znacznie wolniej. Na skutek dominacji Aten w Związku Morskim zdecydowano się w 454r. p.n.e. na przeniesienie kasy związkowej z Delos do Aten. Dzięki temu większość składek członkowskich państw Związku Morskiego pozostawała w rękach Aten - dużą część przeznaczono na odbudowę zrujnowanych budowli Akropolu i budowę Pireusu.
Rozkwit kulturalny Aten osiągnął szczyt w "złotym wieku", za panowania Peryklesa (443 - 429 p.n.e.). W okresie jego rządów demokratyczny ustrój Aten umocnił się i rozwinął. Była to jednak demokracja wolno urodzonej mniejszości obywateli i to tylko mężczyzn (powyżej 20 roku życia). Niewolnicy, kobiety (nawet wolne) i mieszkańcy Aten nie posiadający obywatelstwa ateńskiego nie mieli żadnych praw. Mimo, że prawa obywatelskie miało tylko 40 tysięcy z populacji liczącej ponad pół miliona ludzi, była to demokracja w najczystszej formie.W ustroju demokratycznym najwyższą władzą było Zgromadzenie Ludowe. Zebrania odbywały się kilka razy w miesiącu - w pozostałym czasie władzę sprawowała Rada Pięciuset, wykonując uchwały Zgromadzenia Ludowego i przygotowując wnioski na nowe Zgromadzenie. Ponieważ Rada liczyła aż 500 członków, w posiedzeniach brało udział 50 radnych (wymienianych co jedną dziesiątą roku). Zwykłych urzędników wybierano w losowaniu, zakładając, że wszelki urząd może sprawować każdy obywatel. Było to o tyle słuszne, że urzędnicy byli jedynie wykonawcami woli ludu, podjętej na Zgromadzeniu. Tak wybierani urzędnicy nie cieszyli się specjalnym autorytetem i nie mieli większej władzy. Na pierwszy plan wybijały się jednostki, które mogły nie być urzędnikami, a jedynie potrafiły przekonywująco przemawiać na Zgromadzeniu i nakłaniać obywateli do podjęcia określonych decyzji w czasie posiedzeń (demagodzy). Takim demagogiem był Perykles.
Perykles miał bardzo trudne zadanie - odbudowa Aten ze zniszczeń po wojnie z Persami. Udało mu się to między innymi za sprawą pieniędzy z kasy Ateńskiego Związku Morskiego oraz wykorzystania pracy setek tysięcy niewolników sprowadzonych z greckich kolonii (głównie z Azji Mniejszej). W sąsiedztwie Aten rozbudowano port Pireus (na planie prostokąta - zgodnie z założeniami ówczesnej urbanistyki), który stał się drugim (obok Kartaginy) największym portem Morza Śródziemnego. Architektura klasyczna rozwija osiągnięcia archaiczne, wprowadzając idealną symetrię wszystkich elementów budowli oraz proporcje oparte na stosunkach liczb całkowitych (trójkąt pitagorejski, "złoty podział odcinka" itp.). Pojawił się nowy porządek architektoniczny: koryncki z głowicą kolumny w kształcie liści akantu (barszcz zwyczajny). Z tego okresu pochodzi m.in. Partenon na Akropolu - w całości wzniesiony z marmuru, a nie z szarego wapienia - jak dotychczasowe budowle. Monumentalne budowle powstawały również poza Atenami: świątynia Zeusa Olimpijskiego ze słynnym posągiem Fidiasza w Olimpii, świątynia Posejdona na przylądku Sunion, świątynia Afai na Eginie, świątynia Asklepiosa i teatr w Epidauros czy obiekty w Delfach. W tym samym czasie nauki ścisłe, literatura, filozofia i sztuka przeżywały okres świetności. Powstałe wówczas dzieła filozoficzne i matematyczne (Sokrates, Anaksagoras, Demokryt z Abdery, Platon, Euklides, Arystoteles), teatralne (Sofokles, Eurypides, Aischylos, Arystofanes) i architektoniczne (Iktinos, Kallikrates) stały się kanonem sztuki europejskiej i do dziś zachwycają formą i treścią. Rzeźby klasyczne są już idealnie proporcjonalne, zachwycają szczegółami i bijącym z nich dynamizmem. Często są wyidealizowane. Duży wkład miała tu twórczość rzeźbiarska Fidiasza, przyjaciela Peryklesa. Klasyczne rzeźby bardzo często były malowane, choć barwniki nie przetrwały do naszych czasów. Wiek V aż do wybuchu wojny peloponeskiej jest okresem największego rozwoju malarstwa wazowego, w którym wszechwładnie panuje wprowadzona około 530r. p.n.e. technika czerwonofigurowa.. Pod koniec "złotego wieku" nastąpił niezwykły rozwój medycyny, astronomii i matematyki (Akademia Platońska). Stąd też okres klasyczny uznawany jest za szczytową fazę rozwoju greckiej cywilizacji.
Wojna peloponeska (431-404 p.n.e.), w której starły się ze sobą Ateny i Sparta oraz ich sprzymierzeńcy, odcisnęła piętno na całym V stuleciu. Wojna była wielką przegraną Aten, spowodowała rozpad I Ateńskiego Związku Morskiego i pogrążyła całą Grecję w chaosie. Nastąpiła 33 letnia dominacja Sparty, zakończona ponownym umocnieniem się Aten i Teb oraz powstaniem II Ateńskiego Związku Morskiego (378 r. p.n.e.). Niezwyciężona dotąd armia spartańska poniosła klęskę pod Leukretami (371r. p.n.e.), co dało kilkuletnią hegemonię Tebom. Osłabienie i rozbicie wewnętrzne świata greckiego po załamaniu Teb i rozbiciu II Związku Morskiego, bezlitośnie wykorzystał władca Macedonii Filip II. Macedonia była niezbyt silnym królestwem zamieszkałym przez ludność mówiącą po grecku. Filip II tchnął w Macedończyków ducha walki i zaczął skutecznie atakować terytoria greckie. Po przegranej bitwie pod Cheroneją w 338r. p.n.e. Grecja zmuszona była uznać zwierzchnictwo macedońskiego władcy, choć Grecy zachowali swoje dotychczasowe struktury społeczne i polityczne. W 337r. p.n.e. pod przewodnictwem Filipa II powstał Związek Koryncki. Syn Filipa, Aleksander Wielki, wychowany i wykształcony w duchu kultury greckiej, dokonał podboju Persji i stworzył państwo obejmujące ziemie od Indii po Egipt. Początek wyprawy Aleksandra kończy okres klasyczny w dziejach Grecji.
Grecji starożytnej religia, religia politeistyczna. Forma, którą przyjęła w klasycznym okresie kultury greckiej (V p.n.e.-IV p.n.e.) była wynikiem wielowiekowych przekształceń i nawarstwień, w których dużą rolę odegrał wpływ kultur wschodnich, Krety, a także twórczość poetów greckich (głównie Homera, Hezjoda i tragików greckich).
Początkowy okres rozwoju wierzeń
Zeus
Zawiązek religii greckiej stanowiły wierzenia pierwotne autochtonicznej ludności śródziemnomorskiej, na które nałożyły się wierzenia przyniesione przez plemiona indoeuropejskie, m.in. kult Zeusa. Grecy dostając się w sferę wpływów kulturalnych Krety przejęli z religii Minojczyków kult bogini - matki, którą prawdopodobnie utożsamiali z Demeter. Ponadto przejęli rodzaj miejsc kultu (szczyty gór, groty, polany leśne i święte gaje) oraz formy niektórych obrzędów religijnych: ofiary, modlitwy, procesje i agrony, które na gruncie greckim były ulubioną formą oddawania czci bogu (igrzyska greckie). Charakterystyczną cechą religii okresu mykeńskiego był brak posągów, świątyń i kapłanów, obrzędy sprawowali ludzie świeccy.
Wobec rozdrobnienia politycznego Grecji jej religia nie tworzyła organicznej całości. W każdym państewku oprócz uznawanego powszechnie głównego bóstwa (np. Zeusa) czczono liczne bóstwa lokalne, bliższe danej społeczności, m.in. bóstwa opiekuńcze (Atenę w Atenach, Herę w Argos), domniemanego lub rzeczywistego założyciela miasta - herosa lub niższe bóstwa uznane za protoplastów rodów. Zjawiskiem ogólnym był kult domowego ogniska, któremu patronowała Hestia. Obrzędy religijne towarzyszyły wielu funkcjom społecznym. Do większego znaczenia w świecie greckim doszły ośrodki związane z wyrocznią (np. Apollina w Delfach) i igrzyskami (np. ku czci Zeusa w Olimpii).
+ Powstanie i rozwój mitów greckich
Migracje ludności sprzyjały pojawianiu się nowych bogów, którzy wchodzili do panteonu greckiego w charakterze członków rodziny boskiej, z określonym zakresem działania. Wokół nowych bogów powstawały mity, adekwatne do potrzeb danego środowiska, rozpowszechniane przez wędrownych śpiewaków, co doprowadziło do chaosu w mitologii i niejednokrotnie do funkcjonowania kilku sprzecznych ze sobą wersji mitów. Budzenie się świadomości jedności narodowej wśród Greków przyczyniło się do ujednolicenia dotychczasowych wierzeń.
Pewien ład w mitologii greckiej zaprowadził Hezjod (VIII/VII w. p.n.e.), który w swojej Teogonii przedstawił genealogię bogów i powstanie świata. Wg. jego teorii na początku był Chaos, niezmierzona przestrzeń, z której wyłoniła się Gaja (Ziemia), Tartar (Otchłań podziemna) i Eros (Miłość), z Gai wyłonił się Uranos (Niebo) i była to pierwsza para bogów. Mieli licznych potomków, których Uranos strącił do Tartaru, pozostawiając jedynie swoich ulubieńców - Tytanów. Gaja, mszcząc się na Uranosie, nakłoniła najmłodszego z Tytanów - Kronosa, aby strącił z tronu ojca i sam objął władzę nad światem. Wraz z siostrą Reą dał on początek nowej generacji bogów, m.in. Hestia, Demeter, Hera, Hades, Posejdon. Dzieci te Kronos zaraz po urodzeniu połykał, bojąc się, aby któreś z nich nie strąciło go z tronu. Gdy urodził się Zeus Rea podała Kronosowi zamiast dziecka kamień w powijakach, który połknął. Zeus wychowywał się w ukryciu na Krecie, a gdy dorósł, strącił ojca z tronu i zmusił go do wyrzucenia z siebie połkniętych wcześniej dzieci.
Razem z rodzeństwem Zeus podjął walkę z Tytanami, którzy pokonani strąceni zostali do Tartaru, a Zeus ze swą rodziną zapanował na Olimpie. Nowymi bogami byli: rodzeństwo Zeusa - Posejdon, Hades i Hera, która została zarazem jego małżonką, Hestia, Demeter z córką Persefoną i dzieci Zeusa: Atena - bogini mądrości, Apollo - bóg światła i piękności, Artemis - bogini łowów, Hefajstos - bóg ognia, Ares - bóg wojny, Afrodyta - bogini miłości i Hermes - poseł bogów. Liczba dwunastu bogów olimpijskich ustanowiona została znacznie później, za sprawą wyroczni delfickiej.
Władza nad światem podzielona była między trzech braci, Hades panował nad światem podziemnym, Posejdon nad morzem, a Zeus w niebie. Nad ziemią panowali wszyscy trzej wspólnie, ale główną władzę sprawował najpotężniejszy z bogów - Zeus. Prócz bogów olimpijskich istniał cały szereg bóstw mniejszych i większych, zamieszkujących ziemię, niebo i podziemia. Religia Greków wiązała się ściśle z życiem człowieka i przyrody, która go otaczała. Grek w każdym przejawie życia widział obecność bóstwa albo jego ingerencję.
