MOTYWOWANIE PRACOWNIKA
W swojej pracy chciałabym skupić się przede wszystkim na pojęciu motywacji, motywowania pracownika na przykładzie wykonywanego przeze mnie zawodu funkcjonariusza policji. Pierwszą część pracy poświęcę rozważaniom teoretycznym, wyjaśnieniem podstawowych pojęć związanych z tematem głównym, a następnie będę starała się przybliżyć sposób motywowania funkcjonariuszy Policji poprzez np. bezpośrednich przełożonych lub innych funkcjonariuszy.
Motywacja to ogół procesów w systemie nerwowym, które:
a) przejawiają się tendencją lub przeciwtendencją do ukierowanej aktywności
b) wywołują i pobudzają tę aktywność, tłumiąc inne tendencje
c) sygnalizują satysfakcją lub dyssatysfakcją stopień zaspokojenia potrzeb lub realizacji zadań
Aktywność człowieka może być ukierunkowana na zaspokojenie potrzeb lub realizacje zadań, z czym wiążą się odmienne rodzaje procesów motywacyjnych. Mogą one pobudzać zarówno aktywność zewnętrzną ( działania), jak i wewnętrzną, tj. czynność psychiczne, w tym procesy umysłowe. Procesy motywacyjne przebiegają na wielu poziomach organizacji systemu nerwowego , ich elementy mogą być świadome, podświadome lub nieświadome, krótko- lub długotrwałe. Uświadomione elementy procesów motywacyjnych określane bywają takimi terminami, jak pragnienie, dążenie, chęć, motyw, popęd, postanowienie itp. Należy odróżniać czynny proces motywacyjny, organizujący i kontrolujący aktualną aktywność ze względu na potrzeby lub zadania człowieka, od dyspozycji motywacyjnych, oznaczających osobistą skłonność do występowania określonych rodzajów motywacji.
Motywowanie jest zestawem sił, które powodują, że ludzie zachowują się w określony sposób. W dowolnym dniu roboczym pracownik może:
• Dać z siebie maksimum wysiłku w wykonywanej pracy
• Pracować tylko tyle, by uniknąć nagany
• Ograniczyć swój wysiłek do minimum, licząc się z pewną naganą.
Motywowanie polega na oddziaływaniu przez rozmaite formy i środki na pracowników tak, by ich zachowania były zgodne z wolą kierującego, aby zmierzały do zrealizowania postawionych przed nimi zadań. Motywowanie jest więc procesem.
Środki motywacyjne- to narzędzia i instrumenty, dzięki którym można realizować proces motywowania. Najczęściej wyodrębnia się je w następujące grupy:
• Środki przymusu- zastosowane w procesie motywacyjnym zakładają podporządkowanie zachowań pracowniczych interesom i woli motywującego. Opierają się na strachu i karach. Nie pozostawiają one miejsca na interesy i oczekiwania pracowników. Przyjmują formę rozkazu, nakazu, zakazu, polecenia i zlecenia. Są najczęściej stosowane i przynoszą spodziewany efekt w sytuacjach zagrożenia, w sytuacjach wymagających szybkiego działania.
• Środki zachęty- mogą przyjąć formę wzmocnienia, pobudzenia systemowego oraz pobudzenia doraźnego. Należą do najczęściej stosowanych w procesie motywacyjnym. Przez nagrody materialne i niematerialne oraz specyficzny układ kar oferowanych za określone zachowanie- wzbudzają zainteresowanie pracą, skłaniają do aktywności. W odróżnieniu od poprzednich środków motywacji pozostawiają pracownikom pewien margines swobody ( decyzja co do akceptacji nagrody i związanego nią zachowania). Wśród środków zachęty można wymienić odpowiednie sposoby podziału zadań i ich rozliczanie, płace, premie, nagrody, świadczenia, przywileje, komfort fizyczny i psychiczny itd.
• Perswazja- jest instrumentem oddziaływanie na sferę umysłową człowieka. Wiąże się ona ze zmianą postaw, nawyków i odczuć. Zakłada partnerstwo kierującego i podwładnego. Cele i zadania są uwzględniane nienarzucane nie narzucane z góry. Perswazja pozbawiona jest elementu nakazu. Odwołuje się do motywacji wewnętrznej. Ma charakter emocjonalny lub racjonalny. Może przyjąć formę apelu, wmawiania, propagandy, konsultacji, akceptacji, negocjacji, porozumienia, doradztwa, sugestii, informowania, sugerowania przez reklamę. Jest zazwyczaj środkiem dopełniającym inne narzędzia motywowania. Jej rola rośnie wraz ze wzrostem wykształcenia i kwalifikacji pracowników oraz ze wzrostem potrzeby ich uczestnictwa w procesie decyzyjnym.
Realizacja zadań zawodowych może być uwarunkowana zarówno przez motywację zewnętrzną, jak i przez motywację wewnętrzną.
Motywacja zewnętrzna:
Najbardziej typową, najpowszechniej dostrzeganą motywacją warunkującą wykonywanie zadań zawodowych jest motywacja ekonomiczna. Dzięki wykonywaniu zadań zawodowych (a czasem po prostu dzięki zajmowaniu określonego stanowiska), człowiek otrzymuje środki, które umożliwiają mu zaspokajanie jego potrzeb ekonomicznych. Wiadomo powszechnie, że „potrzeby ekonomiczne” nie są jedynymi mechanizmami motywującymi. Ważną rolę odgrywają również inne. Warto tu podkreślić trzy dalsze grupy potrzeb, które odgrywają dużą role w formowaniu motywacji pracowników:
• potrzeby związane z samookreśleniem i ustaleniem swego miejsca wśród innych: praca zawodowa może być dla jednostki formą samookreślenia, stanowić podstawę dla wyznaczania własnej tożsamości i własnych związków z innymi
• potrzeby związane z utrzymaniem kontroli nad własną sytuacją: mogą występować w formie dążenia do niezależności, do samodzielności (potrzeba autonomii), a także w formie dążenia do zabezpieczenia się przed rozmaitego rodzaju groźbami (potrzeba bezpieczeństwa)
• potrzeby związane z ochroną i umacnianiem poczucia własnej wartości: potrzeby te mogą być realizowane w różny sposób, ale przede wszystkim przez uczestnictwo w działalności, którą jednostka traktuje jako ważną, przez podejmowanie odpowiedzialności ( potrzeba znaczenia), przez stawianie sobie wymagań i realizowanie ich ( potrzeba osiągnięć), przez zdobywanie aprobaty, pozytywnej opinii (potrzeba uznania), przez zdobywanie przewagi nad innymi i możliwość kierowania ( potrzeba dominacji), przez zdobywanie sympatii, życzliwość czy miłość otoczenia (potrzeba afiliacji) itp.
Potrzeby te mają to do siebie, że są one „zewnętrzne” w stosunku do wykonywanej pracy. Sama praca nie ma znaczenia- ważne jest natomiast to, że umożliwia zaspokajanie potrzeb ekonomicznych, że może zapewnić prestiż w grupie, że służy do podtrzymania własnej wartości itp.
Motywacja wewnętrzna:
Niemało jest pracowników, a w niektórych instytucjach należą nawet do większości tacy, którzy w swej działalności zawodowej kierują się głównie motywacją zewnętrzną. Ale jednocześnie można wskazać pracowników, dla których wykonywanie tej działalności staje się celem autonomicznym, a więc którzy w mniejszym lub w większym stopniu kierują się motywacją wewnętrzną.
Motywacja wewnętrzna do pracy może występować w różnych formach:
• zamiłowanie i zainteresowanie pracą: jest to motywacja związana z faktem, że wykonywanie czynności zawodowych jest przyjemne dla pracownika.
W związku z tym dąży on do wykonywania tych czynności, gdyż przynoszą mu one satysfakcję. Należałoby dodać, że działalność zawodowa nie może się opierać na takiej motywacji jako głównej, ponieważ nie ma takiej pracy, która w całości składałby się z działań atrakcyjnych dla pracownika- gdyby ktoś się tylko kierował zamiłowaniem, nie wykonywałby zadań nieciekawych czy żmudnych.
• zaangażowanie w zadanie- usunięcie rozbieżności między tym, co człowiek uważa za stan społecznie pożądany a tym, z czym się styka przynosi człowiekowi zadowolenie bez względu na to, jakie dodatkowe znaczenie dla niego może mieć ten wynik. Społecznie ważnym przejawem tej motywacji jest jej zaangażowanie w zadanie Zadania mogą być zlecane przez innych, mogą wynikać z pełnionej funkcji, mogą być narzucone samemu sobie, mogą wreszcie zostać wymyślone przez podmiot. Zadania mogą być bardzo potężnym źródłem motywacji, o czym świadczy uporczywość i determinacja, z jaką ludzie dążą do zrealizowania swoich odkryć i wynalazków bądź walczą o realizację tego, co uważają za słuszną sprawę, mimo przeszkód i utrudnień.
• utożsamianie się (identyfikacja) z instytucją ( z zespołem), kolektywem, oddziałem: w pewnych warunkach człowiek „włącza” w obszar swego „ja” pewne elementy otoczenia. Kiedy tak się stanie, zaczyna on traktować te elementy (przede wszystkim innych ludzi, organizacje) jako część siebie. Zaczyna wtedy reagować na potrzeby cudze, jak na potrzeby własne.
• przyswojone normy i zasady: człowiek w toku formowania osobowości
w mniejszym lub w większym stopniu przyswaja reguły i wymagania nakazujące dobre wywiązywanie się z obowiązków. Gdy to nastąpi, wtedy należyte wykonanie swojej pracy staje się niezbędnym warunkiem psychicznej równowagi. Ludzie, którzy takie normy u siebie wytworzyli, wykonują swą pracę w poczuciu wewnętrznej konieczności- normy te stanowią ważne źródło motywacji.
Praca w Policji należy do tych rodzajów działalności, które wiążą się z wysokim poziomem stresu. Stres w tym przypadku wywołany jest specyfiką warunków charakteryzujących się stałym, bezpośrednim bądź tez pośrednim kontaktem z jednostkami, których aktywność zagraża lub może zagrażać bezpieczeństwu własnemu, bądź innych osób. Obcowanie z takimi sytuacjami jak rozboje, kradzieże, pobicia, gwałty, zabójstwa u osób wykonujących zawód policjanta, zwłaszcza w jednostkach patrolowo-interwencyjnych może być powodem niezaspokojenia potrzeb, frustracji, lęku czy innych negatywnych emocji.
Stres u funkcjonariuszy policji wiąże się także z wieloma innymi czynnikami. Są to m.in. wysokie wymagania instytucji w stosunku do pracownika, wymagania niejednoznaczne, czy tez konieczność realizowania tych wymagań w narzuconym terminie. Stres występuje także wtedy, kiedy jednostka nie wie dokładnie jakie będą wymagania środowiskowe, którym będzie musiała sprostać. W zawodzie policjanta sytuacje trudne, czasami wręcz krytyczne, często pojawiają się nieoczekiwanie, nie dając pracownikowi czasu na przygotowanie reakcji adekwatnej do sytuacji. Konieczność podjęcia natychmiastowej reakcji jest silnym czynnikiem obciążającym. Inne czynniki stresu zawodowego związane z pracą w policji to: poczucie zagrożenia, brak poczucia kontroli nad sytuacją, nadmiernie obciążenie pracą, zwłaszcza biurową, odpowiedzialność często połączona z koniecznością podejmowania ważnych decyzji pod presją, ciągła gotowość jednostki m.in. do niesienia pomocy, nieprzewidywalność warunków pracy, zła organizacja czasu pracy (system dyżurów, praca zmianowa) i inne.
W świetle przedstawionych przeze mnie negatywnych czynników motywacja jest bardzo ważna w pracy w policji. Bardzo prostym jej przykładem jest nagroda ( dodatkowa premia za wybitne wyniki i osiągnięcia, dodatek służbowy) lub tzw. w żargonie policyjnym „uśmiech komendanta”. Równie istotnym elementem motywacyjnym do dalszej pracy jest pozytywna opinia społeczna, podziękowanie na forum publicznym-, lecz tego nie wymaga się od społeczeństwa, ponieważ praca w policji to przede wszystkim służba, to nie jest przepracowanie ośmiu godzin i pójście do domu. To służba w każdym wymiarze godzin, w każdych warunkach, wymagająca ogromnego poświecenia i samozaparcia. Aby służba ta przynosiła same pozytywne efekty nasi przełożeni stosują wobec swoich policjantów szereg nagród, wyróżnień polegając oczywiście na uregulowaniach prawnych w tym zakresie.
Bardzo ważne jest również wzajemne motywowanie się policjantów np. zwykła, słowna pochwała, uścisk ręki, itp. Chcąc podsumować swoja pracę chciałabym stwierdzić, iż motywowanie, motywacja, wszystko to co mam wpływ na poprawę warunków pracy, na jeszcze lepszą efektywność jest bardzo potrzebne w każdym zakładzie pracy. Wpływa ono na poprawę atmosfery miedzy pracownikami, na potrzebę indywidualnego rozwoju pracowników, zarówno zawodowego, jaki i osobistego.