1. poj. Konstytucja
Najważniejszym ze wszystkich aktów prawnych obowiązujących w państwie jest konstytucja, której nazwa pochodzi od łacińskiego słowa constitutio - urządzać, ustanawiać. Jest to akt o szczególnym znaczeniu określający zasady działania wszystkich organów państwa, ich wzajemne relacje oraz prawa i obowiązki obywateli. Wszystkie pozostałe normy i regulacje prawne muszą być z nią zgodne. Z tego względu konstytucję określa się mianem ustawy zasadniczej. Jest ona uchwalana w specjalny sposób i może być zmieniona tylko w zgodzie ze szczegółowymi przepisami prawa. Zwykle odzwierciedla ona faktyczny układ sił politycznych i społecznych w państwie. Jego zmiana może prowadzić do nowelizacji konstytucji,
Z formalnego punktu widzenia konstytucja odznacza się szczególną treścią, najwyższą mocą prawną oraz podwyższoną (większą niż inne normy prawne) trwałością. Powoduje to konieczność nie tylko dostosowywania do niej aktów prawnych niższego rzędu, ale również wprowadzenie mechanizmu kontrolowania zgodności prawa z konstytucją i usuwania ewentualnych sprzeczności. Niektóre zapisy konstytucji mogą posiadać moc absolutną, czyli w ogóle nie ma możliwości ich zmiany. Przykładem może być zapis o zakazie zmiany federalnego charakteru państwa w konstytucji Republiki Federalnej Niemiec.
Klasyfikacja konstytucji może być dokonywana na wiele rozmaitych sposobów. Jednym z kryteriów jest sposób uchwalenia. Z tego punktu widzenia konstytucje dzielą się na oktrojowanie (nadawane) i obywatelskie (uchwalane). Pierwszy rodzaj to akty nadane przez panujących (np. konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. nadana przez cara Aleksandra I). Drugi to konstytucje uchwalane przez demokratycznie wybrane ciała przedstawicielskie, lub akceptowane przez społeczeństwa na drodze referendum. Możliwe jest przy tym jednoczesne stosowanie obu tych dróg.
Z punktu widzenia formy konstytucje dzielą się na pisane i niepisane. Przykładem państwa o konstytucji niepisanej jest Wielka Brytania. Brytyjskie tradycje konstytucyjne sięgają wielu stuleci i obecne funkcjonowanie państwa regulowane jest przez kilka różnych aktów prawnych o równorzędnej mocy. Jednak żaden z nich nie ma formalnego charakteru konstytucji, czyli spisanego zbioru najważniejszych praw i procedur politycznych.
Ze względu na treść można wyróżnić konstytucje pełne i niepełne. Pierwsze z nich to większość współczesnych konstytucji regulujących cały katalog problemów państwa, m.in. zasady ustroju społeczno-gospodarczego, strukturę organów państwowych i ich zasady działania, zagadnienia praw i wolności obywatelskich, gwarancje praworządności. Drugie powstały w XIX w. i regulują jedynie zasady organizacji władz państwowych. Zaliczamy do nich stosowane w niektórych państwach rozwiązania tymczasowe. Są tzw. małe konstytucje, które obowiązuj ą jedynie w okresie przejściowym, do czasu ustalenia pełnej konstytucji. Takie rozwiązanie zastosowano w Polsce w roku 1919,1947 i 1992.
Sposób zmiany konstytucji pozwala wyróżnić konstytucje sztywne i elastyczne. Zmiana pierwszych wymaga szczególnej procedury, np. kwalifikowanej większości głosów, a zmiana drugich odbywa się według zwykłego porządku uchwalania i zmiany innych ustaw.
Okres obowiązywania konstytucji wyodrębnia konstytucje stale (bez określenia końcowych terminów obowiązywania) i okresowe (okres obowiązywania jest ograniczony określonym terminem).
Konstytucja spełnia szczególne funkcje w życiu państwa: jest podstawą działania całego systemu prawnego, określa zasady działania państwa i jego strukturę, integruje społeczeństwo wokół wspólnego systemu wartości politycznych. Uchwalenie konstytucji jest zagadnieniem niezwykle ważnym i wymagającym wielu prac przygotowawczych.
2. Konstytucja 3 Maja 1791 r.
Prace nad konstytucją zostały przyspieszone wiosną 1791 r. Układ tekstu był autorstwa dwu osób - króla i Potockiego przy współpracy Hugona Kołłątaja i Stanisława Malachowskiego. Pośpiech i zachowanie tajemnicy było uzasadnione ze względu na hałaśliwą i aktywną grupę hetmańską szermującą frazesami i grającą na uczuciach narodowych.
Na wiosnę 1791 r. sejm podjął dwie ważne uchwały, które weszły do późniejszej konstytucji. Były to ustawa o reorganizacji sejmików (pozbawienie praw szlachty-gołoty i zasada głosowania większością) oraz ustawa o prawach mieszczaństwa i ustroju miast (przywilej nietykalności osobistej i majątkowej mieszczan, prawo nabywania i dziedziczenia dóbr, dostęp do urzędów, samorząd, odebranie starostom i wojewodom władzy nad miastami). Ustawa o miastach dotyczyła tylko miast królewskich, pomijała zaś miasta prywatne, w których magnateria nie chciała się wyrzec swych przywilejów. Podobnie jak w tajemnicy opracowywano tekst konstytucji, tak samo termin głosowania nad nią był pilnie strzeżony przed większością sejmową. Posłużono się tu podstępem. Postanowiono skorzystać z wyjazdu części posłów na święta wielkanocne, podczas gdy część posłów wtajemniczonych pozostała w stolicy. W dniu 3 maja zmobilizowane przez obóz patriotyczny rzesze mieszczaństwa i plebs warszawski wyległy na ulice. W sejmie marszałek zagaił obrady i udzielił głosu deputacji do spraw międzynarodowych, która złożyła sprawozdanie o groźnej sytuacji zewnętrznej Polski. Wystąpienie przyjęto z dużą powagą i zrozumieniem. Posłowie domagali się ratowania państwa, a kiedy król oświadczył, że widzi to tylko we wzmocnieniu państwa i nowej konstytucji przystąpiono do odczytywania jej projektu. Po odczytaniu i okrzykach „zgoda! zgoda!" król złożył przysięgę na wierność konstytucji i wezwał posłów do udania się do Kościoła św. Jana w celu jej zaprzysiężenia. Posłów witała potężna manifestacja całej Warszawy, a magistrat warszawski i cechy wystąpiły z chorągwiami.
Najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 Maja:
l. Wprowadzono (wzorem Monteskiusza) podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zlikwidowano istniejący od XVI w. konflikt pomiędzy
„majestatem a wolnością" (królem a Rzeczpospolitą). W wyniku tego kompromisu tron Rzeczypospolitej stal się dziedziczny w saskiej dynastii Wettynów. ale sejm pozostał naczelnym organem władzy, dysponującym pełnią praw ustawodawczych. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy sejm składający się ze szlachty-posesjonatów (posiadaczy) i plenipotentów miast. Zmniejszono znaczenie senatu. Zniesiono liberum veto i instrukcje poselskie. Kadencja sejmu miała trwać dwa lata, a ustawy uchwalane większością głosów. Sejm miał być „gotowy" czyli mógł się zbierać w każdej chwili w zależności od potrzeb. Władzę wykonawczą miał sprawować król wraz ze Strażą Praw (tj. radą pięciu ministrów -policji, pieczęci, interesów zagranicznych, wojny i skarbu). W skład Straży Praw, której podlegały wszystkie urzędy w kraju wchodził również prymas. Ministrowie byli odpowiedzialni przed sejmem. Król był przewodniczącym Straży Praw. obsadzał urzędy, w czasie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem. Wprowadzono zakaz konfederacji i rokoszów. Można uznać, że stanowisko króla 'w świetle konstytucji zbliżone było do funkcji prezydenta Stanów Zjednoczonych (głowa państwa i zarazem szef rządu).
2. Została zniesiona odrębność miedzy Korona a Litwa. W miejsce dotychczasowych odrębnych wprowadzono jednolite - rząd, wojsko i skarb. ' 3. Konstytucja potwierdzała przyjęte wiosna 1791 r. prawa dla mieszczan i Żydów. Oprócz szlachty w skład sejmu weszło dwudziestu czterech plenipotentów (pełnomocników miast z prawem głosu jedynie w kwestiach dotyczących miast i mieszczan).
4. W kwestii chłopskiej przyjęto zasadę „wzięcia stanu chłopskiego pod opiekę praw i rządu krajowego" (oznaczało to, że np. umowy zawarte między chłopem a szlachcicem o zamianę pańszczyzny na czynsz nie mogły być przez szlachtę samowolnie zmieniane, przybysze i chłopi zbiegli, którzy wrócili do kraju mieli zachować wolność osobistą.)
Konstytucja 3 Maja czyniła z Rzeczypospolitej nowoczesna monarchie konstytucyjną pozostawiając jednak ustrój stanowy. Wzmocniła się, kosztem magnatów, pozycja średniej szlachty, wzmocniono władzę państwową i królewską. Magnatom odebrano decydujący wpływ na sejmikach i sejmie (pozbawienie szlachty-gołoty prawa głosu). Unowocześniano organizację władz państwowych dopuszczając do niej mieszczan oraz tworząc nowe kadry urzędnicze.
Konstytucja 3 Maja była ostatnią próbą ratowania Rzeczypospolitej przed utratą niepodległości. Była wyrazem patriotyzmu różnych warstw narodu oraz próbą politycznego i gospodarczego wydźwignięcia kraju.
3. Konstytucja Księstwa Warszawskiego.
W dniu 22 lipca 1807 r. Napoleon nadał konstytucję Księstwu Warszawskiemu. Była ona podobna do tej, którą nadal państewkom włoskim. Księstwu Westfalii i Holandii. Jej artykuł 4 głosił: Znosiła niewolę. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. ;
Księstwo Warszawskie miało być monarchia konstytucyjną, połączoną unią personalną z Saksonią. Król saski Fryderyk August otrzymał dziedziczny tytuł księcia warszawskiego. Miał on posiadać pełną władzę wykonawczą wraz z inicjatywą ustawodawczą. Do niego miała należeć też polityka zagraniczna.
Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu, który miał się zbierać co dwa lata na dwa tygodnie. Jego kompetencje były ograniczone do dyskutowania i uchwalania ustaw. Projekty ustaw w sprawach podatków, norm prawnych i finansów miała przygotowywać Rada Stanu składająca się z ministrów i referendarzy. W sejmie miało zasiadać sześćdziesięciu posłów ze stanu szlacheckiego i czterdziestu deputowanych nieszlacheckich. W senacie zasiadali biskupi, wojewodowie i kasztelanowie. Senatorowie byli mianowani dożywotnio przez króla.
Pomimo formalnej wolności wprowadzono cenzus majątkowy. Prawa wyborcze, oprócz szlachty osiadłej, przysługiwały posiadającym -kupcom i rzemieślnikom o wysokim statusie majątkowym, inteligencji (ludzie nauki i sztuki), oficerom, podoficerom zasłużonym na wojnie, bogatym chłopom-czynszownikom itp. Oblicza się, że w 1809 r. prawo wyborcze posiadało w Księstwie Warszawskim ponad osiemdziesiąt tysięcy wyborców.
Konstytucja dzieliła kraj na sześć departamentów i sześćdziesiąt powiatów. Departamentem miał rządzić prefekt, powiatem pod prefekt (na wzór francuski), wszyscy mianowani przez króla. Rządy w kraju mieli sprawować ministrowie (sprawiedliwości, skarbu, spraw wewnętrznych, wojny oraz policji) odpowiedzialni przed królem. Tworzyli oni Radę Stanu (rząd). Siedziby departamentów były w Warszawie, Bydgoszczy, Kaliszu, Płocku, Łomży i Poznaniu. W 1809 r. po zwycięskiej wojnie z Austrią powiększono Księstwo o cztery nowe departamenty - krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. Obszar Księstwa wzrósł do 151 tyś. km kw, a ludność do niespełna czterech i pól miliona..
Od l maja 1808 r. w Księstwie wprowadzono kodeks cywilny Napoleona. który pomimo oporu kleru zyskał poparcie szlachty (np. cywilne prawo małżeńskie). Wszystkie akta urzędowe miały być redagowane w języku narodowym. Kodeks gwarantował wszystkim równość wobec prawa.
Przekreśleniem feudalnych stosunków było zniesienie poddaństwa chłopów i ich przypisania do ziemi. Ale dekret z 1807 r. przyznawał prawo własności ziemi dotychczasowym panom. Dlatego mówiono, że dekret Napoleona w sprawie własności „zdejmował chłopom kajdany z nóg razem z butami".
Protektorat nad Księstwem Warszawskim sprawował poprzez króla saskiego - członka Związku Reńskiego, sam Napoleon. Interesy francuskie reprezentował także rezydent Napoleona w Warszawie. O uzależnieniu Księstwa od Francji decydował także sojusz wojskowy „nakazujący" wystawienie Polakom czterdziestopięciotysięcznej armii i oddanie jej do dyspozycji Napoleona.
4.Konstytucja marcowa
Konstytucja. Uchwalona w dniu 17 marca 1921 r. nawiązywała do haseł tymczasowego Rządu Lubelskiego, rozpoczynając się od słów: My, Naród Polski (...) tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy. Konstytucja składała się z siedmiu rozdziałów i stu dwudziestu sześciu artykułów. W artykule 2 stwierdzano, że władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Organem narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie wladzy wykonawczej Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiednimi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawiśle sądy.
Sejm miał być wybierany na pięć lat. w głosowaniu pięcioprzymiotnikowym (powszechnym, tajnym, równym, bezpośrednim i proporcjonalnym), a prawo wyborcze przysługiwało wszystkim obywatelom obu płci (z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej), którzy ukończyli dwadzieścia jeden lat (do senatu od trzydziestego roku życia) i mieszkali przynajmniej rok w danym okręgu wyborczym. Wybranym do sejmu mógł być każdy obywatel, który ukończył dwadzieścia pięć lat, a do senatu czterdzieści. W sejmie zasiadało 444 postów, w senacie 111 senatorów. Posłów i senatorów uważano za przedstawicieli całego narodu, wyborcy nie mogli krępować ich instrukcjami poselskimi ani odwoływać przed końcem kadencji. Posłowie i senatorowie nie mogli być pociągani do odpowiedzialności sądowej bez zgody izby, do której należeli. Sejm mógł rozwiązać się przed upływem pięciu lat, uchwałą przegłosowaną większością dwóch trzecich głosów (mógł to również zrobić prezydent za zgodą trzech czwartych liczby senatorów). Rozwiązaniu ulegał jednocześnie sejm i senat.
Sejm posiadał pełnię władzy ustawodawczej, inicjatywa ustawodawcza należała do rządu i sejmu. Senat mógł rozpatrywać tylko ustawy przedłożone mu przez sejm. Mógł opóźniać ich uchwalenie, ale nie miał prawa veta (sejm mógł zawsze bezwzględną większością przywrócić ustawę w jej pierwotnym brzmieniu).
Sejm miał prawo pociągać do odpowiedzialności prezydenta i członków rządu za naruszenie konstytucji. Zgody sejmu wymagały: wypowiedzenie wojny, zawarcie pokoju i przymierza, umowy handlowe i celne oraz decyzje o zmianie granic państwa. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wybierany był na siedem lat przez Sejm i Senat połączone razem w Zgromadzenie Narodowe. Stał on na czele władzy wykonawczej, zwoływał, odwoływał i zamykał posiedzenia Sejmu i Senatu. Był najwyższym zwierzchnikiem Sil Zbrojnych. Mianował na wypadek Wojny (na wniosek Rady Ministrów) Naczelnego Wodza. Posiadał prawo laski;'"':
Władzę wykonawczą prezydent wykonywał za pośrednictwem rządu (czyli Rady Ministrów). Na wniosek Prezesa Rady Ministrów powoływał poszczególnych ministrów, którzy byli odpowiedzialni przed sejmem. Każdy akt prezydenta wymagał kontrasygnaty czyli podpisu premiera i resortowego ministra. Prezydent mógł być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu (za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji i przestępstwa karne), jeżeli sejm podjął taką uchwałę większością trzech piątych liczby głosujących.
Władza sadownicza, w myśl konstytucji marcowej, należała do sadów. Zasiadali w nich sędziowie mianowani przez prezydenta. Byli oni niezawiśli i nietykalni, a wyroki wydawali jedynie na podstawie ustaw. Ani władze ustawodawcze ani wykonawcze nie mogły zmienić prawomocnych wyroków sądowych.
Konstytucja marcowa określała również zasady podziału administracji państwa i obowiązki obywateli. Konstytucja gwarantowała ochronę życia oraz wolność sumienia każdego obywatela, bez różnicy pochodzenia, narodowości, rasy i wyznania. Zapewniała równość wobec prawa, nietykalność mienia, tajemnicę korespondencji, wolność prasy i badań naukowych oraz swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń.
Mniejszościom narodowym konstytucja dawała prawo zachowania swej narodowości, języka, zakładania i utrzymywania własnym kosztem szkól w języku narodowym oraz praktyk religijnych.
Konstytucja przyjęła za jedną z najważniejszych zasad ochronę własności prywatnej, zastrzegając jednak, że ziemia nie może być przedmiotem nieograniczonego obrotu i wprowadzając możliwość przymusowego jej wykupu.
Znaczenie konstytucji marcowej. Konstytucja z 17 marca 1921 r., choć przyjęła klasyczną, monteskiuszowską teorię podziału władzy (na ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą), odrzuciła jednak zasadę harmonijnego współdziałania tych władz. Wprowadzała bowiem przewagę władzy ustawodawczej nad wykonawcza. Powoływany przez prezydenta rząd odpowiadał w całości za swe czynności przed sejmem, który mógł zawsze odwołać poszczególnego ministra lub rząd w całości, odmawiając mu votum zaufania. Natomiast ani prezydent ani rząd nie posiadali prawa rozwiązywania sejmu i senatu przed upływem pięcioletniej kadencji.
Konstytucja sankcjonowała istniejący w państwie stan nierówności ekonomicznej i wynikające z tego faktu konsekwencje. Brak tej równość i ograniczał możliwość korzystania z formalnie przyznawanych wolności i swobód obywatelskich. Uznając wolność sumienia i wyznania konstytucja stanowiła (art. 114), że wyznanie rzymskokatolickie zajmuje w państwie naczelne stanowisko wobec równouprawnionych wyznań. Kościół katolicki uzyskiwał więc w Polsce szczególne prawa i stanowił
swego rodzaju „państwo w państwie". Jego stosunek do państwa został określony przez niekorzystny dla Polski konkordat zawarty z Watykanem w 1925 r.
Generalnie trzeba jednak przyznać, że konstytucja marcowa stanowiąca zamknie' de pierwszego, najtrudniejszego etapu budowy niepodległego państwa, należała do najbardziej demokratycznych i postępowych aktów tego rodzaju nie tylko w Europie.
5. Konstytucja kwietniowa.
Ukoronowaniem dążeń sanacyjnych do wzmocnienia władzy wykonawczej była uchwalona 23 kwietnia 1935 r. nowa konstytucja II RP, zwana konstytucją kwietniową.
Główną jej przesłanką było wzmocnienie władzy wykonawczej oraz stworzenie takiego systemu władzy, który byłby niepodatny na zmieniające się koniunktury polityczne. W myśl tych założeń, w konstytucji kwietniowej, prezydent uzyskiwał bardzo duże i rozległe uprawnienia i bezpośredni wpływ na wszystkie sprawy państwa (Art. 2.1. Na czele państwa stoi prezydent Rzeczypospolitej. Na nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy państwa. W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa). W ten sposób prezydent stawał się władzą nadrzędną nie tylko ponad rządem, ale i ponad
parlamentem. Był zwierzchnikiem sil zbrojnych, sądów i kontroli państwowej. Nie był wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, lecz przez wąskie osiemdziesięcio-osobowe gremium elektorów wybieranych przez obie izby. Mógł on m.in. rozwiązać obie izby parlamentu przed upływem kadencji, wyznaczał premiera i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Za czynności urządowe prezydent nie odpowiadał ani parlamentarnie ani cywilnie. Jedynie za zdradę kraju i pogwałcenie konstytucji mógł być postawiony przed Trybunałem Stanu. Rząd był odpowiedzialny przed prezydentem, parlamentarnie przed sejmem, konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu. Wotum nieufności nie oznaczało, jak dotychczas, automatycznego ustąpienia rządu, lecz wymagało zgody prezydenta, który mógł je odrzucić. Wzmocniona została także, kosztem sejmu, władza senatu.
W nowej konstytucji znalazły się niektóre prawa obywatelskie (wolność wyznania, prawo do nauki oraz obowiązek respektowania praw mniejszości narodowych). Zniknęły natomiast artykuły mówiące o swobodzie wyrażania myśli i przekonań, wolności prasy i równości obywateli wobec prawa. Granicą wolności jednostki było enigmatyczne „dobro powszechne", (uprawnienia obywatelskie miały być mierzone wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra państwa).
Opozycja określała nową konstytucję jako „faszystowską", choć uprawnienia prezydenta RP były mniejsze niż np. prezydenta USA.
Krokiem wstecz było uchwalenie w lipcu 1935 r. nowej ordynacji wyborczej. Partie polityczne nie miały prawa wyznaczania swych kandydatów w wyborach. Uprawnione do tego były okręgowe komisje wyborcze składające się z administracji, zrzeszeń gospodarczych i związków zawodowych. Liczbę postów zmniejszono z 444 do 208, senatorów z 111 do 96.
6. Mała Konstytucja i Konstytucja PRL.
Sejm ustawodawczy w lutym 1947 r. wybrał na prezydenta Bolesława Bieruta, a funkcję premiera powierzył Józefowi Cyrankiewiczowi. W dniu 19 lutego 1947 r. uchwalono tzw. Małą Konstytucję. Stanowiła ona krok wstecz w stosunku do dotychczasowego ustawodawstwa, a nawet do zasad głoszonych przez KRN i PKWN. Konstytucja znacznie poszerzała uprawnienia władzy wykonawczej, tj. prezydenta i rządu. W miejsce prezydium KRN utworzono, obcy polskiej praktyce prawnej, organ kolegialny Radę Państwa, którą z urzędu kierował prezydent RP. Sejm podjął uchwalę o przestrzeganiu i rozwijaniu swobód demokratycznych. Zapowiedział także surowe kary wobec nie przestrzegających prawa. Było to niejako konstytucyjne sankcjonowanie terroru wobec przeciwników politycznych. Konstytucja ograniczała uprawnienia Sejmu powierzając wiele z nich Radzie Państwa, łączącej uprawnienia władzy wykonawczej i ustawodawczej.
22 lipca 1952 r. uchwalono Konstytucję PRL. Prace nad nią (rwały ponad rok pod kierunkiem prezydenta Bieruta. jako przewodniczącego komisji konstytucyjnej. Określała ona zasady ustrojowe ludowego państwa. Stwierdzała, że Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej i republiką ludu pracującego. Ograniczało to uprawnienia klas społecznych żyjących z „wyzysku robotników i chłopów". Konstytucja opierała ustrój państwa na zasadzie upaństwowienia środków produkcji, zachowując wprawdzie własność indywidualną, jednak pod szczególną ochronę brała własność państwową i spółdzielczą. Wprowadzała zasadę ..od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy".
Wiele zawartych w konstytucji zapisów miało wyłącznie charakter deklaratywny i nie było realizowane w Polsce, w każdym razie nic przed zmianami październikowymi w 1956 r.. Wiele zapisów pozostało na zawsze „martwą literą".
7. „Mała konstytucja" z 1992 r.
Ważnym wydarzeniem w dziedzinie podstaw ustrojowych III Rzeczypospolitej stało się uchwalenie l VIII 1992 r. „małej konstytucji". 17 XI podpisał ją prezydent Wałęsa i od tego momentu zastępowała ona ustawę zasadniczą, nad którą prace podjęła komisja konstytucyjna Sejmu pod kierownictwem Waleriana Piotrowskiego (ZChN). W „małej konstytucji" prezydent uzyskał prawo rozwiązywania Sejmu, desygnowania Prezesa Rady Ministrów, powoływania pełnego składu rządu i przyjmowania dymisji Rady Ministrów. W innych kwestiach akty prawne prezydenta wymagać miały kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Choć zdaniem niektórych posłów „mała konstytucja" dała prezydentowi zbyt dużo władzy, a zdaniem Belwederu - zbyt mało, określiła ona system państwa jako prezydencko-parlamentarny, zakładając równowagę między Sejmem, prezydentem i rządem i wymuszając sprawniejszą ich współpracę
