NATO, North Atlantic Treaty Organization, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, Pakt Północnoatlantycki, sojusz polityczno-wojskowy państw Europy Zachodniej, USA i Kanady powołany do istnienia w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 na podstawie uchwalonej przez Senat USA w czerwcu 1948 tzw. rezolucji Vandenberga, która wzywała do tworzenia bloków militarnych w celu zapobiegania sowieckiemu zagrożeniu. Układ podpisało 12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, a także Kanada i USA. 18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 przyjęto RFN, natomiast w 1982 Hiszpanię. W lipcu 1966 Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych. Grecja wycofała się ze struktur wojskowych po kryzysie cypryjskim w 1974, powróciła jednak do nich w 1980. Konsekwencją podpisania Paktu było zerwanie przez USA z polityką izolacjonizmu. Zgodnie z 51 artykułem Karty Narodów Zjednoczonych, na który powołują się sygnatariusze, układ ma charakter obronny. Treść jego przewiduje wzajemną pomoc wojskową na wypadek ataku na jednego z uczestników porozumienia, traktując ją jako wspólną obronę. Uznano także, że wspólna obrona będzie obowiązywała również wtedy, gdy taki atak nastąpi na obszarze na północ od zwrotnika Raka. Siedzibą władz NATO były kolejno Londyn (do 1952) i Paryż (do 1966), obecnie Bruksela. Najwyższym i jedynym organem statutowym jest Rada Atlantycka, która ustanawia inne organy i ustala ich kompetencje. Zbiera się kilka razy w roku na szczeblu ministerialnym, ale praktycznie obraduje stale w osobach stałych przedstawicieli w randze ambasadorów. Pracami Rady kieruje sekretarz generalny. Do najważniejszych zadań Rady zalicza się: konsultacje polityczne pomiędzy członkami, wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych, obronę cywilną, ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich. Najwyższym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy, w skład którego wchodzą szefowie sztabów wszystkich państw członkowskich oprócz Islandii. Uchwały organów kolegialnych wymagają jednomyślności. Obszar strategiczny dzieli się na trzy dowództwa: Europy - SACEUR, z siedzibą w Brukseli, Oceanu Atlantyckiego - SACLANT, z siedzibą w Norfolk (USA) i kanału La Manche - CHANCOM, z siedzibą w Portsmouth (Wielka Brytania), oraz jedną strategiczną Grupę Regionalną Kanada-USA. Początkowo NATO funkcjonowało zgodnie z doktryną masowego odwetu, a od 1961 elastycznego reagowania. Po rozpadzie bloku sowieckiego, Pakt szuka nowej doktryny. W 1997 Pakt zaprosił Czechy, Polskę i Węgry do negocjacji mających na celu przyjęcie ich w poczet członków NATO. Przyjęcie Polski do NATO - 12 marca 1999 r. - stanowi z pewnością jedno z najdonioślejszych wydarzeń w najnowszej historii naszego kraju. Daliśmy temu wyraz w nowej \"Strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej\", przyjętej przez rząd 4 stycznia 2000 r. Uznaliśmy, że sojusz stanowi podstawę bezpieczeństwa i obrony Polski, jest także głównym czynnikiem stabilności polityczno-wojskowej w Europie. Wejście Polski do sojuszu to oczywiście nie tylko korzyści i przywileje. Stając się pełnoprawnym członkiem NATO, Polska przyjęła na siebie konkretne zobowiązania. Oprócz zobowiązań politycznych (m.in. dotyczących nieprzystępowania do układów międzynarodowych sprzecznych z traktatem) także określone obowiązki wojskowe. Po pierwsze - gotowi jesteśmy oddać pod wspólne dowództwo ustaloną część sił zbrojnych i będziemy finansować działania służące utrzymaniu gotowości bojowej na wymaganym przez NATO poziomie. Po drugie - powinniśmy uwzględnić zalecenia paktu przy kształtowaniu budżetu obronnego. Po trzecie - należy dostosować funkcjonowania Wojska Polskiego do norm obowiązujących w sojuszu.
Sposób i zakres wypełniania zobowiązań będzie określał wiarygodność sojuszniczą Polski. Dlatego bez wahania włączyliśmy się w działania, które sojusz z naszym udziałem zdecydował się podjąć wiosną 1999 r. w Kosowie. Obecnie polskie kontyngenty wojskowe uczestniczą w czterech operacjach pokojowych: na Bałkanach (SFOR, KFOR), wzgórzach Golan (UNDOF) i w Libanie (UNIFIL). Nasz dotychczasowy, konkretny i wymierny wkład w działania na rzecz przywracania i utrzymania pokoju w różnych częściach świata to udział ponad 39 tys. polskich wojskowych i dyplomatów w 46 misjach i operacjach pokojowych. Udział polskich batalionów w operacjach sojuszu - IFOR, SFOR, AFOR, KFOR - umożliwił im potwierdzenie interoperacyjności z NATO.
Jesteśmy również aktywni w pracach wszystkich gremiów sojuszu, a polscy przedstawiciele z powodzeniem włączyli się w działalność różnych dowództw i sztabów NATO. Obecnie mamy swoje przedstawicielstwa przy NATO i UZE (PERMREP), Komitecie Wojskowym NATO (MILREP), naczelnych dowództwach SHAPE i SACLANT (NMR), a także zespoły łącznikowe przy pozostałych dowództwach i Korpusie Szybkiego Reagowania (łącznie 57 osób). W strukturach dowodzenia NATO obsadziliśmy 64 stanowiska (stan z 17 lutego 2000 r.). Warto też odnotować, że polscy oficerowie - i osoby cywilne - objęli dodatkowe stanowiska (także generalskie) w wyniku prowadzonych przez NATO postępowań konkursowych. Nie mieliśmy przy tym poważniejszych kłopotów ze znajomością języka angielskiego wśród oficerów (wbrew potocznym opiniom, jest ona niezła jak na obecne potrzeby - ocenia się, że przy zachowaniu dzisiejszego tempa szkolenia za trzy, cztery lata problem ten będzie marginalny). Problemem były natomiast warunki finansowe, jakie mogliśmy zaoferować kadrze. Przyjęliśmy więc nowe rozwiązania prawne regulujące status polskich przedstawicielstw przy i w strukturach NATO oraz odpowiednie regulacje finansowe. Pozwoli to nam na obsadzenie do 2004 r. ponad 300 stanowisk przewidzianych dla polskich żołnierzy zawodowych.
Wśród obejmujących nowe stanowiska w przedstawicielstwach wojskowych przy dowództwach i sztabach NATO lub bezpośrednio w strukturach paktu są m.in. absolwenci zachodnich uczelni. Tymczasem MON często zarzuca się, że kieruje absolwentów tych uczelni na podrzędne stanowiska w siłach zbrojnych lub nie w pełni wykorzystuje ofertę szkoleniową państw NATO. Warto wyjaśnić, że systemy kształcenia i doskonalenia zawodowego w państwach zachodnich są dostosowane do innych niż w Wojsku Polskim modeli służby. Dlatego też spośród wielu ofert szkolenia w wojskowych uczelniach państw zachodnich strona polska przyjmuje głównie te, które są skorelowane z systemem wymogów kwalifikacyjnych obowiązujących u nas. Zdecydowana większość polskich absolwentów uczelni zagranicznych wyznaczana jest na wyższe stanowiska służbowe, a więc także w Sztabie Generalnym, głównie w strukturach organizacyjnych urzędu MON i na stanowiskach sztabowych w dowództwach rodzajów sił zbrojnych.
W okresie przed- i poakcesyjnym wielkim wyzwaniem dla całej społeczności wojskowej była realizacja celów sił zbrojnych RP uzgodnionych z sojuszem. Bez zakłóceń zrealizowano 20 z 24 celów, które zobowiązaliśmy się wykonać do 31 grudnia 1999 r., a cztery - częściowo lub z pewnym opóźnieniem. Nie uzyskaliśmy m.in. zdolności odtwarzania gotowości operacyjnej lotnisk po ewentualnych uszkodzeniach bojowych. Kłopoty z realizacją tego celu wynikały z opóźnień w uzyskaniu dokumentacji standaryzacyjnych. Przez to później, niż planowaliśmy, mogliśmy zamówić niedostępny w Polsce sprzęt. Cel ten będzie jednak zrealizowany w pierwszym kwartale 2001 r. Nie oznacza to, że nie mamy możliwości odtwarzania gotowości bojowej lotnisk. Sprzęt, którym dysponujemy, nie spełnia jedynie reżimów czasowych NATO. Poza tym wszystkie nasze samoloty, które zostały wydzielone do sił szybkiego reagowania i sił natychmiastowego reagowania NATO, wyposażono w urządzenia systemu \"swój-obcy\", pozwalające rozpoznać je jako samoloty sojusznicze. Mogą więc bez większych przeszkód wykonywać zadania wspólnie z naszymi partnerami. Do końca 1999 r. zrealizowaliśmy ponad 90 proc. wszystkich zobowiązań, a stopień realizacji celów sił zbrojnych RP w 1998 r. pozytywnie oceniły upoważnione do tego instytucje NATO.
Przystępując do nowej tury planowania obronnego na lata 2001-2006, sztab europejskich sił sojuszu (SHAPE) zaproponował Polsce udział w realizacji 180 celów sił zbrojnych i wymagań długookresowych. To skala zadań porównywalna z zaangażowaniem Niemiec czy Wielkiej Brytanii. Z powodu ograniczonych możliwości finansowych podejmujemy się wykonania tylko części z nich. Należy się jednak liczyć z potrzebą zwiększenia liczby jednostek wydzielanych do struktur sił reagowania sojuszu. Oczekuje się od nich wyższego poziomu gotowości bojowej, a także odpowiedniego, standardowego wyposażenia w uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Wzrastają również wymagania wobec jednostek logistycznych.
Podstawą działania kierownictwa MON jest i może być tylko budżet. Armia musi wiedzieć, że jej finanse będą przez następne lata stabilne. Nakłady na wojsko powinny w najbliższych latach wzrastać w tempie wzrostu PKB, czyli mniej więcej o 5 proc. rocznie. Jest to konieczne ze względu na planowanie zakupów sprzętu, rozłożone na kilka lub kilkanaście lat. Żołnierze mają też prawo wiedzieć, jaka przyszłość ich czeka. Takie możliwości stwarza przyjęta przez rząd strategia finansów publicznych do roku 2010. Opierając się na niej, podjęto już prace nad programem modernizacji sił zbrojnych w latach 2001-2006 (jest to uszczegółowienie \"Programu integracji Polski z NATO i modernizacji SZ RP na lata 1998-2012\"). Resort obrony skoncentruje się w tych latach na poprawie jakości sił zbrojnych: zwiększeniu tempa modernizacji technicznej i profesjonalizacji personelu, pełnej realizacji programów szkolenia oraz stopniowej poprawie warunków życia i służby żołnierzy. W najbliższym czasie należy oczekiwać rozpoczęcia procedury zakupu samolotu wielozadaniowego dla polskiego lotnictwa. Zakładamy, że w bliskiej perspektywie pozyskamy dla naszych sił powietrznych ok. 60 samolotów. Istotne znaczenie ma też wyposażenie armii w samolot transportowy na potrzeby sił reagowania.
Priorytetów jest zresztą więcej. Pilnie trzeba wyposażyć jednostki w interoperacyjne środki łączności i dowodzenia, a w szczególności zapewnić łączność satelitarną siłom reagowania. Lotnicze i naziemne środki obrony powietrznej oraz lotniska i porty morskie przeznaczone do współdziałania z NATO powinny otrzymać interoperacyjne środki łączności, radionawigacji i identyfikacji, aby Polska mogła odgrywać rolę państwa-gospodarza. Jeśli zajdzie taka potrzeba, system obrony powietrznej należy wyposażyć w środki radiolokacyjne i interoperacyjny sprzęt naprowadzania lotnictwa. Nowoczesne systemy łączności i informatyki powinny w pierwszej kolejności otrzymać jednostki współdziałające z NATO oraz jednostki sił reagowania. Ostatecznym celem jest osiągnięcie pełnego sprzężenia narodowego systemu obrony powietrznej - wspieranego przez ASOC - ze zintegrowanym systemem obrony powietrznej NATO (NATINADS).
Dostosowując potencjał obronny Polski do standardów NATO, dokonano podziału kraju na dwa okręgi wojskowe (pomorski i śląski) oraz utworzono - z dawnego Krakowskiego Okręgu Wojskowego - Korpus Powietrzno-Zmechanizowany. Powołano też dowództwo trzeciego rodzaju sił zbrojnych - wojsk lądowych. Uruchomiono Centralne Stanowisko Dowodzenia Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej - w ramach Narodowego Centrum Wspomagania Operacji Powietrznych. Wydzielono część sił zbrojnych (lądowych, morskich i powietrznych) do bezpośredniego współdziałania wojskowego z innymi członkami NATO. Przyjęto ustawę o zasadach użycia sił zbrojnych poza granicami RP. Skrócono obowiązkową służbę zasadniczą - z 18 do 12 miesięcy. Zmniejszono stan liczebny armii (do ok. 200 tys. żołnierzy) i proces ten nie został jeszcze zakończony. Chodzi bowiem o armię mniejszą, ale lepszą: z dobrze opłacanymi żołnierzami i nowoczesnym sprzętem.
W założeniach docelowego modelu polskich sił zbrojnych przewiduje się, że operacyjna część sił lądowych - po rozwinięciu mobilizacyjnym na czas \"W\" - składać się będzie z jednostek stanowiących równoważnik sześciu, siedmiu związków taktycznych. Wojska lotnicze i obrony powietrznej winny natomiast dysponować nie mniej niż 150 samolotami bojowymi, a marynarka wojenna powinna mieć zdolność do wsparcia sił sojuszniczych na Bałtyku i poza nim. Uzupełnieniem jednostek operacyjnych będą jednostki obrony terytorialnej.
Podejmowane przez resort obrony działania służą racjonalizowaniu systemu obronnego państwa, przy zachowaniu pełnej gotowości do obrony terytorium Polski i wypełnianiu naszych sojuszniczych obowiązków. Choć nie przesądzono jeszcze, jak wielka będzie polska armia, powinna ona być zdolna do prowadzenia obrony w ramach pierwszego rzutu strategicznego NATO, a także do udziału w obronie sojuszników poza terytorium kraju.
Organizacja Narodów Zjednoczonych, United Nations, Organisation des Nations Unies, ONZ, organizacja powstała po II wojnie światowej 24 X 1945, w dniu wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych będącej statutem tej organizacji. Jest drugą po Lidze Narodów powszechną organizacją międzynarodową. W czasie trwania II wojny światowej doszło do kolejnych spotkań Wielkiej Trójki (USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR), podczas których ustalono, bazując na Karcie Atlantyckiej z 14 VIII 1941, że istnieje potrzeba powołania powszechnej organizacji w celu pokojowego rozwiązywania konfliktów. Zasady Karty Atlantyckiej uznane zostały w Deklaracji Narodów Zjednoczonych podpisanej 1 I 1942 przez 26 państw. Kolejne etapy tworzenia organizacji to konferencje: moskiewska, teherańska, w Dumbarton Oaks, w Jałcie oraz założycielska w San Francisco. Konferencja w San Francisco, będąca ostatnim etapem tworzenia ONZ, rozpoczęła się 25 IV 1945 i zakończyła po dwóch miesiącach obrad podpisaniem 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych. Brało w niej udział 50 delegacji państw będących jej założycielami, 51 państwem-założycielem była Polska, która nie wzięła udziału w konferencji (podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 15 X 1945, a dokumenty ratyfikacyjne złożyła po 11 dniach).
Główne cele działalności ONZ dotyczą utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, obrony praw człowieka, poszanowania zobowiązań międzynarodowych, pomocy krajom rozwijającym się. Karta Narodów Zjednoczonych ustanowiła szereg organów i instytucji oraz ich kompetencje:
1) Zgromadzenie Ogólne, będące swego rodzaju parlamentem, w którym każde państwo członkowskie ma jeden głos. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów, w sprawach ważnych większością 2/3 głosów (wybór nowych członków, deklaracje pokojowe, budżet, w sprawach Rady Bezpieczeństwa czy polecenia użycia sił zbrojnych).Obraduje podczas corocznych sesji zwyczajnych, a sesje nadzwyczajne mogą być zwoływane przez Radę Bezpieczeństwa lub na wniosek większości członków ONZ. Sesja wyjątkowa zwoływana jest z 24-godzinnym wyprzedzeniem w momencie zagrożenia pokoju światowego.
2) Rada Bezpieczeństwa, którą tworzy pięciu członków stałych: Chiny, Francja, Wielka Brytania, USA i ZSRR (obecnie Rosja reprezentująca Wspólnotę Niepodległych Państw) oraz dziesięciu członków niestałych wybieranych na kadencję dwuletnią (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy). W 1995 członkiem została wybrana Polska. Członkowie stali dysponują prawem weta, które zawiesza każde postępowanie. W sprawach proceduralnych decyzje zapadają zwykłą większością, a w sprawach merytorycznych większością 9 głosów. Do najważniejszych kompetencji Rady Bezpieczeństwa należą: wyłączne prawo nakładania sankcji politycznych i ekonomicznych oraz decyzje co do użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków. Kompetencje te są przejawem dominacji mocarstw, bowiem Rada Bezpieczeństwa jest centralnym ogniwem systemu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymania światowego status quo.
3) Sekretariat, którym kieruje Sekretarz Generalny. Wybierany jest na kadencję pięcioletnią przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Funkcję tę pełnili kolejno: T.H. Lie (1946-1952), D. Hammarskjld (1953-1961), U Thant (1961-1971), K. Waldheim (1972-1981), J. Prez de Cullar (1982-1991), B. Butrus Ghali (1992-1996), K. Annan (od 1997). Do kompetencji sekretarza generalnego należy zarządzanie majątkiem ONZ i prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji.
4) Rada Gospodarczo-Społeczna, w której skład wchodzi 54 członków wybieranych na 3 lata przy zachowaniu zasady corocznej rotacji 1/3 członków. Debatuje ona nad sprawami ekonomicznymi i społecznymi, m.in. w sprawie poszanowania praw mniejszości czy narkotyków.
5) Rada Powiernicza, której rola wygasła wraz z ogłaszaniem niepodległości terytoriów powierniczych.
6) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze, powołany do rozstrzygania sporów międzynarodowych w składzie 15 sędziów. ONZ uczestniczyła w rozwiązywaniu wielu konfliktów międzynarodowych, ale w praktyce nigdy nie brała udziału w konfliktach z udziałem mocarstw-stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Z biegiem czasu przerodziła się w miejsce prestiżowej rywalizacji pomiędzy supermocarstwami USA i ZSRR. Aktualnie ONZ ma ogromne zadłużenie, a państwa członkowskie nie płacą składek, zwłaszcza USA, które żądają gruntownej reformy tej organizacji. Jedną z przyczyn kryzysu jest rozbudowana biurokracja. Ostatnie spektakularne akcje ONZ, jak wojna w Zatoce Perskiej czy akcja w Somalii, w niczym nie zmieniły sytuacji. Wypadki w byłej Jugosławii (Jugosłowiańska wojna domowa) wyraźnie wskazują na niedowład wielu organów i agend ONZ. Wiele wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych zostało powiązanych z ONZ. Są to:
Organizacja Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)- FAO popiera międzynarodową działalność zmierzającą m.in. do: polepszenia wytwarzania, wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa oraz zachowania zasobów naturalnych, podnoszenia konsumpcji, poprawy warunków życia na wsi. Do zadań FAO należy: doskonalenie produkcji, wymiany i rozprowadzania produktów rolniczych, leśnictwa i rybołówstwa, stabilizacja cen na surowce rolnicze przez system subsydiów, udzielanie pomocy technicznej krajom o niskiej kulturze rolnej.
Główne organy to: Konferencja (zbierająca się co 2 lata), Rada, Sekretariat. Przy rządach państw członkowskich działają krajowe komitety tej organizacji, a także dziewięć biur regionalnych.Od 1960 rozwija tzw. kampanię walki z głodem, zmierzającą do zwiększenia produkcji żywności przez stosowanie nowoczesnych metod w rolnictwie. Od 1961 prowadzi wspólnie z ONZ akcję pod nazwą Światowy Program Żywnościowy, której celem jest udzielanie pomocy żywnościowej krajom rozwijającym się i dotkniętym klęskami żywiołowymi. Polska jest członkiem FAO od 1945 (z przerwą 1950-1957).
- Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)-, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, organizacja, założona w Londynie w 1945 przez 44 państwa (także Polskę). Działa na podstawie Konstytucji, która weszła w życie w 1946. Za główne cele stawia sobie UNESCO utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa poprzez oddziaływanie na sferę wychowania, nauki i kultury poszczególnych członków, wymianę kulturalną i wzajemne poznanie różnych kultur. Organy: Konferencja Ogólna (zbierająca się co 2 lata), Rada Wykonawcza, Sekretariat z dyrektorem generalnym na czele. Konferencja decyduje o budżecie i sprawach organizacyjnych, Rada sprawuje funkcje kontrolne. Siedzibą jest Paryż. We wszystkich krajach członkowskich działają komitety krajowe, które starają się wprowadzać program UNESCO.
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)- wyspecjalizowana agencja ONZ, powołana w 1948, z siedzibą w Genewie. Do głównych zadań Światowej Organizacji Zdrowia należą: unifikacja, kodyfikacja i koordynacja metod leczniczo-zapobiegawczych i badań naukowych, zwalczanie chorób zakaźnych w skali światowej, podnoszenie poziomu służby zdrowia.
- Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO)- International Civil Aviation Organisation, międzynarodowa organizacja lotnictwa cywilnego, założona w 1944 w Montrealu. Zajmuje się rozwojem techniki i organizacji międzynarodowego transportu lotniczego w aspekcie bezpieczeństwa, nawigacji, meteorologii, łączności, procedur, kontroli ruchu i zagadnień prawnych.Obszar ziemski podzielony jest na 5 Regionów z własnymi Zarządami, a władzami (wybieranymi co 3 lata) są Zgromadzenie Ogólne i Rada Wykonawcza.
- Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA)- International Atomic Energy Agency, agenda ONZ do spraw pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Siedzibą IAEA jest Wiedeń. Powstała w 1957, początkowo zrzeszała 26 państw, obecnie należy do niej większość państw - członków ONZ. Każdy kraj członkowski posiada organ rządowy współpracujący z Agencją (w Polsce jest to Państwowa Agencja Atomistyki). IAEA zarządzana jest przez Radę Gubernatorów, w której zasiadają przedstawiciele państw członkowskich, Dyrektora Generalnego i Sekretariat.
Swoje cele statutowe Agencja realizuje m.in. udzielając pomocy ekspertów atomowych krajom rozwijającym się, przyznając stypendia umożliwiające kształcenie przez te kraje własnych kadr, wspomagając materialnie programy badawcze realizowane przez kraje członkowskie, organizując wymianę naukową (wydawnictwa, sympozja, konferencje) oraz prowadząc badania w dziedzinie wzrostu szeroko rozumianego bezpieczeństwa obiektów jądrowych. Posiada laboratoria naukowe w Seibersdorfie (Austria) i Monako oraz międzynarodowy ośrodek fizyki teoretycznej w Trieście.
- status zbliżony do wyżej wymienionych posiada także Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (GATT)- General Agreement na Tariffa and Trade, międzynarodowe porozumienie handlowe podpisane 30 października 1947 w Genewie przez 23 państwa członkowskie ONZ. Zaczęło obowiązywać od 1 stycznia 1948. Do 1994 GATT był organizacją międzynarodową.
Celami organizacji były: likwidacja ograniczeń hamujących rozwój wymiany handlowej, obniżenie maksymalnych stawek celnych, ocena sytuacji w międzynarodowym handlu, rozstrzyganie sporów pomiędzy członkami. Oznacza to, że głównym celem jest liberalizacja handlu międzynarodowego i w efekcie stworzenie warunków zbliżonych do wolnej konkurencji.
Konferencje układających się stron GATT (główny organ) nabrały charakteru sesji odbywających się 1-2 razy w roku. W 1960 utworzono stały organ wykonawczy - Radę Przedstawicieli. Od 1951 działa Sekretariat z Dyrektorem Generalnym, mający siedzibę w Genewie. W 1964 doszło do rewizji traktatu i zawarcia porozumienia pomiędzy krajami ubogimi i bogatymi, które przewiduje odejście od zasady wzajemności w rokowaniach handlowych. Rola GATT spadła w wyniku utworzenia wspólnego rynku sześciu, a potem dziewięciu i dwunastu państw Europy, co wprowadziło system preferencyjny w handlu zagranicznym. Inne organizacje regionalne tworzyły podobne systemy preferencji.
W latach 80. pojawiły się głosy o potrzebie rewizji porozumienia. W 1994 rozpoczęła działalność Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization, WTO), w 1995 GATT został do niej włączony jako tzw. GATT 94. Dotychczasowy układ (GATT 47) funkcjonował do 1996. Polska należy do GATT od 1967.
Można do nich zaliczyć także organizacje utworzone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, np.:
- Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF), United Nations International Children\'s Emergency Fund, od 1953 United Nations Children\'s Fund - Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (skrót UNICEF został zachowany), organizacja powołana w 1946 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w celu niesienia pomocy dzieciom na całym świecie, a zwłaszcza w krajach rozwijających się lub dotkniętych klęskami żywiołowymi. Siedziba sekretariatu UNICEF znajduje się w Nowym Jorku, jej pracami kieruje dyrektor wykonawczy. Działalność UNICEF polega na: dostarczaniu żywności, odzieży i środków medycznych, upowszechnianiu wiedzy o racjonalnym żywieniu dzieci, wspieraniu produkcji niektórych pokarmów (np. mleka w proszku), zwalczaniu chorób dziecięcych, rozwijaniu współpracy z innymi wyspecjalizowanymi organizacjami ONZ (np. z UNESCO, FAO, WHO). W krajach członkowskich (również w Polsce) działają 34 komitety narodowe UNICEF. Polski Komitet UNICEF mieści się w Warszawie. W 1965 UNICEF otrzymał pokojową Nagrodę Nobla.
Przystąpienie do organizacji wyspecjalizowanej państwa będącego członkiem ONZ następuje w drodze jednostronnego aktu w formie oświadczenia o akceptacji postanowień jej statutu. Organizacja wyspecjalizowana ma obowiązek składania corocznych sprawozdań ze swej działalności Radzie Gospodarczo-Społecznej. W wypadku Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej sprawozdanie to składane jest również Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ.
Każda organizacja wykonuje też wszystkie polecenia Rady Bezpieczeństwa. Organizacje międzynarodowe pozarządowe posiadają status konsultacyjny przy Radzie Gospodarczo-Społecznej ONZ w kategoriach od I do III. Kategorie te oznaczają zakres częstotliwości kontaktów.
Do I kategorii należą m.in.: Światowa Federacja Związków Zawodowych, Międzynarodowa Izba Handlowa, Liga Czerwonego Krzyża, do kategorii II m.in.: INTERPOL, Międzynarodowa Organizacja Prawnicza, Międzynarodowa Organizacja Dziennikarzy, a do kategorii III np. Międzynarodowa Organizacja Samochodowa czy Międzynarodowe Stowarzyszenie Hoteli. Każda z nich ma jednakowe prawa, niezależnie od statusu konsultacyjnego.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, International Bank for Reconstruction and Development, popularnie nazywany Bankiem Światowym, wraz z afiliowanymi przy nim: Międzynarodową Korporacją Finansową i Międzynarodowym Stowarzyszeniem Rozwoju stanowi największą międzynarodową organizację finansową udzielającą pomocy kredytowej przede wszystkim krajom rozwijającym się.
O jego powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego na konferencji w Bretton Woods w lipcu 1944. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od grudnia 1945 z siedzibą w Waszyngtonie. Członkami banku mogą być kraje należące jednocześnie do Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Środki na udzielanie pożyczek MBOiR czerpie przede wszystkim z emisji obligacji na rynkach kapitałowych krajów wysoko rozwiniętych, z wpłat gotówkowych krajów członkowskich oraz z własnych funduszy rezerwowych zgromadzonych w ciągu całego okresu istnienia i działania.
MBOiR udziela kredytów jedynie rządom krajów członkowskich lub podmiotom gospodarczym działającym w tych krajach, ale pod warunkiem uzyskania na spłatę tych kredytów gwarancji rządowych. Kredyty udzielane przez MBOiR są przeznaczane z reguły na finansowanie konkretnych przedsięwzięć i projektów, ale również na finansowanie strukturalnych przemian w gospodarkach krajów rozwijających się. Oprócz kredytów MBOiR udziela również fachowej pomocy doradczej, wysyłając do krajów, którym pomaga, swoich ekspertów.
Polska była jednym z krajów założycielskich MBOiR, po czym w 1950 wystąpiła z niego, a następnie, po złożeniu w 1981 wniosku o ponowne przyjęcie, jest od 1986 członkiem MBOiR.
Polska uczestniczy w organizowanym przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA)międzynarodowym projekcie Integral obejmującym satelitarne badania promieniowania rentgenowskiego i gamma we wszechświecie. Udział Polski obejmuje dostarczenie wybranych podzespołów i oprogramowania do przyrządów przeznaczonych do rejestracji promieniowania gamma.
Satelita Integral (International Gamma Ray Astrophysics Laboratory) będzie wyposażony w 5 przyrządów. W CBK PAN zrobiono już wszystkie polskie podzespoły, które zostały przetestowane przez ESA. Teraz wykonuje się tzw. egzemplarze lotne, które od jesieni będą montowane w satelicie - powiedział konstruktor polskiej aparatury - Piotr Orleański. Przed kilku dniami ESA ustaliła termin startu satelity Inegral na kwiecień 2002 r.
W projekcie obok CBK PAN uczestniczy też Centrum Astronomiczne Mikołaja Kopernika PAN. Współpracuje w przygotowaniu założeń programowych a później będzie uczestniczyć w opracowywaniu wyników obserwacji promieniowania gamma. Promieniowanie gamma sygnalizuje gwałtowne, katastroficzne zjawiska we wszechświecie: eksplozje gwiazd, obecność gwiazd neutronowych i czarnych dziur. W ostatnich latach obserwuje się niewiadomego pochodzenia gwałtowne błyski promieniowania gamma. Satelita Integral umożliwi badania różnych dziwnych obiektów w naszej galaktyce, będących źródłem promieniowania gamma m.in. podwójnych układów gwiazd z białymi karłami, gwiazdami neutronowymi i czarnymi dziurami. Przewiduje się, że będzie on prowadził badania przez około 5 lat.
