Współcześnie w każdym kraju, niezależnie od jego wielkości, istnieje bank centralny. Spełnia on dwie funkcje. Jest bakiem banków, tj. działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewniając sprawne funkcjonowanie całego systemu bankowego. Jednocześnie jest bankiem dla państwa, sprawując kontrolę nad podażą pieniądza i finansując deficyt budżetu państwa.
Początkowo banki centralne byłby instytucjami prywatnymi nastawionymi na zysk. W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa oraz coraz większego nacisku kładzionego przez rządy w poszczególnych krajach na kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu ich działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej.
Najstarszy Bank Szwedzki otrzymał przywilej od państwa wypuszczania biletów bankowych w 1657 roku, zaś Bank Anglii w 1694 roku. Bank Polski został założony w 1828 roku.
Pierwotne banki centralne były uprawnione do emitowania biletów bankowych do wysokości kapitału zakładowego. Były one zobowiązane przez państwo do wymieniania swych biletów na każde żądanie na monetę srebrną lub złotą. Podstawowym celem polityki banku centralnego było dążenie do utrzymania stałej wartości pieniądza w kraju, czyli tzw. stałego parytetu pieniądza krajowego do złota lub do innej waluty zagranicznej. Ten stan rzeczy udało się utrzymać do czasu I wojny światowej. Po wojnie zniknęła waluta złota, a na jej miejsce pojawiły się pieniądze papierowe, praktycznie nie wymienialne na złoto.
Po II wojnie światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej zostały zmuszone do ścisłego współdziałania z rządem przy zwalczaniu recesji gospodarczej, nakręcaniu ożywienia i wysokiej koniunktury oraz doprowadzenia do stanu zbliżonego do pełnego zatrudnienia siły roboczej.
Dzisiaj bank centralny ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej państwa.
Według Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: „Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza” (Konstytucja RP – art. 227, ust. 1).
Działalność Narodowego Banku Polskiego
Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
• polityka pieniężna,
• działalność emisyjna,
• nadzór bankowy,
• działania na rzecz systemu płatniczego,
• zarządzanie rezerwami dewizowymi,
• działalność edukacyjna i informacyjna,
• obsługa Skarbu Państwa.
W najbliższych latach największy wpływ na realizację zadań NBP będą miały procesy integracji europejskiej, w tym starania o przystąpienie Polski do strefy euro.
Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej. Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego. Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. Realizując ten cel, Komisja Nadzoru Bankowego oraz - działający w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego sprawują nadzór nad sektorem bankowym i zapewniają bezpieczeństwo środków powierzonych bankom. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego. Ponadto NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie internetowej i działalności Portalu Edukacji Ekonomicznej NBPortal.
W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie dążył do spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie badań ekonomicznych w kraju oraz w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Organy Narodowego Banku Polskiego
Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi Prezes jako Przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.
Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.
Funkcje banku centralnego
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Polityka pieniężna
Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.
Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
Rezerwa obowiązkowa
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.
Operacje kredytowo-depozytowe
W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:
• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,
• termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,
• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
Zasady polityki kursowej
Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.
Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.
Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.
Działalność emisyjna
Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Mają one ustawową moc zwalniania ze wszystkich zobowiązań i nikt nie może odmówić ich przyjęcia jako zapłaty.
Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu, a drugą monety kolekcjonerskie, o niskich nakładach. Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia Prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają ustalone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monet także stop, próba i masa.
Do NBP należy również wycofywanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych. Odbywa się to na mocy zarządzenia Prezesa NBP, publikowanego w Monitorze Polskim, które określa znak pieniężny, termin jego wycofania z obiegu i zasady wymiany we wskazanych bankach.
Narodowy Bank Polski ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.
W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie emitentem monet.
Emisja monet kolekcjonerskich
Poza monetami powszechnego obiegu Narodowy Bank Polski emituje monety kolekcjonerskie. Są one obowiązującym w Polsce środkiem płatniczym i jednocześnie towarem oferowanym kolekcjonerom.
Dotychczas ukazało się ponad 450 monet kolekcjonerskich.
Monety te emitowane są obecnie w trzech grupach:
• monety złote o nominałach 100 zł i 200 zł,
• monety srebrne o nominałach 10 zł i 20 zł,
• monety o nominale 2 zł, ze stopu miedzi, aluminium, cynku i cyny (Nordic Gold).
Poza monetami kolekcjonerskimi NBP emituje również monety przeznaczone na cele lokacyjne. Są to monety tzw. bulionowe wykonane ze złota (zawierające 1/10, 1/4, 1/2, oraz 1 uncję czystego złota).
Po przystąpieniu Polski do strefy euro działalność emisyjna NBP w zakresie monet kolekcjonerskich się nie zmieni. Będą one jedynie wyrażone w euro, zamiast w złotych. Dotychczasowe serie tematyczne będą kontynuowane.
Nadzór bankowy
Głównym celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego oraz jej organ wykonawczy - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.
Cele i zadania nadzoru są realizowane poprzez prowadzenie polityki nadzorczej (w tym polityki licencyjnej) oraz sprawowanie nadzoru analitycznego i inspekcyjnego nad sektorem bankowym.
W ramach polityki nadzorczej tworzone są regulacje prawne, których celem jest zapewnienie, aby banki stosowały się do norm bezpiecznego funkcjonowania. Regulacje te odnoszą się przede wszystkim do poziomu kapitału i płynności banków, jakości kredytów i pożyczek oraz tworzenia rezerw. Stosowane obecnie regulacje są w pełni dostosowane do Unii Europejskiej.
Polityka licencyjna polega na określaniu warunków dokonywania inwestycji kapitałowych w sektorze bankowym przy zapewnieniu właściwego pochodzenia kapitału oraz rozpatrywaniu wniosków dotyczących prowadzenia działalności operacyjnej przez banki i przedstawicielstwa banków zagranicznych w Polsce.
Stała analiza sektora bankowego oraz poszczególnych banków zapewnia bezpieczeństwo całego systemu. W ramach analiz kompleksowych oceniane są m.in. sytuacja sektora bankowego oraz wpływ polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na sektor bankowy. Nadzór inspekcyjny nad działalnością banków polega na analizie i ocenie ryzyka oraz przestrzegania przez banki norm bezpiecznego funkcjonowania. Nadzór bankowy czuwa też nad sprawnym przebiegiem restrukturyzacji i uzdrowieniem sytuacji banków realizujących programy naprawcze.
Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej weszły w życie przepisy normujące zasady podejmowania i prowadzenia działalności na terenie Polski przez instytucje kredytowe mające siedzibę w innych krajach Unii. Obowiązuje zasada jednej licencji. Oznacza to, że bank mający licencję wydaną w jednym z krajów UE może podjąć działalność na terenie wszystkich państw Unii, po zawiadomieniu kraju, na którego terenie będzie jego placówka.
Działania na rzecz systemu płatniczego
System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń pieniężnych w gospodarce - zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą:
• organizowanie rozliczeń pieniężnych,
• działania regulacyjne,
• nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierów wartościowych.
NBP prowadzi system płatności SORBNET, obejmujący rachunki bieżące banków. Umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych. W tym systemie dokonuje się też rozrachunku zleceń płatniczych obsługiwanych przez pośredników rozliczeniowych, takich jak Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.
NBP opracowuje przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych oraz opiniuje przepisy dotyczące tych zagadnień tworzone przez inne instytucje.
Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych.
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej NBP planuje uruchomienie nowego systemu SORBNET-EURO do obsługi rachunków bieżących banków w euro. Umożliwi on również obsługę płatności pomiędzy bankami polskimi a bankami z krajów Unii Europejskiej. System SORBNET-EURO pozwoli także na rozrachunek zleceń płatniczych, które będą obsługiwane w budowanym przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA nowym systemie obsługi płatności detalicznych w euro (EURO-ELIXIR).
Zarządzanie rezerwami dewizowymi
Rezerwy dewizowe zapewniają pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie.
W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się:
• bezpieczeństwem inwestowanych środków,
• płynnością rezerw,
• dochodowością rezerw przy nieprzekraczaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka.
NBP inwestuje przede wszystkim w papiery wartościowe emitowane przez rządy i międzynarodowe instytucje finansowe, a także lokuje rezerwy w bankach.
Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych.
Na maksymalizację dochodu z rezerw walutowych istotny wpływ ma jakość zarządzania ryzykiem związanym ze zmianami kursu walutowego oraz stopy procentowej i płynności.
Uczestnictwo NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych wiąże się z koniecznością wniesienia przez NBP stosownego wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego. Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęciu euro NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Narodowy Bank Polski będzie nadal zarządzał własnymi rezerwami, natomiast w odniesieniu do rezerw EBC będzie pełnił funkcję agenta i dokonywał transakcji na rzecz EBC i w jego imieniu.
Obsługa Skarbu Państwa
Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi m.in.: centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, urzędów skarbowych i państwowych funduszy celowych.
Od 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza u posiadaczy rachunków w NBP system Bankowości Elektronicznej enbepe, który zapewnia klientom stały dostęp do rachunków bankowych i pozwala na ograniczenie kosztów związanych z wykonywaniem operacji.
Również od 2002 r. NBP prowadzi prace związane z przygotowaniem i wprowadzeniem Zintegrowanego Systemu Księgowego, który dostosowuje oprogramowanie operacyjno-księgowe oraz ewidencyjno-zarządcze do wymagań współczesnej rachunkowości oraz zasad współpracy NBP z Europejskim Bankiem Centralnym.
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski
Współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi
Współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW)
Współpraca koncentruje się na opracowywaniu stanowiska Polski na temat najważniejszych kwestii związanych z członkostwem w Funduszu. Bank centralny współdziała w tym zakresie z Ministerstwem Finansów. NBP pokrywa ze środków własnych wydatki związane z przynależnością Polski do tej instytucji.
NBP uczestniczy w corocznych przeglądach gospodarki, dokonywanych przez misje ekspertów Funduszu. Ich efektem są raporty i prognozy dotyczące rozwoju polskiej gospodarki.
NBP współpracuje też z MFW w ramach programów oceny sektora finansowego i rozszerzania międzynarodowych standardów statystycznych.
Współpraca z Bankiem Światowym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR)
Prezes NBP reprezentuje Polskę we władzach Banku Światowego oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Narodowy Bank Polski formułuje stanowisko Polski dotyczące najważniejszych kwestii omawianych przez Bank Światowy i EBOR. Przedstawiciele NBP uczestniczą w dorocznych spotkaniach Grupy Banku Światowego oraz w obradach EBOR.
NBP obsługuje zobowiązania i należności zagraniczne Skarbu Państwa wobec międzynarodowych instytucji finansowych.
Współpraca z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM)
NBP jest akcjonariuszem BRM w Bazylei, który odgrywa ważną rolę w organizowaniu współpracy banków centralnych.
Narodowy Bank Polski utrzymuje z BRM stałe kontakty robocze w zakresie nowych instrumentów finansowych oraz oferty depozytowej tego banku.
Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC)
Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). W związku z tym rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem Centralnym i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej.
Prezes NBP uczestniczy w pracach Rady Ogólnej EBC, będącej obok Rady Zarządzającej i Zarządu, jednym z trzech organów decyzyjnych EBC. Eksperci NBP biorą udział w pracach komitetów i grup roboczych ESBC, które przygotowują stanowiska merytoryczne w kwestiach dotyczących działalności ESBC, np. w zakresie emisji waluty euro, statystyki bankowej i regulacji prawnych.
Współpraca z EBC polega także na roboczych kontaktach ekspertów NBP i EBC, konsultowaniu projektów aktów prawnych, tłumaczeniach opracowań analitycznych i regulacji prawnych oraz organizowaniu różnych form szkoleń. NBP przekazuje EBC dane statystyczne w zakresie finansów i bankowości, umożliwiające ocenę sytuacji gospodarczej w skali Unii Europejskiej.
Działalność statystyczna
Podstawowe zadania statystyczne NBP obejmują:
• gromadzenie, przetwarzanie oraz bieżącą analizę danych dotyczących:
o bilansu płatniczego, zadłużenia zagranicznego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej,
o informacji zawartych w bilansach banków, wykorzystywanych w prowadzeniu polityki pieniężnej oraz nadzorze nad bankami,
o stóp procentowych stosowanych przez banki,
o sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, w tym koniunktury gospodarczej i mechanizmów transmisji polityki pieniężnej,
• prace nad metodyką opracowywania i prezentacji statystyki monetarnej oraz bilansu płatniczego.
Podjęto także przygotowania do rozszerzenia zakresu prowadzonych badań statystycznych. Nowe obszary badań obejmują kwartalne rachunki finansowe, pozyskiwanie danych z niebankowych instytucji finansowych, a także dotyczących emisji papierów wartościowych.
Dane po odpowiednim opracowaniu przekazywane są organizacjom międzynarodowym, takim jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Szczególnie intensywna jest współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym, wynikająca z uczestnictwa NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Najistotniejszym zadaniem w tej dziedzinie jest pełne dostosowanie opracowywanej statystyki do wymogów Unii Europejskiej.
Działalność analityczna i badawcza
Działalność analityczno-badawcza służy przede wszystkim prowadzeniu polityki pieniężnej. Jednym z ważniejszych kierunków badań są modelowe studia mechanizmu transmisji polityki pieniężnej oraz modelowanie i prognozowanie inflacji. Podstawowe narzędzia regularnych analiz scenariuszowych i prognoz inflacji to strukturalne modele ekonometryczne. W badaniach mechanizmu transmisji dodatkowo wykorzystuje się strukturalne modele wektorowej autoregresji.
Polityka pieniężna wymaga również wnikliwego badania konkurencyjności gospodarki, bilansu płatniczego, zmian w strukturze gospodarki i ich wpływu na procesy inflacyjne oraz rynku pracy. Dużą wagę przywiązuje się także do badań dotyczących gospodarstw domowych i popytu konsumpcyjnego. Wśród nich istotną rolę odgrywa kwantyfikacja oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych. Badania obejmują również sytuację sektora finansów publicznych oraz relacje pomiędzy polityką pieniężną i fiskalną.
Nowym kierunkiem prac analityczno-badawczych jest analiza strategii pieniężnej w strefie euro oraz zagadnienia związane z przyszłym przystąpieniem Polski do tej strefy.
Analizom i badaniom podlegają zagadnienia:
• o charakterze bardziej ogólnym, w tym sformalizowane metody analizy polityki pieniężnej, polityka makroekonomiczna w warunkach niepewności oraz optymalne i odporne reguły polityki pieniężnej;
• o charakterze międzynarodowym, m.in. międzynarodowy system finansowy i sytuacja gospodarcza w krajach Unii Europejskiej;
• bezpośrednio wiążące się z przystąpieniem Polski do strefy euro, głównie dotyczące dostosowania instrumentów polityki pieniężnej do wymagań ESBC, warunków udziału Polski w systemie kursowym ERM II, kursu złotego oraz polityki kursowej w procesie dochodzenia do strefy euro.
Działalność analityczno-badawcza obejmuje również polski system finansowy, który tworzą: instytucje i rynki finansowe, a także regulacje prawne określające zasady ich funkcjonowania oraz powiązania między nimi. Przedmiotem analiz są przede wszystkim rozwój oraz stabilność systemu finansowego. Rozpoznawane są także możliwe zagrożenia stabilności systemu finansowego oraz ich skutki.
Ważnym przedmiotem badań jest wzajemne oddziaływanie między sytuacją instytucji finansowych (zwłaszcza banków) a polityką pieniężną prowadzoną przez Narodowy Bank Polski. Analizuje się m.in. oczekiwania rynków finansowych wobec polityki stóp procentowych NBP oraz kursu walutowego. Wyniki tych analiz NBP wykorzystuje do tworzenia systemu wczesnego ostrzegania przed sytuacjami zagrażającymi stabilności systemu finansowego i całej gospodarki.