SPOLECZNA GOSPODARKA RYNKOWA W NIEMCZECH
1). Niemcy w jednoczacej sie Europie.
We wspolczesnej Europie duza role odgrywaja Niemcy.Wedlug dwoch holenderskich autorow, Niemcy maja najsilniejsza w Europie gospodarke,a ich system ekonomiczny jest w Europie najbardziej popularny.Unia Europejska skorzystala z historycznych doswiadczen niemieckich. Na terenie współ. Niemiec dlugo istnialy oddzielne panstewka,ktore zaczely sie jednoczyc dopiero w 1832 r, a zjednoczone federacyjne panstwo niemieckie powstalo dopiero w 1871 r. Wowczas Niemcy zaczely bardzo szybko rozwijac sie gospodarczo. Przedtem jednak oddzielne panstewka polaczyly sie w zwiazek celny,tworzac wspolny rynek.Niemcy pozostaja trzecia,a po ostatnim kryzysie japonskim nawet druga co do wielkosci gospodarka swiata.W handlu zagranicznym wysuwaja sie na pierwsze miejsce wykazujac znaczna nadwyzke eksportu nad importem.Niemcy to kraj,ktory odnosi wielki sukces w szybkiej idustralizacji i modernizacji kraju,przescignely Anglie.Glownym zrodlem finansowania rozwoju przemyslowego maja byc banki przemyslowe, ktore scisle dzialaja ze zwiazkami przemyslowcow.Banki staly sie kontrolerami firm przemyslowych i handlowych.W Niemczech wystepuja olbrzymie przemyslowe giganty.Firmy rodzinne szybko przeobrazaly sie w profesjonalnie zarzadzane spolki akcyjne.Niemcy to kraj o burzliwej historii,ale moga sluzyc jako przyklad duzych zdolnosci do podnoszenia sie z upadku.Niemcy wywolaly obie wojny swiatowe i poniosly kare w postaci ogromnych zniszczen.Potrafily jednak szybko wzniesc sie jeszcze na wyzszy poziom. Doprowadzono rowniez do tego,iz marka niemiecka stala sie najbardziej stabilnym pieniadzem swiata. Po II wojnie swiatowej Niemcy bardzo szybko wyszly ze zniszczen wojennych i zdruzgotanej gospodarki, m.in. dzieki madrzejszej polityce zwyciezcow i pomocy udzielonej Niemcom w ramach "Planu Marshalla",a takze dzieki duzej pomocy w ramach amerykanskiego programu pomocy dla terenow okupowanych. Wyjatkowo korzystnym okresem dla rozwoju gospodarczego byly lata 1950 okreslane czesto jako okres "cudu gospodarczego".Sprzyjaly temu zarowno czynniki wewnetrzne jak i zewnetrzne,zwlaszcza wyjatkowo wysoka koniuktora w swiecie.
2). U źrodel koncepcji.
Podlozem koncepcji spolecznej gospodarki rynkowej (SGR) byly:- reakcja na faszyzm i jego gospodarke wojenna,- biurokratyczne planowanie w Zwiazku Radzieckim,a nastepnie w panstwach satelickich.Najswietlejsi teoretycy "ordoliberalizmu" i pragmatyczni tworcy SGR, m.in. Erhard rozumieli iz faszyzm (a w znacznej czesci takze sowietyzm) byl wytworem glebokiego kryzysu tradycyjnego liberalizmu,zwlaszcza leseferyzmu czy darwinizmu.Wyrazal sie on w masowym bezrobociu i w razacych kontrastach biedy i bogactwa.
3). Pieniężno-cenowa reforma Ludwiga Erharda.
Celem reform w Niemczech Zachodnich zaraz po wojnie bylo zastapienie gospodarki wojennej pokojowa gospodarka rynkowa.Chodzilo o liberalizacje cen oraz o stabilizacje calej gospodarki,ktora po wojnie byla w dramatycznym stanie.W pierwszej fazie reformy z czerwca 1948 r.,ktora ograniczala sie tylko do Bizoni,ceny wiekszosci produktow konsumpcyjnych i produkcyjnych mocno odbiegaly od cen czarnorynkowych.Doprowadzalo to do gromadzenia zapasow i zanikania produkcji przemyslowej.Trzeba bylo przeprowadzic drastyczna reforme pieniezna.Zredukowano prywatne oszczednosci niemal do 1/10,a wewnetrzny dlug sektora panstwowego uniewazniono.Ilosc pieniadza w obiegu zostala zmniejszona niemal 10-krotnie.Drugim filarem reformy bylo urealnienie i czesciowe uwolnienie cen.Dewaluacja cen nie objela jednak podstawowych artykolow zywnosciowych.Wiele przemyslowych dobr konsumpcyjnych i wiekszosc dobr kapitalowych zachowala ceny regulowane.Regulowane pozostaly tez: place, czynsze, podstawowe dobra zywnosciowe, uslugi, transport, paliwa, rudy oraz operacje miedzynarodowe i na rynku kapitalowym. Drastyczna reforma cen i pieniadza nie zlikwidowala czarnego rynku,ale go powaznie ograniczyla.Poza pewnym urealnieniem kursu marki, rynek kapitalowy i handel zagraniczny pozostal prawie nietkniety reforma.Dopiero w 1950 powstala Europejska Unia Platnicza.Minimalnie zreformowano tez system podatkowy.To wszystko sprawilo,ze reforme Ludwiga Erharda ocenia sie jako umiarkowana.Reforma Erharda z 1948 r stwarzala tylko wstepne warunki do tego,co otrzymalo nazwe Spolecznej Gospodarki Rynkowej. Dopiero na poczatku lat 1950 wprowadzono znaczne rozszerzenie podstaw panstwa opiekunczego.U podstaw niemieckiego "cudu gospodarczego" legl ogromny wysilek inwestycyjny,zarowno biznesu jak i panstwa.Panstwo samo uczestniczylo bezposrednio w inwestowaniu i organizowaniu przedsiewziec.W latach 1953-1954 oszczednosci, a wiec i stopa inwestycji rzadu,byly znacznie wieksze od prywatnego biznesu.Szczegolnie duzy byl udzial panstwa w budownictwie mieszkaniowym.Wzglednie szeroki zakres regulacji cen byl znaczacym elementem dosc trwalej ingerencji panstwa jeszcze na przelomie lat 1980.
4). Założenia społecznej gospodarki rynkowej.
Alfred Armack-Mueller jest autorem "Tez Dusseldorfskich",ktore zostaly opublikowane w maju 1948 r.To jemu wlasnie przypisuje sie termin spolecznej gospodarki rynkowej (SGR),wprowadzony do ograniczonego obiegu w ostatnich latach wojny.Spora czesc tez uzasadnia przyczyny odrzucenia gospodarki centralnie administrowanej.Podkresla rowniez,ze alternatywą gospodarki centralnie kierowanej powinna byc "nowoczesna gospodarka rynkowa" o charakterze spolecznym.Panstwo musi dzialac tak,aby gospodarka spelniala funkcje socjalne.Owe bezpieczenstwo socjalne to:- prawo do wspoldecydowania pracownikow nie ograniczajac inicjatywy i odpowiedzialnosci przedsiebiorcy;- dążenie do maksymalizacji korzysci jednostek mialo byc zgodne z celami pożądanymi z punktu widzenia dobra ogółu;- polityka antymonopolowa;- polityka pelnego zatrudnienia miala zabezpieczac pracownikow (środki kredytowe i fiskalne,inwestycje);- polityka wyrownywania dochodow miala eliminowac "niezdrowe" roznice dochodowe i majatkowe (np.ulgi,zasiłki);- polityka wspierania taniego budownictwa mieszkaniowego;- promocja i wspieranie malych i srednich przedsiebiorstw oraz tworzenie mozliwosci awansu spolecznego;- wspieranie samozaradnosci spolecznej;- planowanie przestrzenne;- ustalenie płac minimalnych przez panstwo i zagwarantowanie płacy w drodze instytucjonalizacji dobrowolnych układów zbiorowych.Armack-Mueller twierdził,iz rozległy interwencjonizm jest skutkiem ówczesnych trudności gospodarczych i nalezy go zwalczac nowymi metodami sterowania.Państwo miało byc najsilniejsze w wyznaczonej mu sferze działania.Domagał sie konstytucyjnego rozdzielenia kompetencji państwa i zakresu swobody gospodarczej.Była to koncepcja kojarzenia gospodarki konkurencyjnej z rozsądnym,ale jednak szerokim interwencjonizmem państwowym.
5). Polityka zatrudnienia i podziału dochodów.
Adenauer i Erhard przywiązywali dużą wage do stabilnego rozwoju.Nie osiągnęli jednak znacznych sukcesów.Wręcz przeciwnie,bo w 1966 r. w wyniku pierwszej większej recesji światowej w latach powojennych oraz wzrostu bezrobocia, rząd Erharda podał sie do dymisji.Władze objęła wielka koalicja CDU i SPD chrześcijańscy demokraci i socjaldemokraci).Pierwszym krokiem było uchwalenie ustawy o stabilizacji i wzroście.Miala sie ona opierac na syntezie ordoliberalizmu i keynesizmu.Wyznaczała 4 cele:stałe ceny,pełne zatrudnienie,trwały wzrost oraz zrównowazony bilans handlu zagranicznego. Do realizacji ustawy powołano:Radę ds.Koniuktury,Radę Planowania Finansów i Radę Ekspertów.BankCentralny,cieszący się dużą samodzielnością zaczął odgrywać coraz wiekszą rolę.Nadal jednak stabilizacyjne sukcesy gospodarki niemieckiej były mierne.Od czasów porażki Erharda,gospodarkę niemiecką cechują znaczne wahania cykliczne.
6). Partycypacja.
Instytucje współzarządzania w gospodarce niemieckiej reguluje kodeks pracy z 1972 r. oraz ustawa o współzarzadzaniu z 1976.Okreslaja prawa pracownikow w podejmowaniu decycji gospodarczych i spolecznych na 3 poziomach: przedsiebiorstw,branż oraz calej gospodarki.Wszyscy pracownicy maja prawo do informacji oraz wyrazania swych opinii w sprawach dotyczacych ich pracy.Negocjowaniem i zawieraniem umow zbiorowych na poziomie branży i ogólnokrajowych zajmuja sie zwiazki zawodowe (ZZ).Ich partnerem sa organizacje pracodawców.ZZ sa nieobecne organizacyjnie wewnątrz przedsiębiorstwa.Do wszystkich ZZ należy ok.1/3 ogółu pracowników. Wewnątrz zakładów pracy i firm istnieja różne instytucje współzarządzania. Rady zakładowe (RZ) mogą być wybierane w zakładzie pracy zatrudniającym ponad 4 pracowników.Rady zakładowe nie są cześcią ZZ. Zadaniem rad zakładowych jest pilnowanie przestrzegania przepisów o bezpieczeństwie, higienie pracy i umowach zbiorowych.Rady zakładowe mają szczególne uprawnienia w polityce zatrudnienia.Muszą być z nimi ustalane zmiany struktury wydzialowej,przeniesienia pracowników,przyjmowanie i zwalnianie pracownikow.Zwolnienie bez zgody rady jest nieważne.W spółkach akcyjnych i sp.z.o.o.,spółdzielniach,funduszach ubezpieczeniowych forma partycypacji pracowniczej jest udział pracowników w radach nadzorczych (RN).Wszyscy przedstawiciele załogi (i ZZ) wyłaniani są w wyborach bezpośrednich lub na zebraniach delegatów.Radzie nadzorczej podlega cała działalność korporacji z wyjątkiem zarządzania bieżącego.Rada nadzorcza powołuje i zwalnia menadżerów (zarząd firmy).Wybór dyrektora kadr nie może być zawetowany przez przedstawicieli zalogi.Badacze twierdza,ze reprezentanci interesow pracowniczych sa skuteczni w radach nadzorczych jesli maja wsparcie organizacji partycypacyjnych na poziomie nakladu pracy.Uwaza sie tez,ze w Niemczech wystepuje najpowszechniejszy w Europie "system czeladniczy". System ten przyczynia sie do wzrostu reputacji i jakosci produktow jak rowniez do zmniejszenia liczby bezrobotnej mlodziezy w porownaniu z innymi krajami europejskimi.Dzieki temu Niemcy naleza do krajow o najmniejszej liczbie strajkow.Rozpietosci placowe w Niemczech sa znacznie mniejsze niz w innych krajach Europy Zachodniej.
7). Państwo opiekuńcze.
Niemcy uwazane sa za kraj pionierski w tworzeniu państwa opiekuńczego,a zakres panstwowej redystrybucji dochodu narodowego nalezy do najwyzszych w Europie.Pod koniec XIX w. Otto von Bismarck wprowadził ustawowo 3 typy ubezpieczeń: zdrowotne,emerytury oraz od wypadku przy pracy i inwalidztwa. Obecnie Niemcy należa do krajów o najwyższym poziomie zabezpieczenia spolecznego.Ok 1/3 PKB przeznacza sie na ubezpieczenia i uslugi społeczne, z czego 1/3 pochłaniaja emerytury i renty, a ok.1/5 -koszty publicznej sluzby zdrowia.Prawie wszyscy mieszkańcy Niemiec należą do ubezpieczeń zdrowotnych.W razie choroby pracownicy otrzymuja przez pierwszych 6 tygodni pelna płacę,a po tym terminie dostaja do półtora roku 80% płacy z funduszu ubezpieczeniowego.System podatkowy jest nadal mocno progresywny.Ojciec lub matka moze wziac urlop wychowawczy do 3 lat,nie tracac prawa powrotu do pracy.Zasilki dla bezrobotnych,a takze ustawowa placa minimalna naleza do najwyzszych w Europie.Od wielu lat niemieckie państwo opiekuncze jest często krytykowane.Zwolniło się tempo wzrostu gospodarczego i masowe,permanentne bezrobocie.Niemieckie spoleczenstwo starzeje sie,w zwiazku z czym wzrosla liczba emerytow i wydatkow na emerytury.W Niemczech łączny koszt pracy jest jednym z najwyższych na świecie.Wszystko to powoduje,ze kolejne rządy dążą do ograniczenia zakresu państwa opiekuńczego.Władze podkreślają,ze kluczem do rozwiązania problemów społecznych jest przede wszystkim wzrost gospodarczy.Tymczasem od lat władze oskarżane są o prowadzenie antywzrostowej polityki gospodarczej.
