POJĘCIE HANDLU ZAGRANICZNEGO – STOSUNKI WYMIENNE Z ZAGRANICĄ
Każdy kraj o gospodarce rynkowej nie może prowadzić gospodarki zamkniętej bez udziału w międzynarodowym podziale pracy (bez międzynarodowej specjalizacji i kooperacji).
Najistotniejszym elementem międzynarodowego podziału pracy jest handel zagraniczny, czyli międzynarodowa wymiana narodowa.
Handel zagraniczny to sprzedaż części towarów, usług lub technologii wytwarzanych przez dany kraj oraz kupno tych dóbr wytwarzanych przez inne kraje.
Obejmuje on eksport, czyli sprzedaż za granicę dóbr i usług wytwarzanych w kraju, oraz import, czyli zakup wyprodukowanych za granicą dóbr i usług.
Usługi w handlu zagranicznym to przede wszystkim transport, tranzyt, ubezpieczenia, turystyka oraz usługi bankowe, pocztowe i telekomunikacyjne. Obroty towarowe i usługowe stanowią podstawowe typy stosunków wymiennych z zagranicą. Poza nimi na wymianę międzynarodową składają się:
- obroty kapitałowe, obejmujące przepływy kapitału publicznego w formie bezzwrotnej pomocy lub kredytów międzynarodowych, kredyty prywatne, inwestycje portfelowe oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie
- obroty przemysłowymi dobrami niematerialnymi, wśród których najważniejszą pozycję zajmują obroty licencjami oraz transfer technologii w innych formach
- migracja siły roboczej, której głównymi przyczynami są względy natury ekonomicznej i politycznej.
BILANS PŁATNICZY
Przepływy pieniężne, związane z wymienionymi wyżej typami stosunków międzynarodowych, ujęte są w bilansie płatniczym każdego kraju.
Żadna gospodarka, nawet znakomicie wyposażona w naturalne czynniki, nie mogłaby dziś rozwijać się w dłuższym okresie w izolacji, nie uczestnicząc w handlu międzynarodowym. Podkreślić jednak należy, że przyczyną, dla której kraje włączają się w wymianę międzynarodową, jest nie tylko naturalna konieczność, ale również korzyści, jakie wynikają z wymiany. Wyjaśnieniem źródeł tych korzyści, a jednocześnie uzasadnień uczestnictwa krajów w handlu międzynarodowym, zajmowało się w przeszłości wielu ekonomistów, próbując formułować zwarte metodologicznie teorie wymiany międzynarodowej.
Jeżeli występuje przewaga eksportu, mówimy, że bilans jest dodatni, jeśli jest importu – ujemny, a w przypadku równowagi między importem a eksportem – zrównoważony.
POGLĄDY NA WYMIANĘ MIĘDZYNARODOWĄ
Przedstawiciele merkantylizmu, którzy pierwsi zaprezentowali systematyczne ujecie wielu problemów ekonomicznych, uważali, że korzystne dla kraju są duże rozmiary eksportu i jednocześnie niewielki import, który powinien być ograniczony cłami i innymi barierami handlowymi. Takie postrzeganie handlu zagranicznego wynikało z podstawowej idei markantylistycznej, zgodnie z którą przejawem bogactwa kraju były zasoby nagromadzonych kruszców. Najprostszą drogą ich zdobycia był właśnie eksport dóbr, za które państwa eksportujące płaciły złotem lub (rzadziej) srebrem. W takiej koncepcji handlu międzynarodowego korzyści z wymiany odnosił tylko eksporter.
Inne spojrzenie na handel międzynarodowy, jego przyczyny i związane z nim korzyści, zaprezentowała klasyczna szkoła angielska, której twórcy, Adam Smith i Dawid Ricardo, za przejaw bogactwa narodowego uważali rozmiary produkcji dóbr i usług, a nie pieniądz kruszcowy. W takim ujęciu dochody z eksportu maja znaczenie tylko o tyle, o ile umożliwiają nabycie na rynku światowych dóbr i usług, których gospodarka nie wytwarza. W sytuacji, kiedy każdy kraj zarówno eksportuje, jak i importuje, wszyscy uczestnicy handlu międzynarodowego czerpią z niego korzyści, a ich źródłem jest specjalizacja produkcji, która umożliwia bardziej racjonalne wykorzystanie zasobów każdego kraju, a więc także ogólnych zasobów gospodarki światowej jako całości. W rezultacie produkcja wszystkich towarów odbywa się przy stosunkowo najmniejszych nakładach, rosną jej rozmiary przy danych nakładach, a więc także bogactwo i dobrobyt w skali światowej. Warunkiem takiej globalnej racjonalności jest całkowicie wolny, nie ograniczony żadnymi barierami handel międzynarodowy.
W ujęciu Smitha o kierunkach specjalizacji i korzyściach z handlu międzynarodowego decydować miały absolutne różnice kosztów wytwarzania między poszczególnymi krajami. Ricardo natomiast wykazał, że możliwości korzystnej wymiany międzynarodowej istnieją nie tylko wtedy, gdy gospodarka narodowa może wytwarzać określone dobra taniej niż inne kraje, ale również wówczas, gdy produkuje wszystkie towary drożej. Podstawa do wzajemnej wymiany istnieje, zdaniem Ricarda, już wtedy, gdy między krajami występują względne różnice w kosztach wytworzenia. Kraj powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tych dóbr, które może wytworzyć stosunkowo taniej, a więc, inaczej mówiąc, tych, w przypadku których ich względna przewaga w kosztach wytworzenia nad innymi krajami jest stosunkowo największa. Koncepcja Ricarda, oparta na tym twierdzeniu, znana jest w teorii ekonomii jako teoria kosztów komparatywnych lub przewag komparatywnych.
REGUŁY HANDLU ZAGRANICZNEGO
Reguły handlu zagranicznego określa porozumienie GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) – Układ Ogólny o Cłach i Handlu, zawarte 30 października w 1947 r. przez dwadzieścia państw (obecnie 96, Polska od 1967 r.) i weszło w życie 1 stycznia 1948 r. GATT jest konwencja międzynarodową, ustalającą zasady polityki handlowej prowadzonej przez państwa członkowskie i nadzorującą ich stosowanie.
Celem GATT była liberalizacja handlu międzynarodowego, przejawiająca się przede wszystkim w redukcji ceł importowych i eliminacji innych barier oraz przeciwdziałanie dyskryminacji. Efektem realizacji tych celów miało być lepsze wykorzystanie zasobów produkcyjnych i wzrost dobrobytu narodów świata. Najważniejszą regułą postępowania w stosunku między stronami GATT była bezwarunkowa klauzula największego uprzywilejowania (KNU). Jej istota wyrażała się w równym traktowaniu partnerów zagranicznych, co oznaczało, że nie można było przyznać szczególnych korzyści lub przywilejów tylko jednemu państwu i jednocześnie nie można było dyskryminować żadnego z członków porozumienia.
Inną ważną zasadą GATT była klauzula narodowa, zgodnie z która towar importowane nie mógł być traktowany gorzej niż podobne produkty, wytwarzane w kraju. Reguła ta odnosiła się przede wszystkim do zasad obciążania podatkami dóbr importowanych oraz do stosowania innych norm i wymogów, obowiązujących na rynku wewnętrznym kraju importującego.
Zasada wzajemności (zwana też zasadą równych korzyści i koncesji) oznaczała, że żaden członek GATT nie był zobowiązany do obniżania swych stawek celnych lub udzielania innych koncesji bez uzyskania takich samych lub równoważnych udogodnień od partnera.
HANDEL ZAGRANICZNY W POLSCE
Handel zagraniczny w Polsce to m. In.:
- import i eksport towarów,
- międzynarodowe usługi transportowe,
- międzynarodowe usługi bankowe,
- sprzedaż wynalazków (patentów) za granicę i ich kupno od innych krajów,
- wymiana naukowa i kulturalna z innymi krajami,
- międzynarodowy ruch turystyczny.
ZNACZENIE POLSKI W HANDLU ZAGRANICZNYM
Znaczenie Polski w handlu światowym jest niewielkie. W 2000 r. łączna wartość importu i eksportu przekroczyła 350 mld zł, tj. 73 mld USD, co stanowiło około 0,8% obrotów handlowych na świecie.
Obroty handlu zagranicznego Polski (w mln zł)
1992 1995 1998 2000
Import 21 995 70 502 162 963 213 072
Eksport 17 969 55 515 98 648 137 909
Eksport minus import -4026 -14 987 -64 315 -75 163
(saldo)
Obroty handlu zagranicznego Polski z wybranymi krajami (w min zł) w 2000 r.
Import Eksport Saldo obrotów
Chiny Czechy Francja Japonia Korea Płd.
Niemcy Rosja USA Wielka Brytania Włochy
Polska nie dorównuje w handlu zagranicznym wielu państwom Europy. W 2000 r. udział handlu zagranicznego w tworzeniu PKB wyniósł 18,3%. Niskie są również obroty Polski w handlu zagranicznym mierzone wskaźnikiem na jednego mieszkańca.
Do końca lat 80. XX w. W handlu zagranicznym Polski dominowały powiązania z państwami socjalistycznymi. Ponad 1/3 obrotów w handlu zagranicznym przypadła na ZSRR.
W latach 90. XX w. Nastąpiło otwarcie naszej gospodarki na zachód. Obecnie głównym partnerem handlowym Polski są Niemcy, na które przypada1/4 importu i 1/3 eksportu, Włochy i Francja. Obroty z krajami Unii Europejskiej wyniosły w 2000 r. 64,4%, z krajami Europy Środkowej i Wschodniej 17,9%, a z krajami rozwijającymi się – 9,1%.
W imporcie dominują maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy, w tym samochody (42,3%), wyroby przemysłu chemicznego (16,1%), inne towary przemysłowe (24%) oraz żywność i żywe zwierzęta (4,4%).
W eksporcie dominują wyroby przemysłowe nisko przetworzone (54,1%), inne towary przemysłowe (26,1%) oraz żywność i żywe zwierzęta (6,5%).
WNIOSKI
Współpraca międzynarodowa wpływa na rozwój społeczno-gospodarczy krajów oraz kształtuje ich obraz na arenie międzynarodowej.
Duże znaczenie dla współpracy międzynarodowej ma położenie geograficzne krajów.
Handel zagraniczny jest istotnym elementem systemu ekonomicznego każdego kraju. Przyczyną wymiany miedzy różnymi krajami jest zróżnicowanie w skali międzynarodowej kosztów wytworzenia i cen w wyrażeniu pieniężnym.
Najważniejsze zjawiska, które można obserwować we współczesnej wymianie międzynarodowej, to:
- wzrost udziału w całości dóbr zróżnicowanych, przy malejącym udziale produktów jednorodnych
- brak konkurencji doskonałej
- rosnący wpływ zmian technologicznych na tempo wzrostu gospodarczego, a także na strumienie i kierunki handlu
- zwiększenie się wpływu państwa na strumienie i kierunki handlu
- zmiany w charakterze konkurencji.
