Prowadzenie działalności gospodarczej, szybki wzrost skali działania wymaga dysponowania odpowiednimi zasobami środków finansowych. Powszechnie występującym zjawiskiem jest fakt koncentracji przychodów i wydatków w pewnych okresach, które często nie pokrywają się. Inaczej mówiąc część podmiotów gospodarczych posiadających te środki dziś nie chce wykorzystać ich natychmiast, część podmiotów ma pilne wydatki a nie dysponuje w danym momencie odpowiednimi środkami finansowymi aby je zrealizować. Ci którzy posiadają wolne środki pieniężne mogą je zainwestować np. kupując nowe maszyny, linie technologiczne, akcje, itd. Mogą też wypożyczyć je innym podmiotom, które obecnie tych środków potrzebują, i ten właśnie kapitał, który może być wykorzystany do udzielenia pożyczek (może się w nie przekształcić) nazywamy kapitałem pożyczkowym.
Kapitał pożyczkowy jest udostępniany przez jego właściciela pożyczkodawcę bezpośrednio lub za pośrednictwem banku. Ta druga droga jest wykorzystywana o wiele częściej niż pierwsza. Odbywa się to w ten sposób, że podmioty posiadające wolne środki pieniężne deponują je w bankach na różnego rodzaju rachunkach bankowych, a bank je wykorzystuje jako podstawę do udzielania kredytów. Środki te to oszczędności ludności, niezainwestowane zyski przedsiębiorstw, odpisy amortyzacyjne, kapitał obrotowy przedsiębiorstw (pieniądz transakcyjny), środki gromadzone przez instytucje ubezpieczeniowe, środki pieniężne różnych instytucji i organizacji sfery budżetowej. Podstawowymi rachunkami, na które wpływają te środki są rachunki oszczędnościowe tzw. a vista (wkłady a vista), rachunki terminowe (wkłady terminowe) i rachunki bieżące. Rachunki a vista charakteryzują się tym, że zgromadzone na nich środki pieniężne można wycofać w każdej chwili. Takiej swobody nie ma w przypadku rachunków terminowych. Środki na nich są lokowane na określony z góry okres. Ta ograniczona swoboda dysponowania środkami pieniężnymi jest rekompensowana wyższym niż w przypadku wkładów a vista oprocentowaniem. Rachunki bieżące służą podmiotom gospodarczym do dokonywania rozliczeń bezgotówkowych. Na tych rachunkach mogą być gromadzone wszelkie bieżące wpłaty, które służą do pokrywania wydatków bez konieczności posługiwania się pieniądzem gotówkowym. Środki zgromadzone na tego typu rachunkach mogą być natychmiast uruchomione za pośrednictwem czeku. W Polsce z uwagi na małą jeszcze popularność rozliczeń bezgotówkowych rachunki te mają raczej charakter rachunków oszczędnościowych. Ma to nawet odbicie w nazwie, gdyż określa się je jako rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe.
Kapitał pożyczkowy może być udostępniany przez właściciela w formie udzielenia kredytu (pożyczki). Kredyt, jako kategoria ekonomiczna, wyraża stosunek ekonomiczny między wierzycielem a dłużnikiem. Polega on na świadczeniu przez wierzyciela na rzecz dłużnika określonej wartości na warunkach zwrotu, co łączy się z reguły z wynagrodzeniem w formie procentu. Zwrotność jest podstawową cechą kredytu. Odróżnia ona kredyt od innych form finansowania np. dotacji.
Tego kto pożyczył nazywamy wierzycielem lub pożyczkodawcą, ten kto pożyczył to dłużnik lub pożyczkobiorca. Z tytułu udzielonej pożyczki wierzycielowi przysługuje procent. Jest to:
1. dochód przynoszony przez kapitał pożyczkowy;
2. wynagrodzenie jakie otrzymuje wierzyciel od dłużnika za odstąpienie na określony czas prawa dysponowania ustaloną sumą środków pieniężnych. W życiu codziennym łatwiej posługiwać3. się nie kwotą wynagrodzenia za udzieloną (zaciągniętą) pożyczkę, ale stopą procentową. Stopa procentowa, to wyrażony procentowo stosunek wynagrodzenia za kredyt na określony okres (procent) najczęściej jeden rok do wielkości pożyczonej kwoty. Dla przykładu stopa procentowa kredytu równa 25% oznacza, że za wypożyczenie 1 zł na jeden rok dłużnik powinien zapłacić4. wierzycielowi 25% pożyczonej sumy, czyli 25 g r.
Jeżeli przyjrzymy się ofertom banków udzielających kredytów zauważymy istnienie na tym rynku dużej liczby stóp procentowych. Wynika to z tego, że kredyty nie są identyczne. Różnią się stopniem ryzyka, długością okresu spłaty, a także walutami, w których są udzielane. Oczywiste jest, że kredyty, których ryzyko niespłacenia jest większe, są obciążone wyższą stopą procentową w stosunku do kredytów o mniejszym ryzyku. Stopa procentowa kredytów długoterminowych jest w normalnych warunkach wyższa niż od krótkoterminowych i ulega mniejszym wahaniom.
Istnieje wiele klasyfikacji kredytów:
Według kryterium przedmiotu kredytu wyróżniamy: kredyt towarowy (handlowy, kupiecki) i kredyt pieniężny.
Kredyt towarowy ma miejsce wtedy, gdy sprzedawca odracza moment pobrania zapłaty za sprzedany towar i oddziela w czasie moment przekazania towaru od momentu pobrania zapłaty od nabywcy. W ten sposób sprzedawca staje się wierzycielem, a nabywca dłużnikiem. Przedmiotem tego kredytu jest towar. Przedmiotem kredytu pieniężnego są środki pieniężne niezależnie od ich formy (gotówkowej lub bezgotówkowej).
Według kryterium formy kredytu udzielanego przez banki dzielimy kredyty na: kredyty udzielone na czas określony w umowie, dyskonto weksli, zakup niektórych papierów wartościowych (obligacji, bonów kasowych).
Dyskonto weksla polega na nabyciu weksla przez bank. Wykupienie weksla powoduje spłatę kredytu dyskontowego. Obligacja jest papierem wartościowym poświadczającym wierzytelność na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania. Ich emisja jest formą zaciągania długu poza bankowego.
Według kryterium czasu możemy mówić o:
1. kredytach krótkoterminowych - o okresie spłaty do 1 roku,
2. kredytach średnioterminowych udzielanych na okres 1 - 3 lat
3. kredytach długoterminowych, gdy okres spłat przekracza 3 lata.
Według kryterium celu rozróżniamy: kredyty inwestycyjne, obrotowe i konsumpcyjne.
Kredyt inwestycyjny służy odtworzeniu lub rozszerzeniu majątku trwałego podmiotu gospodarującego. Kredyt obrotowy udzielany jest na finansowanie zakupów środków obrotowych. Kredyt konsumpcyjny jest przeznaczony na zakup dóbr konsumpcyjnych i cele mieszkaniowe.
Kryterium metody udzielenia:
1. kredyt w rachunku bieżącym (otwartym),
2. kredyt w rachunku kredytowym (pożyczkowym).
Kredyt w rachunku bieżącym jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się w tym rachunku na zasadach określonych w umowie kredytowej. Kredyt w rachunku kredytowym polega na prowadzeniu odrębnych rachunków kredytów obok rachunku bieżącego.
Obok kredytów komercyjnych są udzielane kredyty preferencyjne. Mogą być stosowne jako jedna z form wyrównywania (rekompensowania) trudnych warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych lub jako instrument sterowania przez państwo określonymi procesami w gospodarce. Kredyty preferencyjne są często stosowane jako instrument realizacji polityki rolnej państwa. Są narzędziem wygodnym i elastycznym, gdyż:
• można tak ustalić warunki ich udzielania aby trafiły do wybranej grupy rolników;
• mogą finansować realizację ściśle określonych przedsięwzięć.
Preferencje mogą mieć charakter powszechny, tzn. dotyczą wszystkich rolników realizujących preferowane przez rząd działania, bądź są zastrzeżone dla wybranej według jakiegoś kryterium grupy rolników. Takimi kryteriami może być wiek (np. w Polsce tzw. kredyty dla młodych rolników mogą zaciągać osoby, które nie przekroczyły 40 lat) czy region zamieszkania. Preferencje mogą polegać na: niższej od powszechnie stosowanej stopie procentowej, dłuższym okresie spłat, karencji, możliwości umorzeń kredytu, wyższym udziale kredytu w finansowaniu danego rodzaju przedsięwzięć.
