Wydział
Kierunek
Specjalność
Metody zabezpieczeń kredytów bankowych na przykładzie Banku BPH i PBK S.A oddział Busko-Zdrój
Kielce 2007
Spis treści??????????????????????????..2
Wstęp????????????????????????????4
Rozdział I Kredyt bankowy jako źródło finansowania przedsiębiorstwa??9
1. Uwagi wstępne??????????????????????..9
2.Charakterystyka kredytu bankowego??????????????.10
3.Warunki uzyskania kredytu bankowego?????????????13
4.Zabezpieczenia kredytu bankowego??????????????.15
5.Klasyfikacja kredytów???????????????????...16
6.Ryzyko kredytowe a zdolność kredytowa????????????.24
7. Uwagi końcowe??????????????????????29
Rozdział II Praktyka wykorzystania kredytu ???..????????30
1.uwagi wstępne??????????????????????...30
2.Zawieranie umowy kredytowej????????????????.30
3.Cechy charakterystyczne umowy kredytu????????????33
4.Elementy umowy kredytu??????????????????.33
5.Strony umowy kredytu???????????????????.. 35
6.Rozwiązanie umowy kredytu?????????????????37.
7.Koszty kredytu??????????????????????..38
Rozdział III Metody zabezpieczeń stosowane w banku BPH i PBK S.A oddział Busko Zdrój???????????????????????40
& 1.System Bankowy w Polsce?????????????????.40
& 2.Rys historyczny Banku BPH i PBK S.A????????????.48
& 3.Przedmiot i zakres działalności oraz struktura organizacyjna????53
& 4.Sposoby badania zdolności kredytowej przedsiębiorstw??????58
& 5. Prawne zabezpieczenie kredytów???????????????61
Zakończenie?????????????????????????71
Bibliografia?????????????????????????. 74
Wykaz aktów prawnych????????????????????...76
Inne źródła??????????????????????????.77
WSTĘP
Działalności kredytowej towarzyszy ryzyko nieterminowego zwrotu kredytu łącznie z należnymi odsetkami czyli ryzyko kredytowe. Dlatego pewne zabezpieczenie zwrotności kredytu jest ważnym elementem umowy kredytowej. Formę zabezpieczenia zwrotu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorcą biorąc pod uwagę rodzaj, wysokość i okres spłaty udzielonego kredytu a także status prawny i stan majątkowy kredytobiorcy. Zabezpieczenie jest z reguły wymagane w przypadkach udzielania kredytu przedsiębiorstwom nowo utworzonym oraz jednostkom o zagrożonej zdolności kredytowej. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu kredytu spółce z ograniczoną odpowiedzialnością banki na ogół zaostrzają wymogi co do zabezpieczenia kredytu. Już samo pojęcie zdolności kredytowej, warunkuje udzielenie kredytu, uwzględnia przesłanki zabezpieczenia jego zwrotu. W tym samym kierunku idą uprawnienia banku do obserwowania i analizowania działalności gospodarczej kredytobiorcy a nawet dokonywania lustracji. Wreszcie umowy wymieniają okoliczności, w których bank może przedterminowo wypowiedzieć umowę kredytową.
Wśród prawnych form zabezpieczenia kredytów można wyróżnić zabezpieczenia osobiste oraz rzeczowe. Udzielający zabezpieczenia osobistego odpowiada całym swym majątkiem. Natomiast przy zabezpieczeniu rzeczowym bank egzekwuje roszczenie z zastawionych rzeczy lub praw majątkowych. Banki mogą żądać prawnych zabezpieczeń . Zabezpieczenie jest ustanowione przed udzieleniem kredytu ale może być także ustanowione w czasie wykorzystywania kredytu. Firmy działające na rynku korzystają nie tylko ze środków własnych, lecz także, a może przede wszystkim ze środków obcych. Obok kredytu kupieckiego są to najczęściej kredyty bankowe. Kredyt to stosunek ekonomiczny polegający na tym, że jedna strona odstępuje drugiej stronie określone wartości w pieniądzu lub w towarze, na warunkach zwrotu równowartości z ewentualnym wynagrodzeniem w ustalonym z góry terminie. Słowo kredyt pochodzi od greckiego credere i oznacza wierzyć. Aby móc określić zdolność kredytową kredytobiorcy należy ocenić wielkość majątku trwałego i obrotowego oraz finansującego go kapitału własnego i obcego na podstawie bilansu. Ocenie podlega również poziom zysku i jego wystarczalność, rentowność sprzedaży, płynność finansowa, struktura kapitałowo ? majątkowa.
Przy ocenie poziomu zysku i jego wystarczalności sprawdza się czy zysk wystarczy na pokrycie należnych podatków i dywidendy, czy będzie można sfinansować z niego potrzeby bieżące i rozwojowe, jaka jest % stopa zysku wg wzoru:
WB
SZ= ----------------- * 100
MT MO
SZ ? stopa zysku,
WB ? wynik finansowy,
MT MO ? średni stan majątku trwałego i obrotowego
Rentowność sprzedaży w %
WB
RS= ------------- *100
K
RS ? rentowność sprzedaży
WB ? wynik finansowy
K - koszt własny sprzedaży
Ocena struktury kapitałowo ? majątkowej
Ocena płynności finansowej,
Wskaźnik zabezpieczenia kredytu:
PA
WZK= -------------
K
Wskaźnik zabezpieczenia długu
WD = PA / Z
PA - płynne aktywa I i II stopnia,
Z ? zobowiązania ogółem,
K ? wszystkie kredyty udzielone przez bank.
Ocena stopnia ryzyka
Kwalifikacja do różnych grup zdolności kredytowej
Wykorzystanie kredytu następuje po przelaniu całości lub transz kredytu z rachunku kredytu na rachunek bieżący.
W trakcie trwania umowy dokonuje się oceny zgodności wykorzystania kredytu z deklarowanym jego celem. Następuje to przez:
-Stałe badanie zdolności kredytowej,
-Badanie sposobów wykorzystania kredytu i efektów, jakie przynosi jego dotychczasowe jego wykorzystanie,
-Badanie potrzeby prawnego zabezpieczenia kredytu,
-Badanie terminowości spłat
Jeżeli kredytobiorca nie spłaca kredytu w terminie, następuje przeksięgowanie zadłużenia na konto kredytu przeterminowanego i następuje naliczanie karnych najwyższych obowiązujących w danym okresie w banku odsetek. W takim przypadku może również nastąpić wypowiedzenie części lub całości kredytu. Na decyzję taką wpływa: utrata zdolności kredytowej, wykorzystywanie kredytu niezgodnie z jego przeznaczeniem, obniżenie realnej wartości zabezpieczenia kredytu, niespełnienie dodatkowych postanowień umowy kredytowej. Termin wypowiedzenia nie powinien przekraczać 30 dni
Kredytowanie podmiotów o utraconej zdolności kredytowej może nastąpić jedynie na podstawie złożonego i zaakceptowanego przez bank programu uzdrowienia gospodarki.. Program określa przedsięwzięcia gwarantujące przywrócenie efektywnej działalności gospodarczej w okresie nie dłuższym jak 5 miesięcy. Program taki musi być realny i skuteczny .
Ocenę zdolności kredytowej dokonuje się na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, sprawozdań z przepływów pieniężnych) dostarczanych bankowi przez przedsiębiorstwo. Oceny tej dokonuje się za pomocą analizy finansowej. W ramach niej wyróżnia się:
Analizę porównawczą danych rocznych i wieloletnich ? polega ona na porównaniu poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych pomiędzy sobą. Ustala się przyrosty lub zmniejszenia poszczególnych pozycji zarówno w wartościach absolutnych jak w względnych.
Analizę struktury danych ? polega ona na określeniu poszczególnych elementów składowych w wartości łącznej w jednym sprawozdaniu ( ustaleniu i ocenie poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w ogólnej sumie bilansowej, ustaleniu udziału i ocena poszczególnych pozycji rachunku wyników w wartości sprzedaży), lub porównania wskaźników z inną firmą tej samej branży i ze średnią branżową.
Analiza wskaźnikowa - składa się na nią: analiza płynności, analiza obrotowości, analiza wskaźników wspomagania finansowego, analiza rentowności.
Analiza wybranych zagadnień, w tym:
Analiza przepływu środków pieniężnych,
Analiza zmian pozycji finansowej,
Analiza punktu krytycznego .
Bank weryfikuje informacje podane w sprawozdaniach przez podmioty gospodarcze pod względem rachunkowym i logicznym. Pozostałe informacje jednostka gospodarcza podaje na własną odpowiedzialność. Informacje zawarte w załącznikach służą ocenie zdolności kredytowej firmy oraz ocenie ryzyka banku. Zmusza to także kredytobiorcę do samooceny zdolności wywiązywania się ze zobowiązań wobec kredytodawcy. Treść załączników w nawiązuje do biznes planu, dokumentu wymaganego przy ubieganiu się o kredyt w krajach gospodarki rynkowej.
Podstawą oceny zdolności kredytowej jest komplet dokumentów dostarczonych przez podmiot. Należą do nich:
Rachunek zysków i strat, przepływy pieniężne, bilans, informacje uzupełniające ? wybrane elementy biznes planu.
Ocena zdolności kredytowej jednostki gospodarczej obejmuje: ocenę kondycji finansowej firmy za poprzedni rok działalności, ocenę zdolności jednostki do terminowej spłaty kredytu wraz z odsetkami.
Do oceny kondycji finansowej wykorzystuje się zestaw następujących wskaźników:
-Stopa rentowności netto ( iloczyn wskaźnika rentowności netto i relacji sprzedaży do aktywów)
-Wskaźnik płynności finansowej,
-Relacja długu do długu własnego.
Ocena przyszłej zdolności kredytowej klienta i ryzyka banku na podstawie biznes planu.
Przy ocenie klienta bank analizuje przyszłe zamierzenia klienta, uwzględniające zmiany jego działalności z tytułu ewentualnego kredytu. Sporządza prognozy rachunków finansowych obejmujących okres spłat rat i odsetek kredytu.
Biznes plan jest dokumentem, który zawiera plany działalności gospodarczej podmiotu oraz sposoby ich realizacji. Opis tych planów powinien być zwięzły, ale treściwy. Biznes plan powinien być elastyczny, pokazywać bieżącą sytuację firmy jej potrzeby i przyszłe plany odnośnie działalności. Obejmuje on takie obszary jak: marketing, produkcję, finanse.
Rozdział I opisuje kredyt jako źródło finansowe przedsiębiorstwa, jak również charakterystykę samego kredytu bankowego, rodzaje kredytów bankowych oraz ich zabezpieczenie .
Rozdział II poświeciłam na praktykę wykorzystania kredytu bankowego , czyli zawarcie umowy kredytowej , cechy charakterystyczne umowy, elementy umowy , strony oraz koszty umowy.
Rozdział III uwzględnia rys historyczny banku BPH i PBK S.A , system bankowy w Polsce , przedmiot i zakres działalności banku , oraz prawne zabezpieczenie kredytów bankowych , jak również ocenę zdolności kredytowej.
Rozdział I
Kredyt bankowy jako źródło finansowania przedsiębiorstwa
1. Uwagi wstępne
Finansowanie bieżącej i rozwojowej działalności firmy wymaga zaangażowania kapitału. Kapitał ten pochodzi od właścicieli oraz od wierzycieli. W zależności od źródła pochodzenia dzieli się na go na: kapitał własny i kapitał obcy. Kapitał własny jest tworzony z wkładów właścicieli, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy. Kapitał obcy występuje pod postacią różnych pożyczek, kredytów i innych zobowiązań. Wszystkie podmioty gospodarcze działające w gospodarce mogą korzystać zarówno z własnych jak i obcych źródeł finansowania swojej działalności
Kapitały obce nazywane są zobowiązaniami, czyli długami. W przypadku, gdy zobowiązanie to dotyczy środków pieniężnych pozyskanych z banku ma ono formę kredytu bankowego. Stanowi to bardzo ważne źródło zasilania finansowego podmiotów gospodarczych, stąd też wynika istotna rola banku w działalności firmy .
Uzyskany przez podmiot gospodarczy kredyt może być przeznaczony na: uzupełnianie czasowego braku własnych środków, cele rozwojowe, cele reorganizacyjne lub finansowanie bieżącej działalności. Właśnie zapotrzebowanie na zwiększone środki jest zasadniczą przyczyną korzystania przez podmioty gospodarcze z kredytów. Dodatkową przyczyną, że są one gotowe zapłacić stosunkowo wysoką cenę, są przepisy podatkowe i finansowe. Przewidują one spłatę odsetek z zysku przed opodatkowaniem. Oznacza to, że Państwo częściowo uczestniczy w spłacie tych odsetek. Zatem faktyczne finansowe obciążenie firmy z tytułu kredytu jest w rzeczywistości mniejsze o kwotę zmniejszonego podatku niż wynika to z wyliczonych przez bank i płaconych przez kredytobiorcę odsetek
2. Charakterystyka kredytu bankowego
Kredyt oznacza stosunek ekonomiczny polegający na odstąpieniu prze jedną stronę na rzecz drugiej określonej wartości w pieniądzu lub w towarach, pod warunkiem zwrotu w określonym terminie ekwiwalentu jej wartości, zazwyczaj łącznie z wynagrodzeniem w postaci procentu .
Kredyty bankowe stanowią podstawowe źródło finansowania działalności przedsiębiorstw. Oferta banków jest w tym zakresie na tyle różnorodna, że może prowadzić do zagubienia się początkujących kredytobiorców w gąszczu nazw i specyficznych warunków, na jakich oferowane są kredyty . W praktyce wyróżniane są następujące kryteria ich podziału:
? okres kredytowania,
? sposób udzielania kredytu,
? przeznaczenie kredytu,
? waluta kredytu (złotowe lub walutowe).
Polskie banki wyróżniają w swych regulaminach:
? kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
? kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1roku do 3 lat,
? kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Jeśli chodzi o sposób udzielania kredytu pod względem operacyjnym , wyróżnia się:
? kredyt w rachunku bieżącym,
? kredyt w rachunku kredytowym.
W pierwszej metodzie zadłużenie występuje w postaci salda debetowego (ujemnego) na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Każdy wpływ na rachunek bieżący ( np. z tytułu sprzedaży) powoduje spłatę kredytu, jednocześnie dając możliwość ponownego zadłużenia się o spłacona kwotę ? do wysokości przyznanego przez bank limitu.
Uruchomienie kredytu w rachunku kredytowym następuje z kolei przez otwarcie dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku kredytowego, w celu ewidencjonowania stopnia wykorzystania kredytu oraz jego spłaty. Kolejne transze kredytu wypłacane są kredytobiorcy na podstawie jego dyspozycji uruchomienia kredytu i odbywają się w drodze:
? przeksięgowania określonej sumy na rachunek bieżący,
? bezpośredniej realizacji dyspozycji płatniczych kredytobiorcy ? na rzecz jego kontrahentów .
Należy zaznaczyć, że praktyce stosowany jest także podział kredytów na odnawialne i nieodnawialne. W przypadku kredytów odnawialnych, każda spłata kredytu pozwala na ponowne zadłużenie się, do wysokości przyznanego limitu. Stąd kredyt w rachunku bieżącym nazywany będzie dokładniej ?kredytem odnawialnym w rachunku bieżącym?. Ponieważ jednak nie istnieje możliwość udzielania kredytu nieodnawialnego w rachunku bieżącym, z reguły odrzuca się przymiotnik ?odnawialny? i przyjmuje się to w sposób umowny. Kredyt nieodnawialny różni się tym od odnawialnego, że spłata jego całości lub części nie daje możliwości ponownego zadłużenia się. Typowym kredytem nieodnawialnym jest, np. kredyt inwestycyjny.
Biorąc pod uwagę powyższą klasyfikację kredytów, z perspektywy kredytobiorcy, najkorzystniejszym będzie kredyt odnawialny w rachunku bieżącym. Automatyczna spłata zadłużenia z bieżących wpływów, w praktyce oznacza dla firmy niższe odsetki, czyli mniejszy koszt kredytu. Z kolei kredyt obrotowy w rachunku kredytowym, wymagający odrębnej dyspozycji przelewów środków na spłatę zadłużenia, z reguły wiąże się z większymi kosztami. Przedsiębiorca nie zawsze dysponuje czasem, aby złożyć określona dyspozycję, a środki wpływające na rachunek bieżący posiada on najczęściej przez krótki okres, np. do czasu realizacji zaplanowanej płatności. W rezultacie odsetki naliczane są od większego salda zadłużenia, co podraża koszty zadłużenia .
Wyróżnia się następujące funkcje kredytów: emisyjną, rozdzielczą, dochodową, motywacyjną.
Funkcja emisyjna (płatnicza) oznacza, że kredyt bankowy jest instrumentem emisji pieniądza odpowiednio do wzrostu zapotrzebowania na pieniądz, wynikającego ze wzrostu produkcji dóbr i usług, obrotu towarowego oraz dochodów. Wprowadzanie wyemitowanego pieniądza do obrotu odbywa się prawie wyłącznie przez udzielanie kredytów bankowych podmiotom gospodarczym.
Funkcja rozdzielcza wynika z rozbieżności w czasie między przychodami i wydatkami jednostek gospodarczych oraz ludności. Kredyt spełniający tę funkcję niweluje wspomniane rozbieżności i przemieszcza nagromadzone czasowo zasoby pieniężne podmiotów gospodarczych i oszczędności ludności do jednostek wyrażających zapotrzebowanie na środki pieniężne.
Funkcja dochodowa polega na tym, że kredyt służy do tworzenia dodatkowych dochodów, zwiększając siłę nabywczą po stronie kredytobiorcy. To dodatkowe tworzenie dochodów powiększa popyt produkcyjny i konsumpcyjny, gdyż umożliwia nabycie dóbr i usług jednostkom nie dysponującym obecnie własnymi środkami.
Funkcja motywacyjna może być wykorzystana przez kredytodawcę do poprawy procesów gospodarczych w jednostce zaciągającej kredyt, jeżeli zaciągnięcie kredytu uzależnione jest od osiągnięcia określonej kondycji ekonomicznej kredytobiorcy .
Podstawowymi podmiotami kredytu są kredytodawca i kredytobiorca. Kredytodawcą może być osoba prywatna, podmiot gospodarczy, lecz zazwyczaj są nim instytucje zawodowo zajmujące się udzielaniem kredytów, a więc banki i kasy oszczędnościowe. Kredytobiorcą może zaś być jednostka gospodarcza z różnych działów gospodarki narodowej lub osoba fizyczna .
W zależności od przeznaczenia (celu) kredytu można wyróżnić:
? kredyty obrotowe, najczęściej krótkoterminowe,
? kredyty inwestycyjne, udzielane najczęściej na dłuższy okres, w związku z finansowaniem przedsięwzięć inwestycyjnych .
Kredyty inwestycyjne udzielane są w rachunku kredytowym, natomiast kredyty obrotowe zarówno w rachunku kredytowym, jak i rachunku bieżącym. Kredyty obrotowe przeznaczone są na potrzeby związane z bieżącą działalnością gospodarczą kredytobiorcy i mogą być udzielane na różne cele, występują także pod wieloma nazwami (kredyty sezonowe, kredyty w postaci kart kredytowych, itp.). istnieje tez grupa kredytów nazywanych mianem preferencyjnych. Mogą to być zarówno kredyty inwestycyjne jak i obrotowe, przy czym ich spłata dofinansowywana jest przez określoną instytucję.
3. Warunki uzyskania kredytu bankowego
Przed zawarciem umowy kredytowej kredytobiorca składa w banku wniosek o poznanie kredytu. Wniosek zawiera ekonomiczne uzasadnienie rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu oraz okresu jego trwania, ewentualnych rat spłaty, itp. Wniosek stanowi podstawę do negocjacji, mających na celu uzgodnienie szczegółowych warunków przyszłej umowy kredytowej. Do wniosku często załączone są plany kredytowanego przedsięwzięcia (bussines plan), ostatnie bilanse, informacja o dotychczas prowadzonej działalności, dokumenty uprawniające do prowadzenia danej działalności, zaświadczenie o opłaceniu podatków, propozycje prawnego zabezpieczenia kredytu, itp .
Wniosek o udzielenie kredytu jest analizowany przez inspektora kredytowego. Zakres badań, rodzaj gromadzonych informacji i stopień szczegółowości analizy zależy od tego, czy wnioskodawcą jest znany, stały klient banku, czy ubiegający się o kredyt po raz pierwszy. Także rodzaj kredytu i jego wysokość wpływa na zakres i szczegółowość analizy.
Na wstępie inspektor kredytowy ocenia czy zapotrzebowanie nie przekracza faktycznych i formalnych możliwości udzielenia kredytu przez bank. Dotyczy to zwłaszcza większych kredytów, ponieważ bank musi dysponować w proponowanym okresie odpowiednimi środkami. Formalne ograniczenia wysokości kredytu wynikają z prawa bankowego, które zabrania bankom zawierania indywidualnej umowy kredytowej na kwotę wyższą od 25% sumy funduszów własnych banku. Łączna suma kredytów oraz innych wierzytelności banku wobec jednego podmiotu gospodarczego, względnie grupy powiązanych ze sobą kapitałowo lub organizacyjnie podmiotów, nie może bowiem przekroczyć 25 % funduszów własnych banku. W przypadku większości wniosków kredytowych ich wysokość nie przekracza obowiązujących norm, ale w bankach o niższych funduszach własnych może mieć to znaczenie.
Przy wstępnej ocenie wniosku kredytowego bierze się też pod uwagę cel przyszłego kredytu. Ocena może dotyczyć przewidywanej koniunktury gospodarczej, np. przy inwestowaniu w określoną produkcję, a także preferencji wynikających z polityki kredytowej banku .
Gdy wniosek kredytowy sprosta powyższym wymaganiom, inspektor kredytowy przystępuje do wstępnej oceny kredytobiorcy. Ma to szczególne znaczenie wobec nowych, nie znanych bliżej bankowi, kredytobiorców. Bank zbiera informacje o ich dotychczasowych działalności i wywiązywaniu się ze zobowiązań finansowych. Zasięga opinii w innych banach, wywiadowniach handlowych i innych dostępnych źródłach. Pozytywna opinia warunkuje przejście do etapu badań szczegółowych, dotyczących efektywności proponowanego przedsięwzięcia. Ich przedmiotem może być na przykład ?business plan? przy krótkoterminowym kredytowaniu bieżącej działalności (eksploatacji) lub projekt inwestycyjny przy kredycie długoterminowym.
Na podstawie dostarczonych przez kredytobiorcę bilansów, rachunków wyników oraz innych sprawozdań inspektor kredytów analizuje bieżącą sytuację finansową i strukturę majątku przyszłego kredytobiorcy i ustala, czy posiada on zdolność kredytową. W praktyce kredytobiorca często dostarcza bankowi dokumenty potwierdzające jego wiarygodność finansową. Należą do nich między innymi zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o niezaleganiu ze zobowiązaniami podatkowymi i potwierdzające wynik finansowy. Wniosek kredytowy może zawierać propozycje zabezpieczenia zwrotności kredytów i wówczas załączone są odpowiednie dokumenty, jak wyciąg z ksiąg wieczystych, polisy ubezpieczeniowe, itp .
Pozytywna decyzja zapada, gdy proponowane przedsięwzięcie rokuje uzyskanie zakładanych efektów, a bieżąca i przyszła sytuacja majątkowa kredytobiorcy zapewnia mu bieżącą i przyszłą zdolność kredytową. Równocześnie negocjowane są szczegółowe warunki umowy. Ostateczną decyzję o udzieleniu kredytu podejmuje dyrektor banku lub wyznaczona przez niego osoba. Przedstawiony tok postępowania kończy podpisanie umowy przez kredytobiorcę i osoby reprezentujące bank, które mają prawo zaciągania w jego imieniu zobowiązań ( tzw. prokurenci) .
4. Zabezpieczenia kredytu bankowego
Podstawowym warunkiem otrzymania przez kredytobiorcę kredytu bankowego jest przedstawienie odpowiednich zabezpieczeń . Najczęściej bank chciałby, aby wartość zabezpieczeń co najmniej dwukrotnie przekraczała kapitał kredytu. Wynika to z faktu, że sprzedaż przez bank zabezpieczeń niespłaconego kredytu bardzo często przynosi znacznie mniej niż ich pełna wartość, a do tego znaczna część produktu sprzedaży jest przeznaczona na zapłatę podatków, koszty komornika i inne koszty; w rachunku należy uwzględnić także naliczane przez bank oprocentowanie kredytu . Rzeczywiste wpływy banku ze sprzedaży zabezpieczeń są często znacznie niższe niż kapitał udzielonego kredytu, część zabezpieczeń nie ma w praktyce żadnej wartości . Możliwość ponoszenia przez bank strat zwiększa dodatkowo uprzywilejowanie roszczeń skarbu państwa, wynikających m.in. z zaległości podatkowych. Najczęściej bowiem przedsiębiorstwo, które nie spłaca kredytów, ma tez zaległości podatkowe.
Wymagane przez bank zabezpieczenia kredytów mogą być bardzo zróżnicowane. Zwykle są one dzielone na dwie grupy:
? zabezpieczenia osobiste,
? zabezpieczenia rzeczowe.
Zabezpieczeniami osobistymi nazywa się te, przy których dłużnik ponosi osobistą odpowiedzialność za spłatę długu. Oznacza to, że gwarantuje on całym swoim obecnym i przyszłym majątkiem wywiązanie się ze zobowiązań wobec banku. W przypadku, gdyby występowała większa liczba wierzycieli, a majątek dłużnika był zbyt mały, dług jest dzielony odpowiednio do wartości wierzytelności. Do zabezpieczeń osobistych należą m.in.: weksel własny in blanco, poręczenie wekslowe, poręczenie według prawa cywilnego, gwarancje bankowe , przelew (cesja) wierzytelności.
Zabezpieczeniami rzeczowymi nazywa się z kolei takie, przy których przedmiotem jest określona część majątku dłużnika lub osoby trzeciej. Bank ma prawo do takiego przedmiotu zabezpieczenia, niezależnie od tego, czyją własnością jest on w danej chwili. Do zabezpieczeń rzeczowych należą różne formy hipoteki, przewłaszczenia i zastawy, a także blokada środków na rachunku bankowym i kaucja .
Zabezpieczenie hipoteczne jest najczęściej spotykaną formą zabezpieczenia dużych kredytów, zazwyczaj obok niego stosuje się inne zabezpieczenia (np. weksel własny in blanco), uznawane przez bank za dodatkowe.
Inspektorzy kredytowi zawsze muszą zastanawiać się, jaka jest realna finansowa wartość proponowanych zabezpieczeń i wcale nie są skłonni wierzyć w deklarację klienta, przedstawionej przez niego wyceny, itp. Jeśli zabezpieczeniem są zapasy i towary, podstawą wyceny najczęściej są rachunki. Bank patrzy na nie z dużą podejrzliwością, inspektor kredytowy ma za zadanie wyrywkowe sprawdzanie cen i zastanowienie się nad możliwością sprzedaży tych zapasów i towarów w razie konieczności. Jeśli zabezpieczeniem są samochody, inspektor kredytowy analizuje ceny podobnych samochodów wystawionych na giełdach i często uznaje, ze realna wartość takiego samochodu jest mniejsza, niż sądzi klient w związku z czym sugeruje zaniżenie jego wartości.
Szczególnie trudnym przypadkiem jest sprawa wyceny zabezpieczeń w przypadku nieruchomości, czyli tzw. zabezpieczeń hipotecznych. W tym zakresie pracownicy dobrego banku wykazują szczególną ostrożność, wynikającą m.in. z wysokiej wartości tych nieruchomości i związanego z nimi kredytu. Z tego tez powodu bank zwykle żąda przedstawienia wyceny należnej, wykonanej przez biegłego. W wielu bankach upowszechnił się moralnie naganny zwyczaj ?sugerowania? przez inspektorów kredytowych nazwy firmy dokonującej wyceny lub nazwiska eksperta, co pociąga za sobą naturalnie podejrzenia klientów. Koszty wyceny zawsze ponosi klient.
Wyróżnia się wiele metod wyceny nieruchomości, każda z nich daje odmienne wyniki. Banki najczęściej preferują tzw. metodę wartości rynkowej. Polega ona na oszacowaniu, za ile można byłoby aktualnie sprzedać daną nieruchomość. Gdy wyceniane są grunty położone na obszarze, na którym często dochodzi do transakcji kupna ? sprzedaży, wycena jest prosta i polega na porównaniu z wartością gruntów, które zostały niedawno sprzedane. W przypadku zakładu produkcyjnego wycena staje się skomplikowana. Zwykle taki zakład jest umownie dzielony na części, a każda z nich jest wyceniana osobno. Najczęściej wartość rynkowa jest oceniana przez porównanie cech stanowiących o wartości wymienionego obiektu z podobnymi obiektami o znanej wartości rynkowej, dlatego też metoda taka jest niekiedy nazywana ?metoda porównawczą? .
Duży problem dla banku stanowi nieudolność lub nieuczciwość biegłych, dokonujących wyceny. Często spotykane są przypadki wielokrotnego zawyżenia przez eksperta wartości wyceny, prawdopodobnie na życzenie klienta, a przy obecnych znacznych wahaniach w cenach nieruchomości, sprzedawanych w Polsce, udowodnienie ekspertowi oszustwa jest praktycznie niemożliwe. Niektóre banki w przypadku dużych wątpliwości same opłacają dodatkową ekspertyzę wartości nieruchomości.
Pracownicy banku powinni dokonać dokładnych oględzin zabezpieczeń i znaleźć odpowiedzi na liczne pytania. Przykładowo, gdy zabezpieczeniem jest budynek mieszkalny, inspektor kredytowy, niezależnie od przedstawionej dokumentacji formalnej, która może być nieprawdziwa, powinien sam ustalić, ile osób zamieszkuje dany budynek, ile z nich jest zameldowanych, jaki jest prawdziwy stan prawny nieruchomości i jaki jest stan hipoteki. Część sądów hipotecznych pracuje bardzo źle, stąd też zdarza się, że przedstawione bankowi wypisy z ksiąg hipotecznych nie przedstawiają aktualnego obrazu sytuacji. Praca inspektora kredytowego jest tym ciekawsza, że musi on umieć ustalić prawdę. Jest on częstym gościem w sądzie hipotecznym i sądzie gospodarczym; analizuje złożoną tu dokumentację i wyciąga odpowiednie wnioski .
Liczba zabezpieczeń wymagana przez bank zależy od rodzaju, kwoty kredytu, czasu jego trwania oraz jakości zabezpieczenia. Ustanawianie zabezpieczeń powoduje również koszty, które kredytobiorca musi uwzględnić analizując kredyty w różnych bankach .
5. Klasyfikacja kredytów
W polskim systemie bankowym stosuje się wiele kredytów, klasyfikowanych według różnych kryteriów: przedmiotu kredytowania, okresu kredytowania, formy kredytu, sposobu zabezpieczenia kredytu, waluty kredytu.
Według przedmiotu kredytowania rozróżnia się trzy typy kredytów: obrotowe, inwestycyjne i konsumpcyjne. Kredyty obrotowe są przeznaczone na bieżące potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą np.: zakup materiałów. Mogą one mieć charakter krótko- lub średnioterminowy.
Kredyty inwestycyjne służą finansowaniu nakładów gospodarczych na stworzenie nowych lub powiększenie istniejących środków trwałych. Kredyty te mogą finansować inwestycje:
? materialne, np. zakup sprzętu, armatury, maszyn, nieruchomości, środków transportu,
? niematerialne, np. zakup papierów wartościowych, patentów, finansowanie działalności naukowo-badawczej.
Kredyty inwestycyjne można też podzielić ze względu na ich przeznaczenie na:
? kredyty na nabycie maszyn i urządzeń ( przeważnie krótko- lub średnioterminowe )
? - kredyty na zakup lub budowę całych obiektów ( średnio- lub długoterminowe )
kredyt na restrukturyzację, przeznaczone na przebudowę struktury? gospodarczej kredytobiorcy w celu odzyskania równowagi finansowej
( średnio- lub długoterminowe ) .
Kredyty konsumpcyjne przeznaczone są na ratalny zakup towarów i usług konsumpcyjnych przez ludność, a także na sfinansowanie potrzeb związanych z budownictwem mieszkaniowym. Kredyty takie udzielane są w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Kredytobiorcami, w tym przypadku mogą być tylko osoby fizyczne. Biorąc za podstawę podziału okres kredytowania wyróżnia się kredyty:
? krótkoterminowe ? według polskiej praktyki udzielane na okres do jednego roku,
? średnioterminowe ? udzielane na okres do 3 lub 5 lat,
? długoterminowe ? udzielane na okres powyżej 3 lub 5 lat.
Przyjmując za kryterium formę udzielania kredytu można je podzielić na kredyty udzielane w rachunku bieżącym i rachunku kredytowym oraz kredyty wekslowe. W rachunku bieżącym mogą być udzielane kredyty krótkoterminowe na działalność eksploatacyjną i tylko wówczas, gdy osoba ubiegająca się o kredyt ma rachunek bieżący w danym banku. Kredyt ten umożliwia kredytobiorcy zadłużenie się w rachunku bieżącym do wysokości przyznanego kredytu. Dzięki temu posiadacz rachunku bieżącego może dysponować nie tylko środkami zgromadzonymi na tym rachunku, ale również może wystawiać zlecenia płatnicze przekraczające stan posiadanych środków do wysokości przyznanego limitu kredytowego. Kredyt w rachunku bieżącym charakteryzuje się dużym ryzykiem, dlatego banki udzielają go jedynie długoletnim, solidnym i wiarygodnym w ich opinii klientom .
W ramach kredytów w rachunku bieżącym rozróżnia się: kredyt otwarty (in blanco) i kredyt kasowy (płatniczy). Kredyt otwarty jest udzielany na okres 1-1,5 roku, a bank uruchamiając go zobowiązuje się do zapłaty w formie gotówki, czeków gotówkowych zwykłych, potwierdzonych, poleceń przelewu, akredytyw, w których bank jest wskazany do domicyliat, czyli osoba, u której dokument ma być płatny. W ramach kredytu otwartego, jeżeli jest to określone w umowie, banki mogą wykupywać również weksle trasowane, jeżeli bank jest wskazany na nich jako domicyliat. Za wszystkie wymienione dokumenty bank płaci do wysokości udzielonego w umowie limitu. Kredyt otwarty jest kredytem odnawialnym, tzn. po spłacie może być udzielony ponownie. Kredyt kasowy upoważnia kredytobiorcę do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej pokrycie na tym rachunku. Kredyt jest udzielany w razie chwilowego braku gotówki w kasie, na okres od kilku do kilkunastu dni, i spłacany z najbliższych wpływów na rachunek bieżący kredytobiorcy. Kredyt płatniczy jest nieodnawialny, co oznacza, że jego spłata nie powoduje możliwości ponownego wykorzystania .
Oprócz wymienionych kredytów w rachunku bieżącym realizacja pozostałych następuje przez rachunek kredytowy. Kredyty w rachunku kredytowym uruchamiane są przez otwarcie dla kredytobiorcy specjalnego rachunku, na którym bank ewidencjonuje każdą wpłatę i spłatę kredytu. Kredytobiorca może mieć kilka rachunków kredytowych w zależności od liczby kredytów, z których korzysta, ponieważ każdy z nich jest ewidencjonowany na oddzielnym rachunku. Kredyty w rachunku kredytowym są krótkoterminowe lub średnioterminowe. Mogą one zostać udzielane jako:
? kredyt docelowy,
? kredyt na pokrycie wymaganych zobowiązań,
? kredyt kasowy,
? kredyt sezonowy,
? linie kredytowe .
Kredyt docelowy przeznaczony jest na finansowanie jednej określonej transakcji. Jest on kredytem nieodnawialnym.
Kredyt na pokrycie wymagalnych zobowiązań udzielany na okres kilku miesięcy w razie krótkotrwałych trudności płatniczych wywołanych przejściowym wzrostem stanu zobowiązań, zakłóceniami w sprzedaży itp. Nie powinien być kredytem odnawialnym.
Kredyt kasowy udzielany jest w związku z chwilowym brakiem gotówki w kasie. Od kredytu kasowego w rachunku bieżącym różni się tym, że jego uruchomienie następuje poprzez otwarcie rachunku kredytowego, w ciężar którego następuje wykorzystanie kredytu.
Kredyt sezonowy udzielany jest na finansowanie potrzeb z związku z przesunięciem wpływów i nakładów eksploatacyjnych spowodowanych specyfiką produktu lub świadczonych usług, np. kredyt na skup płodów rolnych, udzielany na okres do dwóch lat. Jest to kredyt nieodnawialny.
Linie kredytowe to taki kredyt, który finansuje wiele transakcji. Przedmiotem są sukcesywne i powtarzalne dostawy towarów czy świadczone na rzecz kredytobiorcy usługi, do wysokości określonego w umowie limitu kredytowego. Linia kredytowa jest udzielana bez określenia w umowie obowiązujących terminów i kwot wykorzystania kredytu w postaci transz i może mieć ona charakter kredytu odnawialnego, bądź nieodnawialnego .
Inną formą kredytów są kredyty wekslowe. Wśród nich można wyróżnić kredyty dyskontowe i akceptacyjne. Kredyt dyskontowy jest udzielany w formie wykupu (dyskonta) weksli przez bank przed terminem ich płatności. Bank przyjmując weksel do dyskonta udziela kredytobiorcy kredytu, który jest spłacany nie przez kredytobiorcę, ale przez głównego dłużnika wekslowego. Dopiero jeżeli główny dłużnik wekslowy weksli nie wykupi, bank domaga się spłaty kredytu przez osobę, która złożyła weksel do dyskonta ( kredytobiorcę). Zgodnie z umową, bank może udzielić kredytu dyskontowego w odniesieniu do każdego złożonego do dyskonta weksla lub w postaci linii dyskontowej, określając górną granicę linii dyskontowej, do wysokości której będą przyjmowane w określonym w umowie okresie weksla do dyskonta .
Według prawnej formy zabezpieczenia kredyty dzieli się na: lombardowe, hipoteczne i inne. Kredytu lombardowego banki udzielają pod zastaw papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu. Kredyt hipoteczny jest kredytem średnio- lub długoterminowym na cele inwestycyjne. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Jest to forma kredytu wygodna dla banku, gdyż pozwala mu na zaspokojenie roszczeń w tej nieruchomości mimo zmiany właściciela i zapewnia bankowi pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości.
Zależnie od waluty, w jakiej udziela się kredytu, wyróżnia się kredyty złotowe i walutowe. Banki przeważnie uzależniają walutę kredytu od kraju, w którym mają być dokonywane płatności ze środków zaangażowanych przez banki. Kredyty dewizowe są to kredyty udzielane w walutach obcych: w dolarach USA, funtach brytyjskich czy EURO. Zasady i warunki udzielania kredytów określone są w regulaminach i znacznie różnią się w poszczególnych bankach. Atrakcyjność kredytów dewizowych polega na relatywnie niższej stopie oprocentowania. Spłata kredytu i odsetek następuje w złotych lub dewizach, według kursu obowiązującego w dniu spłaty rat i odsetek, co oznacza, że kredytobiorca ponosi ryzyko różnic kursowych .
Przedstawiona klasyfikacja kredytów obejmuje typowe rodzaje kredytów. Nie każdy bank udziela wszystkich rodzajów kredytów.
Specyficznym rodzajem kredytów bankowych są kredyty udzielane w ramach konsorcjum bankowego, w które angażuje swoje środki wiele banków. Takie umowy kredytowe zawierane są wtedy, gdy kredytobiorca stara się o duży kredyt. Cechą umowy kredytowej konsorcjalnej jest występowanie w niej wielu stron. Należą do nich:
? kredytobiorca,
? bank gwarant, który zabezpiecza spłatę kredytu, czyli zobowiązuje się do zapłaty należnych kwot w wypadku niewywiązania się kredytobiorcy z zobowiązań; dlatego najczęściej bank gwarant przyjmuje od klienta zabezpieczenie spłaty zaciągniętego kredytu,
? bank aranżujący jest to jeden z banków finansujących, który organizuje konsorcjum, negocjuje warunki umowy oraz formalnie ją przygotowuje,
? agent to jeden z banków finansujących wyznaczony do obowiązków techniczno-administracyjnych, czyli zbierania i przekazywania dokumentów, wpłat, wypłat, informowania pozostałych uczestników umowy o przebiegu transakcji itp.
Banki partycypujące w umowie kredytowej określają, oprócz ogólnej kwoty kredytu, także maksymalne kwoty, w jakich angażują się poszczególne banki w finansowanie umowy. Każda spłata kredytu zasila banki proporcjonalnie do ich udziałów w ogólnej kwocie kredytu. Wszystkie banki uczestniczące w umowie mają jednak prawa i obowiązki. Ponadto w umowie kredytowej zawartej w ramach konsorcjum występują elementy charakterystyczne dla zwykłej umowy kredytowej .
6. Ryzyko kredytowe a zdolność kredytowa
Kwestia ryzyka kredytowego w działalności banku, mimo burzliwych zmian zachodzących w sektorze bankowym, jest ciągle najważniejszym ich problemem. Mimo coraz doskonalszych technik jego rozpoznawania, szacowania i zarządzania pozostaje nadal aktualna a zarazem przysparza największych kłopotów, czego egzemplifikacją jest rosnący udział należności nieregularnych w portfelach kredytowych banków .
Pojęcia ryzyka kredytowego oraz zdolności kredytowej są utożsamiane ze sobą zarówno w potocznym użyciu, jak i nierzadko w literaturze przedmiotu. Pomimo, że pojęcia te są rzeczywiście ze sobą dosyć mocno powiązane, należy jednak wyraźnie je rozróżniać. Z ryzykiem kredytowym mamy do czynienia zawsze, gdy dany podmiot otrzymuje produkt lub usługę bez dokonania natychmiastowej zapłaty. Ryzyko to definiuje się jako niebezpieczeństwo, że kredytobiorca nie będzie w stanie z jakichkolwiek powodów spłacić zaciągniętego zobowiązania ani oddać pożyczonego produktu. Pojęcie zdolności kredytowej zostało z kolei zdefiniowane w art. 69 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.
W praktyce zagadnienie zdolności kredytowej dotyczy także innych produktów o charakterze kredytowym, takich jak np. pożyczki, gwarancje bankowe, factoring, itp. pomimo, iż formalnie w ustawie zapis dotyczy kredytów. W praktycznym rozumieniu zdolność kredytowa jest to umiejętność zgromadzenia środków pieniężnych w kwocie pokrywającej wszelkie zobowiązania. Prawo bankowe nie nakazuje bankom oceny poziomu ryzyka kredytowego, ale nakazuje ocenę zdolności kredytowej na podstawie dokumentów i informacji przedłożonych przez potencjalnego kredytobiorcę, przez co zdolność kredytowa nabiera praktycznego wymiaru. Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nie określa sposobu dokonywania tej oceny, pozostawiając bankom swobodę w opracowaniu i stosowaniu metod, którymi będą się posługiwać. Jednakowoż, bez względu na indywidualne rozwiązania, banki udzielają kredytu wtedy, kiedy ocenią, że będą w stanie odzyskać zaangażowane środki. Ponadto warto dodać, iż ze względu na odmienną politykę i procedury kredytowe poszczególnych banków konkretne przedsiębiorstwo w jednym banku uzyskuje kredyt a w innym nie .
Porównując definicje zdolności kredytowej oraz ryzyka kredytowego można zaobserwować wyraźne różnice. Zdolność kredytowa dotyczy kredytobiorcy, a ryzyko kredytowe pozostaje zarówno po stronie banku, jak i kredytobiorcy, zdolność kredytowa odnosi się zawsze do pojedynczego podmiotu, a ryzyko kredytowe dotyczy również całego portfela kredytowego banku, zdolność kredytową można mieć lub nie, natomiast ryzyko kredytowe występuje zawsze, choć w różnym stopniu intensywności. Zdolność kredytowa jest niewątpliwie pojęciem węższym i najczęściej stanowi jeden z czynników branych pod uwagę przy określaniu ryzyka kredytowego.
W literaturze przedmiotu definiuje się ryzyko kredytowe jako ryzyko poniesienia straty na skutek słabszej kondycji finansowej klienta banku . Polega ono na tym, że klient nie będzie w stanie zapewnić wymaganych środków pieniężnych do przeprowadzenia transakcji, zwykle z powodu bankructwa lub problemów z płynnością finansową. Przedmiotem transakcji mogą być nie tylko środki pieniężne, ale również:
? własna zależność kredytowa, mówimy wtedy o kredycie analizowanym,
? krótkoterminowe finansowanie dostaw i usług przez bank ? factoring,
? zakup należności terminowych, będących rezultatem eksportu towarów i usług z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego wierzytelność ? mówimy wtedy o forfaitingu,
? udostępnione przez bank- leasingodawcy maszyny, urządzenia do odpłatnego korzystania, czyli leasingu .
Należy również pamiętać, że transakcje ?udostępniania? określonych wartości i związane z nimi ryzyko poniesienia straty, dotyczy nie tylko rynku kredytowego, ale również kapitałowego. Dlatego bardzo często ryzyko kredytowe wiąże się z wszelkimi transakcjami udostępniania wartości w pieniądzu lub towarze, w wyniku których powstają określone zobowiązania lub nie osiągnięta zostanie zakładana stopa zwrotu udostępniania.
W literaturze podkreśla się, że ryzyko kredytowe dotyczy także obligacji i papierów wartościowych i polega na tym, że kredytobiorca nie może zapłacić lub może zapłacić tylko część długu . Podobne stanowisko zajmuje również M. Wakuliński definiując ryzyko kredytowe, jako brak pewności co do spodziewanej stopy zwrotu lub zysku z zainwestowanych funduszy .
Innym rodzajem klasyfikacji ryzyka kredytowego jest stosowanie do podmiotu podziału na: ryzyko indywidualne lub ryzyko portfelowe.
Ryzyko indywidualne wynika z pojedynczej umowy kredytowej, zależne jest od wysokości możliwej straty i prawdopodobieństwa jej wystąpienia . Ryzyko portfelowe natomiast to łączne zagregowane ryzyka indywidualne .
Im mniejsza jest zależność między poszczególnymi kredytami, tym mniejsze jest ryzyko pojawienia się sytuacji, że czynniki powodujące niespłacenie jednego kredytu, będą jednocześnie wpływały na niespłacenie innych, zwiększając w ten sposób ryzyko łączne.
Uwzględniając aspekt czasowy w odniesieniu do terminu ?ryzyko kredytowe? trzeba uściślić, czy ryzyko to odnosi się do zjawiska nie wywiązania się ze spłaty zobowiązań, czy także do opóźnień w spłacie tych zobowiązań. Stanowisko pierwsze zajmuje M. Rajczyk definiując ryzyko kredytowe jako ?zagrożenie, że kredyt udzielony klientowi oraz należne bankowi odsetki nie zostaną spłacone? . Drugie stanowisko zajmuje W. L. Jaworski, który wyróżnia ryzyko aktywne i pasywne . Według niego ryzyko aktywne stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę płatności (rat i odsetek) w ustalonej w umowie wysokości i terminie. Ryzyko to w dużej mierze kształtowane jest przez bank, jakkolwiek duża jego część ma charakter egzogeniczny (zewnętrzny) i nie daje się w pełni kontrolować. Należy również dodać, że ten rodzaj ryzyka dotyczy także operacji pozabilansowych typu: poręczeń, gwarancji, itp. Ryzyko pasywne natomiast oznacza zagrożenie wcześniejszego niż wynika z umowy wycofania przez deponenta zdeponowanych środków lub zagrożenia nie uzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych. W tym przypadku oddziaływania banku są ograniczone ? jest on strona pasywną, suwerenem decyzji dotyczących depozytów lub kredytów refinansowych są deponenci.
Bank udzielając kredytu musi mięć pewność, że przedsiębiorstwo występujące o kredyt posiada zdolność kredytową oraz że w okresie korzystania z kredytu tej zdolności nie utraci. W przypadku utraty zdolności kredytowej przedsiębiorstwo powinno dysponować takim majątkiem płynnym, który pozwoliłby na pokrycie wszystkich zobowiązań .
Zdolność kredytowa posiadają przedsiębiorstwa, których efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Efektywność finansowa działalności gospodarczej powinna zapewnić prawidłowa działalność eksploatacyjną, a stan majątkowy powinien reprezentować taki stopień płynności składników majątkowych, aby mogły być one w razie potrzeby zamienione na pieniądz .
W celu określenia zdolności kredytowej trzeba dokonać szeregu analiz, ocen, obliczenia wskaźników. Badanie zdolności kredytowej jest procesem ciągłym, gdyż bank w każdym momencie powinien znać sytuację gospodarczą i finansową przedsiębiorstwa, któremu pożyczył pieniądze.
Zakres oceny zdolności kredytowej powinien być uzależniony od okresu korzystania z kredytu, a mianowicie:
? w przypadku występowania o krótkoterminowy kredyt obrotowy na sfinansowanie wymagalnych zobowiązań ocena zdolności kredytowej może polegać na ocenie bieżącej zdolności kredytowej,
? przy ubieganiu się o kredyt obrotowy lub inwestycyjny ? krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy ? należy ocenić oprócz aktualnej zdolności kredytowej także zdolność kredytową w całym okresie korzystania z kredytu .
Przy ocenie zdolności kredytowej podmiotów gospodarczych podstawowe znaczenie ma analiza działalności gospodarczej, która może być analizą statystyczno ? porównawczą bądź analizą dokumentów źródłowych.
Analiza porównawcza powinna zaigrać podstawowe wskaźniki charakteryzujące działalność danej jednostki gospodarczej, tj.;
? dynamikę sprzedaży,
? poziom i dynamikę rentowności,
? poziom i dynamikę kosztów,
? wskaźniki płynności środków obrotowych (rotacja zapasów, długość cyklu rozliczeniowego należności),
? współczynnik zadłużenia,
? wielkość kapitałów,
? wielkość majątku trwałego i realizowanych nakładów inwestycyjnych .
O efektywności finansowej mówi się wówczas, gdy przedsiębiorstwo osiąga zysk, tzn. gdy przychody ze sprzedaży przewyższają koszty tej sprzedaży. Oceny efektywności finansowej dokonuje się poprzez analizę danych zawartych w bilansie oraz rachunku wyników przedsiębiorstwa. W ramach analizy efektywności finansowej dokonuje się analizy wyniku finansowego, tj. porównania wyniku osiągniętego z planowanym i również porównuje go z poziomem planowanym i uzyskiwanym w latach ubiegłych. Po przeprowadzeniu oceny efektywności finansowej można odpowiedzieć na pytanie, czy przedsiębiorstwo posiada bieżącą zdolność kredytową .
7. Uwagi końcowe
Uzyskanie kredytu nie jest rzeczą łatwą. Należy wypełnić dużo różnych dokumentów, dostarczyć do banku mnóstwo załączników, posiadać mocne zabezpieczenia. Niektórzy narzekają na wysokie oprocentowanie i prowizje. Mimo tego jednak kredyt bankowy jest jednym z przedstawionych źródeł finansowania podmiotów gospodarczych. W wielu firmach do 50% kapitałów, to kapitały pochodzące z długoterminowych kredytów bankowych.
Dla niektórych osób, jednostek gospodarczych kredyt jest sposobem na życie, co chwile zaciągają nowe kredyty. Inni korzystają z nich sporadycznie w sytuacjach wyjątkowych. Jednakże i dla tych pierwszych i dla tych drugich kredyt jest bardzo potrzebny. Dzięki niemu można zrealizować transakcje, które nie byłyby możliwe do zrealizowania ze względu na brak własnych środków finansowych. Kredyt powiększa się siłą nabywczą kredytobiorcy, co stwarza dla niego nowe możliwości nabywcze, a więc zwiększa jego udział w produkcie narodowym. Każde udzielenie kredytu zwiększa ilość pieniądza w obiegu, a każda spłata zmniejsza.
Rozdział II
Praktyka wykorzystania kredytu bankowego
1. Uwagi wstępne
Kredyt pochodzi od łacińskiego słowa ?credere? co znaczy wierzyć lub ufać odnoszącego się do zaufania jakim cieszy się osoba , która reguluje swe zobowiązania. Zdefiniował to po raz pierwszy w 1910r J Conrad.Dla niego mieć kredyt oznaczało możliwość otrzymania ,na podstawie tego zaufania , od kogoś , dobrowolnie w użytkowanie składników majątku lub usług w zamian za ekwiwalent .Uważał ponadto kredyt za czasowe nabycie siły nabywczej przez kredytobiorcę, który po ustalonym terminie ma obowiązek zwrócić go w uzgodnionej formie pieniądza i wysokości wraz z odsetkami za jego gospodarcze użytkowanie. Udzielenie kredytu jednostką gospodarczym i ludności jest podstawowa czynną operacją bankową. Kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym miedzy bankiem a kredytobiorcą. Banki wiec pełnia w gospodarce rynkowej role wyspecjalizowanego pośrednika finansowego , który zapewnia bezpieczeństwo zwrotu lokowanych środków finansowych i alokację tych środków zgodna z zasadami dobrego gospodarowania.
W przypadku kredytu bankowego jako koszt traktuje się odsetki, prowizję bankową oraz odpisy amortyzacyjne.
Leasing zatem to z pewnością najbardziej efektywny sposób na pozyskanie środków finansowych na inwestycje. Często korzystniejszy niż kredyt. Okazać się jednak może, że zbyt krótki okres trwania umowy leasingu będzie niekorzystny z punktu widzenia obciążeń podatkowych .
2. Zawieranie umowy kredytowej
Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji do udzielonego kredytu .
Uzgadnianie warunków umowy kredytowej rozpoczyna się już praktycznie od momentu wstępnej rozmowy w banku na temat ogólnych zasad ubiegania się o kredyt. Zwykle pierwsze kontakty z bankiem mają duży wpływ na dalszy proces negocjacji, a mianowicie służą do stworzenia dobrego klimatu współpracy.
Często zdarza się, że aby ostatecznie uzgodnić warunki umowy kredytowej, zachodzi potrzeba przeprowadzenia negocjacji pomiędzy przedstawicielami kredytobiorcy i banku. Zwykle przedmiotem negocjacji jest oprocentowanie kredytu, wysokość prowizji, prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, niekiedy okres kredytowania. Zaproponowane przez bank oprocentowanie jest funkcją ryzyka kredytowego związanego z klientem oraz czasu trwania kredytu i jego rodzaju. Ze strony banku minimalną granicę oprocentowania wyznacza konieczność zapewnienia dochodowości kredytu oraz możliwość alternatywnego zagospodarowania posiadanych środków, np. poprzez udzielenie kredytu innemu klientowi, zakup papierów wartościowych. Udane negocjacje to przede wszystkim umiejętność skoncentrowania się na wspólnych interesach obu stron, a nie na odmiennych stanowiskach .
Umowa kredytowa, niezależnie od kwoty, musi być zawarta na piśmie i zawierać takie niezbędne elementy jak:
1. oznaczenie stron umowy,
2. datę zawarcia umowy,
3. określenie podstawowych obowiązków stron, tzn. obowiązek banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, obowiązek kredytobiorcy do zwrotu kredytu,
4. kwotę i walutę kredytu,
5. termin postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,
6. terminy spłaty kredytu oraz terminy spłaty odsetek,
7. oprocentowanie kredytu i wysokość prowizji,
8. zakres uprawnień banku związanych ze sprawdzeniem sposobu wykorzystania udzielonego kredytu przez kredytobiorcę i zabezpieczeniem jego spłaty,
9. warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu .
Dodatkowo, oprócz wyżej podanych punktów, strony mogą w umowie kredytowej zawrzeć przykładowo następujące zapisy:
1. sposób wykorzystania kredytu przez kredytobiorcę, np. przekazanie środków na rachunek bieżący,
2. dodatkowe prawne zabezpieczenie spłaty,
3. zobowiązanie kredytobiorcy do przedstawiania w banku informacji i dokumentów niezbędnych do oceny jego standingu w okresie kredytowania, np. miesięczne sprawozdania GUS, zestawienia należności, zobowiązań,
4. uprawnienia banku do badań inspekcyjnych,
5. sytuacje, w których bank może wypowiedzieć umowę kredytową,
6. uprawnienia kredytobiorcy do spłaty kredytu przed terminem,
7. postępowanie banku w sytuacji nieterminowego regulowania płatności odsetek lub kapitału .
Umowa kredytowa może być podpisana, podobnie jak wniosek, jedynie przez osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu kredytobiorcy.
Wszelkie zmiany w umowie kredytowej mogą być dokonywane w formie sporządzonego na piśmie aneksu, podpisanego przez kredytobiorcę i bank. Często podpisanie aneksu i zmiana warunków umowy pociągają za sobą konieczność uiszczenia dodatkowej prowizji.
3.Cechy charakterystyczne umowy kredytu
Umowa kredytowa jest umową nienazwaną i nie przewidzianą w przepisach kodeksu cywilnego. Pewne jej cechy charakterystyczne ujęte są w prawie bankowym. Umowa kredytowa jest umową:
1. konsensualną ? dochodzi do skutku już w momencie podpisania przez strony umowy, a nie w momencie wydania przez bank środków pieniężnych,
2. dwustronnie zobowiązującą ? bowiem bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy,
3. odpłatną ? bowiem bank pobiera od przyznanego kredytu prowizję, a od kredytu wykorzystanego również odsetki .
Prawo bankowe nie przewiduje możliwości odstąpienia przez bank od umowy kredytowej. Należy jednak uznać, że bank ma prawo odstąpić od umowy kredytowej, jeżeli przed wykorzystaniem kredytu:
? kredytobiorca zmarł,
? ogłoszono upadłość kredytobiorcy,
? otwarto postępowanie układowe na wniosek kredytobiorcy.
4. Elementy umowy kredytu
Kredyt jest szczególnym towarem sprzedawanym przez bank na określonych warunkach i jak każdy towar ma swoją cenę. Składać się ona może z wielu elementów, takich jak:
1. Oprocentowanie kredytu:
? oprocentowanie stałe
? oprocentowanie zmienne: stawka bazowa, marża banku kredytodawcy.
2. Prowizje:
? prowizja przygotowawcza,
? prowizja od zaangażowania.
3. Inne koszty:
? prowizja administracyjna,
? odsetki od zadłużenia przeterminowanego,
? prowizja od wcześniejszej spłaty,
? premia, składka ubezpieczeniowa,
? opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczenia .
Wykorzystany kredyt musi zostać spłacony. Umowa kredytowa dokładnie precyzuje kwoty i terminy spłat kolejnych rat kredytu. W zależności od rodzaju kredytu (krótko-, średnio-, długoterminowy) spłaty te są miesięczne, kwartalne, półroczne, itd., przy czym bezpieczniejsze dla banku jest rozłożenie spłat na mniejsze raty, spłacane wcześniej. W przypadku kredytów średnio- i długoterminowych, głównie inwestycyjnych, może wystąpić karencja w spłacie rat kapitałowych. Karencja jest to początkowy okres trwania umowy kredytowej, w którym kredytobiorca nie spłaca kapitału kredytu, a tylko odsetki. Okres karencji może stanowić nawet 1/3 okresu kredytowania, ale w przypadku inwestycji daje możliwość spłaty kredytu z jej efektu .
Zanim przedsiębiorstwo uzyska kredyt w banku, rozpoczyna się faza poprzedzająca ten fakt - faza wstępna negocjacji w której przyszły kredytobiorca w porozumieniu z bankiem opracowuje dokument - wniosek kredytowy.
We wniosku kredytowym powinny znaleźć się następujące informacje:
- wysokość kredytu i jego przeznaczenie,
- sposób zabezpieczenia kredytu,
- proponowany termin postawienia przez bank środków do dyspozycji kredytobiorcy,
- źródła pozyskiwania środków dla spłaty kredytu,
- terminy spłat kredytu.
Wniosek może zawierać także inne informacje dotyczące kredytobiorcy i jego sytuacji finansowej oraz rodzaju przedsięwzięć, jakie on podejmuje. Zakres tych informacji określa bank kredytujący.
Do wniosku załączane są dokumenty obrazujące stan majątku i kondycje finansową obecną i przewidywaną kredytobiorcy, jak np. bilans, rachunek zysków i strat czy sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, zaświadczenie z Urzędu Skarbowego o wywiązaniu się z zobowiązań, a także inne dokumenty w tym dokumenty założycielskie ? zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacyjnego REGON. Bank ma prawo do żądania wszelkich innych dokumentów, których analiza zwiększy wiarygodność kredytobiorcy .
5. Strony umowy kredytu
Podstawowym i najważniejszym dokumentem, który określa warunki udzielenia i wykorzystania kredytu jest umowa kredytowa. Zawierana pisemnie, określa prawa i obowiązki zarówno banku jak i kredytobiorcy, które wynikają na przykład z prawa bankowego, kodeksu cywilnego, oraz regulaminu kredytowania.
Kredytobiorcą może być: osoba prawna, osoba fizyczna, podmiot gospodarczy nie posiadający osobowości prawnej, posiadająca zdolność kredytową po przedstawieniu dokumentów i informacji niezbędnych to weryfikacji tej zdolności. Bank może udzielić kredytu osobie prawnej nie posiadającej tej zdolności wówczas, gdy przedstawi ona program uzdrowienia gospodarki pozwalający na jej osiągnięcie.
Podstawowym uprawnieniem kredytobiorcy jest prawo do korzystania w określonej w umowie środków pieniężnych postawionych do jego dyspozycji na warunkach ustalonych w umowie. Kredytobiorca nie ma jednak obowiązku wykorzystania kredytu, o ile nic innego nie zostało zastrzeżone w umowie. Podstawowym obowiązkiem kredytobiorcy jest spłata kredytu w określonym w umowie terminie wraz z odsetkami i prowizją.
Kredytodawcą może być bank, lub spółka prawa handlowego nie będąca bankiem, która uzyskała zezwolenie na wykonywanie czynności kredytowych.
Podstawowym obowiązkiem banku jest oddanie do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych w wysokości określonej w umowie.
W okresie korzystania przez kredytobiorcę z kredytu bank ma szereg uprawnień przysługujących mu z mocy przepisów prawa bankowego. Bank może żądać przedstawienia niezbędnych dokumentów i informacji do oceny sytuacji gospodarczej i finansowej. Bank może w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu:
? wypowiedzieć umowę kredytową,
? żądać zabezpieczenia kredytu,
? żądać dodatkowego zabezpieczenia kredytu,
? żądać przełożenia przez kredytobiorcę programu uzdrowienia gospodarki.
Bank może wypowiedzieć umowę kredytową na skutek: nieterminowych spłat kredytu, przeznaczenia kredytu na inne cele niż przewiduje umowa, niedopełniania przez kredytobiorcę pozostałych warunków umowy. Bank ma prawo żądać spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie, gdy: kredytobiorca stał się niewypłacalny - jego majątek nie starcza na spłatę kredytu lub, gdy zawiesił on lub zaprzestał płacenia swoich zobowiązań, lub, gdy z winy kredytobiorcy zabezpieczenia kredytu uległo znacznemu zmniejszeniu. Zwyczajowo bank może odstąpić od umowy w przypadkach:
? Gdy zmarł kredytobiorca,
? Gdy ogłoszono jego upadłość,
? Gdy otwarto postępowanie układowe na wniosek kredytobiorcy,
? Gdy w okresie pomiędzy podpisaniem umowy a wykorzystaniem kredytu stan majątkowy kredytobiorcy uległ znacznemu pogorszeniu.
Kwota przyznanego kredytu stanowi limit, do wysokości, którego kredytobiorca może się zadłużać w określonym czasie, na jaki został on przyznany. Spłata kredytu może nastąpić w całości lub w ratach. Kredyt może być spłacony przez upoważnioną osobę trzecią. Od przyznanego kredytu bank pobiera prowizje i odsetki. Od kwoty kredytu nie spłaconej w terminie bank pobiera odsetki w wysokości podwyższonej, którą określa umowa lub są to odsetki ustawowe. Zmiany uzupełnienia i rozwiązanie umowy kredytowej wymaga formy pisemnej.
6. Rozwiązanie umowy kredytu
Rozwiązanie umowy kredytowej następuje po spłaceniu wszystkich zobowiązań lub po ich wygaśnięciu w inny sposób. Zabezpieczenia umowy kredytowej tracą wówczas swoją moc. W wypadku hipoteki lub bankowego zastawu rejestrowego bank zobowiązany jest wydać zaświadczenie o spłaceniu kredytu. Pozwala ono wykreślić wpis w księdze wieczystej bądź informacje o ustanowienie zastawu na samochodzie, a także poinformować towarzystwo ubezpieczeniowe o wygaśnięciu cesji praw, wynikających z polisy ubezpieczeniowej, dotyczącej ustanowionych zabezpieczeń.
W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Okres wypowiedzenia wynosi 30 dni (umowa może przewidywać dłuższy okres). Po upływie tego terminu kredytobiorca musi zwrócić wykorzystany kredyt wraz z odsetkami za okres korzystania z kredytu .
Wypowiedzenie umowy kredytu z powodu utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej lub zagrożenia jego upadłością nie może nastąpić, jeżeli bank zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu naprawczego. W przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego.
7. Koszty kredytu
Na koszt kredytu mogą składać się różne elementy, w zależności od banku. Kosztem kredytu jest suma opłat, j
