I WYKŁAD
Ogólne zagadnienia o polityce, o socjologii,
o wzajemnych relacja pomiędzy tym
Ustrój to organizacja państwa i społeczeństwa pod względem gospodarczym, politycznym, społecznym.
Administracja (definicja negatywna: wszystko co nie jest władzą sądowniczą, wykonawczą i ustawodawczą jest administracją) ? pochodzi od łacińskiego czasownika administrare czyli być pomocnym, zarządzać a także być pomocnym.
Socjologia ? pochodzi od łacińskiego słowa socius czyli zbiorowość. Jest nauka badająca funkcjonowanie i zmiany zbiorowości w społeczeństwie.
Zygmunt Bauman ? polski socjolog ? jego zdaniem socjologia to spoglądanie na ludzkie czynności jak na fragmenty większych całości.
Psychologia zajmuje się jednostką, a socjologia zajmuje się grupami, interakcjami w całym społeczeństwie.
Emil Durkheim ? wprowadził pojęcie ?faktów społecznych?. Według niego są zjawiska, które są faktami społecznymi. Takim zjawiskiem jest np. prawo, polityka, moda. Są to rzeczy, które w realnym społeczeństwie widać i które mają wpływ na rozwój społeczeństwa. Pewne rzeczy robimy pod wpływem prawa, inne pod wpływem decyzji politycznych itp.
Durkheim twierdził, że socjologia jest nauką o faktach społecznych.
Socjologia to nauka stosunkowo młoda (połowa XIX w.) Podwaliny pod tę naukę wprowadził Auguste Comte.
Ekonomia pochodzi od dwóch greckich słów oikos i nomos czyli dom i reguły zarządzania. Pierwotnie ekonomia oznaczała zarządzanie gospodarstwem domowym. Ekonomią zajmuje się ludzkość już od antycznych czasów, a więc jest to nauka stara.
Jest to nauka opisująca trzy rzeczy: produkcję, konsumpcję i dystrybucję dóbr materialnych, czyli jakie prawa wpływają na wzrost lub ograniczenie produkcji, co ją usprawnia, co ją hamuje, jakie prawa wpływają na wzrost i kształt dystrybucji, jakie prawa hamują bądź rozwijają konsumpcję. Możemy wyróżnić mikroekonomię.
Ekonomia to także emocje, pewne psychologiczne odczucia.
Polityka ma rodowód antyczny. Polityką zajmował się już bardzo mocno Arystoteles. Arystoteles wprowadził klasyczną definicję polityki. Określał politykę jako sztukę rządzenia państwem, której celem (celem tej sztuki) jest dobro wspólne.
Max Weber określił politykę jako dążenie do udziału we władzy lub wywierania wpływu na ową władzę czy to między państwami czy też między grupami ludzi jakie państwo tworzą.
Mówiąc o polityce, to można o niej mówić w dwojakim znaczeniu:
1. sensu largo ? czyli w najszerszym znaczeniu - polityka to działalność państwa (np. polityka edukacyjna, polityka rodzinna, polityka budowlana, polityka finansowa itp.) ? są to działania, które na co dzień tak do końca nie kojarzą się z polityką, ale z polityki wynikają.
2. sensu stricto ? jest to polityka rozumiana bardziej ściśle, jest to zbiór pewnych idei.
LEWICA I PRAWICA
Jest dwutorowa geneza tych pojęć:
1. Parlamentaryzm brytyjski
2. Tor francuski
Wiliam Szekspir opisywał już w swoim dramacie podział sfer politycznych. Opisywał, że jedni siedzą na prawo od przewodniczącego parlamentu a inni na lewo.
Ten podział bardzo wyraźnie utrwalił się podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Parlament, który powstał wskutek pewnych przemian wyglądał w ten sposób, że w 1789r. na tzw. Zgromadzeniu Narodowym przyjęto, że po lewej stronie siedział tzw. stan trzeci, było to wówczas mieszczaństwo (burżuazja), które dążyło do:
1. zmian społecznych, zmian społeczeństwa klasowego (klasy były już z urodzenia przypisane
2. do zmian ustroju gospodarczego
3. do zmian politycznych
Lewica jest to formacja, której istotą bytu jest dążenie do zmian.
Prawica siedziała po prawej stronie. Po prawej stronie siedziała arystokracja (stan szlachecki, stan duchowny)-miał najwięcej do powiedzenia. Oni do zmian nie dążyli (bo było im dobrze ? arystokratą człowiek się rodził).
Prawica to formacja, której istotą rzeczy jest pewna niechęć do zmian (im bardziej rewolucyjne zmiany, tym ta niechęć większa). Istotą prawicy jest poczucie bezpieczeństwa czerpane z tradycji.
Prawica od słowa prawy (pozytywny) ? ale historycznie nie do końca ma to uzasadnienie.
Po środku (centrum) ? siedziały tam różne ugrupowania, różni przedstawiciele. Są to formacje polityczne, które czerpią ideologii nieco od prawicy i nieco od lewicy. Historycznie centrum było najmniej wyraziste.
Współcześnie wygląda to tak:
anarchizm partie faszyzujące
doktryny komunistyczne partie nacjonalistyczne
doktryny socjalistyczne partie narodowe
socjaldemokracja partie konserwatywne
socjaliberalizm chadecja
środowiska konserwatywno-liberalne
anarchizm ? jest tak daleko lewicowy, że w ogóle neguje państwo, neguje społeczeństwo jako grupę
doktryny komunistyczne ? są trochę bardziej w centrum tylko dlatego, że nie negują państwa jako takiego ? uznawały państwo i prawo jako środek do osiągnięcia komunizmu
socjaliberalizm ? połączenie pewnych elementów socjalistycznych (gospodarczych) i elementów liberalnych (obyczajowych)
chadecja ? chrześcijańska demokracja
partie konserwatywne - partie konserwatywne w Wielkiej Brytanii, Republikanie w USA
Nowa lewica to produkt lat 60-tych XX w. Istotą lewicy jest dążenie do zmian, tylko że zmiany się zmieniają. W ramach nowej lewicy są różne nurty feminizujące, elementy pacyfistyczne, kwestie zielonych (ekologiczne) oraz różnego rodzaju mniejszości (mniejszości narodowe, mniejszości etniczne, seksualne).
W Polsce jest środowisko krytyki politycznej. Jest gazeta ?krytyka polityczna?, ma swój portal internetowy i jest to właśnie nowa lewica.
Prawica zwykle się konsoliduje jako odpowiedź i odpowiedzią na nową lewicę był nurt, który się nazywał nową prawicą ? ideologia polegająca na podważaniu argumentów strony przeciwnej czyli nowej lewicy.
Wyróżniki lewica / prawica:
Lewica Prawica
1. Opiera się na takich pojęciach jak: racjonalizm, antropocentryzm, agnoscytyzm albo ateizm ? korzenie historyczne mamy w oświeceniu, postmodernizm
2. Kwestie obyczajowe i społeczne ? liberalizm obyczajowy czyli wolność jednostki (każdy ma prawo układać sobie życie tak jak chce i trzeba mu to umożliwić)
3. Równość szans, równość możliwości
4. Antropocentryzm czyli szacunek dla jednostki, prawa mniejszości
5. Sprawiedliwość społeczna (kwestie praw socjalnych, pomoc biednym, interwencjonizm państwowy, który ma dystrybuować dobra tak by każdy miał po równo) ? prezentuje się tu taki sposób myślenia, że jeżeli ktoś jest słabszy, to mu trzeba pomóc, nie patrząc dlaczego jest słabszy
6. Dążenie do zmian
Nazwiska:
? Beniamin Barber
? Slavoj iek 1. Tradycjonalizm prawicowy (w aspekcie
religijnym)
2. Rygoryzm obyczajowy, hierarchia, ład
społeczny, podtrzymywanie tradycji,
rodzina
3. Kontynuacja obecnych relacji także
społeczno-gospodarczych
4. Szacunek skierowany na zbiorowość (nie
jednostka tylko jakaś grupa, np. rodzina,
naród, ojczyzna, państwo)
5. Liberalizm gospodarczy ? każdy zarabia
tyle ile potrafi - prezentuje się tu taki
sposób myślenia, że jeżeli ktoś jest słabszy
to widocznie na to zasługuje
6. Sprzeciw wobec zmian
Nazwiska:
- Samuel Huntington
Jos Ortega y Gasset ? powiedział on, że ekstremista to swego rodzaju urodzony fałszerz, przekonujący świat, że tkwi on w ciemnościach dopóty, dopóki on sam nie rozpali pochodni jedynej prawdy.
Historia doktryn politycznych
Historia myśli
W praktyce zarówno w naszym państwie mamy preambułę, z drugiej strony mamy wyraźnie zaznaczone, że szanujemy obywateli, którzy wywodzą wartości z innych źródeł, artykuł z Konstytucji.
W Unii Europejskiej, podobnie jak wyżej, odpowiadają elementom lewicowym. Daleko posunięta ingerencja w rynek, zakaz dyskryminacji w zakresie pracy - chodzi wyłącznie o kwestię gospodarczą i równość pomiędzy kobietami i mężczyznami oraz prawa fundamentalne w życiu ? swoboda jednostki.
Z drugiej strony prawicowe elementy ? Unia dba o kapitalizm.
Państwo/ prawo/ polityka
Państwo to organizacja polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna.
Każdy ustrój opiera się na elementach. Władza ma z natury charakter polityczny.
(organizacja suwerenna i wtedy jest państwem (nie landem itp.))
Terytorium w praktyce jest ważne (gdzie są granice urodzenia)
Obligatoryjna ? prawo, obywatelstwo ? coś na co nie mamy wpływu, ewentualnie możemy starać się o zmiany.
Władza ma z natury rzeczy charakter polityczny. Państwo jest organizacją suwerenną, ponieważ jeżeli nie ma tego przymiotu, mimo, że jest organizacją, nie możemy mówić, że jest państwem. Może być landem, kantonem, stanem, kolonią, terytorium okupowanym, ale nie będzie państwem.
Państwo ma swoje granice, wręcz trójwymiarowe, ponieważ jest to nie tylko obszar, który widać na mapie. Jest to istotne, bowiem w ten sposób określamy gdzie działa prawo, a gdzie nie.
Państwo to organizacja obligacyjna. W większości państw występuje prawo krwi. Państwo nie jest czymś takim jak partia polityczna (jesteśmy wobec niej z natury neutralni, ewentualnie można wstąpić), z państwem jest odwrotnie ? z natury jesteśmy przyporządkowani obywatelstwem do jakiego państwa, ewentualnie można starać sie to zmienić.
PRAWO jest to zespół norm ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja zabezpieczona jest tzw. przymusem państwowym i które mają charakter abstrakcyjny i generalny dlatego że są ustanowione dla ogółu.
Zespół norm czyli zespół różnych wzorów zachowania czyli nakazów, zakazów, dozwoleń.
Prawo nie jest jedynym systemem normatywnym. Mamy system kontroli społecznej czyli cały szereg różnych systemów normatywnych, mamy np. religię, mamy moralność i mamy obyczajowość gdzie również są wzory zachowań (nakazy, zakazy, dozwolenia). Pojęcia te różnią się między sobą.
Moralność ? uzasadnieniem obowiązywania norm (coś rób albo czegoś nie rób) są kategorie dobra i zła. Jakieś zachowanie jest naganne, niesłuszne, złe, inne zachowanie jest pożądane ze społecznego punktu widzenia, dobre, słuszne. Mamy tutaj kwestie tzw. aksjologii (uzasadnienie aksjologiczne).
Obyczajowość ? normy obyczajowe mają zupełnie inny fundament (coś robimy, coś nam wolno, czegoś nam nie wolno bo tak się robi albo tego się nie robi), jest to tzw. uzasadnienie pragmatyczne, tradycyjne, normy obyczajowe wynikają z pewnych powtarzalności. Nie ma kategorii dobra lub zła.
Kwestie religijne ? uzasadnienie normy religijnej jest jeszcze inne ? normy wywodzą się z wyższego porządku, jakiegoś absolutu i w ramach norm religijnych rozróżniamy normy moralne, np., dekalog jak i normy rytualne.
Te 3 systemy normatywne (moralność, obyczajowość, kwestie religijne) różnią się od prawa brakiem związku z konkretnym państwem. Wyróżnia to prawo, bowiem:
1. prawo jest ustanowione przez państwo (czego nie można powiedzieć o moralności, obyczajowości czy religii)
2. państwo zabezpiecza realizację tych norm
Sprawia to, że prawo z natury rzeczy (przez ten związek z państwem) jest upolitycznione, uznane lub ustanowione przez państwo tzn. że normy prawne tworzone są przez ustawodawcę.
Ustawodawcą będzie w praktyce większość parlamentarna, a ta większość jest często wynikiem jakiejś opcji politycznej (pod tym kątem tworzy prawo np. to czy mamy dłuższe czy krótsze urlopy macierzyńskie). Prawo zależy od polityki.
Prawo stanowi ramy dla działalności politycznej.
Instrumentalizacja prawa ? to wykorzystywanie prawa przez osoby (grupę trzymającą władzę) posiadające władzę w interesie grupy rządzącej (do własnych celów) ? tak sobie prawo zmienimy, żeby nasza wola się realizowała.
Państwo prawne ? o państwie prawnym mówi Konstytucja, można też spotkać się z pojęciem państwo prawa (Rule of law?)? jest to podejście takie, że w państwie rządzi prawo a nie ludzie (każdy wypełnia funkcje, które przewiduje dla niego praw). Z pojęciem prawa wiąże się również pojęcie praworządności (ale nie są to terminy tożsame).
Praworządność to sytuacja, kiedy prawo przestrzegane jest przez organy państwowe. Praworządności się nie łamie, łamie się prawo.
Istota prawa (koncepcje dotyczące istoty prawa)
prawo / moralność / religia
Starsze koncepcje dotyczące istoty prawa nie rozgraniczały tych 3 pojęć. Prawo łączyło się z moralnością i religią czego wyrazem była tzw. religijna koncepcja praw natury.
Koncepcje prawno naturalne opierają się na założeniu, że istnieje prawo naturalne, czyli system norm pochodzący skądś wyżej niż od człowieka, np. przyroda, Bóg.
Na początku okresu oświeceniowego jako pierwsza odłączyła się religia. Pojawiły się tzw. świeckie koncepcje prawno naturalne mówiące o tym, że mamy prawo naturalne, czyli jakieś normy, które są niezmienne, stałe, przyrodzone, których władza ludzka nie może zmienić, ale te normy nie są z religią powiązane (czy Bóg jest czy go nie ma, prawo to nie to samo co religia).
Moralność to nie to samo co etyka. Moralność to nic innego jak zespół norm posiadających uzasadnienie aksjologiczne.
Etyka to nauka o moralności.
W XIX w. powstała koncepcja zwana pozytywizmem prawniczym ? oddzieliła ona moralność od prawa. Nie neguje się istnienia moralności, tylko to nie jest to samo co prawo. Normy moralne mają uzasadnienie aksjologiczne (dobro/zło), a normy prawne, jako związane z państwem, mają zupełnie inne uzasadnienie. Uzasadnienie to nazywa się uzasadnieniem tetycznym.
Uzasadnienie tetyczne mówi, że prawem jest to, co zostało ustanowione przez kompetentny organ państwowy według legalnych procedur, weszło zgodnie z tymi procedurami w życie i nie zostało uchylone. Jest to podejście pozytywistyczne (nieważne o czym mówi norma prawna, ważne że jest ona legalna)
Pozytywizm prawniczy został z czasem skompromitowany przez różnego rodzaju totalitaryzmy.
I połowa XX w. ? pojawiło się pojęcie ustawowe bezprawie.
Istnieje takie pojęcie jak formuła Gustava Radbrucha (pewien kompromis) ? Radbruch był Niemcem ? był bardzo silnym zwolennikiem pozytywizmu prawniczego ? uważał, że prawnik powinien parać się prawem, tekstem prawnym i dać sobie spokój z wszelką metafizyką - uważał, że jeżeli mamy konflikt pomiędzy sprawiedliwością a bezpieczeństwem prawnym, to pierwszeństwo ma zawsze tzw. prawo pozytywne, chyba, że sprzeczność pomiędzy ustawą a sprawiedliwością osiąga tak wysoki stopień, że ustawa stanie się prawem niesprawiedliwym lub ustawowym bezprawiem (z jednej strony nie można patrzeć poza literę prawa, a z drugiej należy pamiętać, że poza literą prawa też coś istnieje).
Są koncepcje, które patrzą na prawo jako na pewien fakt. Mamy taką koncepcję jak psychologizm prawniczy.
Psychologizm prawniczy (albo psychologiczna teoria prawa)? norma prawna wynika z psychiki ludzkiej ? twórcą tej koncepcji był Polak Leon Petrażycki.
Realizm prawniczy (bądź funkcjonalizm prawniczy) ? prawo jest faktem społecznym ? według tej teorii prawem jest coś co jest wcielane w życie, coś co funkcjonuje (tekst prawa jest tekstem, ale jest jeszcze praktyka). Prawem nie jest norma, którą można przeczytać z przepisu, tylko to co funkcjonuje w obiegu prawnym.
Czasem jest tak, że ta sama prawda, to samo sformułowanie jest uzupełniane inną treścią. Przykładem mogą być tzw. zasady współżycia społecznego ? kodeksu cywilnego - miały one zupełną inna treść np. 30 lat temu (inaczej się rozumiało to prawidłowe życie społeczne wówczas a inaczej teraz).
Hermeneutyka ? jest to nauka o interpretacji albo filozofia interpretacji. Hermeneutyka prawnicza oznacza, że w myśl tej koncepcji filozoficzno prawnej prawem jest to co rozumiemy jako prawo.
Powiedzenie Kaufmanna
Tekst prawny może czasem dosyć luźno się mieć do treści prawnych, np. matka ma prawo do urlopu wychowawczego.
Na kształt ustroju (i administracji i ustroju społecznego, gospodarczego czyli ekonomii) ma wpływ prawo, a prawo wyrasta z pewnej podbudowy doktrynalnej, z pewnych koncepcji ideologicznych, etycznych, politycznych.
Koncepcja praw natury powstała w laickiej wersji w okresie około oświeceniowym.
Do okresu około oświeceniowego prawo, filozofia, moralność, religia były w pewnym sensie ze sobą splątane. Nurty oświeceniowe jak tomizm (od św. Tomasz) są na to dowodem.
W tym okresie, kiedy powstawały laickie koncepcje praw natury (od XVII w. wzwyż), religia oddzieliła się od filozofii, od filozofii prawa, filozofii moralności, od filozofii jako takiej. Było to bardzo ważne, gdyż z tego wiele rzeczy wynika. Przede wszystkim:
? racjonalizm
? antropocentryzm
Nauki społeczne, filozofia społeczna zaczęły się skupiać na podejściu naukowym, oddzielonym od jakiejkolwiek metafizyki, oddzielonym od religii, zaczęły się skupiać na człowieku, na istocie człowieczeństwa jako na źródle pewnych zjawisk społecznych.
Liberalizm był jedną z pochodnych racjonalistycznego i antropocentrycznego myślenia:
1. liberalizm nie jest pojęciem jednolitym
2. nieco się zmienia
Pod pojęciem liberalizmu mieszczą się 3 rzeczy:
1. koncepcja czyli myśl polityczno-prawna
2. światopogląd
3. pewna struktura ustrojowa
Światopogląd jest rozumiany w sensie ?jestem liberałem?. Charakteryzuje to daną osobę.
Struktura ustrojowa ? mówimy państwa liberalne, ustroje liberalne. Sugeruje to pewne rozwiązania społeczne, polityczne i gospodarcze.
Liberalizm zmienia się wraz z rzeczywistością polityczną i społeczną, np. jak moda, muzyka, jak wszystkie inne zjawiska kulturowe także myśl polityczno-prawna ewoluuje.
Z biegiem historii zmieniał sie pogląd liberalny, dlatego przedstawiciele liberalizmu, którzy byli jego założycielami, prekursorami mówili zupełnie co innego niż liberałowie współcześni.
Niemożliwe jest by ktoś z XIX w. miał te same poglądy jak ktoś z XXI w.
Wielu, obok poglądów liberalnych, potrafiło prezentować niewspółczesne poglądy na inne tematy, np. Monteskiusz. Przeszedł do historii jako ktoś, kto sformułował, zwerbalizował zasadę trójpodziału władzy. Monteskiusz w swoich pismach pisał o kwestii zróżnicowania ludzi, m.in. według koloru skóry. Pisał np., że nie jest możliwe, aby ludzie o czarnym kolorze skóry mieli takie same prawa jak ludzie o jasnym kolorze skóry, gdyż nie jest to możliwe aby natura umieściła ?dobrą duszę w czarnym ciele?.
Liberalizm:
1. początkujący
2. klasyczny
3. współczesny
Prekursorzy liberalizmu początkującego:
1. Tomasz Hobes (liberałem nie był)
2. John Locke
Hobes i Locke sformułowali pojęcie ?stan naturalny?. Były to skrajnie różne idee. Chodziło o to, że człowiek w swej pierwotnej wersji (zamierzchłej historii) rodził się bez państwa, bez społeczeństwa, rodził się jako człowiek.
Zdaniem Locke-a natura ludzka jest dobra. Jest ułomna, bo człowiek czasem jest małostkowy, czasem błądzi, ale generalnie nie jest zła.
Zdaniem Hobes-a człowiek jest z natury marny: chciwy, mściwy, niedobry. Jego zdaniem stan naturalny to jest taka norma wszystkich ze wszystkimi.
Hobes i Locke wprowadzili pojęcie umowy społecznej. Pojawia się tutaj kontraktualizm (od słowa kontrakt ? umowa). Chodzi o to, że władza (jak wierzono przez całe średniowiecze) nie jest czymś przyrodzonym, nie jest czymś co się należy (jak np. jakiemuś plemieniu czy dynastii). Starożytni lubili swoich władców wywodzić od bogów, w średniowieczu z kolei twierdzono że ktoś dostaje władze, natomiast w okresie okołooświeceniowym pojawiła się teoria nauk społecznych, czyli że jest umowa pomiędzy ludem a grupą ludzi lub osobą, która będzie władzę sprawować i jest to taki wypracowany konsensus.
Istotne jest to, skąd się ten konsensus bierze.
Według Locke-a, który uważał, że ludzi źli nie są, umowa społeczna miała mieć charakter logistyczny a tzn. umawiamy się, że w społeczeństwie jest pewien podział po to, żeby było łatwiej funkcjonować, żeby podzielić pracę, żeby dystrybuować pewną pomoc, żeby w jakiś sposób to zorganizować. Po to jest umowa społeczna, że ludzie, którzy z natury nie są źli organizują się, żeby było im lepiej.
Zdaniem Hobes-a umowa społeczna ma zupełnie inne podstawy, ponieważ człowiek ma podłą naturę i umowa społeczna jest po to, żeby ludzie się nie wyzabijali, żeby powstrzymać ludzi od czynienia zła. Według Hobes-a jest to umowa jednostronna, tzn. społeczeństwo zdaje sobie sprawę, że bez władzy ciężko będzie się żyło i tą władzę musi zaakceptować, ale władza ta nie ma większych obowiązków wobec społeczeństwa, czyli powinna trzymać porządek, ład, ale nie musi społecznie odpowiadać z tego co robi.
Wynika z tego, że koncepcja Hobes-s była:
1. konserwatywna
2. autorytarna
Według Locke-a umowa społeczna to umowa dwustronna. Jedna i druga strona ma prawa i obowiązki. Jest to podejście bardziej demokratyczne. Na tym podejściu budowano liberalne podejście do społeczeństwa i pewne demokratyczne podejście do państwa.
J. Rousseau wydał książkę, która przeszła do historii jako umowa społeczna (ale tak naprawdę twórców było dwóch: Locke i Hobes).
Nazwa liberalizm pochodzi od łacińskiego terminu libertas, liberalis czyli wolność lub człowiek wolny, wyzwolony.
Pod względem politycznym możemy mówić o dwóch aspektach:
1. międzynarodowym ? tutaj liberałowie zarysowali zasadę prawa narodów do samostanowienia
2. wewnętrznym ? w tym aspekcie liberalizm ma więcej to powiedzenia niż w aspekcie międzynarodowym:
- kontraktualizm ? władza pochodzi od ludu, suwerenem (nośnikiem władzy) jest naród ? w tym ujęciu władza ma postać wtórną, czyli władza została powierzona, w związku z czym może też zostać odebrana lub zmieniona
- powoli zaczęła się w liberalizmie rodzić i przewijać idea społeczeństwa obywatelskiego, otwartego ? koncepcja społeczeństwa obywatelskiego opiera się na tym, że poszczególne jednostki mają podwójną świadomość, czyli teorię swoich potrzeb (dana osoba, np. ja mam swoje prawa i obowiązki z jednej strony i mam świadomość potrzeb wspólnoty z drugiej strony). Sprawia to, że taka postawa sprzyja wyważeniu pewnych praw i obowiązków jednostkowych i praw i obowiązków grupowych. Przykładami społeczeństw, które można było nazwać obywatelskimi były Anglia i Holandia. Było tam społeczeństwo mieszczańskie, które brało swoje sprawy w swoje ręce (głównie sprawy gospodarcze).
- trójpodział władzy ? Karol Monteskiusz (Charles de Montesquieu), Alexis de Tocqueville
Karol Monteskiusz opisywał pewne idee abstrakcyjne
Alexis de Tocqueville ? w demokracji w Ameryce opisywał wcielenie tych
idei w życie, zafascynowany konstytucją amerykańską.
Trójpodział władzy zwany jest często Chec ? and ? BALANCE - system ? wiąże się to z pojęciem państwa prawa, praworządności.
- prawa i wolności człowieka i obywatela ? jest to coś, co wywodzi się w bezpośredni sposób z laickiej koncepcji praw natury (prawo naturalne ? istnieje pewna grupa uprawnień przyrodzonych, należnych) ? skąd one pochodzą? ? koncepcja twierdzi, że ich źródłem jest Bóg. Laicka koncepcja (konkurencyjna koncepcja) mówi, że ludzie mają pewne prawa bo są ludźmi, niezależnie od tego czy wierzą w Boga i czy w ogóle Bóg istnieje. Z koncepcji laickiej wywodzi się coś, co dzisiaj byśmy nazwali jako prawa człowieka. Wywodzi się to z nurtu liberalnego z jednego powodu -dla liberałów rząd idealny był tzw. rządem minimum (koncepcja rządu minimum) ? państwo ma rządzić tam, gdzie jest absolutnie niezbędne, a cała pozostała sfera życia społecznego ma być wolna. Tak powstało pojęcie wolności.
Jako pierwsze prawa człowieka pojawiły się wolności. Prawa i wolności ? to sugeruje, że nie jest to to samo. Wolność słowa polega na tym, że mamy prawo wypowiadać się. Państwo natomiast ma nie ingerować przez prawo. Tak długo dopóki realizacja, swobody, wypowiedzi nie są szkodliwe (nikomu nie szkodzą), tak długo państwo ma to tolerować. Wolność to takie uprawnienie, które polega na bezczynności państwa. Prawo różni się od moralności tym, że zupełnie inną rolę ma państwo, np. prawo do nauki, prawo do sądu czy prawo do opieki społecznej ? mamy tutaj konkretne uprawnienia, których bez państwa nie da się zrealizować, a żeby je zrealizować musi być jakiś system sądownictwa, system edukacyjny, jakiś system ochrony zdrowia. Przy prawie państwo ma rolę aktywną, coś musi obywatelom zapewnić.
Pierwsze tzw. prawa człowieka to były wolności. Mówiono o rozmaitych wolnościach o charakterze polityki, o wolności osobistej, o wolności zgromadzeń, wolności słowa. Pierwsze prawa człowieka faktycznie spisane zostały w interpelacji francuskiej, w deklaracji z 1766r., później w Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Były to pierwsze źródła i mają one charakter wolnościowy.
Aspekty ekonomiczno - socjologiczne w liberalizmie:
1. Liberalizm wyszedł od postulatu ostatecznego zniesienia stanów społecznych (15.25). O tym mówił Rousseau że ludzie są równi. Jest to stan naturalny, który wszystkich nas łączy. Na tym oparła się także rewolucja francuska -zniesiono feudalizm, a zatem wszyscy ludzie mają równe szanse, ale nie możliwości. Dopiero później, w myśli socjalistycznej, pojawi się termin taki jak równość faktycznych możliwości, a nie teoretycznych szans.
2. Liberalizm bardzo silnie oparł się na zasadzie świętości własności prywatnej. To że ludzie są wolni, równi z natury i to że ludzie mają prawo do własności sprawiało, że liberalizm został postrzegany jako doktryna przede wszystkim pomyślna.
Smith stwierdził, że człowiek to jest homo oeconomicus (łac. człowiek gospodarujący), czyli człowiek jest jednostką, istotą rozwijającą się gospodarczo (przez to, że każdy jest wolny i ma równe szanse, to niech każdy rozwija się jak chce i jak potrafi, a państwo powinno się od tego powstrzymywać).
Nie sterujemy gospodarką. Gospodarka jest sterowana przez niewidzialne kręgi. Rynek sam się rządzi, ludzi sami się regulują (zawsze będzie ktoś, kto będzie miał więcej i ktoś, kto będzie miał mniej). Z wolnego rynku rodzi się również koncepcja wolnej konkurencji ? w ramach wolnego rynku (przynajmniej częściowo) każdy ma równe szanse.
Liberalizm:
- łac. libertas, liberalis
Prekursorzy i przedstawiciele (koncentrowali się bardziej na polityce lub bardziej na gospodarce):
- Hugo Grocjusz (Huig de Groot) ? oddzielił bardzo wyraźnie nauki o państwie i prawie od nauki o moralności, religii ? mówił o zasadzie samostanowienia narodu
- Benedykt (Baruch) Spinoza ? mówił o równym stanie wszystkich ludzi
- John Locke ? ludzie nie są źli
- Adam Smith
- Jeremy Bentham
- John Stuart Mill ? kładł nacisk na utylitaryzm ? utylitaryzm polega na tym, że dobre jest to, co jest ogólnie najlepsze dla największej liczby ludzi, czyli mamy tak działać żeby nikt nam nie przeszkadzał i żeby nie krzywdzić interesów innych ? jest to istota podejścia liberalnego
- Karol Monteskiusz (Charles de Montesquieu)
- Voltaire (Wolter), właśc. Franois-Marie Arouet (Valtarie jest artystycznym pseudonimem) ? koncentrował się głównie na liberalizmie obyczajowo-politycznym ? zasłynął taką tezą: ?nienawidzę tego co mówisz, ale gotów jestem zrobić wszystko żebyś mógł dalej o tym mówić otwarcie? ? jest to istota tolerancji, istota wolności drugiej osoby.
- Jean-Jacques Rousseau (czyt. żan żak ruso)
- Alexis de Tocqueville
- Wilhelm von Humboldt
- Thomas Paine
- Thomas Jefferson
Wszystkie te koncepcje działają na zasadzie, że mamy jakąś rzeczywistość społeczną, która wpływa na to, że powstaje jakaś koncepcja, która tą rzeczywistość krytykuje i opisuje jak mogłoby być lepiej i jej realizacja wpływa na rzeczywistość.
Prawo, moralność, religia, stawały się stopniowo autonomiczne.
Liberalizm kojarzy się z wolnością. Z jednej strony wolność to jest coś co przyciąga, z drugiej strony wolność wiąże się z odpowiedzialnością i często z pewnymi nierównościami.
Wpływ liberalizmu na przemiany społeczne:
1. rewolucja w Wielkiej Brytanii ? w Wielkiej Brytanii nigdy nie było absolutyzmu
2. efektem podejścia liberalnego był parlamentaryzm francuski (wielka rewolucja francuska)
3. powstanie i funkcjonowanie Konstytucji Stanów Zjednoczonych (m.in. Thomas Jefferson był twórcą konstytucji amerykańskiej ? funkcjonuje do dzisiaj)
4. tzw. wiosna ludów ? stanowiła pewne dochodzenie do realizacji samostanowienia, zmieniła geografię Europy w sposób istotny
5. wiek XIX ? fala konstytucjonalizmu w Europie ? wcześniej tego nie było ? konstytucje (mniej lub bardziej) uwzględniały zasady liberalizmu ? w tych konstytucjach pojawiła się także tzw. pierwsza generacja praw człowieka (podstawowe wolności)
6. zalążek tej koncepcji praw człowieka jest dosyć silnie zaznaczona w organizacjach pozarządowych o charakterze państwowym, europejskim, międzynarodowym
7. obecne partie liberalne są efektem tych myśli
Krytyka liberalizmu
Kontynuacje współczesne:
- Friedrich von Hayek teoretycy ekonomii
- Milton Friedman
- Isaiah Berlin
- John Rawls zajmują się filozofią społeczną, filozofią prawa, miejscem
- Robert Nozick jednostki w społeczeństwie i prawie
Zarzuty wobec liberalizmu (krytyka ta jest do dziś aktualna):
1. mit o równości w połączeniu z wolnością prowadzi to tzw. krąg liberalizmu społecznego (darwinizm społeczny) ? ktoś kto ma więcej, ma swoją wolność, jest silniejszy to on się realizuje i tym sposobem podporządkowuje sobie innych
2. liberalizm, wbrew temu, że mówi o wolności, równości wszystkich ludzi, jest koncepcją bardzo elitarną, czyli dla tych co mają (jeżeli jesteśmy niezależni materialnie, to możemy się rozwijać, a osoby, które nie mają, nie posiadają, z natury rzeczy nie są wolne)
3. zarzucano liberalizmowi nihilizm i amoralność ? libertynizm (w koncepcji liberalnej wolność i minimalne ograniczenie miało skupiać się na różnych sferach życia: ekonomii, polityki, a także w kwestii obyczajowej ? z liberalizmu wyszedł libertynizm, który polega na podejściu bardzo relatywistycznym, względnym czyli robimy co chcemy bo jesteśmy wolni, jesteśmy równi)
4. liberalizmowi często zarzuca się bezbożność
5. brak ochrony najsłabszych ? wszyscy są równi, ale są równiejsi
6. nierozwiązywalnie problemów społecznych
7. nie daje zasady sprawiedliwości społecznej ? koncepcja minimum powoduje, że pewne rzeczy same się regulują, m.in. w opozycji do liberalizmu powstał termin sprawiedliwości społecznej
8. doprowadzenie do atomizacji społecznej ? chodzi o to, że w dzisiejszym świecie społeczeństwa coraz mniej przypominają wspólnoty a coraz bardziej zbiory różnych atomów (każdy sam sobie)
Na liberalizm odpowiedzią był socjalizm.
Na liberalnym podejściu opiera się w dużej mierze ustrój kapitalistyczny.
Mówi się no nurtach konserwatywno-liberalnych ? przymiotnik konserwatywny dotyczy kwestii związanych z obyczajowością i z utrzymaniem status quo politycznego, a przymiotnik liberalny dotyczy gospodarki, np. partia republikańska w USA.
Są też partie socjalliberalne ? przymiotnik socjalny dotyczy najczęściej kwestii ekonomicznych, a przymiotnik liberalny dotyczy zwykle kwestii obyczajowych (prawa człowieka, prawa mniejszości ? kwestie związane z wolnością).
Liberalizm współczesny ma bardzo wiele odsłon ? jest partia republikańska w USA, Platforma Obywatelska w Polsce (chociaż się nie przyznaje do tego).
Alternatywy do liberalizmu:
1. socjalizm
2. alternatywa welfare state czyli państwa dobrobytu
3. solidaryzm społeczny
4. katolicka nauka społeczna
(alternatyw jest więcej)
Solidaryzm jest koncepcją bardziej socjologiczną. Solidaryzm skupia się na społeczeństwie.
Emil Durkheim
Leon Duguit
Solidaryzm opiera się na maksymie, którą sformułował Cyceron: Ubi Sociates ibi in, a mianowicie: gdzie społeczeństwo, tam prawo ? chodzi o to, że prawo nie jest rezultatem działalności władzy ? w tym ujęciu prawo jest pochodną społeczeństwa, że ludzi żyją w grupach i że jest to zupełnie naturalne zjawisko.
Liberalizm postrzegał człowieka jako homo oeconomicus (łac. człowiek gospodarujący), a solidaryzm patrzy na człowieka jako część społeczeństwa (homo socialis ? istota społeczna).
Człowiek z natury rzeczy żyje w grupie (więzi rodzinne, pracownicze itp.).
Solidarność można podzielić na aspekt:
1. mechaniczny ? solidarność mechaniczna polega na tym, że ludzie mają różne potrzeby ? jeden coś wytwarza drugi coś kupuje, jeden coś produkuje drugi coś konsumuje (jest to pewna współpraca mechaniczna czyli nieświadoma)
2. organiczny ? solidarność organiczna polega na świadomej organizacji i podziale pewnych dóbr społecznych (np. organizacja pracy, podział podatku, emerytur, opieki społecznej itp.)
Liberalizm kładł akcent na jednostkę, na wolną jednostkę, a solidaryzm kładzie akcent na grupę, zbiorowość. Chronimy przede wszystkim interes zbiorowości. Należy dbać o siebie z poszanowaniem innych.
Skoro kategorią nadrzędną jest grupa, zbiorowość, społeczeństwo to prawo nie jest kategorią jednostkową, a kategorią społeczną, czyli prawo nie ma się skupiać na prawach i obowiązkach jednostki tylko całości.
Na gruncie koncepcji liberalnej mówi się o prawach człowieka.
Prawa podmiotowe to jest zespół uprawnień przysługujący danej jednostce. Prawem podmiotowym są np. prawa kobiety, własność, prawa wyborcze, wszystko to co przysługuje jednostce.
Solidaryzm mówi inaczej. Nie ma żadnych praw podmiotowych. Są pewne regulacje, które są dla całej społeczności i efektem ubocznym tych regulacji jest to, że każdy ma jakieś prawa, ale celem jest całość.
Prawo jest też po to, żeby pewne zachowania regulować. Jeżeli nie każdy czuje się solidarnym, to prawo układa się po to, żeby tą solidarną postawę wymusić, ponieważ inaczej możemy skończyć w wojnie ?wszyscy ze wszystkimi?. Współpraca jest nieunikniona i dlatego prawo powinno tak organizować państwo, społeczeństwo i poszczególne gałęzie prawa, żeby ta współpraca była efektywna. Solidaryści przekonują, że im dalej cywilizacyjnie i kulturowo się rozwijamy (jesteśmy na wyższym poziomie) to ta współpraca odgrywa coraz wyższą rolę.
Podejście solidarystyczne wymaga bardzo wysokiej kultury i w związku z tym wywodzą pewną normę podstawową. Pojęcie normy podstawowej wprowadził Hans Kelsen, który mówił, że prawo to jest piramidka systemu norm wzajemnie powiązanych, jedne drugim podlegają, ale mają rolę nadrzędną, podstawową i wszystkie inne normy są tak naprawdę realizacją tej jednej jedynej normy podstawowej, jej doprecyzowaniem, jej uzupełnieniem. Tak będzie z innymi normami, np. religijnymi.
Liberalizm wkładał w miejsce normy podstawowej wolność jednostki w granicach prawa i wolności drugiej jednostki.
Solidaryści mówią, że taką normą podstawową jest ?postępuj solidarnie?, postępuj tak, żebyś miał na oku taki dalszy interes. W związku z tym, solidaryści krytykowali zarówno pozytywizm prawniczy jak i koncepcje praw natury.
W pozytywizmie prawniczym nie podobało sie to, że prawo jest powiązane z państwem, podczas gdy oni wiązali je ze społeczeństwem i nie podobało im się to, że prawo jest oddzielone od innych norm społecznych. Solidaryści mówili, że prawo musi być pochodną innych norm społecznych, prawo musi być tak formułowane, żeby ta relacja była jak najczęściej zbieżna, bo wówczas jest przestrzegane.
W prawach natury solidaryści negowali indywidualizm.
Solidaryzm społeczny jest nurtem niszowym:
1. pojawia się w programach politycznych do dzisiaj
2. ma wpływ na katolicką naukę społeczną
Katolicka nauka społeczna często nazywa się doktryna kościoła, społeczna nauka kościoła (ma kilka alternatywnych nazw), niemniej związane z kościołem rzymskokatolickim.
W okresie około oświeceniowym, od którego zaczął się liberalizm, w ogóle kościół jako instytucja, ale także koncepcja na społeczeństwo (człowieka i na państwo) został postawiony po dużym znakiem zapytania. W okresie około oświeceniowym powstało wiele zjawisk, które mocno zaniepokoiły kościół i na które trzeba było zareagować:
1. mamy oddzielenie religii od filozofii, a zatem zaczęto na prawo, na moralność, na społeczeństwo, na władzę i na wiele innych zjawisk patrzeć przez pryzmat religii.
2. nawet Bóg nie jest nam potrzebny do obrony swoich praw (jest to obniżenie pozycji kościoła)
3. nurty antropocentryczne, racjonalistyczne na których są teraz budowane koncepcje ? nie jest potrzebny kościół
4. feudalizm
5. pojawienie się socjalizmu ? nie tylko liberalizm się pojawił, ale nawet są alternatywy wobec tego liberalizmu to trzeba zabrać głos
Wszystkie procesy, jakiekolwiek związane z kościołem trwały zawsze bardzo powoli. Dopiero pod koniec XIX w. coś się ruszyło. Pojawia się tutaj nazwisko LEON XIII ? był to duży przełom w kościele ? wprowadził politykę, która została nazwana ogólnie AGGIORNAMENTO czyli uwspółcześnienie. Za Leona XIII ogłoszono, że kościół musi się zespolić do współczesności. W 1981 r. Pojawiła się encyklika Leona XIII ?Rerum navarum? czyli rzeczy nowe. Jest tam wyłożony program, który z pewnymi zmianami charakteryzuje to do dziś. Jest to program, który jest odpowiedzią filozoficzną zarówno na liberalizm jak i na socjalizm:
1. powrót do pojęć tomistycznych (tomizm, religijna koncepcja praw natury)
2. personalizm katolicki ? próba spojrzenia na prawa człowieka, pogodzenia się z aktami prawnymi ale zaproponowania innej genezy (innych korzeni) ? człowiek jest osobą (stąd nazwa personalizm) stworzonym jednakowo przez Boga (człowiek jest obranym, bożym, na obraz i podobieństwo) i dlatego ma prawa, nie dlatego, że jest człowiekiem, tylko dlatego że jest bożo obranym, tą osobą na obraz i podobieństwo.
W przeciwieństwie do nurtu liberalnego, katolicka nauka społeczna podkreśla, że
prawa człowieka to nie tylko ciało, ale i dusza, dlatego ten katalog praw i wolności
częściowo się pokrywa, np. co do kwestii swobody wypowiedzi, czy zakazu tortur, czy prawa do sądu, ale częściowo jest dyskusja, dyskusja nie zamknięta, np. kwestie samostanowienia, np. przerywanie ciąży ? laicka koncepcja mówi, że jest to sprawa tej osoby, która jest najbardziej zainteresowana, katolicka koncepcja mówi że nie, bo jest to dar życia.
Personalizm miał być odpowiedzią na laicyzację myśli społecznej przez liberalizm ? jest coś takiego jak prawa przyrodzone, jak prawa człowieka, ale one nie wywodzą się z godności ludzkie z kultury człowieczeństwa ale z faktu, że człowiek jest bożym produktem
3. humanizm, ale nie antropocentryzm ? katolicka nauka społeczna twierdzi, że liberalizm sprawia, że ten taki indywidualizm powoduje, że często traktujemy inne osoby jako środki do celu, a nie jak cel, np. pracownicy, służący, natomiast humanizm pokazuje, że celem ma być zawsze człowiek, nigdy środkiem, nie ma być traktowany przedmiotowo tylko podmiotowo.
Teoria walki klas jest zupełnie chybiona, ponieważ:
- opiera się na ateistycznym, materialistycznym podejściu
- propaguje przemoc
Zamiast walki klas zaproponowano podejście solidarystyczne. Jeżeli solidaryzm
opiera się na kwestiach religijnych to nazywa się solidaryzmem chrześcijańskim
Kościół w kwestiach gospodarczo-społecznych proponuje akceptację status quo hierarchii społecznej ? biedni mają w cierpliwości znosić swój los, a bogaci brać ich w opiekę
Do kwestii społeczno-gospodarczych doszły inne, które można scharakteryzować jako:
1. teologia pokoju ? chodzi o opracowywanie pokojowych mechanizmów stosunków między państwami
2. kościół poprał interwencjonizm państwowy ? oparty na pomocy rodzinie, pomocy w kwestiach związanych z macierzyństwem i sprawiedliwym rozdziale dóbr
W sferze religijnej wiele się zmieniło, ponieważ teraz będzie występował bardzo silny katolicki proces, a mianowicie nurt ekumeniczny ? tolerancja a zarazem inkluzja innych religii ? dostrzeganie wspólnych punktów.
Wciąż silna jest alternatywna koncepcja praw człowieka.
W kwestiach politycznych popierana jest demokracja, która zapewnia sprawiedliwość społeczną, ale nie jest to jedyna forma, którą kościół dopuszcza. Katolicka nauka społeczna spotkała się z krytyką, zwykle ze strony partii socjalizującej, ale także liberalnej. Liberałowie zarzucali, że myślenie o wspólnocie gubi jednostkę. W kwestiach ekonomicznych, socjalizujących zarzuca się tym teoriom naiwność.
14.12.2008r.
łac. societas, sociare (societas - społeczeństwo, sociare - łączyć się)
Socjalizm, podobnie jak solidaryzm społeczny (są to dwa różne nurty - jeden oparty na katolickiej wizji świata, drugi laicki), wychodzą z podobnego założenia , a mianowicie, że człowiek jest istotą społeczną. Jest to tzw. homo socialis czyli istota społeczna.
W socjalizmie, tak samo jak w liberalizmie, są 3 rozumienia pojęcia:
1. jest to postawa społeczna (czyli światopogląd)
2. socjalizm jako doktryna polityczno-prawno-ekonomiczna, czyli socjalizm może być także rozumiany jako koncepcja, urządzenie ustroju politycznego, prawnego, gospodarczego
3. struktura ustrojowa - występuje wtedy, gdy mamy do czynienia z próbą wcielania tego pomysłu w życie
Socjalizm przede wszystkim postrzegał społeczeństwo, jednostkę przez prymat społeczeństwa a nie odwrotnie.
Ideologia socjalizmu wyrosła z zanegowania postawy indywidualistycznej (czyli antropocentryzmu). Socjalizm wychodzi z założenia, że społecznością jest wspólnota czyli societas, a jednostki są w pierwszej kolejności cząstkami owej społeczności. Podstawową kategorię stanowi społeczeństwo.
Należy zwrócić uwagę, że mówi się tutaj w kategoriach społeczeństwa a nie państwa, bowiem są to dwa oddzielne pojęcia. Społeczeństwo oznacza nieformalnie sformalizowaną grupę, która na jakimś terytorium zamieszkuje i wchodzi ze sobą w rozmaite interakcje, państwo natomiast jest to organizacja o zgrupowaniu państwowym. Socjalizm kładł nacisk przede wszystkim na społeczeństwo.
Pregeneza socjalizmu.
Są śmiałkowie, którzy wywodzą chrześcijaństwo z czasów starożytnych i z przełomu okresu antyku i nowożytności. Niektórzy dopatrują się początku takiego myślenia ideologiczno-socjalistycznego w państwie Platona. Platon napisał dzieło p.t. ?państwo?, gdzie miał wiele koncepcji jak to państwo urządzić, m.in. Platon chciał żeby pewne kwestie były wspólne, żeby była kolektywnie zarządzana własność państwowa, żeby dzieci były wychowywane przez odpowiednie podmioty, co stanowiło w pewnym sensie dalekie odbicie różnych koncepcji socjalistycznych.
Jeszcze więksi śmiałkowie wywodzą socjalizm z chrześcijaństwa, kiedy własność nie była tym co ludzi różnicowało. Połączenie katolicyzmu odwołującego się do wczesnych korzeni chrześcijańskich jest socjalistycznym podejściem do nie różnicowania ludzi, jeśli chodzi o własność.
Bliższy naszym czasom jest Tomasz Morus, który napisał esej filozoficzny p.t. ?utopia?. Opisywał tam społeczeństwo, które mieszka razem z dziećmi i innymi rzeczami. Jest to kolejny nowożytny trop do genezy socjalizmu, który jako ideologia powstał w XVIII i przede wszystkim XIX wieku. Była to ideologia, która miała być konkurencyjna, alternatywna., nie godząca się na liberalizm, ponieważ socjaliści zarzucali liberałom darwinizm społeczny (kto silniejszy ten wygrywa), a na takiej opcji, zdaniem socjalistów społeczeństwo opierać się nie może, ponieważ jest to nieludzkie.
Socjalizm nie był reakcją na inne myśli, tylko był reakcją na fakty, czyli na to, że przez wiele stuleci był bardzo nierówny podział wynikający z feudalizmu, nierówny jeśli chodzi o własność, o status prawny. Ów feudalizm został zastąpiony kapitalizmem. Na to wszystko reakcją był socjalizm.
Tym samym czynnikiem, który przyczynił się również do rozwoju liberalizmu, była rewolucja przemysłowa, która sprawiła, że społeczeństwa rolniczo-feudalne zamieniły się w społeczeństwa przemysłowe.
Socjalizm zakorzenił się również w Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Jako pierwszy pojawił się nurt, który nazywał się liberalizmem utopijnym.
Liberalizm utopijny
Druga połowa XVIII wieku i pierwsza połowa XIX wieku.
2. odwołanie się do dobrej woli społeczeństwa i poszczególnych jednostek oraz oparcie na założeniu ewolucyjnego charakteru przebudowy świata poprzez zastąpienie układu ?pracodawca ? robotnik? dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi
3. odrzucanie idei rewolucji
Koncepcja, iż nadmierne zróżnicowanie pod względem własności nie jest dobre, nie jest sprawiedliwe, została w przypadku socjalizmu utopijnego połączona z odwołaniem się do dobrej woli społeczeństwa jako całości i dobrej woli jednostek. Dobra wola miała dotyczyć dobrowolnych (ewolucyjnych) zmian. Socjaliści utopijni zakładali, że na pewnym rozwoju cywilizacji, kultury, prawa ludzie zajmą nową umowę społeczną, nowy konsensus dotyczący pewnych kwestii. Chodzi o kwestie podziału własności społeczeństwa, wtedy uda się przebudować ustrój społeczny, zaczynając od gospodarki i nie będzie wówczas układów ?pracodawca ? robotnik?, tylko zostaną zrzeszenia, gdzie ludzie będą wspólnie wypracowywać zyski i wspólnie je dzielić.
Podsumowanie:
Socjalizm zakłada, że nadmierne zróżnicowanie własności nie jest dobre. Socjaliści zakładali ścisły związek posiadania z pracą (tyle ile wypracujesz, tyle możesz mieć), negują natomiast np. odziedziczenie majątku na który ktoś pracuje za nas. Zdaniem socjalistów taki model świata to jest model odziedziczony z utopii i który był zły
1. Nadmierne nierówności własnościowe powodowały powstawanie negatywnych zjawisk społecznych ? podstawowe założenie
2. Drugim ważnym założeniem było odwołanie się do dobrej woli, czyli zależało na wszelkiej pokojowości, dobrowolności, konsensusu społecznego
3. Trzecim podstawowym założeniem socjalizmu utopijnego jest założenie ewolucyjnego charakteru zmian.
4. Wizja socjalizmu utopijnego opierała się na tym, żeby stworzyć małe społeczności, które by sobie na siebie pracowały, które byłyby w pewnym sensie samowystarczalne
Socjalizm utopijny odrzucał pewne pomysły ewolucyjne.
Prekursorzy i przedstawiciele:
1. Tomasz Morus ? dziś utopia kojarzy się jako nierealne do zrealizowania marzenie, natomiast utopia w książce Morusa była wyspą, której nie ma, on opisał społeczność na tej wyspie, która nie istnieje i była to społeczność urządzona na bazie socjalizmu utopijnego, chociaż słowo socjalizm jeszcze się tam nie pojawiło, ta utopia była wyspą ułożoną w ten sposób, że całe społeczeństwo było podzielone na grupy, podział obowiązków był mniej więcej równy i mniej więcej był równy podział zysków. Stąd nazwa utopia i nazwa socjalizm utopijny, chociaż sam Morus tego słowa socjalizm nie używał i nie jest autorem tego sformułowania. . Morus jest to wersja spolszczona.
2. Robert Owen - anglik
3. H. de Saint-Simon ? Francus ? najbardziej zapadł w historię myśli ustrojowej, był zamożnym arystokratą
4. P. Leroux
5. Ch. Fourier
6. P. Proudhon ? uważany za ojca anarchizmu, jako pierwszy proponowany przez siebie system nazwał anarchią, wymyślił prawdę, która jest kontrowersyjna, a mianowicie, że wszelka własność jest formą kradzieży. Każdy, kto ma coś więcej niż inni, ma to dzięki kradzieży.
7. F. Lasalle ? bardziej współczesny przedstawiciel socjalizmu, takiego socjalizmu ewolucyjnego, czyli spokojnego, opartego na umowie społecznej, na edukowaniu społeczeństwa.
Socjalizm utopijny a spór o naturę ludzką między Rockiem a Hobes-em: czy natura ludzka jest z założenia, choć ułomna, ale jednak dobra, czy raczej jest to siedlisko rozmaitych podłości. Socjaliści utopijni wyszli z bardzo kontrowersyjnego i ryzykownego założenia, że z jednej strony natura ludzka nie jest zła, a z drugiej strony da się ją jeszcze rozwinąć i zmienić. Dlatego właśnie socjalizm utopijny został tak nazwany: ?utopijny?, że można metodą perswazji, argumentacji, wykazywania interesów całej grupy zmienić naturę ludzką. Wytłumaczyć ludziom, że dla wszystkich będzie lepiej jak nie będzie nierówności, bo wtedy nikt nie straci.
Socjalizm naukowy:
aspirowanie do wypracowania mechanizmów wcielenia w życie idei socjalistycznych
krytyka naiwności założeń ?socjalizmu utopijnego?
dopuszczenie metod rewolucyjnych
twórcy: K. Marks, F. Engels
Socjalizm naukowy był nieco późniejszy niż utopijny wyszedł z założenia, że podążając za koncepcją utopijną, nie zbuduje się żadnego trwałego ustroju społecznego. Zrzucił nurtom utopijnym naiwność, utopijność, nierealność a sprawa dotyczy zupełnie czegoś innego, a mianowicie wypracowywania pewnych mechanizmów, wcielania w życie idei socjalistycznych. Socjalizm naukowy zaczął tworzyć teoretyczno-prawne podstawy do budowy nowego społeczeństwa, innego państwa. Owe mechanizmy miały mieć charakter gospodarczy (gospodarka zaplanowana, własność przede wszystkim państwowa), miały mieć charakter prawny (odpowiednie regulacje, które zakazywały, nakazywały, zezwalały i wytyczały ten sam nurt dla gospodarki) miły mieć charakter polityczny (odpowiednia rola partii) i społeczny. Przede wszystkim dopuszczono metody rewolucyjne.
Podsumowanie:
Różnice pomiędzy socjalizmem naukowym a utopijnym:
Socjalizm naukowy zakładał, że natura ludzka jest zła i jeżeli nie włączy się jej w odpowiednie mechanizmy gospodarcze, polityczne, prawne i społeczne, to żadnego socjalizmu nie da się zbudować. Rodzi się tutaj pytanie: jak koncepcja, która nie bardzo lubi ludzi, uważa je za istoty z natury mocno ułomne, może dążyć do tego, żeby budować lepszy ustrój. Socjalizm naukowy zakładał, że natura ludzka jest na tyle ułomna, że bez kontroli ze strony ideologii i państwa socjalizmu się nie buduje, a socjalizm jest przecież lepszym założeniem.
Socjalizm naukowy przeszedł później w komunizm.
Wpływ socjalizmu na przemiany na płaszczyźnie historycznej:
1. W drugiej połowie XIX wieku mamy do czynienia z powstaniem zalążków prawodawstwa socjalnego, czyli np. kwestii ochrony dóbr społecznych słabszych, np. dzieci, kwestii ubezpieczeń, odszkodowań itp.
Prawodawstwo socjalne spowodowało powstanie drugiej generacji praw człowieka.
Obecnie prawa i wolności człowieka są standardem, są uregulowane w Konstytucjach. Z wolnością chronioną prawnie mamy do czynienia wtedy, kiedy państwo ma zachować rolę bierną, czyli nie działać, nie wkraczać w sferę wolności, np. wolność wyznania, wolność słowa, wolność zgromadzeń. Pewne aktywności obywatele mogą realizować, a państwo ma się nie wtrącać.
Prawa ? z prawem mamy do czynienia, kiedy jednostka ma jakieś roszczenie do państwa, kiedy państwo ma jakiś obowiązek działania, np. prawo do nauki, prawo do ochrony zdrowia, prawo do opieki społecznej, prawo do sądu ? to są prawa, są to sytuacje, gdzie obywatel sam sobie tego działania nie stworzy, bo musi być jakiś system sądowniczy, edukacyjny, medyczny itp.
Myśl liberalna zaowocowała w koncepcji takich praw tzw. pierwszą generacją praw człowieka, która łączy się z wolnościami osobistymi jak prawo do życia, równość wobec prawa, prawo do decydowania o kształcie ustroju politycznego, prawa o charakterze wolności.
2. na gruncie idei socjalistycznych powstał system pomocy społecznej i ubezpieczeń społecznych. Są sytuacje, kiedy jednostki z powodu macierzyństwa, młodego wieku, zaawansowanego wieku, choroby, ułomności powinny być wspierane przez państwo. Tego wcześniej nie było.
3. wprowadzono ochronę prawną niektórych grup społecznych, np. dzieci, osób starszych, matek i niepełnosprawnych
4. z socjalizmu wyrastają także obecne partie socjaldemokratyczne
5. z socjalizmu wyrosła doktryna państwa opiekuńczego
6. socjalizm stanowił podbudowę dwóch rewolucji (rewolucja z 1905 i 1917)
Na gruncie socjalizmu wyrosły:
1. komunizm
2. anarchizm (P. Proudhon, M. Bakunin)
3. socjaldemokracja
Te koncepcje docelowo są bardzo różne. Jeżeli założymy, że nie tylko wszelka własność jest zła, ale złe są struktury, które zmuszają do życia w hierarchii społecznej, zła jest idea państwa, która zmusza do życia w zorganizowanej grupie, to wejdziemy w anarchizm. Negacja wszelkiego przymusu, wszelkiego reżimu jest tak daleko idąca, że zamieni się w negacje państwa. Według anarchistów ludzie powinni żyć sobie jako wolne elektrony, przestrzegać wolności drugiego człowieka. Państwo, wszelkie organy państwowe są przymusem, który ogranicza wolność jednostki.
Jeżeli zaakceptujemy, że państwo nie jest dobre same w sobie, ale jest środkiem do tworzenia idealnego społeczeństwa, jeżeli przyjmiemy, że za pomocą państwa i prawa osiągniemy swoje założenia to będziemy mieć do czynienia z komunizmem. W komunizmie państwo jest środkiem do budowania komunizmu, nie jest dobrem samym w sobie, ma za zadanie tak kierować społeczeństwem, żeby kultywować komunizm, a później przyszłe pokolenia będą ewentualnie czerpać z tego więcej korzyści.
Natomiast kiedy połączymy postulaty socjalne z akceptacją kapitalizmu i z akceptacją demokracji, to będziemy mieć socjaldemokrację.
socjalizm a komunizm
- akceptacja ?kapitalizm z ludzką twarzą? - negacja kapitalizmu jako ustroju
socjalizm klasyczny akceptuje kapitalizm czyli komunizm uważa, że trzeba przebudować
z elementami socjalnymi, z elementami państwa w stosunki gospodarcze, własnościowe
gospodarkach, z ubezpieczeniami społecznymi i nie ma miejsca na kompromis z kapitalizmem
z pomocą społeczną ? taki kapitalizm, który właściwie (czyli własnością prywatną)
jest wszędzie w Europie i w mniejszym stopniu
w Ameryce
- jednostka integralną częścią społeczeństwa - jednostka środkiem do budowy
czyli bardziej częścią społeczeństwa niż czymś społeczeństwa komunistycznego
odrębnym ale dla kogoś niezależnym podmiotem, jednostka nie jest tyle przedmiotem co
który razem z innymi to społeczeństwo tworzy. Było to podmiotem, jest środkiem do budowy
więc patrzenie na jednostkę jako na podmiot, pomimo społeczeństwa komunistycznego, czyli nie tyle,
iż ten podmiot był elementem większej całości. nawet społeczeństwa w rozumieniu jednostek
Punktem wyjścia jest społeczeństwo (założenie o społeczeństwo samo w sobie, społeczeństwo
homosocjalizm czyli człowieku jako części ułożone według ideałów komunistycznych,
społeczeństwa) a jednostki gdzieś w tym wszystkim się gubi
- akceptacja własności i jej pomnażania, o ile - wszelka własność jest formą kradzieży
jest to rezultatem własnej pracy ?socjaliści komuniści negują większą własność, oprócz
akceptują fakt własności i pomnażania własności , własności osobistej, wszelka własność
podkreślają związek pomnażania własności z pracą, w gospodarce jest niepożądana
w związku z tym są zwolennikami wysokich podatków
dotyczących spadków, darowizn itp.
- państwo ma przede wszystkim - państwo ma za zadanie
?opiekować? się obywatelami ? państwo ma kontrolować obywateli - państwo
opiekować się społeczeństwem jako całością, a w komunistyczne, społeczeństwo komunistyczne
rezultacie wszystkimi obywatelami, czuwać żeby nie są celem samym w sobie, ginie kwestia wartości
było grup czy jednostek wykluczonych, nie radzących jednostki, państwo ma kontrolować obywateli
sobie i w takich wypadkach interweniować i wspierać w imię wyższego celu jakim jest budowa
komunizmu
- preferowany ustrój: demokracja ? stąd nazwa - preferowany ustrój: dyktatura
socjaldemokracja, czyli demokracja a więc nie będzie proletariatu ? a więc nie jednostki tylko całej
kapitalizmu, ani różnych form demokratycznych klasy, która zdaniem ideologów
komunistycznych była przez wieki najbardziej
pokrzywdzona, czyli ta klasa pracująca i
jednocześnie wysoko wynagradzana czyli
proletariat
- ewolucja i legalizm zmian ? socjaliści, ponieważ - rewolucyjność zmian ? rewolucyjne zmiany
akceptowali jako taki kapitalizm i jako taką demokrację, są akceptowane, a być może są nawet jedynym
uważali, że zmiany powinny odbywać się w drodze wyjściem z sytuacji
ewolucyjnej , czyli stopniowej i na drodze legalnej.
Legalizm oznacza działanie zgodne z prawem
i niedopuszczanie się działań naruszających prawo,
a więc wszelkie zmiany należy wprowadzać ustawami,
lobować w parlamencie projekty ustaw, zgłaszać projekty
itp.
- każdemu według pracy i potrzeb ? socjalizm - każdemu po równo ? tak podzielić
i komunizm podzieliła kwestia czegoś, co można nazwać wszystko, żeby różnice nie były widoczne,
dystrybucją społeczną dóbr. Dobrem prawnym, dobrem komunizm nie bawi się w próby pochylenia nad
społecznym mogą być rzeczy materialne i niematerialne. jednostką. Wszyscy po równo i nie będzie
Dobrem mogą być jakieś uprawnienia, dobrem może być żadnego zróżnicowania.
to, ile pomocy można od państwa uzyskać itp. Socjaliści
starali się tak rozumieć podział dóbr, żeby każdy miał
tyle, ile sam wypracuje i wedle potrzeb. Socjaliści
uważali, że tyle będziesz miał ile sobie wypracujesz, ale
jeżeli z rozmaitych przyczyn ciężko ci coś wypracować,
to trochę dostaniesz od państwa.
- wszyscy są równi ? chodzi o równość wobec - wszyscy są jednakowi ? wszyscy mają być
prawa, do którego socjaliści dorzucają jeszcze jednakowi (było tak, że nawet pod względem
postulat o równości i możliwości. Nie chodzi o to ubioru), cieszyć się tym, że nikt nie ma więcej.
żeby teoretycznie każdy miał równe szanse, tylko Krytycy określali to mianem równość żołądków.
żeby w praktyce były to porównywalne możliwości.
Stąd programy stypendialne dla ubogiej młodzieży
chcącej się uczyć itp. Jest to związane z takim
hasłem jak: równość wobec prawa, równość szans,
ale nie równość możliwości.
- prawo i państwo są środkami sprawiedliwej - prawo i państwo są środkami
organizacji społeczeństwa ? państwo i prawo tak trzeba umieć prawo, tak trzeba państwo
były postrzegane jako cele same w sobie ? tak niektóre zorganizować , żeby osiągnąć dyktaturę
nurty konserwatywne patrzą na państwo, jako na dobro proletariatu
jako takie, mogą być postrzegane jako anty dobro i mogą
być postrzegane jako środki do realizacji określonych
celów, Jeśli chodzi o liberalizm, to państwo i prawo
były środkami do tego, żeby umożliwić jednostce
rozwój w granicach bezpieczeństwa innych jednostek.
W socjalizmie państwo i prawo mają być środkami
do zapewnienia sprawiedliwej organizacji
społeczeństwa, czyli nie ingerować tam, gdzie nie
trzeba, ale tam gdzie, to już jak najbardziej ingerować.
Zarzuty wobec socjalizmu i komunizmu:
1. zarzucano nie tylko poglądom komunistycznym, ale także socjalistycznym pewne niesłuszne wyrównywanie (dlaczego każdy ma mieć równe możliwości, niech każdy ma takie możliwości jakie ma i nie je realizuje)
2. pomoc socjalna (idee socjalistyczne) prowadzą do pewnej demotywacji, ludzie nie są zmotywowani, rozleniwiają się (demotywacja do pracy poszczególnych jednostek, tym samym demotywacja do rozwoju rynku, a to z kolei prowadzi do demotywacji i mniejszego rozwoju w dziedzinie konkurencji, a to następnie godzi w konsumenta)
3. trzecim zarzutem wobec socjalizmu i komunizmu był ateizm ? obydwa nurty wywodzą się z myśli laickiej i w większym stopniu niż pluralizm (choć pluralizm z natury rzeczy też jest laicki) to akcentują ? akcentują podejście wymyślone o człowieku jako elemencie większego społeczeństwa, nie odrzucają konkretnej hierarchii
4. konserwatywne nurty zarzucają socjalizmowi brak poszanowania dla tradycji, dla patriotyzmu i dla narodu jako takiego. Coś w tym jest, ponieważ myśl socjalistyczna nie kieruje się kryteriami narodowymi. Komuniści wprowadzili takie słowo jak internacjonalizm, czyli takie podejście międzynarodowe, ponadnarodowe. Dla socjalistów kwestie pochodzenia narodowego są najmniej sporne, ponieważ człowiek jest elementem społeczeństwa jako człowiek a nie jako osoba o określonym pochodzeniu.
5. zarzuca się tym koncepcjom hipokryzję i niemożliwość zrealizowania, bo tam gdzie koncepcje te mają kwestię umiarkowaną, pojawia się zarzut wzajemności, że nie zostanie to zorganizowane w ten sposób, że ludzie dobrowolnie zaczną się dzielić z innymi i bardziej myśleć kate
