Etyka jest przedmiotem, wobec którego nadal utrzymuje się ogromna rozbieżność opinii, mimo, że poświęcono mu wiele czasu i wysiłku. Są, oczywiście, pewne kwestie, które nie powodują większej różnicy zdań. 1 Panuje ogólna zgoda, że pewnych czynów powinno się unikać, i że w pewnych okolicznościach należy postępować w określony sposób. Przedmiotem zainteresowań filozofów moralności było uznanie, co decyduje o słuszności danego czynu i co chcą powiedzieć przez stwierdzenie, iż dany czyn jest słuszny. Zainteresowani byli tym, czy każdy czyn można by połączyć czymś wspólnym, czymś, co istniało powszechnie i było zarezerwowane dla wspólnego określenia wielu czynów.
W całym wszechświecie wszystko ma swój początek, każdy organizm powstaje z komórki macierzystej i poszczególne zjawiska wypływają ze swojego źródła. Początek istnienia życia na Ziemi zainicjował pojawienie się wielu zjawisk towarzyszących rodzącym się organizmom. Można tu wymienić stosunki między danymi jednostkami czy grupami, procesy formujące się pomiędzy nimi wskutek współistnienia, komunikacji czy też ekspansji. W miarę ewolucji świadomości organizmów powstawały coraz to bardziej skomplikowane układy społeczne, rozwijało się wiele odmian relacji pomiędzy nimi. W obrębie tych relacji organizmy przejawiały konkretne zachowania wobec siebie. Na podstawie charakteru tych relacji, czy był negatywny czy też pozytywny, można określić stopień destrukcyjności wpływający na oddziaływania pomiędzy danymi jednostkami czy też grupami. Współczesny świat nie został wymyty przez wody czasu z owych procesów. One nadal postępują. Niewątpliwie jednym z nasilających się na przestrzeni wieków zjawiskiem jest konkurencja. Można wyróżnić wiele odmian konkurencji, na przykład konkurencja tajna, jawna, nieczysta, także w obrębie danej dziedziny nauki istnieje kilka rodzajów konkurencji. Jedno jest pewne, konkurencja narodziła się wraz z nastaniem życia na Ziemi. Istniała już w środowisku bakterii, glonów, drzew, kwiatów, dinozaurów, a po śladach toczącej się ewolucji dotarła także do ludzi.
Słowo konkurencja pochodzi z łacińskiego słowa concurrentia, które oznacza współzawodnictwo, przez co rozumie się rywalizację, współzawodnictwo między poszczególnymi osobami lub grupami zainteresowanymi w osiągnięciu tego samego celu.2 W konkurencji jednostka nie musi dostrzegać możliwości przeszkadzania drugiej osobie, przeprowadza się tutaj działanie równoległe, robi się to samo, ale szybciej, lepiej.
1 Georgie Edward Moore, Etyka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.
2 Internet, http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=25289, data 17.XII.2004.
Konkurencja istnieje w obrębie ekonomii, prawa, polityki, nauki, a także edukacji, w której dotyka konkurencji pomiędzy placówkami edukacyjnymi, nauczycielami, wychowawcami, dyrektorami owych placówek, a co odznacza się wyraźnie na tle szkolnictwa, pomiędzy uczniami. Celem pracy jest ukazanie etycznego wymiaru przejawów konkurencji wśród uczniów i udowodnienie, iż konkurencja nie jest czynnikiem obniżającym zapały dzieci i młodzieży, a także nie wpływa negatywnie na motywacje uczniów, oraz że jest zjawiskiem moralnym.
Szkoła polska jest instytucją uczącą młodych uczniów postaw często zniechęcających do współczesnego świata. Wynika to z jej ukrytego programu. Mottem polskiej szkoły jest młotkowanie, zbijanie talentów, a nie ich kształtowanie. W tym celu można prześledzić biografie wielu znanych postaci, aby stwierdzić, iż szkoła często nie daje szansy. Talenty rozwijają się na ulicy, w domu, w szkole natomiast nie zwraca się uwagi na niezwykłe umiejętności, jakie przejawiają uczniowie. Zadaniem ucznia jest przyswojenie zadanego materiału, co sprawdza się przy pomocy takich metod jak test, czy tez w formie odpytywania. Hasłem przewodnim szkoły polskiej jest „musisz to wiedzieć, aby być kimś, nieważne, jakim jesteś człowiekiem, jak nie zdasz jesteś nikim”. Zupełnie odmienna ideę wychowania przyjęła szkoła angielska. W Wielkiej Brytanii stawia się na konkurencję, elitę, odmienność oraz indywidualizm. Do takiego ukształtowania szkoły angielskiej przyczyniła się Nowa Prawica, która sprzeciwiała się równości, wręcz jej przejawom wychodziła naprzeciw, głosząc, iż zróżnicowanie istniało od początku świata, a różnice są czymś istniejącym ponad wszystko. Właśnie dzięki wspieraniu talentów i podkreślaniu indywidualności, szkoła brytyjska wykształciła wielu wybitnych uczonych, naukowców, artystów, poetów i pisarzy. Podobne stanowiska przyjmuje szkoła amerykańska, gdzie uczniowie nie boja się ze sobą konkurować, gdyż wiedzą, iż dzięki pierwiastkowi rywalizacji będzie stać ich na więcej i dane zadanie wykonają lepiej. W szkole amerykańskiej mottem przewodnim jest działanie. W obu przedstawionych przypadkach konkurencja wśród uczniów jest jawna, czysta oraz uczciwa. Uczniowie rywalizują w imię zasady fair play, co oznacza, że nie prowadza nieczystej gry, a także umieją przegrywać i podążają za ręką sprawiedliwości. Taka konkurencja nie jest zjawiskiem, które można by uznać za niemoralne, destrukcyjnie wpływające na zachowania uczniów. Konkurencja może być zjawiskiem bardzo pożytecznym, gdy tylko jest prowadzona od początku do końca we właściwy sposób, który oznacza, iż przestrzega się zasad uczciwości, sprawiedliwości i prawdomówności, co w głównej mierze zależy od nauczyciela.
Wśród ludzi jest niewiele osób, które czują się komfortowo w roli jednostki ocenianej. Chociaż ocenianie jest stałym elementem codzienności, zwykle ludzie unikają sprawdzianów. Tymczasem sprawdziany czy egzaminy organizowane przez państwowe czy też międzynarodowe instytucje dostarczają obiektywnej oceny wykorzystania czasu i pieniędzy poświęconych na naukę. Jeśli uczeń nie jest straszony konsekwencjami ocen, to udział w egzaminie hartuje do przyszłej rywalizacji. Konkurencja jest filarem podtrzymującym współczesny rynek edukacji i pracy. Dyplomy potwierdzające wiedzę i umiejętności stały się przepustką do szkół w różnych krajach i do zatrudnienia w firmach polskich i zagranicznych. Wymagania, jakie pracodawcy stawiają kandydatom na proponowane stanowiska są często na bardzo wysokim poziomie, dlatego też, aby im sprostać jednostki muszą się wybić z równego szeregu. Argumentem przemawiającym za konkurencją jest fakt, iż kształtuje ona w młodym człowieku postawy aktywne wobec rozwiązywanych problemów. Jeśli w danej szkole istnieją przejawy zdrowej rywalizacji pomiędzy uczniami, z pewnością uczniowie ci będą mieli mniej problemów z adaptacją do współcześnie panujących zasad w społeczeństwie. Konkurencja jest obecna na co dzień, widzimy ją w reklamie, w mediach, w polityce, w dziennikarstwie, w nauce, w edukacji, można by rzec, iż jest wszechobecna. Dlatego tez młodzi ludzie wkraczający w społeczną machinę gospodarki z dniem rozpoczęcia edukacji powinni być świadomi i od tego momentu przygotowywani do życia w duchu współzawodnictwa.
Gdy wśród uczniów panuje zdrowa konkurencja mają oni świadomość potrzeby rzetelnej edukacji, która zapewni im kontynuację nauki na kolejnym szczeblu z wysokim poziomem nauczania, co na dzisiejszym rynku edukacyjnym nie jest bez znaczenia. Jeśli pojawia się konkurencja, wraz z nią istnieje aktywizacja, która wyzwala w młodym człowieku działanie będące niezbędnym i niewątpliwie zdrowym moralnie przejawem aktywności.
"Cnotę widać wyraźniej w czynach niż w ich braku."
Arystoteles
Wiadomo, że:
"Aby zło zatriumfowało, wystarczy, by dobry człowiek niczego nie robił."
Edmund Burke
Dzięki konkurencyjności w środowisku uczniowskim uczy się młodych ludzi odwagi i gotowości do stawiania czoła pojawiającym się problemom, a o tym, że odwaga jest niezbędna mówi James Allen.
"Nie osiągniesz nic na tym świecie bez odwagi.
To największa cnota umysłu, obok honoru."
James Allen
Łatwość radzenia sobie z trudnymi sytuacjami jest wyższa, kiedy obecna jest świadomość istnienia współzawodnika lub też współzawodników. Wówczas pojawia się pragnienie, aby dane zadanie wykonać poprawniej i lepiej, niż w przypadku braku tej świadomości. Wyzwala się chęć bycia lepszym, jednak nie kosztem wyeliminowania współzawodnika, ale w celu uzyskania doświadczeń niezbędnych w przyszłości. Aby młodzi ludzie odnosili sukcesy w życiu, zarówno w sferze osobistej, jak i na polu zawodowym, powinni wiedzieć, czego oczekują od życia, a przede wszystkim od siebie i od innych. Nie powinni przejawiać zachowań konformistycznych, ich postępowanie nie powinno charakteryzować się tchórzostwem, powinni natomiast mieć bardzo dobrze ukształtowane zasady moralne, aby wiedzieć, czym kierować się w życiu i dążyć do zrealizowania zamierzonych celów. Konkurencja uczy konsekwencji, uczy jak działać, aby dobrze i sprawnie działać. Mowa tutaj o zdrowej, uczciwej konkurencji, która przyczynia się do wykształcenia silnej osobowości młodego człowieka.
Rywalizacja w sporcie jest jednym z przykładów na to, jak uzyskać lepsze rezultaty niż współzawodnik. Daje zawodnikowi zastrzyk adrenaliny i dodaje chęci, która sprawia, że wyzwala się w nim energia popychająca jego działanie w kierunku uzyskania lepszego wyniku, zostają mu dopięte skrzydła niosące ze sobą potencjał i jeszcze silniejszą motywację.
"Największe występki wynikają z największych pragnień, a nie z konieczności."
Arystoteles
Dzisiejszy rynek sportowy byłby niczym gdyby nie konkurencja. Żaden z wyników nie zostałby osiągnięty, gdyby zawodnicy nie mieli możliwości udziału w żadnych zawodach. Nierealnym byłoby osiągnięcie tak satysfakcjonujących rezultatów, gdyby nie współzawodnictwo. Etyczny wymiar konkurencji w tym przypadku polega na rozróżnieniu tego, co dobre i tego, co złe. Sport, obecny także w szkołach uczy dzieci i młodzież postępowania uczciwego, działania według zasad fair play. Konkurencja wyzwala w ludziach dążenie do bycia lepszym człowiekiem, jeśli jest to konkurencja uczciwa. W momencie, gdy pojawia się sytuacja konkurencyjna, w człowieku wyzwalają się różne mechanizmy aktywizujące uwagę i skupienie na poprawnym rozwiązaniu danego zadania.
Należy postawić pytanie czy chęć bycia lepszym od kogoś jest moralna? Tak. Nie istnieje nic niemoralnego w tym, że jeden człowiek pragnie być lepszy od drugiego. To konkurencja doprowadziła do tego, że technologia znajduje się dzisiaj na bardzo wysokim poziomie, to właśnie konkurencja przyczyniła się do tego, iż człowiek ułatwił sobie życie w wielu dziedzinach, na przykład w rolnictwie, edukacji czy też komunikacji. Uczniowie dostrzegają konkurencję w „świecie dorosłych” i uczą się różnych zachowań od dorosłych, przyswajają je ze świata mediów czy polityki, a świat ten obraca się zgodnie z ruchem wskazówek konkurencji, stąd wniosek, iż młodzi ludzie nie są odrębną wyspą, a konkurencja dotyczy także i ich środowiska. W miarę dorastania uczniowie mają coraz większą świadomość rywalizacji, która jest dobrem koniecznym, aby móc z łatwością zaadaptować się we współczesnym świecie. Z drugiej jednak strony konkurencja jest bezwzględnym wyznacznikiem tego, kto jest lepszy, a kto gorszy. Jednak bycie gorszym w przypadku uczciwej uczniowskiej konkurencji nie oznacza bycia nikim. Jeśli uczeń współzawodniczy i przegrywa, nie odnosi porażki, ale zyskuje świadomość, że kolejne wyzwania będą się toczyły na tych samych zasadach, co wyzwala w nim chęć ulepszenia siebie, stania się jednostką bardziej wartościową. Uczniowie starają się wówczas dotrzeć do odpowiednich informacji, stale poszukują, stają się aktywnymi badaczami, nie rezygnują z łatwością, są wytrwali swoim działaniu. Młodzi badacze staną się z czasem uczonymi, naukowcami, mędrcami, a wiedza wewnętrzna, którą wchłonęli stanie się ich własnością, a co najważniejsze będzie ich piękną wizytówką.
Marzeniem wielu uczniów jest zmiana zasad funkcjonowania polskiej szkoły. Dzisiaj uczniowie są bogatsi o doświadczenia z innych krajów płynące do Polski strumieniem mediów i pragną, aby ich szkoły były również takie, jak na przykład na zachodzie Europy, w Wielkiej Brytanii czy Francji. Tamtejsze systemy szkolnictwa nie boją się konkurencji wśród uczniów, gdyż na przestrzeni wieków i wypływających ze zmian ustrojowych licznych doświadczeń w krajach anglosaskich przekonano się, iż przynależność do tego samego gatunku nie jest równoznaczna z równością edukacyjną, tym samym równymi szansami dla wszystkich. Każdy człowiek jest inny i właśnie tę indywidualność powinno się hołdować i wzmacniać. Egalitaryzm przyczynia się do zabijania talentów, a to właśnie jest niemoralne. Konkurencja wzmaga siłę jednostki, która chce być lepsza i to jest wyrazem piękna jej duszy oraz moralności jej postępowania.
Bibliografia:
1. Maciej Kałuszyński, Nauczyciel i uczeń. Problemy etyczne wychowania i nauczania. Wydawnictwo atla2, Wrocław 2002.
2. Józef Pielachowski, Trzy razy szkoła: uczniowie – nauczyciele – organizacja, Wydawnictwo eMPi2 Materiały i podręczniki Mariusza Pietraszewskiego , Poznań 2002.
3. Barbara Bittner, Jerzy Stępień, Wprowadzenie do etyki zawodowej. Podręcznik, Wydawnictwo eMPi2 Materiały i podręczniki Mariusza Pietraszewskiego , Poznań 2000.
4. Internet: www.poetica.art.pl data: 17.XII.2004
5. Marcin Malawski, Andrzej Wieczorek, Honorata Sosnowska, Konkurencja i kooperacja Teoria gier w ekonomii i naukach społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.