Historia filozofii - filozofia starożytnej Europy była filozofią grecką. Grecja rozpoczęła w VII wieku pracę nad filozofią, a po dwóch stuleciach wydała już arcydzieła filozoficznej myśli, stanowiące podstawę całej europejskiej filozofii.
Okresy filozofii - okres filozofii przyrody, okres filozofii humanistycznej, okres filozofii klasycznej, przypadający na IV w. p.n.e. Po okresie klasycznym zaczął się okres poklasyczny ( III w. p.n.e.). W tym okresie filozofowie grupowali się w szkołach i walczyli ze sobą o teorie filozoficzne. Filozofia starożytna w tym ostatnim okresie więcej jeszcze niż zagadnieniami etycznymi zajęła się problemami religijnymi. Okresy filozofii starożytnej :
1. okres powstania filozofii, w którym miała prawie wyłącznie kosmologiczny charakter (VI - V w. p.n.e.)
2. okres oświecenia starożytnego, w którym przeważała filozofia o charakterze humanistycznym (V w. p.n.e.)
3. okres systemów starożytnych (IV w. p.n.e.), następujący bezpośrednio po okresie oświecenia i ściśle z nim związany, miał najrozleglejszy zakres zagadnień, uchodzi za klasyczny szczytowy okres filozofii starożytnej.
4. okres szkół starożytnych, w którym uprzywilejowane miejsce zajęły zagadnienia etyczne (III - I w. p.n.e.)
5. okres synkretyczny o charakterze religijnym (I w. p.n.e. - V w. n.e.)
Okresy filozofii greckiej :
1. okres przedsokratyczny VII - IV W. p.n.e.
2. okres klasyczny IV w p.n.e.
3. okres praktyczny III w. p.n.e.
4. okres neoplatoński I - III w n.e.
Ad 1. Okres joński - od nazwy państwa, gdzie mieszkali filozofowie. Bardziej filozofia materialistyczna. Zajmowała się problematyką powstania świata, jego strukturą, początkiem. Wykazywała zainteresowanie materią, budulcem świata. Wykazywała brak zainteresowania etyką i antropologią. Postawiono wtedy pytane o arche - początek wszechrzeczy.
Ad. 2. Powstają pierwsze zamknięte systemy filozoficzne - platoński i arystotelejski, wyjaśniające istnienie świata. Platon, Sokrates, Arystoteles. Powstaje logika i metodologia, tworzą się zręby wiedzy zhierarchizowanej. Zainteresowanie wiedzą etyczną, przezwyciężony zostaje materializm, filozofia wkracza na wyższy poziom. Okres ten jest najważniejszy.
Ad. 3. Filozofia zajmuje się życiem codziennym, praktycznym. Powstają szkoły etyczne - epikureizm, stoicyzm, cynizm. Stoicy wnoszą wkład w rozwój logiki, która się wtedy umacnia, wtedy też tworzy się teoria zadań.
Ad. 4. Schyłkowy ( filozofia nie jest już czysto grecka ) okres, uwidaczniają się wpływy innych kultur, narodów i religii. Nabiera ona charakteru synkretycznego. Widać tendencje to teologii, mistycyzmu i judaizmu. Okres ten pokrywa się z czasem upadku starożytnej Grecji. Filozofia zajmuje się sateriologią ( sprawy ostateczne ). Dominuje filozofia o charakterze filozoficzno - mistycznym, mówiąca o tym jak żyć i jak sobie radzić w życiu. Przedstawicielem był Platyn. W filozofii wkład Rzymu był dość późny, około IV, III w. p.n.e. ( szkoła stoicka - Cycero, Seneka, Marek Aureliusz, Lukrecjusz ). Ich osiągnięcia dotyczyły głównie państwa i prawa. W Grecji rozwinęły się pojęcia : państwo, ustrój, demokracja, wiedza o byciu dobrym obywatelem ( polityka ).
Politeizm - otwarty system wierzeń Greków, wielobóstwo, traktowali oni Bogów po przyjacielsku. Antopomorfizowali ich - przypisywali rzeczy ludzkie. Religia w Grecji nie była dogmatyczna, była państwowa. Grecy byli opanowani, byli ludźmi zamożnymi, mogli sobie pozwolić na tworzenie dzieł.
PIERWSZY OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
- filozofia starożytna była filozofią Grecką. Był to typowy okres powstania i rozwoju, zaczął się od niewyraźnych zagadnień i stopniowo powiększał ich zapas. Byłą to filozofia prawie wyłącznie kosmologiczna. Filozofia istniała wówczas sama bez pomocy ze strony nauk szczegółowych.
Tales z Miletu (przełom VII i VI w. p.n.e.) - wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa. Interesował się pochodzeniem świata, ale nie kto go stworzył, tylko jakim był świat od początku. Chodziło mu o to co było początkiem świata. W takim znaczeniu początek świata był pierwszym zagadnieniem filozofii. Przedmiotem dociekań Talesa i jego bezpośrednich następców była przyroda. Z tych dociekań powstało pytanie jaka była pierwotna materia ? Tales mówił : „wszystko jest ożywione jak to widać w bursztynie i magnesie”. Ta nieoddzielność materii od siły życia było tak charakterystyczne dla pierwszej grupy greckich filozofów, że nazwano ich hilozoistami. Filozofię zapoczątkowaną przez Talesa rozwinęli jego rodacy w koloniach jońskich. Przejęli jego zagadnienia ale dali mu inną postać : bardziej spekulatywną dał Anaksymander, bardziej empiryczną dał Anaksymenes.
Anaksymander - pochodził z Miletu, był uczniem Talesa. Anaksymander zaczął używać terminu początek świata. Arche było dla niego już nie tylko początkiem ale zasadą rzeczy, nie tylko ich pierwotną, ale też właściwą naturą. Dla Anaksymandra zasadą był bezkres Apejron, dla niego arche to Apejron ( bezkres z miejscem dla wszystkich przeciwieństw ).
Anaksymenes - zachował on zasadniczy pogląd swego poprzednika, że świat jest bezkresny i że ruch jest wieczny. Anaksymenes utożsamił zasadę z określoną materią, z powietrzem ( dlatego, że jako jedyne wśród rodzajów materii byłe nieskończone ).
Heraklit z Efezu - dla niego pratworzywem był ogień. Był przekonany, że jedyny porządek we wszechświecie jest budowany przez Logos ( świat jest procesem nieustannych zmian, a gwarancją by nie zmienił się w chaos jest Logos - głębszy porządek ). Miał wielkie znaczenia w dziejach filozofii przez dzieje teorie : powszechnej zmienności oraz przez teorię powszechnej rozumności świata ( logos, rozum kosmiczny ). Ponadto był tym, który skierował refleksję ku zagadnieniom humanistycznym i wprowadził do filozofii czynnik introspekcyjny.
Parmenides - dla niego zasadą wszechrzeczy jest jedność i trwałość. Jako pierwszy wprowadza pojęcie bytu. Byt jest jedyny niezmienny, wieczny. Zachodzi jedność myśli i jedność bytu. Był on twórcą doktryny biegunowo przeciwnej dla twierdzeń Heraklita, tzn. zaprzeczał on zmienności świata i w stałości widział naczelną cechę bytu. Ośrodkiem tej doktryny było italskie miasto Elea, stąd zwana jest filozofią eleatów. Dał filozofii naczelną teorię jedności i niezmienności bytu, pogląd na nierozerwalność bytu i myśli, odróżnił myśli od postrzegania, wprowadził dialektyczną, dedukcyjną metodę filozofowania.
Demokryt z Abdery - uczeń Leucypa twórcy atomizmu ( główna w starożytności postać materialistycznego poglądu na świat ). Materia składa się z atomów : składa się ta teoria z 4 tez :
1. cała przyroda składa się jedynie z mnogości atomów, czyli niepodzielnych cząsteczek;
2. atomy posiadają wyłącznie ilościowe własności, a nie posiadają jakościowych;
3. powszechną własnością atomów jest ruch;
4. atomy znajdują się i poruszają w próżni.
Pitagoras - żył w VI w. p.n.e. Dał początek religijnym, politycznym i etycznym ideom, głoszonym, przez pitagorejski związek. Był on związkiem etycznym. Wierzenia pitagorejskie ( dusza istnieje oddzielnie od ciała, może łączyć się z dowolnym ciałem, dusza jest trwalsza od ciała, jest potężniejsza i doskonalsza od ciała, ciało jest dla duszy więzieniem ). Pitagorejczycy pierwsi zajęli się matematyką i pchnęli ją naprzód. Doszli do wniosku, że za powstanie świata nie odpowiada już ani woda ani ogień tylko liczba. Uświadomili sobie kulistość Ziemi. System pitagorejski : Ziemia krąży dookoła idealnego ośrodka systemu planetarnego. Pitagorejczycy dali filozofii pamiętne koncepcje metafizyczne, a mianowicie teorię liczby jako zasady świata oraz przekonanie o harmonijności świata.
Ksenofales - jako pratworzywo widział ziemię.
DRUGI OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Protagoras - sofista, przedstawiciel nowego typu filozofii o orientacji humanistycznej i o stanowisku relatywistycznym. Sofiści z zawodu byli nauczycielami, przygotowującymi do życia publicznego. Okres działalności sofistów trwał prawie całe stulecie. Protagoras był najbardziej filozoficznym umysłem wśród sofistów. Sofiści twierdzili, że prawdę poznajemy tylko przy pomocy zmysłów, dawali tym wyraz sensualizmowi, głosili, że nie ma prawdy powszechnej, bo prawda jest dla każdego inna ( był to ich relatywizm ). Prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego człowieka o tyle tylko, o ile posiada większą użyteczność praktyczną ( był to praktycyzm ). Sądzili, że pewne prawdy uchodzą za obowiązujące powszechnie ( był to konwencjonalizm ). Sofiści skierowali badania na człowieka, jego wytwory i czynności.
Sokrates - żył na przełomie IV i V wieku. Zajmował się etyką, moralnością. Najpierw nauka sofistów podobała się Sokratesowi, jednak kiedy weszli na drogę relatywizmu moralnego, zaczął ich krytykować. Sokrates uważał, że cnota, czyli arete była i jest niezmienna dla wszystkich, jest jedna. Nadał znaczeniu cnoty znaczenie moralne, nie tylko fizyczne. Sofiści twierdzili, że cnót jest wiele. Sokrates mówił, że cnota ma charakter bezwzględności, czyli obowiązuje wszystkich. Jest jednym i tym samym wiedzieć co to sprawiedliwość i działać sprawiedliwie. Sokrates twierdził, że tylko niewiedza usprawiedliwia. Filozofia wg Sokratesa jest nawoływaniem do cnoty ( protreptyka ), do uczenia się cnoty. Wg niego ważne jest aby wychować dobrego człowieka i dobrego obywatela. Celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia ( endajmonia ). Cnota obowiązuje bez względu, czy zyska powszechne uznanie, czy pogardę. Cnota nie jest relatywna. W badaniach Sokrates wykorzystał technikę rozmowy. Rozmawiał z ludźmi, niejednokrotnie ośmieszając ich. Intelektualizm moralny - przekonania, że doskonałość moralna jest fundamentem mądrości. W tradycji sokratejskiej podmiotem odpowiedzialności moralnej jest rozum.
Platon - krytykował on sofistów, m.in. za to, że uczyli za pieniądze. Zarzucał im także głoszenie, że w nauczaniu najważniejsza jest nie tyle prawda co skuteczność argumentacji. Zajmował się głównie nauką o ideach. To co dane nam za pomocą zmysłów, jest tylko zjawiskiem, zaś prawdziwy byt to idea poznania za pomocą wyglądu intelektualnego. Każda rzecz ma swoją ideę. Wszystko co posiada swoją definicję posiada ideę. Idee to prawdziwa rzeczywistość, zaś świat dany za pomocą zmysłów to tylko złuda. U Platona nauka o duszy byłą ściśle związana z teorią poznania. Dusza jest odpowiedzialna za funkcje intelektualne. Od Platona pochodzi powiązanie świata idei czyli bytu prawdziwego z zasadami moralności. Był on przekonany, że dusza jest doskonałym elementem natury ludzkiej, że ciało jest więzieniem dla duszy, ponieważ od ciała pochodzi poznanie zmysłowe, co nie jest prawdziwe. Nauka platońska wywodzi się po części z tradycji pitagorejskiej ( wędrówki dusz ). Platon twierdzi, że dusza każdego człowieka posiada wiedzę o ideach, ponieważ zdobyła ją przed urodzeniem. Wszelka nauka jest więc tylko przypominaniem. Był on przekonany, że wszyscy ludzie posiadają kompetencję logiczno - matematyczną. Stąd też od Platona wywodzi się pojęcie racjonalizmu genetycznego - wiedzę prawdziwą ma w sobie już każdy człowiek. Nurt ten był przeciwieństwem empiryzmu. Umysł człowieka składa się z trzech elementów :
1. część rozumna
2. część emocjonalna ( akty woli )
3. część wegetatywna ( odpowiedzialna za cielesne pragnienia )
Częściami duszy są trzy cnoty - mądrość, męstwo, powściągliwość ( opanowanie ). Platon krytykował demokrację - demokracja jest głupia ( argument epistemologiczny ); demokracja jest słaba ( argument pragmatyczny ). Struktura państwa ( na kształt duszy ) wg Platona :
1. rządzić mieli filozofowie ( mądrość )
2. żołnierze ( męstwo )
3. kupcy ( powściągliwość i opanowanie ).
Platon kładzie nacisk na drogę pojęciową, poznanie idei, która do niej wiedzie zaczyna się od poznania sensu wyrazów, potem stopniowo wiedzie ku definicji rzeczy. Prawdziwym przedmiotem wiedzy nie morze być wiedza materialna, bo prawna musi pewna i stała, a rzeczy tych cech nie posiadają. Przypominając sobie idee na podstawie poznania zmysłowego, dusza stopniowo przechodzi do poznania idei poszczególnych przedmiotów, w górę, aż do poznania idei dobra. Jest to droga wstępowania. Droga zstępowania to droga od najwyższej idei poprzez niższe aż do idei przedmiotu. Droga ta przez idee niższego szczebla jest drogą dedukcji, droga indukcyjna zaś to droga wstępowania. Razem dają one wiedzę pewną. Utopijna koncepcja państwa : celem państwa jest zapewnienie obywatelom szczęścia i dobra, ale o tym co dla nich dobre powinni nie decydować oni, ale ci, którzy wiedzą co jest dla ludzi dobre. Konstruuje wizję państwa z trójpodziałem warstwowym na wzór duszy :
1. warstwa mędrców - złoto
2. warstwa wojowników - srebro
3. warstwa rzemieślników - żelazo
Arystoteles - występował przeciw platońskiej nauce o ideach. Sformułował doktrynę, która zastąpiła mu naukę Platońską - byłą to doktryna teologiczna ( teoria transcendentnego Boga i transcendentnego rozumu, teologiczne przyrodoznawstwo i teologiczna etyka ). Później czynnik empiryczny wziął górę w filozofii Arystotelesa, zaczął budować empiryczną naukę - biologie, socjologię, historię. Dla Arystotelesa byt jest jednostkowy a wiedza ogólna. Z założeń Arystotelesa wynikało, że istnieją pojęcia ogólne nie mające i nie potrzebujące definicji. Rozwinąwszy szeroko logikę Arystoteles potraktował ją jako odrębną dziedzinę. A jako taka znalazła się poza obrębem filozofii. Pojął ją jako dyscyplinę formalną. W poznaniu zmysły miały dla Arystotelesa funkcję równie niezastąpioną jak rozum. Arystoteles kładł nacisk na fakt, że poznanie ma charakter bierny. W filozofii praktycznej wyróżniał dwa działy : etykę i politykę. Dla niego substancją są konkretne rzeczy. W substancji rozróżniał formę i materię. Materia i forma są aspektami danej sytuacji, muszą współistnieć ze sobą. Kategorie substancji wg Arystotelesa :
1. ilość
2. jakość
3. stosunek
4. miejsce
5. czas
6. położenie
7. stan
8. działanie
9. doznawanie
Związek przyczynowy - Arystoteles o przyczynie mówi w czterech aspektach :
1. formalna
2. celowa
3. sprawcza
4. materialna
Przykład z rzeźbiarzem :
1. formalna ( pomysł rzeźbiarza, koncepcja )
2. materialna ( z czego wykonamy )
3. sprawcza ( konkretna czynność, rzeźbienie )
4. celowa ( piękno rzeźby ).
Realizm arystotelejski - idee nie mogą istnieć oddzielnie, ale w poszczególnych, konkretnych rzeczach. Realnie istnieją tylko twory realnie złożone z materii i formy, nie zaś tylko czyste formy - idee. Byt niewłaściwy - wytworzony nie w postaci istnienia żywego, naturalnego. Teoria naczelna - nauka o bycie jako takim, mówiąc o bycie ma na myśli nie tyle poszczególne rzeczy, które doświadczamy codziennie, lecz ogólniejsze podłoże tych rzeczy. Byt to nie to samo co doświadczamy w codziennym życiu, czyli rzeczy materialne. Ontologia to inaczej metafizyka, która zajmuje się bytem w szerszym pojęciu. Substancja - określenie bytu szerokiego. Substancja jest jednością dwóch elementów : formy i materii, byt jest zawsze jednostkowy, głównie istota żywa. Jest twórcą teorii bytu - ontologii. Jego myśl wyrasta z platońskiej, ale z czasem wyraźnie od niej odchodzi. Struktura substancji nie ma charakteru inercyjnego ale dynamiczny. Materia jest czynnikiem biernym podatnym na kształtowanie - potencją. Jest tą częścią substancji, która wprowadza jednostkowość, powoduje, że w obrębie gatunku każdy egzemplarz jest jednostkowy. W obrębie gatunku, różnimy się materią, która jest zasadą jednostkowości.
Forma - uaktualnienie możności tkwiącej w materii, utrwalenie z materii określonego przedmiotu.
Ruch - zmiana uaktualnienia materii - przejście od stanu możnościowego do stanu rzeczywistego.
Forma odpowiada za definicje ogólne własności rzeczy, gwarantuje przynależność do określonego gatunku. Jest czynnikiem aktywnym w substancji, odpowiada za przekształcenie materii w przedmiot, zarazem jest celem przedmiotu, jest kresem, do jakiego dąży każda rzecz - każda rzecz przez formę dąży do urzeczywistnienia swojej formy gatunkowej.
Entelechia - stan dążenia do pełni, do stawania się rzeczą najlepszą w swoim gatunku.
Arystotelesa zajmowała zależność pomiędzy bytem a odpowiadającym mu słowem, zauważył że są słowa lub wyrażenia które nadają się na podmioty w zdaniach twierdzących, lub nie. Obydwu grupie słów odpowiadają jakieś byty, tak jak słowa tworzą dwie kategorie semantyczne i znaczeniowe, podobnie byty. Byty do których odsyłają słowa mogące być podmiotami w zdaniach twierdzących Arystoteles nazwał substancjami, a drugie nie mogące być podmiotami nazwał przypadłościami Przypadłości - byty odpowiadające nieokreślonym wyrazom. Jedne z nich wynikają z samej substancji i na nią wskazują, są to przypadłości uniwersalne, inne zaś, niezbędne dla określenia substancji to przypadłości przypadkowe. Substancje istnieją samodzielnie a ich przypadłości nie. Przypadłości istnieją w substancji jaki jej cechy a rzeczy poznajemy zawsze przez przypadłości.
TRZECI OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Epikur - Szkołą epikurejska założona w Atenach na progu III wieku, miała zwolenników do końca okresu hellenistycznego i stanowiła w nim czwarty wielki obóz filozoficzny. Szczęcie jest największym dobrem, szczęście polega na doznawaniu przyjemności a nieszczęście na doznawaniu cierpień. Podstawową myślą Epikura było to, że do szczęścia wystarcza brak cierpień : brak cierpienia bowiem odczuwamy już jako przyjemność. Człowiekowi jest z natury dobrze, byle tylko nie unieszczęśliwiały go cierpienia. Jest to radość wrodzona, o którą nie potrzebujemy zabiegać, gdyż nosimy ją w sobie. Jako wrodzona jest niezawodna. Niech tylko ciało będzie zdrowe a dusza spokojna a życie będzie rozkoszą. To był najistotniejszy punkt epikureizmu : w nim hedonizm łączył się z kultem życia. Radość życia jest głównym składnikiem życia, ale nie jedynym; istnieją jeszcze przyjemności powodowane przyczynami zewnętrznymi. Epikur nie uznawał jakościowych różnic pomiędzy przyjemnościami. Rozum jest niezbędny do szczęścia, nie tylko aby trafnie wybierać przyjemności, ale także po to by kierować myślami. Jego teoria przyrody jest materialistyczna - przyjmowała, że nie istnieje nic poza ciałami i pustą przestrzenią. Przyjmowała, że ciała składają się mnogości nawzajem od siebie niezależnych atomów. Był skrajnym przeciwnikiem idealizmu.
Filon - główny przedstawiciel synkretycznej żydowskiej - greckiej filozofii. Jego system stał się prototypem systemów swej epoki. Był z jednej strony przedstawicielem teologicznej tradycji żydowskiej, z drugiej zaś podlegał wpływowi greckiej filozofii. Filon należał do tych, którzy mieli tylko jeden przedmiot prawdziwego zainteresowania : Boga. Świat interesował go tylko jako Jego dzieło. Myśl ta była na wskroś dualistyczna. Bóg i świat to było dla niej pierwsze przeciwieństwo, duch i materia - przeciwieństwo drugie, dobro i zło - przeciwieństwo trzecie. Punkt wyjścia filozofii był skrajnie dualistyczny, ale cel skrajnie monistyczny. Filon stworzył schemat, który na długo przyjął się wśród filozofów :1. Bóg był punktem wyjścia; materia stanowiła przeciwległy kraniec w systemie Filona3. Pośrednie ogniwo miedzy Bogiem a światem materialnym widział Filon w ideach, ujmował je mniej abstrakcyjnie, bardziej teologicznie ( idee istnieją w Bogu, są myślami bożymi ). Bóg, Logos i świat materialny - trzy szczeble w drabinie bytów. Z tej trójcy Filon stworzył schemat, który stał się podłożem dla rozwoju metafizyki aleksandryjskiej. Dla niego prawda była tylko w Bogu i poznać ją można było tylko przez połączenie się z Bogiem. Filozofia Filona była teocentryczna i heteronomiczna : zadaniem jej było poznanie Boga, a źródłem Pismo Święte. Była gradualistyczna - wszystkie rodzaje bytu traktowała jako ogniwa jednego szeregu, zaczynającego się od doskonałego Boga a kończącego się na znikomej materii. W niej etyka i teoria poznania były równie teocentryczne jak metafizyka : aby osiągnąć dobro i prawdę, dusza musi połączyć się z Bogiem.
Plotyn - neoplatonizm Plotyna stanowił syntezę filozoficzną całej epoki, w przeciwieństwie do Filona, czynniki filozoficzne miały w niej przewagę nad religijnymi. Punktem wyjścia Plotyna jak i całej epoki był dualizm, odczucie olbrzymich różnic tkwiących w bycie. Celem przeciwnie, było wykazanie jedności bytu, zbudowanie monistycznego systemu. Środkiem jaki Plotyn zastosował dla osiągnięcia tego celu, było genetyczne ujęcie bytu : postacie bytu, jakkolwiek różne, są etapami jednego i tego samego rozwoju, świat realny jest różny od idealnego, boski jest różny od ziemskiego, ale jeden pochodzi od drugiego. Istotą bytu stało się stawanie. To dynamiczne pojęcie bytu umożliwiło stworzenie monistycznego systemu : nie ma wielu bytów, jest jeden, przybierający różne postacie. Naturalną własnością bytu była wg Plotyna ekspansja. Byt ma naturę światła, którego istotę stanowi promieniowanie. Wyłonione postacie są jakby promieniami bytu lub jego emanacją. Teoria emanacji byłą podstawową myślą systemu Plotyna. Duszę ludzką podzielił Plotyna na dwa składniki : cześć niższą i część wyższą ( wolna od więzów cielesnych i pełna doskonałości ). Drogę wzwyż dusza może przebyć różnymi szlakami : przez wysiłek poznawczy, estetyczny lub moralny. Oryginalnymi pomysłami Plotyna, które umożliwiły jego monistyczny system, były : 1. Dynamiczna koncepcja bytu, 2. Teoria emanacji. Neoplatonizm był wynikiem nie badania naukowego lecz fantazji intelektualnej - zadanie filozofii widział w znalezieniu absolutu. Jedyną metodą pomocną była dialektyczna metoda wysuwania pojęć.
Cyceron - polityk Rzymu, jest autorem dzieła o prawach. Początek praw wyprowadzamy od jednej najważniejszej racji zawartej w naturze - nakazuje ona pewne działania a innych zabrania. Racja ta utwierdzona i rozwinięta w rozumie człowieka jest prawem. Mądrość polega więc na prawie, gdzie mieści się moc zabraniająca postępować źle i nakazująca dobro. Moc nakazuje oddawanie każdemu tego co mu się należy. Oddanie i wybór to postać tego samego czyli prawa. Początki praw trzeba widzieć w naturze. Ważne są też prawa stanowione. Pierwotne prawo natury istnieje wcześniej niż pismo i państwa. Tylko natura może odróżnić dobre prawa od złych. Rozróżnienie pomiędzy prawem tkwiącym w naturze a prawem stanowionym to moc kwitnąca w prawie, bo pozwala słusznie postępować. Moc prawa zyskujemy z jego przestrzegania. Prawo nie zawsze musi się stosować do reguł. Moc obowiązująca prawa wynika z rozumu a nie z jego pożyteczności. To co zapisane w kodeksie karnym jest tylko wyrazem prawa nie jest jeszcze prawem. Jego moc obowiązująca leży w rozumie.
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA
- ( okres poprzedzający średniowiecze, do V w ) - nie jest to odrębna filozofia, stworzona przez chrześcijan utożsamiana z filozofią antyczną i średniowieczną, obejmuje czasy od początku naszej ery do XV wieku.
Ewangelia Św. Mateusza : Najważniejsze przykazanie
Ewangelia Św. Łukasza : przypowieść „O miłosiernym samarytaninie”
Ewangelia Św. Mateusza : „Kazanie na górze” ( osiem błogosławieństw )
Ewangelia Św. Pawła „ fragment listu do Koryntian „Hymn do miłości”.
Jezus jest postacią autentyczną, jednak niektóre badania wskazują na datę jego urodzenia na 7/6 w p.n.e. Rok jest więc umowny. Jezus urodził się w Galilei, leżącej w rzymskiej prowincji Palestynie. Dużą rolę sprawowała władza lokalna - żydowska - sanhedryn. W języku semickim Joszua - zbawiciel, w greckim - Jezus - mesjasz. Chrześcijaństwo jest najbardziej liczną religią z licznymi odłamami, wywodzi się z judaizmu. Żydzi w momencie urodzenia Chrystusa czekali na zapowiedzianego im przez proroków mesjasza i uznali go tylko za mesjasza, nie za Boga - stąd rozłam. Filozofia chrześcijańska zaczyna się od Św. Augustyna.
Patrystyka - nauka ojców Kościoła, jest to pierwszy okres filozofii chrześcijańskiej ( do VIII w ). Słowo Logos w chrześcijaństwie oznacza Bóg, syn boży, Boga który jest słowem, jest to słowo z mocy którego powstał świat, słowo jest wartością bytową. Świat jest zależny od Boga, jest podtrzymywany przez Boga.
Gnostycy - nurt ten powstał jeszcze przed naszą erą ( 6 - 5 w. p.n.e.) - próba połączenia religii i wiedzy, próba tłumaczenia zjawisk świata, pogodzenia dobra ze złem w świecie leży u podstawy gnony - poglądu na świat.
Monickeizm - odmiana gnostycyzmu - uważa, że istnieje Bóg dobra i Bóg zła. Najstarsza jest Ewangelia Św. Marka, pisana po grecku i aramejsku. Ewangelion - dobra nowina.
Św. Augustyn - przyjmował, że dla człowieka celem jest szczęście i filozofia ma je znaleźć. Szczęście może dać tylko Bóg. Dla szczęścia potrzebne jest poznanie. Umysł poznaje lepiej od własnych przeżyć prawdy wieczne. Dla niego świat idealny był złączony z Bogiem, wieczne istnienie jest właściwe tylko Bogu, więc prawdy wieczne istnieją tylko w Bogu. Umysł bezpośrednio widzi prawdę, jak oczy widzą rzeczy. Poznanie umysłowe ma charakter intuicyjny, umysł dochodzi prawdy wprost bez rozumowania. Uczynił Boga ośrodkiem myśli filozoficznej. Bóg nie tylko sam jest bytem, jest przyczyną wszelkiego bytu. Bóg jest najwyższym bytem, jest najwyższym dobrem, jest najważniejszym przedmiotem poznania. Augustyn głosił iluminizm : Bóg udziela prawdy umysłom ludzkim, bo człowiek sam prawdy by nie znalazł. Zasadniczą postacią życia duchowego była dla Augustyna wola. Augustyn położył podwaliny pod nową chrześcijańską filozofię, zerwał z klasyczną postawą Greków, jego postawa była introspekcyjna, wola miała pierwszeństwo przed rozumem.