Budownictwo ludowe Warmii i Mazur

Dzieje osadnictwa na danym terenie są nierozerwalnie związane z dziejami kultury i jej wytworami. Jednym z wyróżniających się wytworów kultury, zwłaszcza u ludu wiejskiego, jest budownictwo, które wytworzyło na tym terenie swoiste typy, świadczące o bogatym dorobku ludu w zakresie tego rodzaju twórczości. W północnej Polsce, na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, nie istnieją dziś praktycznie zabytki architektury ludowej, choć w dawnych czasach przeważała na nich wielka własność, albo domostwa, w których mieszkała ludność najemna, albo bardzo uboga. Można tutaj spotkać jedynie pałace junkierskie i tzw. czworaki dworskie, które zamieszkiwała ludność poddańcza, pracujaca dla swojego pana. Nieliczne budynki, należące do drobnej szlachty i ludności wiejskiej, posiadającej własną ziemię, były w większości murowane. Pańszczyzna uciskająca chłopów nie była czynnikiem sprzyjającym rozwojowi kultury ludowej. Z tego też powodu tereny Warmii i Mazur są dziś niemal pozbawione wytworów kultury ludowej, w tym także budownictwa ludowego. Oprócz pańszczyzny czynnikiem, który spowodował, że budownictwo ludowe na tych terenach jest tak ubogie, były toczące się na nich dwie wojny światowe i zniszczenia, które za sobą niosły. Szczególnie I wojna światowa była „mordercza” dla zabudowań wiejskich. Po roku 1918 odbudowano je, ale już na sposób miejski. Mimo tych przeciwności drewniana architektura zdołała zachować się stosunkowo dobrze w południowej części województwa.
Cechy budownictwa ludowego na Warmii i Mazurach
We wsiach mazurskich chałupy stoją najczęściej szczytem do drogi. Zagrody mają kształt długiego prostokąta, gdzie budynek gospodarczy z wjazdem zajmuje wąski bok od strony drogi, z tyłu znajduje się stodoła, a pozostałe budynki gospodarcze wdłuż dłuższych linii bocznych prostokąta. Domostwo stoi niedaleko drogi, najczęściej odgrodzone od niej ogródkiem kwiatowym. Brama wjazdowa znajduje się od strony ulicy.

Inaczej wygląda to na Warmii. Choć zagrody także mają regularny kształt, to budynki mieszkalne stoją frontem do drogi. W obu regionach istniały jednak wyjątki: na Mazurach, w osadach kolonijnych, znajdowały się zagrody obszerne, najczęściej o kształcie kwadratu i budynku mieszkalnym usytuowanym frontem do drogi. Na Warmii stwierdzono obecność chałup budowanych szczytem do drogi. Zwyczaj takiego stawiania domostw wywodzi się ze średniowiecznych czasów kolonizacji na prawie chełmińskim, kiedy działki wytyczone przez zasadźcę były na tyle wąskie, że trzeba było budować domy w „oszczędny” sposób.
Na całym terenie Warmii i Mazur obok budynku mieszkalnego znajdowały się budynki gospodarskie takie jak: chlew, stajnia, stodoła, owczarnia, obora, czy ziemianka do przechowywania płodów rolnych; ich ilość zależała od zamożności właściciela.

Related Articles