WOJNA I JEJ OBICZA
Odwiecznym problemem, z którym zmaga się świat jest wojna. Jest ona ostatecznym sposobem rozwiązywania sporów, jednakże na przestrzeni wieków zauważa się setki bitew, które miały odgłos, w życiu, wpłynęły na życie późniejszych pokoleń. Konsekwencje wojny są różne. Mają one równie dużo przeciwników jak i zwolenników. O tyle, co kwestią niepodlegającą dyskusji jest fakt, iż niewinnie ginęły miliony ludzi, o tyle że niosła ona za sobą rozwój sztuki, nauki czy tez techniki jest kwestą sporna. Gdyż zastanawia nas czy ten „zysk kulturowy” wart był tylu straconych istnień. Wszystkie wydarzenia tragiczne, wstrząsające światem pozostały w niezwykłym kontraście do olbrzymich osiągnieć w dziedzinie nauki i techniki. Dokonano odkryć np. w dziedzinie promieniotwórczości, w bio-logii odkryto hormony, a w fizyce przewrotu dokonano teoria kwantów i względności. Wojny czyniły straszliwe spustoszenia w życiu społeczeństw. Zginęło kilkadziesiąt milionów ludzi, wiele milionów utraciło zdrowie, dorobek całego życia, nie mówiąc o niewymiernych stratach moralnych. Poczucia grozy dopełniały wybuchy bomby atomowej nad Hieroszima (XX w) wynalazek rakiet dalekiego zasięgu. Po wojnie rodzina ludzka została podzielona na dwa ideologiczne obozy: państw kapitalistycznych i socjalistycznych. Zaczęła się walka ideologiczna. Nieustannie wybucha-jące konflikty (Korea, Wietnam, Bliski Wschód),groźba kolejnej wojny, tym razem nuklearnej, nowe, straszliwe rodzaje broni, wszystko to przyczyniło się do powstania z jednej strony nastrojów buntu i rozpaczy, ucieczki od rzeczywistości, z drugiej dążenia do porozumienia miedzy narodami, walki o pokój większego poczucia braterstwa. Ogromna liczba dzieł literackich, plastycznych mówiła o grozie wojny i odbijała te nastroje. Świadomość ludzka na zło jakie niesie ze sobą wojna powiększała się coraz bardziej. Również i dziś nie pozostajemy obojętni wobec tego zagrożenia oraz niosącego śmierć zjawiska. Współcześni twórcy kultury poruszją ten temat w swoich filmach, piosenkach oraz plakatach bądź obrazach, manifestując w ten sposób swój sprzeciw przeciwko wojnie.
Guernica
Dziełem, które bez wątpienia można uznać za przejaw manifestacji jest Guerenica Pablo Picasso(1881-1973), jednego z największych osobowości sztuki XX wieku. Guerenica powstała w 1937 roku jako odpowiedź na toczącą się w Hiszpanii w latach 1936-1939 wojnę domową pomiędzy lewicowym rządem hiszpańskim, a prawicową opozycją
(wspieraną bezpośrednio przez oddziały wojskowe przysłane przez Niemcy i Włochy). Guernica to małe miasteczko na północy Hiszpanii. Ma zaledwie kilka tysięcy mieszkańców 26 kwietnia 1937 roku o godzinie 16.30 samoloty zaatakowały ją bombami zapalającymi i ogniem karabinów maszynowych. Atak spowodował ogromne zniszczenia w mieście. Zginęły 1654 osoby, a 889 zostało rannych. Ofiarami byli wyłącznie cywile. Mimo iż była to wojna domowa, jej kontekst był znacznie szerszy. Konflikt ten bywa uważany za preludium drugiej wojny światowej!
Pozostając pod wrażeniem zagłady miasta, dokonanego przez wojska faszystowskie, Picasso namalował obraz będący swoistym manifestem. Sam artysta mówi o nim : „Ten byk jest bykiem, a koń jest koniem /.../Oczywiście, to symbole... Niechże publiczność widzi w koniu, w byku symbole i interpretuje je, jak zechce.”
Monumentalna Guernica namalowana została zaledwie w ciągu dwóch miesięcy stało się nowym wzorcem dla współczesnego malarstwa. Dzieło to demaskuje okropności wojny, dramatycznie ukazane poprzez brutalną deformację ludzkich ciał.
Picasso, Guerenika, 1937
Patrząc na Guerenike dostrzegamy czarny prostokąt poprzecinany różnokształtnymi, białymi figurami odsłaniającymi przestrzeń. Postacie na obrazie są wprowadzone w dynamizm. Oznacza to, iż śmierć nie jest cicha i zasłużona, lecz nagłą. Pierwsze są kobiety i dzieci., Czarny byk i koń stają na arenie.
Picasso przeciwstawiał się również wydarzeniom dziejącym się na arenie świata. Potępiał min. wojnę w Korei. Jego odpowiedzią na nią stał się obraz „Masakra w Korei” z 19XX roku, na którym grupa żołnierzy amerykańskich otwiera ogień w kierunku grupy kobiet i nagich dzieci.
Picasso, Masakra w Korei
Problemowi walki o pokój poświęcił też dwie duże kompozycje ścienne: Wojna i pokój.
Francisco Lucientes Goya
W czasie wojen napoleońskich Goya stworzył swój najbardziej dramatyczny cykl rycin „Okropności wojny”. "Kaprysy" Goi powstały w latach 1797-1799. Ryciny zawierają liczne aluzje do politycznej i społecznej sytuacji ówczesnej Hiszpanii. Słynny i wstrząsający cykl grafik "Okrucieństwa wojny" z lat 1810-1820 do dziś robi wrażenie swoim niezwykle ekspresyjnym stylem. Cykl nawiązuje do epizodów z wojny partyzanckiej prowadzonej przez Hiszpanów przeciwko napoleońskiej okupacji. "Przysłowia/Szaleństwa", które powstawały w latach 1815-1824, są serią niezakończoną. Człowiek w tych grafikach ukazany jest jako istota słaba, często ulegająca instynktom i wizjom. Fantastyczne ryciny Goi są dziełem rozumu i wyobraźni. Stoją one na granicy oświecenia łącząc patriotyczne zabarwienie jego twórczości oraz pozostałe cechy romantyczne.
Goya narodził się i rozwijał pod wpływem zjawisk wywoływanych przez rewolucję burżuazyjną, a przede wszystkim Wielką Rewolucję Francuską. Rewolucje te rozczarowały dużą część społeczeństwa. Nie przyniosły zapowiadanej wolności warstwom upośledzonym, wytworzyły nową nierówność, do głosu doszła nowa warstwa społeczna - burżuazja, nastąpił rozkład feudalizmu zastąpiony przez kapitalizm. Przyczyny te wywołały bunt, który sprawił, że przez Europę przechodzi fala powstań i wojen, bunty społeczne i narodowowyzwoleńcze.
„Rozstrzelanie powstańców madryckich 3 V 1808” należy do jednego z najsłynniejszych cyklów tematycznych artysty, czyli „Okropności wojny”. Powstał on w związku z niszczycielską wyprawą wojsk Napoleona do Hiszpanii w 1808 roku. Ten najazd spotkał się z niebywałym oporem ze strony ludności hiszpańskiej. Odpowiedzią na bunt były represje, tortury i prześladowania. Goya chcąc ukazać całemu światu cierpienie swego narodu, namalował obraz przedstawiający egzekucję buntowników. Przede wszystkim jako dzieło malarskie, lecz także jako swego rodzaju dokument historyczny o niespotykanej sile wyrazu. Obrazuje on w jaki sposób narody przeciwstawiały się niszczycielskiej sile najeźdźcy. Widocznie pokazane tu jest udziela mi się nastrój niesprawiedliwości i krzywdy, jaka została wyrządzona tym ludziom. Oni sami są jednak spokojni. Ich śmierć nie jest zwyczajna. Powstańcy umierają za swoją ojczyznę i przekonania.
Podział obrazu na części ma za zadanie wyznaczenie granicy nie do przebycia pomiędzy powstańcami, a ich katami. Z jednej strony widzimy obrońców wolności, ludzi, którzy skłonni są w imię wartości takich jak honor i patriotyzm poświęcić życie. Przed nimi stoją zaś zbrodniarze, ślepo wykonujący rozkazy. Wrażenie podziału jest spotęgowane zastosowaniem kontrastu przez malarza. Podkreśla on także zmienność rytmów – postawy i ruchy żołnierzy są inne od zachowań powstańców. Każdy gest ludzi stojących po lewej stronie jest indywidualny. Jest to strach, przerażenie, odwaga, rozpacz czy nawet szaleństwo w obliczu śmierci. Po stronie prawej widzimy zaś postacie wyglądające i zachowujące się jednakowo. Nie możemy dostrzec ich twarzy. Goi nie chodziło wcale o ich oblicza, lecz o pokazanie ślepej i niszczycielskiej siły, którą oni stanowią. Malarz opowiada się jednoznacznie po stronie buntu, walki i wolności. Całe światło na koszuli rozstrzeliwanego – która sama w sobie jest światłem – to środek użyty nie tylko po to, by tę postać uczynić centralna, skupiająca oczy widza. Chodzi tu również o przenośne znaczenie. Racja i prawda są po tej stronie, gdzie dwie wyciągnięte ręce starają się powiedzieć światu o krzywdzie i zbrodni.
Obrazem, który nawiązuje do poprzedniego dzieła jest „Ukrzyzowany Chrystus” Goi. Elementem łączącym są rozpostarte ręce Jezusa, które również symbolizują niewinność i śmierć w obronie narodu, w tym przypadku ludzkiego.
Twórczość Goi obrazuje celowość przełomu w sztuce u schyłku w. XVIII i na początku w. XIX. Można śmiało stwierdzić, że artysta jakby zainaugurował sztukę europejską w. XIX. Hołdował kolejno formacjom stylowym począwszy od wczesnych prac w duchu rokoko przez realistyczne portrety i sceny zbiorowe, ilustrujące aktualne wydarzenia polityczne. Artysta czerpał Jednocześnie z fantastycznej kultury ludowej oraz satyrycznych przysłów i przypowieści.
Eugene Delacroix urodził się w 1798 roku jako syn Ministra Spraw Zagranicznych, który w chwili narodzin syna znajdował się w misji dyplomatycznej w Holandii jako ambasador Republiki Francuskiej. Był to największy francuski malarz romantyczny. Jego obrazy były całkowitym zaprzeczeniem klasycyzmu. Cechuje je wolności, silna emocjonalność, dramatyczny temat, dynamiczna kompozycja, użycie koloru jako środka kompozycji i narzędzia ekspresji, efektowna gra światła i barw oraz swobodna technika. Tematyka obrazów była typowa dla romantycznej poezji i można powiedzieć iż uzupełniała się z nią: historia średniowiecza, Boska komedia Dantego, dramaty W. Szekspira. Po 1830 odszedł od traktowania malarstwa jako środka przekazu rewolucyjnych ideałów. 1832 brał udział w misji rządowej w Hiszpanii i krajach Maghrebu (Algieria, Maroko). Wykonał tam wiele szkiców i odtąd często podejmował egzotyczne motywy arabskie: walki arabskich wojowników i dzikich zwierząt czy haremu (, Wkroczenie krzyżowców do Konstantynopola 1840). Malował martwe natury z kwiatami (Bukiet kwiatów w wazonie 1848).
Ostatnim ważnym obrazem Delacroix była Medea zabijająca swoje dzieci (1862).
Dwa lata później jego Masakra na Chios eksploduje na Salonie 1824 jako "przerażający hymn w służbie zagłady i cierpienia". Zharmonizowany kolorystycznie obraz po raz pierwszy ukazał mistrzostwo Delacroix jako kolorysty, oraz uderzył w nutę tragedii i śmierci, która brzmieć będzie jeszcze przez wiele jego następnych dzieł.
Był wybitnym kolorystą. Był typem malarza-intelektualisty, w prowadzonych od dziennikach wnikliwie analizował sztukę epoki i własną, uważając się za prawdziwego klasyka. Wywarł silny wpływ na malarzy XIX w., m.in. na impresjonistów.
Jeden z głównych reprezentantów romantyzmu, opierając się na dziełach klasycyzmu i tradycji barokowej stworzył indywidualny styl charakteryzujący się dynamiczną formą i bogatym kolorytem. Dążył do dramatyzowania akcji i potęgowania siły wyrazu. Tematyka obejmowała sceny batalistyczne, wyścigi konne, portrety i studia obłąkanych.
Jego najsłynniejszy obraz - Tratwa Meduzy - poprzez ukazanie tragedii rozbitków, stał się ogólną metaforą losów człowieka i sztandarowym płótnem romantyzmu francuskiego. Pozostałe prace: „Oficer szaserów”, „Ranny kirasjer”, „Wyścigi wolnych koni w Rzymie”, „Derby w Epson”.
Thodore Gricault (26 września 1791 w Rouen - 26 stycznia 1824 w Paryżu) - malarz francuski, tworzący w epoce romantyzmu. Jego obrazy odzwierciedlają barwną, energiczną i ekstrawagancką osobowość. Wiele obrazów Gricaulta znajduje się w Luwrze, w tym słynna Tratwa Meduzy, obraz upamiętniająca katastrofę francuskiego statku La Mduse
Jacques Louis David urodził się 30 VIII 1784 w Paryżu.
W lutym 1824 gdy wychodzi z teatru potrąca go powóz. Nigdy już nie powróci całkowicie do zdrowia. Umiera 29 grudnia 1825.
1784-85 wyjeżdża do Włoch. Tam namalował w 1784r Przysiegę Horacjuszy. Obraz okrzyknięto arcydziełem, a David wzniósł się na pozycję najwybitniejszego malarza swych czasów.
Malowidło ukazuje historie trzech braci Horacjuszy, wywodzących się ze starorzymskiego, patrycjuszowego rodu. Mieli oni reprezentować Rzym w walce z miastem Alba Longa, w imieniu którego walczyć mieli trzej bracia Kuracjusze. Obraz przedstawia chwilę, w której trzej bracia powtarzają słowa przysięgi wypowiadane przez ich ojca. Po lewej stronie obrazu znajdują się Horacjusze- uniesieni patriotyzmem i wolą zwycięstwa a po prawej kobiety - ich siostry. Pokazane są one za pomocą zaokrąglonej linii (łagodność), Horacjusze zaś prostą linią (męstwo).
Dzieło obrazuje idee poświęcenia dla ojczyzny – cnotę w rzymskiej republice i rewolucyjnej Francji cenioną najwyżej.
Ossip Zadkine (1890-1967), rzeźbiarz francuski pochodzenia rosyjskiego. Przedstawiciel cole de Paris, studiował w Londynie, następnie w Paryżu. Kiedy Europa staje w ogniu wojny. Żydowskie pochodzenie Zadkine`a zmusza go do ucieczki z Francji. Wyjeżdża do Ameryki. Ciężko znosi zarówno pobyt w Nowym Jorku, w którym nie może się zaaklimatyzować, jak i późniejszy powrót do zniszczonej wojną Europy. Choć odnajduje swój dom, żonę i przyjaciół, nic już nie jest dla niego takie jak dawniej. Wstrząśnięty obrazem zniszczeń i dramatu, pod wpływem wizyty w kompletnie zrównanym z ziemią Rotterdamie, tworzy swoją najsłynniejszą pracę La Ville Dtruite. Monumentalna 6,5 metrowa postać pełna rozpaczy i siły zarazem, z wykrzywioną twarzą. To zadkinowska Guerenica
Malarstwo polskie
Jednym z twórców, którzy odwoływali się w swoich pracach do manifestu przeciw wonie był żyjący w XX wieku malarz ANDRZEJ WRÓBLEWSKI. Urodził się on w Wilnie w 1927 – w 1957 zginął w Tatrach). Uprawiał malarstwo, rysunek i grafikę. Tworzył najczęściej sugestywne, metaforyczne cykle tematyczne, pełne dramatyzmu i filozoficznej zadumy nad losem człowieczym. Zamieszczał eseje i recenzje m.in. w Rozstrzelań - obrazów wedle jego słów: "przykrych jak zapach trupa", o realistycznych, zbrutalizowanych, topornych formach - jedyne w polskiej plastyce dzieło, w którym tak bezpośrednio odcisnęło się doświadczenie wojny.
Również współczesność, która pogrążona jest w konfliktach i wojnach zmusza i inspiruje do działania malarzy świata, w tym karykaturzystów Polskich. Poniższe prace są odpowiedzią na wojnę w Iraku, zmagania o dostęp do ropy naftowej na Półwyspie Arabskim. Pokazują również strach przed obliczami zagłady wojennej.