Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.
Tak zrodziła się antropologii i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze sposobów życia ludzi, ale są jeszcze inne.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
Antropolodzy zarzucali innym naukowcom pochopność w formułowaniu tez opartych tylko na kulturze europejskiej. Trzeba brać pod uwagę inne kultury żeby ocenić ludzkość.
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.
2.Spotkanie z innością jako żródło antropologii.
Geneza antropologii spowodowała jej rozbicie na antropologię społeczną i kulturową.
Antropologia społeczna wywodzi się z tradycji socjologicznych . Bada ona społeczny wymiar rzeczywistości , zasady budowy struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to całość, bo badać je należy całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie, w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.
E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”. Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury – tzn. dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak odmienni.
Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. DO XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.
Inny to ktoś, kto nie jest tożsamy ze mną, ktoś na zewnątrz mnie, transcendentny, kogo objąć i w pełni zrozumieć nie jestem w stanie, lecz właśnie w nim jednostka, stojąc wobec nieskończoności, uwalnia się z pod panowania całości zobiektywizowanej, przestaje być instrumentem historii, odzyskując swą niezależność i poczucie pełnej odpowiedzialności.Takie postrzeganie "innego" pozwala na wyprowadzeniu relacji "ja" -"inny" z wymiaru poznawczego, a wprowadzenie jej do wymiaru etycznego, będącego OTWARCIEM NA "INNEGO" zrozumienia inności, innego, obcego, obcości. Zrozumienie prowadzi w rezultacie do sprowadzenia innego do siebie samego, przez co inny pozbawiony jest swojej inności - odmienności w efekcie czego inne jest inne. Ważne samo umiejscowienie podmiotu jakim jest człowiek. Inność, odmienność, rozmywa się w pojedynczej identyczności kogoś.
3. Historyczne etapy narodzin wiedzy antropologicznej. Wpływ oświecenia
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym, ponieważ to one dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego, gdyż są małe i odizolowane od kultury europejskiej. Kultura to swoisty atrybut ludzkości, tylko ona wyodrębnia gatunek ludzki ze świata zewnętrznego. Poza tym niczym się nie różnimy. Człowiek wytworzył sobie kulturę, aby zapewnić sobie odrębność środowiska. Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano ich życie w najprostszy sposób. Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich uczestników. Interesowano się rozwojem całej kultury lub dziedzinami, działami (badano religię, magię, wiedzę, rodzinę, kulturę materialną, gospodarkę, sztukę).
Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący EWOLUCJONIZM (pierwszy system teoretyczny na gruncie antropologii): Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) – badał w terenie, Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) – pierwszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista. Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami. (zasada o jedności rozumu ludzkiego – Adolfa Bastiana). Wszyscy jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Kultury rozwijają się tak samo (kultury pierwotne – świadectwo rozwoju kultury europejskiej).
Tezy rozwoju kultury:
- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich społeczeństw (społeczności pierwotne osiągną w końcu etap kultur rozwiniętych)
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować przez jej rozwój (jeżeli chcemy oddać istotę kultury – wskazać na stadia jej rozwoju)
- rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o genetycznych rozwoju kultury, kumulatywny charakter rozwoju)
- teza o progresywnym rozwoju – rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych do wyższych.
- każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.
Ewolucjonizm zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków).
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych – takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).
Morgan przedstawił trzy najważniejsze czynniki rozwoju: I – umiejętność mówienia, II – posługiwanie się narzędziami, III – powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Wyróżnił także trzy stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja (stopień niższy, średni i wyższy).
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, pojęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.
DYFUZJONIZM – opozycja wobec ewolucjonizmu, koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.
To historyczny kierunek w antropologii, cel – pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich, pierwsza faza postewolucjonistyczna, szkoła kulturowo/historyczna. Twórcy reprezentujący dyfuzjonizm to: Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry. Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA – rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej. Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie. Teza Ratzela – podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji.
Kilka szkół:
- wczesna szkoła historyczna – Graebner, Ankermann
- szkoła niemiecko-austriacka – Schmidt, Koppers
- szkoła angielska – Smith i Perry
- dyfuzjonizm amerykański
FUNKCJONALIZM – od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w latach 20-stych XX wieku. Zrodził się w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown. Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.
Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-1942). 1922 r. – książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. – „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. – „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. – „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).
A. Radcliffe-Brown (1881 – 1955) – prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown’a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej.
2) założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.
Funkcjonalizm – kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm Malinowskiego – rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem. Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość i należy badać empirycznie jako całość. Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne, współcześnie istniejące). Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię). Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura – jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu. Mówi o dwóch uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe
4. Inność i obcość – chęć ich zrozumienia jako źródło antropologii.
W efekcie intelektualnej pracy badaczy-antropologów utwierdzamy się w podwójnym przekonaniu,. Po pierwsze, zasadniczą cechą antropologicznych "innych" jest fakt, że nie rozpoznają oni prawdziwej natury własnej inności, a także względności tego, co przedstawia się w nich jako obowiązujący, "jedynie słuszny" obraz świata. Po drugie, wszystkie kultury są wprawdzie równe, jak głosi oficjalny relatywistyczny slogan, ale antropolodzy wiedzą coś, czego inni nie wiedzą: że wszystkie kultury są względne i historycznie usytuowane, że dotyczy to także rzeczywistości, w której poruszamy się na co dzień, ale także: że inne kultury przejawiają ignorancję podtrzymując swój kulturowy absolutyzm; że nie rozpoznały one jeszcze własnej przygodności i konwencjonalności.
Z wielu powodów - etycznych, politycznych, ale także "czysto" naukowych - humanistyka dwudziestowieczna zmierzała ku coraz bardziej wypracowanej i ścisłej reprezentacji świata społecznego, aby zdać relację z tego, co ogólnie i nie wartościująco można nazwać "stylem życia ludzi". Z jednej strony zagubione gdzieś na rubieżach świata wyspy, ezoteryczne puszczańskie plemiona, społeczności chłopskie Europy; z drugiej klasy społeczne, grupy etniczne, wszelkiego rodzaju mniejszości (w tym seksualne), młodzież, w RPA nawet rasy, a w Indiach kasty - wszystkim tym zbiorowością nałożono i odpowiednio wymodelowano gorset kultury jako podstawowy wyróżnik ich odrębności.
Różne realizacje stylów życia, obserwowane na przykładzie społeczeństw świata dawały się empirycznie uchwycić - tutaj robią to tak i tak, tam wierzą w to i czynią w związku z tym tak a tak. Bogate jest "archiwum wyobraźni", na jakie składają się poszczególne opisy i monografie etnograficzne. Dla antropologów posługujących się holistyczną koncepcją kultury, a takie były bez wyjątku wszystkie teorie modernistyczne łącznie ze strukturalizmem Claude'a Lvi-Straussa, społeczności (zasadniczo prostsze) były całościami, które bezustannie się odtwarzały w niezmiennej postaci. Chyba że doszło do ingerencji z zewnątrz, co stało się zresztą szybko regułą i powodem ich przekształceń, a niekiedy po prostu fizycznej zagłady. Społeczności takie istniały właściwie poza czasem i w tym znaczeniu reprezentowały typ zbliżony do "solidarności mechanicznej" Durkheima. Charakterystycznym skrótem myślowym, jaki znajdziemy w klasycznych monografiach etnograficznych, były stwierdzenia w rodzaju "kultura powoduje", "sprawia" albo "decyduje", a nawet "w światopoglądzie tej kultury nie do pomyślenia jest...". Skoro ogólna, teoretyczna idea kultury każe ją widzieć jako całość wzajemnie powiązanych elementów, konkretna kultura na mocy definicji powinna także takie warunki spełniać. Dlatego właśnie była ona ujmowana jako byt kolektywny i zuniformizowany, system wzajemnego porozumienia członków społeczeństwa izolowanego pionowo, poziomo i światopoglądowo. Jak wyraził się był Robert Redfield, każdy członek takiej wspólnoty wie i wierzy w to, w co wierzą i co wiedzą wszyscy pozostali - habits are the same as customs9 . Można taką koncepcję kultury nazwać mianem "rafy koralowej", jako że to, co raz w niej zostało zakumulowane, przechowywało się w stanie nienaruszonym; "kultura Trobriandów", "kultura Tikopia" itd., zostały poniekąd w klasyczny sposób zreifikowane. Przemijały pokolenia, dokonywały się zmiany technologiczne (np. rola żelaznego toporka w odmiennej organizacji pracy), ale "esencja" kultury była nadal rozpoznawalna. Margaret Mead, wracając w swoje ukochane strony w dwudziestu latach, spotkała już innych ludzi, ale nie miała wątpliwości, że obcowała nadal z "kulturą Samoa" jako społeczną ciągłością wzorów partycypowania w życiu społecznym. Nie było tutaj miejsca na transformację, przypadkowość, niepewność i sprzeczności; w bycie totalnym zniewolenie matrycą wzorów myślenia i działania zdawało się być pełne.
W momencie, kiedy antropologia na dobre zainteresowała się społeczeństwami nowoczesnymi, złożonymi, uwarstwionymi klasowo, wieloetnicznymi z reguły, dotychczasowa koncepcja kultury wykazała swą zasadniczą nieprzydatność. Pojawiły się pytania o granice systemów kulturowych, które dotyczyły trzech ich zakresów: [1] wewnętrznych dziedzin danego systemu społeczno-kulturowego (religijnych, politycznych, międzyludzkich), [2] granic lokalnych, międzygrupowych czy nawet granic pomiędzy jednostkami oraz [3] granic hierarchii statusu i klasy. Stąd początek procesu odchodzenia od rozumienia kultury jako - najpierw - całości homogenicznej i koherentnej, uniformizującej ludzi. Powodzenie zyskały ujęcia procesualne, zmierzające do "rozpisania" regulatywnej mocy kultury na poszczególne grupy i kategorie społeczne. Chodziło o to, aby teoria kultury zdolna była ujmować zarówno złożone współczesne sposoby życia pozostające w orbicie wpływów kultury globalnej, jak i badać małe społeczności, subkultury, warstwy i nowoplemiona współczesnego świata. I tak, jeden z seniorów antropologii, Fredrik Barth, zaproponował trojaką modyfikację pojęcia kultury, zmierzającą ku temu, aby to pojęcie "uratować" dla nauki. Po pierwsze, kultura charakteryzuje się wieloznacznością, jest "wielogłosowa", jak to się modnie powiada. W związku z tym - po drugie - poddaje się bardzo różnorodnym, jednakowo uprawnionym interpretacjom, przy czym Barthowi idzie o interpretację opartą na założeniu o racjonalności, rodzaj interpretacji humanistycznej w wariancie kulturologicznym w znaczeniu Jerzego Kmity; jednocześnie bardzo daleki jest od uznania rozmaitych "dyskursywności" kultur jako głównego przedmiotu dociekań. Po trzecie wreszcie, norweski antropolog opowiada się za ideacyjną koncepcją kultury, która nakazuje rozumieć ją jako zbiór "scenariuszy", w ramach których różnice pomiędzy jednostkami z punktu widzenia wiedzy, wartości, pojęć i perspektyw poznawczych są źródłem odmiennych rodzajów partycypacji w kulturze i ustalonej, choć zmieniającej się historycznie (formacyjnie) stratyfikacji społecznej. Pojęcie kultury powinno być przede wszystkim użyteczne analitycznie, a nie zakładać wizję wszechogarniającej kultury formującej jednorodny ład w jednym społeczeństwie, porównywalny - choćby poprzez odmienność - z innymi całościami o podobnym charakterze.
5. Przedmiot badań, cele i zadania antropologii.
Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka. W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna (wchodzi w skład biologii),
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii),
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak: socjologia i nauki o kulturze. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią).
Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury.
Etnologia – dokonuje opisu kultury, inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające.
Antropologia – opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury – zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)
Zadania antropologii kultury:
- analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.
6. Kultura jako przedmiot badań antropologii.
Termin ‘kultura’ pojawił się już w starożytności. Pierwotne znaczenie to ‘uprawa’, czyli przekształcenie jakiegoś naturalnego stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, czyli bardziej użyteczny.
Pole o wysokiej kulturze agralnej – to dobrze przygotowane pole.
Kultura była rozumiana jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Cycero użył terminu ‘kultura’ w sensie metaforycznym, nazwał filozofię ‘kulturą ducha’, czyli uprawą ducha.
Pojęcie ‘kultura’ było w starożytności selektywne i wartościujące (kultura obejmowała tylko korzystne dla praktyki narzędzia, urządzenia, i wynalazki – uznane zasady postępowania w kręgu kulturowym – to, co pozytywnie oceniano). Pojęcie to zostało spopularyzowane na przełomie XVII/XVIII w. w literaturze niemieckiej, najpierw za sprawą Samuela Pufendorfa (filozof prawa) – wg niego kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka, zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśl wskazań rozumu.
Racjonalistyczne pojmowanie kultury (rozum decyduje o tym, co nazywamy kulturą), selektywne i wartościujące (zjawiska pozytywnie oceniane).
Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się w pismach Kochana Hawdera, jego idea: każdy lud na ziemi posiada jakąś kulturę, stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne. Wszystko, co człowiek tworzy jest kulturą. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb).
Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy, nie jesteśmy najsilniejszym organizmem żywym, ale jako jedyni jesteśmy zdolni do wytworzenia kultury.
Robert Biersted – amerykański socjolog powiedział, że kultura to wszystko, co ludzie czynią, myślą, posiadają jako członkowie społeczności. Zatem elementem kultury jest sposób ubierania się, jedzenia – których sami nie wymyśliliśmy, ale zastaliśmy od społeczności. To, co ludzie czynią to kultura normatywna – działania, powinności nakazu, zakazu. Antropologia bada relacje, zachowania, sposób życia ludzi (kulturę).
7. Scharakteryzuj koncepcję ewolucjonizmu.
Podstawowe tezy ewolucjonizmu. Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881), Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) – pierwszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista.
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazczość człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków). Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych – takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwe dla wcześniejszych etapów rozwoju, przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty). Etnologia z zakresu kultury materialnej – przykłady: żeliwne poidła dla koni – wykorzystywane jako kwietnik (odtwarza się dzieje kultury materialnej charakterystycznej dla wcześniejszego rozwoju).
Bastian – „człowiek w historii” – teza o jedności psychicznej człowieka – dzięki tej jedności istnieją idee elementarne (wspólne dla wszystkich ludzi) i idee wtórne (ludowe) – odróżniają kultury. Zróżnicowanie kulturowe – zróżnicowanie idei ludowych.
Bachofen – „prawo macierzyste” – pierwsze studium rozwoju rodziny i systemu pokrewieństwa jako systemu społecznego (odkrył matriarchat – władza i dziedziczenie w rękach kobiet). Stadia rozwoju rodziny – (heteryzm – cała grupa stanowiła jedną wielką rodzinę, matriarchat – pochodzenie i majątek dziedziczone w rękach kobiet, patriarchat – władza i dziedziczenie w linii męskiej).
Morgan – badał plemię irokezów, „systemy powinowactwa i pokrewieństwa w rodzinie ludzkiej”. Przeprowadził badania ankietowe „Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju rodziny”. Rozwój wg Morgana odbywa się drogą powolnego gromadzenia doświadczeń. Dokonuje się dzięki odkryciom i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich potrzeb. Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju:
I – umiejętność mówienia,
II – posługiwanie się narzędziami,
III – powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych – wynalazków i instytucji. Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja: stopień niższy, średni i wyższy.
Lubbock – „Początki cywilizacji, stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich współczesnych” – ewolucjonizm ma zawsze charakter progresywny. Obalił istnienie matriarchatu. Stadia rozwoju religii: ateizm, fetyszyzm, totemizm, szamanizm, antropomorfizm, stadium bez nazwy – kiedy bóstwo staje się twórcą natury, religia staje się moralnością (religia i moralność).
Tylor – „Badania nad wczesną historią gatunku ludzkiego i rozwój cywilizacji”, „Kultura pierwotna, badania nad rozwojem mitologii, filozofii, religii, sztuki i zwyczajów (obyczajów)”, „Cywilizacja pierwotna”. Poświęcił swoje studia animizmowi. Animizm to wiara w duszę i duchy. Nauka o duszach i innych jestestwach nadprzyrodzonych (minimalistyczna definicja religii). Wyróżnił 3 stadia rozwoju religii: animizm, politeizm (wielobóstwo), monoteizm (jedynobóstwo – judaizm, islam, chrześcijanizm). Stworzył teorię przeżytku kulturowego.
Frazer – „Złota gałąź – studium magii i religii” – charakterystyka religii pierwotnej. Stadia rozwoju społecznego.
Schemat religii:
1. magia – świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia – świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy – człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.
Jego tezy ewolucjonizmu okazały się przebrzmiałe. Korzystał z materiałów wątpliwej jakości, korzystał z relacji innych osób (misjonarze, handlarze, kupcy). Był znaczącym etapem w rozwoju antropologii. Był to pierwszy system teoretyczny. Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze.
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, pojęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.
8. GŁÓWNE TEZY DYFUZJONIZMU
DYFUZJONIZM KULTUROWY- podejście badawcze w antropologii kulturowej obejmujące różne orientacje uznające, że wszystkie kultury rozwinęły się z jednej bądź kilku tzw. kultur zasadniczych które rozprzestrzeniły się dając początek tzw. kulturom wtórnym na które składają się różne elementy kultur zasadniczych. Za główny czynnik procesu zmiany i rozwoju kultury dyfuzjonizm uznaje więc dyfuzję kulturową Do przedstawicieli zalicza się: Ferdynanda Ratzela, Leo Frobeniusa, Smitha.
DYFUZJA KULTUROWA służy do opisu i konceptualizacji zmian zachodzących w kulturze. Słowo dyfuzja oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków, tematów) w drodze zapożyczania. Jest dziś pojmowane jako zjawisko oczywiste wynikające z faktu uczenia się kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej
DYFUZJONIZM – opozycja wobec ewolucjonizmu.
To historyczny kierunek w antropologii, cel – pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich.
I-wsza faza postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-historyczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry. Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA – rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
Teza Ratzela – podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.
„ Powstanie kultur afrykańskich”. Kilka szkół
:- wczesna szkoła historyczna – Graebner, Ankermann
- szkoła niemiecko-austriacka – Schmidt, Koppers
- szkoła angielska – Smith i Perry
- dyfuzjonizm amerykański
Smith i Perry – „Dzieci słońca”. Początek – kultura starożytnego Egiptu. Człowiek natury wcześniej zamieszkiwał. Egipcjanie rozprzestrzeniali swoją kulturę.
Szkoła kulturowo-historyczna – badania historyczne (analizowano zbiory muzealne). Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) – krąg kulturowy – zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
Schmidt – wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub małe ich grupy lecz takie całe zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn. ekologię, gospodarkę, społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe zasoby życia. Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
Dyfuzjonizm – koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.Dyfuzja decyduje o charakterze kultur.
9.KONCEPCJE FUNKCJONALIZMU
FUNKCJONALIZM – od niego zaczyna się nowoczesna antropologia.
Powstał w latach 20-stych XX wieku. Zrodził się w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Browna. Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Funkcjonalizm – kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm Malinowskiego – rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem.
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość.
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura – jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje).
Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe
Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu kulturowemu - biologizm. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny. Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem. Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu.
3 grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) – potrzeby biologiczne – te które decydują o przetrwaniu organizmu – metabolizm; reakcja kulturowa – zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.-
Potrzeby II-go rzędu – potrzeby pochodne-
Potrzeby III-go rzędu – potrzeby integratywne
Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) – produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury – system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury – socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne – potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka – kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.
Funkcjonalizm B. Malinowskiego (1884- 1942):
Orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii kulturowej rozwinięta przez B. Malinowskiego. Kultura wg niego tworzy integralną całość złożoną z oddziałujących na siebie instytucji, poznawanych przez badacza w procesie analizy ich funkcji czyli przez efekt oddziaływania dowolnej instytucji na pozostałe. Metoda funkcjonalna w jego wersji polega przede wszystkim na analizie pierwotnych instytucji w ich obecnym działaniu, w praktyce nie zaś na rekonstrukcji hipotetycznej przeszłości.
Funkcjonaliści postrzegają społeczeństwo (kulturę) jako zorganizowany kompleks wzajemnie ze sobą powiązanych instytucji (elementów kulturowych) zmierzających do integracji i zapewnienia równowagi całemu systemowi społecznemu. Wyjaśniając poszczególne zjawiska społeczne stara się wskazać ich funkcję w społeczeństwie twierdząc przy tym że wypracowane schematy wyjaśniające funkcjonowanie społeczeństwa mają charakter uniwersalny.
1922 r. – książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. – „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. – „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. – „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).
A. Radcliffe-Brown (1881 – 1955) – prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Okres wczesnego funkcjonalizmu: uznanie struktury społecznej za centralny obiekt zainteresowań organizacją społeczną na Wyspach Andamańskich składa się z:
1) zwyczajów i instytucji poprzez które Andamańczycy regulują wzajemne postępowanie
wobec siebie, czyli kultury;
2) struktury – przestrzenne rozmieszczenie populacji i stosunki społeczne wynikające z tego
rozmieszczenia.
Czynniki stratyfikacji społecznej:
• nie istnieje zorganizowana władza;
• szacunek dla zdolności osobistych
• zasada starszeństwa
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown’a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej.
2) założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.
Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej całości.R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski – instytucje kulturowe
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.
10: KONCEPCJE STRUKTURALISTYCZNE
Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości
struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy –
struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność),
człowiek istnieje w ugrupowaniach społecznych, które są całościami; całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społecznych to zapewnienie samoregulacji systemu społecznego;
kształt stosunków społecznych i kultury tj. obserwowalna rzeczywistość społeczna i kulturowa jest zewnętrznym wyrazem, znakiem nie uświadamianych przez ludzi struktur.
Struktury te są odnajdywane dzięki transformacyjnej analizie strukturalnej.
struktury:
1) reguły zawierania małżeństw – krążenie kobiet i wymiana ekonomiczna,
2) mit – mit jest słowem, czyli całością znaczącą – nie jest tym co zawiera przekaz, ale sposobem znaczenia, formą, - jest wtórnym elementem semiologicznym, tworzącą znak całość
„Mit nie jest wyrazem podstawowych uczuć człowieka, nie jest przejawem archetypów, nie jest tłumaczeniem zjawisk niezrozumiałych i nie jest protohistorią – mit jak język ujmuje świat, tylko że na innym poziomie – istnieje logiczna spójność myślenia mitycznego i myślenia naukowego, a różnice dotyczą charakteru rzeczy, do których odnoszą się operacje umysłowe”
elementem konstytutywnych mitu jest mitem jak fonem, morfem czy semem
istnieje logika myślenia nieracjonalnego i wyraża się ona w mitach – „wszystkie mity mówią to samo”; obecność mitu jest stałym atrybutem myślenia ludzkiego;
Dygresja i kontynuacja antropologii strukturalnej: Roland Barthes i mitologia
denotacja odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich członków danej kultury
konotacja dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tu skojarzenia z innymi kulturowymi kodami znaczenia kiedy konotacja się naturalizuje tzn. zostaje przyjęta jako „normalne” i „naturalne”, zaczynają funkcjonować jako pojęciowe mapy znaczenia, dzięki którym świat uzyskuje sens. Są to mity. Mity są konstruktami kulturowymi, mogą jednak sprawiać wrażenie zastanych prawd uniwersalnych, osadzonych w zdrowym rozsądku.
mit to system semiologiczny II rzędu.
Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć poprzez te funkcje.
R. Barthes. twierdził, że nie ma istotnych różnic między antropologią społeczną a socjologią. Antropologia bada struktury pozaeuropejskie, a socjologia europejskie.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być traktowana tylko jako charakterystyka tego systemu.
System społeczny i struktura społeczna (2 terminy) – utożsamia ze sobą te terminy. Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Struktura społeczna. Można badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Podmioty zachowań wraz ze stosunkami społecznymi między mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy podmiotami zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak zachowują się ludzie – poznamy strukturę społeczną.
Organizacja społeczna – związana jest z dynamicznym aspektem systemu społecznego, z jego działaniem. Struktura związana jest ze statecznym aspektem, z dynamiczną organizacją. Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role społeczne ludzi.
Funkcja to sposób w jaki działania ludzkie przyczyniają się do utrzymania ciągłości systemu.
Aby system społeczny funkcjonował muszą zostać spełnione 3 podstawowe warunki [wymogi funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego. Te działania to instytucje społeczne. Instytucja społeczna – jest to zestandaryzowany sposób zachowania (ujęty w normy, zasady).
Mówi o trzech rodzajach badań społecznych:
1. morfologia społeczna – badanie budowy systemu społecznego, podobieństwa i różnic między systemami, klasyfikacja struktur.
2. fizjologia społeczna – badania nad działaniem systemu społecznego (w jakim kierunku) „jak możliwe jest istnienie systemu społecznego, jak funkcjonuje ten system, jakie mechanizmy przyczyniają się do utrzymania tego systemu?
3. badania nad zmianą systemu społecznego – trzeba uwzględnić proces zmiany, nic nie stoi w miejscu. Uwzględnienie czynnika czasu.
Każda struktura społeczna ma swoją niepowtarzalną historię. Badania synchroniczne i asynchroniczne.
Dwa typy zmiany społecznej:
- zmiana w strukturze społecznej
forma strukturalna (zręby, filary systemu) pozostaje niezmieniona, a zmiany oznaczają ponowną adaptację, przystosowanie
zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.
Zmiana endogenna i egzogenna.
Endogenna – ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)
Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).
Tak istnieje i trwa system społeczny wg R.-B.Teza, że nie mają racji ewolucjoniści i dyfuzjoniści – zmiany kultury poprzez wewnętrzną ewolucję i zewnętrzną dyfuzję.
11.ANTROPOLOGIA AMERYKAŃSKA
Jej podstawową kategorią badawczą była kultura, a przede wszystkim podstawy znaczenia, wartości. Twórcą antropologii amerykańskiej jest F.Boas. Zbudował antropologię od podstaw. Uważał, że podstawą do antropologii powinny być badania empiryczne (w terenie). Twierdził, że kultura powinna być w szerszym kontekście zjawisk przyrodniczych, czyli geograficznych, ekonomicznych, politycznych.
Wyznaczył 3 kierunki badań:
1. relacja człowiek-natura
2. człowiek-człowiek
3. świadomość człowieka (indywidualne reakcje na zdarzenia, kultury)- prawda, psychologiczna- jak twórcy i uczestnicy kultury są postrzegani
Boas był twórcą relatywizmu kulturowego- każda z kultur rozwija się w ten swój własny sposób. Zaprzeczył tezie ewolucjonistów, że wszystkie kultury rozwijają się w ten sam sposób. Każdą z kultur należy badać w odniesieniu di niej samej.
12.NARODZINY POJĘCIA KULTURY
Pojęcie kultury zrodziło się jako efekt fundamentalnych właściwości życia społecznego. Sposoby życia ludzi są bardzo ważne i występują na przestrzeni dziejów i obecnie. Mamy więc do czynienia z różnorodnością kultur, a więc różnymi sposobami zachowania ludzi. Stwierdzono, że nie ma jednorodnego społeczeństwa, ale wielość społeczności ludzkich, z których każda swój sposób uważa za naturalny i oczywisty.
13.OPOZYCJA NATURA-KULTURA W REFLEKSJI ANTROPOLOGICZNEJ.
W refleksji antropologicznej często przeciwstawia się naturę kulturze, te dziedziny tworzą opozycję występującą w przeciwstawnych porządkach.
1.natura jest stanem charakteryzującym się charakterystycznym niezróżnicowanie. Kultura jest uporządkowana i można ją zrozumieć
2. natura jest pierwotna i bezpośrednia, kultura jest społeczną organizacją, czymś co się nadbudowuje na porządku naturalnym
3. natura jest ciągła, kultura nie
4. natura to zwierzęcość, kultura to człowieczeństwo
5.natura to zjawisko biologiczne, kultura to zjawisko mentalne
6.w naturze istnieje wolność
7,natura jest światem nieprzetworzonym, kultura przetworzonym
8. do natury należy wszystko co jest w ludziach obecne zawsze i wszędzie. Do kultury, co występuje niekiedy i w niektórych miejscach.
9.do natury należy to, co spontaniczne, do kulturysto, co podyktowane przez normę
10.natura stanowi całość samowystarczalną, zrozumiałą bez uwzględnienia kultury, kultura nie może być zrozumiała bez odniesienia do natury.
14. „Fakty społeczne” wg Durkheima i ich znaczenie dla zbiorowości ludzkich-
Francuski klasyk socjologii Emile Durkheim wprowadził pojęcie „faktów społecznych”, które oznacza szczególne przejawy rzeczywistości społecznej , generowanych przez zbiorowości. , pojawiających się w przestrzeni międzyludzkiej
były wspólne dla całej zbiorowości, podzielone przez jej członków, wytwarzane przez nią , pozostały jej „własnością”
dla każdego człowieka zbiorowości były zewnętrzne , bo nie stworzył ich sam lecz zastał gotowe,
wywierały za zachowanie i myślenie członków swoista presję, zalecają czy nakazując drugiego.
Przykłady: obyczaje, morale, prawo, religia.
15. Pojęcie kultury, próby definiowania kultury
Kultura- to określony sposób życia, w którym obowiązuje wzorzec działania i myślenia. Różnorodność, heterogeniczność zewnętrzna, pomiędzy różnymi zbiorowościami, i jednorodność homogeniczność wewnętrzna uniformizująca działania i myślenie w obrębi każdej zbiorowości – to dwie konstatacje, które łączy w sobie pojęcie kultury.
Kultura wg. Clyde Kluckholma to : historycznie wytworzony system wzorców życia, które skłonni są podzielić wszyscy członkowie jakiejś zbiorowości.
16. Wielość kultur i zjawisko „presji kultur krzyżujących się”
Wielość kultur : każda zbiorowość wytwarza własną kulturę i żyje zgodnie z własnymi systemami wartości oraz realizuje sobie właściwe wzory zachowań.
Presja kulturowa: uczucie skrępowania przez kulturę, ograniczenie, bunt. Może dot. Własnej kultury lub innej zbiorowości.
17. Tożsamość kulturowa: tworzy się przez nakładanie wielorakich i różnorodnych wpływów kulturowych, którym podlega jednostka. Wpływy te są zbieżne i wzmacniają się wzajemnie.
18. Dysonans kulturowy - podaj przykłady
Dysonans kulturowy - jest to sprzeczność treści kulturowych- oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji, jakie narzucane są jednostce przez różne kultury, którym wpływom jednostka podlega. Np.: emigranci- jeszcze znajdują się pod wpływem kultury ojczystej, która ich ukształtowała i z którą nadal pozostają w kontakcie, a już ulegają silnej presji odmiennej kultury kraju osiedlenia; ludność lokalna w krajach kolonialnych- narzucona z zewnatrz obca kultura nie zgadza się z rodzinnymi obyczajami, sposobami myslenia; szybki awans społeczny- młody człowiek silnie zakorzeniony w kulturze chłopskiej zostaje zatrudniony w nowoczesnej korporacji finansowej, jest tu bardzo wyrażny kontrast stylów życia, przekonań, wartości dyktowanych przez te dwie kultury.
- jest to sprzeczność treści kulturowych- oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji, jakie narzucane są jednostce przez różne kultury, którym wpływom jednostka podlega. Np.: emigranci- jeszcze znajdują się pod wpływem kultury ojczystej, która ich ukształtowała i z którą nadal pozostają w kontakcie, a już ulegają silnej presji odmiennej kultury kraju osiedlenia; ludność lokalna w krajach kolonialnych- narzucona z zewnatrz obca kultura nie zgadza się z rodzinnymi obyczajami, sposobami myslenia; szybki awans społeczny- młody człowiek silnie zakorzeniony w kulturze chłopskiej zostaje zatrudniony w nowoczesnej korporacji finansowej, jest tu bardzo wyrażny kontrast stylów życia, przekonań, wartości dyktowanych przez te dwie kultury.
19. Kontakt kulturowy - podaj przykłady.
Kontakt kulturowy - nawiązanie interakcji i stosunków społecznych przez zbiorowości żyjące w obrębie odmiennych kultur. Pozwala na wygaszanie pewnej wrogości. Np.: globalizacja kultury amerykańskiej, Zjednoczona Europa, gdzie następuje przenikanie pewnych wzorców alternatywnych, które ulegają rozpowszechnieniu.
- nawiązanie interakcji i stosunków społecznych przez zbiorowości żyjące w obrębie odmiennych kultur. Pozwala na wygaszanie pewnej wrogości. Np.: globalizacja kultury amerykańskiej, Zjednoczona Europa, gdzie następuje przenikanie pewnych wzorców alternatywnych, które ulegają rozpowszechnieniu.
20. Konflikt kulturowy - podaj przykłady.
Konflikt kulturowy - niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowościami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia. Pojawia się efekt obrony gdy zagrozona czy zaatakowana kultura mocniej określa swoją specyfikę. Np.:konflikt pokoleń- gdy pokolenie młodsze internalizuje nowe wzory kulturowe odmienne od wzorów typowych dla pokolenia starszego. W dzisiejszym społeczeństwie, gdzie zmiany warunków życia społecznego dokonują się w rytmie ogromnie przyspieszonym, pokolenie dzieci rodzi sie w kręgu zupełnie innej kultury niz ta, którą nosi w sobie pokolenie rodziców, i tak rodzice nie rozumieją muzyki rockowej, a dzieci walca wiedenskiego, rodziece czytają Sielkiewicza, a dzieci Olgę Tokarczuk;inna sytuacja to szybka zmiana kulturowa, gdy nastepuje przełom w świecie norm, wartości, symboli, objawiają się one nam z większą ostrością. Takie zmiany kulturowe towarzyszą rewolucjom, reformom ekonomicznym, zmianom ustrojowym bądż dokonują się w toku urbanizacji, modernizacji.
- niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowościami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia. Pojawia się efekt obrony gdy zagrozona czy zaatakowana kultura mocniej określa swoją specyfikę. Np.:konflikt pokoleń- gdy pokolenie młodsze internalizuje nowe wzory kulturowe odmienne od wzorów typowych dla pokolenia starszego. W dzisiejszym społeczeństwie, gdzie zmiany warunków życia społecznego dokonują się w rytmie ogromnie przyspieszonym, pokolenie dzieci rodzi sie w kręgu zupełnie innej kultury niz ta, którą nosi w sobie pokolenie rodziców, i tak rodzice nie rozumieją muzyki rockowej, a dzieci walca wiedenskiego, rodziece czytają Sielkiewicza, a dzieci Olgę Tokarczuk;inna sytuacja to szybka zmiana kulturowa, gdy nastepuje przełom w świecie norm, wartości, symboli, objawiają się one nam z większą ostrością. Takie zmiany kulturowe towarzyszą rewolucjom, reformom ekonomicznym, zmianom ustrojowym bądż dokonują się w toku urbanizacji, modernizacji.
21. Samoświadomość kulturowa.
Samoświadomość kulturowa - jest to umiejętność oddzielenia regół kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk, co pozwala na traktowanie własnego sposobu życia jako jednego z możliwych, a nie zaś absolutnie słusznego.
- jest to umiejętność oddzielenia regół kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk, co pozwala na traktowanie własnego sposobu życia jako jednego z możliwych, a nie zaś absolutnie słusznego.
22. Scharakteryzuj segmenty (dziedziny) kultury.
Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.
• Kultura duchowa: wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wwszystko, conależy do wytworów umysłu, np. filozofia;
• Kultura społeczna: wierzenia, normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;
• kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową
• kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;
• kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka; wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka.
23. Podaj znane Ci podziały kultury.
- kultura normatywna; to co ludzie czynią (sposoby działania)
- kultura idealna - symboliczna; zawiera przekonania, poglądy, idee
- trzon kulturowy - wartości; idee oraz obiekty dla danej kultury centralne
- subkultura; odrębność sposobu życia mniejszych zbiorowości
- imperializm kulturowy- globalizacja
24. Normy kulturowe i ich rola.
a. Jawne - prawidłowości zachowań występujące w postaci norm świadomie formułowanych i respektowanych.
b. Ukryte - prawidłowości zachowań nieuświadomione.
c. Zwyczajowe - powtarzalność pozwala na oczekiwanie zachowania przewidzianego do danej sytuacji.
d. Moralne - uznane za słuszne, konieczne zarówno dla indywidualnej i społecznej egzystencji.e. Prawne - w pełni formalne, sformułowane przez ustawy, statuty, rozporządzenia.
25. Wartości jako komponent wiedzy kulturowej.
Wartości to podzielane idee dotyczące celów i sposobów życia w wymiarze jednostkowym, grupowym czy ogólnoludzkim. Każdy człowiek ma wartości, którymi, którymi się kieruje np. wartości grupowe to społeczność akademicka, a ogólnoludzkie to np. ekologia. Wartości te znajdują się w kulturze ideologicznej nazywaną symboliczną. Zawiera uznane przekonanie, poglądy, idee, standardowe symbole i tym samym określa właściwe sposoby myślenia, definiuje znaczenie zjawisk. Wpływ wartości idei na jednostkę nie jest wprost definiowany, kiedy się próbuje je ująć to są to standardy, w które ludzie wierzą w każdej sytuacji. W skład kultury idealnej wchodzą np. wartości patriotyczne, poglądy chrześcijańskie itp.
26. Światopogląd jako sfera wiedzy kulturowej.
Światopogląd to subiektywne reakcje człowieka na wszystkie przejawy życia. Są to fakty natury intelektualnej i emocjonalnej, wyrażające się w myślach i uczuciach, a także w działaniu. Obejmują one wszystkie racjonalne i irracjonalne postawy człowieka, wartości i działania, które znajdują odbicie w takich dziedzinach kultury jak: etyka, magia i religia, sztuka i estetyka. Konieczne tu jest rozumienie życia i kultury jako całości.
27. Funkcje spełniane przez kulturę symboliczną.
Jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie droga tradycji i poprzez różne formy symboliczne (największą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie maja charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi, wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej.
28. Kultura jako przedmiot zainteresowania antropologii kulturowej.
Przedmiotem zainteresowania antropologii jest kultura. Antropologia uczyniła z kultury narzędzie analityczne nadrzędne wobec innych. Kultura to pojęcie łączy i pokazuje typowe przypadłości związane ze społecznościami.
Znaczenie kultury w antropologii
- oznacza podstawową cechę społeczeństwa przywiązaną do człowieka – kultura ludzka;
-rozważa kulturę w konkretnych społecznościach, w odniesieniu do różnych kultur, pokazuje zróżnicowanie kulturowe.
29. Charakterystyka kultury , jako atrybutu człowieka
B. Szacka wyróżnia 4 cechy kultury :
• Kultura obejmuje całe nasze życie ( podstawowe czynności życiowe każdego organizmu znajdują się pod jej wpływem. Np. sposób przysadzania , podawania , zjadania posiłków . Jedzenie widelcem , patyczkami .)
• Kultura nie ma charakteru wartościującego oprócz tego co piękne , szlachetne , dobre w kulturze występują , także rzeczy , które budzą nasz sprzeciw , oburzenie.
• Kultura jest tworem zbiorowym ; aby cos stało się częścią kultury musi być zaakceptowane przez większą część społeczeństwa .Kultura powstaje , rozwija się przez kontakty między ludzkie.
• Kultura przekształca się w czasie . Doświadczenia przekazywane z pokolenia na pokolenie – to co dla nas jest przeżytkiem , dla naszych dziadków było częścią kultury młodzieżowej w czasach ich młodości , i odwrotnie – to co dla nas jest normalne dla nich wydaje się szokujące
30. Treść kultury
,,Wzory sposobów odczuwania , reagowania i myślenia , wartości i wyrastające z nich normy , a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania.” Wg Szackiej
Kulturą jest bowiem ogółem tych wytworów myśli i działań, wartości i sposobów postępowania, które zostały wykształcone przez zbiorowości i nabrały ważności dla ich członków wyznaczając zachowania uważane za obowiązkowe, np. w postaci nakazów przyzwoitości czy określonego postępowania.
31. Omów na przykładach pojęcia: trzon kultury, subkultura, kontrkultura.
Kultura jednej i taj samej zbiorowości rzadko stanowi monolit. Weźmy kulturę narodową. Pewne jej treści tworzą trzon kultury, albo jak się czasem powiada kulturę,,głównego nurtu” słowem to, co nadaje jej specyfikę o tożsamość. Obok tego istnieją pewne odmiany zwyczajów, języka, symboli, używanych obiektów itp. wyróżniające pewne regiony. Powiemy wówczas o istnieniu pewnych subkultur w ramach kultury narodowej. Ale mogą tez pojawić się grupy anarchistyczne czy nihilistyczne, dla których uznane szeroko narodowe tradycje i świętości są przedmiotem szyderstwa, potępienia lub odrzucenia. Można je wówczas określić jako kontrkulturę, oczywiście przez przeciwstawienie do kultury narodowej,,głównego nurtu”.
32. Problem uniwersaliów kulturowych.
Uniwersalia kulturowe – rasy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach historycznych i współczesnych . Mogły one posiadać dwa źródła :
• Mogłyby one pojawiać się równolegle w każdej społeczności jako wyraz np. potrzeb uniwersalnych wynikających z natury człowieka
• Mogłyby pojawiać się np. w drodze zapożyczeń , przenikania lub rozpowszechniania kultur na szersze obszary (dyfuzja kulturowa)
Jest wiele form rodziny , występuje różnorodność języków naturalnych wizji Boga . Tak więc , czy są jakieś konkretne elementy kulturowe obecne zawsze i wszędzie ? Ameryk etnolog George Hurdock odkrył , iż istnieją tylko 2 powszedniki kulturowe :
• Reguła - ,,nie zabijaj: - ochrona życia jest podstawowym warunkiem biologicznego przetrwania społeczeństwa
• Zakaz kazirostwa – stosunków z najbliższymi członkami rodziny – niekorzystne komplikacje genetyczne zaburza naturalną i niezbędną hierarchię władzy i wpływów występujących w rodzinie , prowadzi to do dezorganizacji , chaosu.
Jest wiele podobieństw kulturowych wynikających z kontaktu kultur między sobą.
• Podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze , co prowadzi do powstania kultury dominującej , przy eliminacji kultur lokalnych
• Mieszanie się kultur w społeczeństwie wielonarodowym
• Kontakt za pomocą przepływu treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu
•
33. Wymień i omów powszechniki kulturowe
Powszechniki kulturowe – cechy kulturowe absolutnie uniwersalne, czyli występujące we wszystkich znanych nam zbiorowościach , a także jako metoda rekonstrukcji dziejów kulturowych ludzkości. Jedną z metod jest metoda porównawcza –przykład Kroeber – zespół cech charakteryzujących najstarsze bóstwa kręgu judeochrześcijańskiego (wzór monoteizmu) i zasady tworzenia pisma w kręgu śródziemnomorskim (wzór alfabetu). Jednakże istotą metody porównawczej jest sięganie do jak największej liczby jak najbardziej odmiennych kultur (podgląd nurtu scjentystycznego). Szczególną wartość dla ustaleń ogólnych mają porównania kultur odległych geograficznie, izolowanych przestrzenie, historycznie i genetycznie od siebie niezależnych. Dostarczają one przykładów rozwoju niezależnych form kulturowych, tego rodzaju danych dostarczają kultury społeczeństw plemiennych.
34. Pojęcie i formy dyfuzji kulturowej.
Dyfuzja – przemieszczanie się cech kulturowych z jednej kultury do drugiej.
W dyfuzjonizmie kładzie się nacisk na przenoszenie rzeczy (materialnych lub innego rodzaju) z jednej kultury do drugiej, od jednego ludu do drugiego lub z jednego miejsca w drugie. Skrajny dyfuzjonizm głosi, że rodzaj ludzki jest pozbawiony wynalazczości: pewne rzeczy wynajduje się tylko raz, a następnie przekazuje między ludźmi, niekiedy na obszarze całego globu. Może tak się dziać albo dzięki bezpośredniej transmisji między osiadłymi populacjami, albo za sprawą migracji ludów o bogatszej kulturze. W klasycznym ewolucjonizmie zakłada się coś wręcz przeciwnego: rodzaj ludzki jest twórczy, każda populacja wykazuje skłonności do wynajdowania tych samych rzeczy po raz kolejny, choć w innym tempie. Dyfuzja dziś jest pojmowana jako zjawisko oczywiste, wynikające z faktu uczenia się kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej. Uczenie może przebiegać zarówno między pokoleniami lub między grupami jednolitego kulturowo społeczeństwa.
35. Charakterystyka postaw wobec zjawiska uniformizacji kulturowej przełomu XX/XXI w.
Wobec uniformizacji kultury można przyjmować wiele postaw:
-etnocentryczna-przekonanie o szczególnej wartości kultury o przewadze nad innymi może przejawiać się w drodze narzucenia kultury innym oczywiście dokonuje się pod płaszczem interesu tych co ją narzucają dla ich dobra
-relatywizm- to postawa przeciwna etnocentrycznej, polega na dostrzeganiu różnorodnych kultur oraz dają się odnieść do ich własnego nie należy mierzyć z zewnątrz trzeba wejść do wewnątrz by ją zbadać, stanowi konstaplacje faktów przeciwdziałania ślepocie etnocentryzmu
-postawa tolerancji- jest czymś więcej niż relatywizm, zawiera ona znaczne wartościowanie znacznej mocy. W formie najsławniejszej oznacza bierną akceptację odmienności kultur i różnorodność przyznania każdej prawa do odrębności i przyznania jej istnienia. W formie mocniejszej oznacza afirmację różnorodności, odmienności kulturowej dostrzeganie jej pozytywnej wartości, którą trzeba podtrzymywać i umacniać.
36 Scharakteryzuj i podaj przykłady na postawę etnocentryczną.
Etnocentryzm w myśleniu pierwotnym – myślenie człowieka pierwotnego, żyjącego w małych, izolowanych zbiorowościach, odznacza się znacznym stopniem etnocentryzmu. Mit dotyczy tylko danej zbiorowości i w tym wyraża się jego etnocentryzm. Kategorie mitu w tym sensie nie są uniwersalne, pojawiające się w nim zasady, wzory i normy odnoszą się jedynie do określonej zbiorowości. Co więcej, te same opowieści w jednych zbiorowościach funkcjonują jako mit, mają wszystkie jego cechy, a przede wszystkim odznaczają się absolutną prawdziwością, w innych natomiast funkcjonują jako zwykłe opowiadanka nie mające sakralnego charakteru. Etnocentryzm przeciwdziała utracie dorobku pokoleń, z trudem utrwalonego w postaci sztywnej tradycji. Mit jest bardzo istotnym elementem orientacji na tradycję, jest bowiem uprawomocnieniem tradycji, gdyż stanowi jej sakralna sankcję i sakralne zaplecze.
37. Scharakteryzuj i podaj przykłady na relatywizm kulturowy - postawa przeciwna postawie etnocentrycznej. Polega na dostrzeganiu wielkości i różnorodności innych kultur oraz uznaniu, że sposoby myślenia różnych zbiorowości dają się rozumieć tylko w odniesieniu do ich własnego kontekstu, reguł czy wartości. Przykładem mogą być odkrycia geograficzne K. Kolumba, gdzie badacze europejscy wartościowali inne kultury poprzez porównywanie ich do własnej. W skrócie to dostrzeganie różnorodności innych kultur, np. odkrycia geograficzne K. Kolumba.
38. Scharakteryzuj i podaj przykłady na postawę tolerancji - jest czymś więcej niż relatywizm kulturowy. Oznacza bierną akceptację, odmienność i różnorodność innych kultur. Przyznaje innym prawo do wypowiadania własnych poglądów i do zgodnych z nimi zachowań, choć są odmienne od tego, co samemu się uważa za prawdziwe i słuszne. Przykładem mogą być religie.
39. Scharakteryzuj i podaj przykłady na pluralizm kulturowy.
Pluralizm kulturowy – taka sytuacja społeczna, w której grupy mniejszościowe uczestniczą w pełni w dominującym społeczeństwie, zachowując przy tym swoje kulturowe różnice, swoja tożsamość i odrębność od innych grup.
Pluralizm kulturowy jest obecnie dominująca doktryna społeczeństw demokratycznych, które uważają różnorodność kulturową za swoje bogactwo. Zasadę pluralizmu poprzedzają wcześniejsze doktryny, które zakładały, że „obcy” to problem do rozwiązania – proponowano wówczas ich izolację (getto), segregację (apartheid) lub asymilację.
W Polsce funkcjonują: romowie, żydzi, inne mniejszości narodowe.
40. Scharakteryzuj i podaj przykłady na postawę „poprawności politycznej”
Poprawność polityczna – to filozofia wierząca we wzrost tolerancji, co z kolei doprowadzić ma do różnorodności i urozmaicenia kultur, ras, płci, ideologii oraz alternatywnych stylów życia.Polityczna poprawność jest jedynym społecznie i moralnie uzasadnionym poglądem na świat. Każdy, kto się z nim nie zgadza jest bigotem, uprzedzonym, seksistą i/lub ograniczonym umysłowo.Poprawni politycznie uważają na to co mówią, myślą i robią. Tak się zachowują by nikogo nie urazić. Rozdzielają śmieci, nie używają kosmetyków testowanych na zwierzętach, oszczędzają wodę, nie używają aerozoli