Formy i modele opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi
Statystyki Światowej Organizacji Zdrowia podają narastającą liczbę osób niepełnosprawnych, która w ciągu ostatnich 30 lat zwiększyła się do 18 % całej populacji ludzkiej, czyli co piąty mieszkaniec naszego globu jest w mniejszym lub większym stopniu osobą niepełnosprawną. Stwierdza się, że na świecie jest ponad 500 milionów ludzi upośledzonych fizycznie, psychicznie oraz niepełnosprawnych ze względu na nieprawidłowe funkcjonowanie któregoś z narządów zmysłów (z dokumentów Rady Europy z 1992 r).
W opracowaniu prof. dr hab. med. Kazimiery Milanowskiej – przewodniczącej Komitetu Rehabilitacji i Adaptacji Społecznej PAN) wynika, że co najmniej co 25 obywatel Polski jest inwalidą w rozumieniu prawnym, a co 20 uważa się za niepełnosprawnego w życiu i w pracy. Osoby niepełnosprawne umysłowo stanowią najliczniejszą grupę spośród wszystkich niepełnosprawnych - ok. 70 - 80 % ogólnej liczby niepełnosprawnych.
Wyróżnia się cztery modele funkcjonowania rodziny z dzieckiem upośledzonym.:
Pierwszy to model koncentryczny, w którym dziecko zajmuje centralne miejsce, zaś wszyscy członkowie rodziny, zwłaszcza rodzice koncentrują się na nim i jego potrzebach. Występuje tu nadmierna opiekuńczość i dziecko nie może opanować najprostszych umiejętności. Drugi model to model formalny. Dziecko żyje na marginesie rodziny, która dba jedynie o zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka. W modelu krytycznych relacji dochodzi do rozluźnienia więzi w rodzinie, a nawet częściowy lub całkowity rozpad z powodu wyalienowania któregoś z rodziców, najczęściej ojca. Dziecko niepełnosprawne żyje w ciągłym lęku, gdyż boi się utraty obecności bliskich. Ostatni model jest najbardziej wychowawczy. Jest to model kręgu towarzyskiego. Zakłada jednakowy, partnerski udział wszystkich członków rodziny we wszystkich sprawach i problemach. Dziecko niepełnosprawne jest przez swych bliskich akceptowane i osiąga optymalny poziom swoich możliwości.
Do niedawna państwo - obecnie zadania te powinny przejąć samorządy lokalne (głównie powiaty) - oferowało dzieciom i osobom upośledzonym system szkolnictwa specjalnego oraz opiekę w domach pomocy społecznej. System oświatowy stosuje górną granicę wiekową określającą podleganie tzw. obowiązkowi szkolnemu, co w wypadku osób upośledzonych raczej oznacza przywilej korzystania z tej formy opieki, bo po ukończeniu tego wieku oświata traci zainteresowanie tymi osobami. Maksymalnie – w przypadku osób upośledzonych w stopniu znacznym i głębokim – granica ta wynosi 25 lat. Osoby upośledzone głęboko, jeśli rodziny nie były w stanie się nimi opiekować, trafiały do zakładów opiekuńczych.