Przemoc psychiczna (słowna) – to emocjonalny gwałt i szantaż, zadawanie dotkliwych, niewidocznych gołym okiem ran psychicznych poprzez ponizanie,zastraszanie, prześladowanie, narzucanie własnych racji i norm, cyniczne szydzenie, wyśmiewanie i kpienie, wymuszanie czegokolwiek by osiągnąć wyłącznie własne korzyści, a przede wszystkim by utrzymać stan strachu i poczucie bezsilności w ofiarze.
„ Ciepło ubrane dzieci bawią się w ogrodzie.Nagle jedna dziewczynka zrywa z głowy czapkę otyłemu chłopcu, nazywanemu przez matkę pieszczotliwie „Mopsikiem”.Pokrzykujac, ucieka ze swoja zdobyczą, Mopsik goni ja.Kiedy wydaje się, ze niemal ja dogonił, ta rzuca czapkę innemu dziecku.Mopsik zmienia kierunek, rzuca się w ślad za czapką, która wędruje od jednego dziecka do drugiego.Ktores z dzieci w pewnym momencie podstawia mu noge, Mopsik przewraca się i zaczyna płakać, podczas, gdy dzieci pękają ze smiechu.Wychowawczyni zauważa wypadek i wkracza, pocieszając Mopsika.Zwraca mu jego czapkę i gani inne dzieci”.
W takiej sytuacji dzieci uczą się w sposób nieświadomy ze:
· dręczenie innego człowieka sprawia niezwykła przyjemność,
· sprzyja to integrowaniu się z grupa,
· sankcje za takie postępowanie nie są poważne,
· nigdy nie wolno samemu wejść w role wykluczonego.
Te wczesne doświadczenia i postawy można odnaleźć również w starszych wiekowo grupach.Jeżeli terror psychiczny ze strony większości członków grupy wobec tej samej osoby lub wobec dwóch czy trzech osób, jest stosowany stale, przez dłuższy czas, wówczas mówimy o występowaniu mobbingu.
Mobbing ( od ang. Mob – tłum, zbiorowisko );po raz pierwszy użył tego określenia szwedzki lekarz i psycholog Heinz Leymann w latach osiemdziesiątych XX wieku. Mobbing – „oznacza wytworzenie się wokół ofiary atmosfery zagrożenia, która ma na celu wyłączenie jej z grupy koleżeńskiej lub z życia społecznego” (Olweus D., 1998, s. 16-17). Taktyka może być różna: od szykanowania, izolowania i obmawiania czy szantażu do przemocy fizycznej (popchnięcia, bicie, gwałt). Niekiedy przybiera postać jedynie wrogich gestów bądź grymasów.
Dla mobbingu charakterystyczne są pewne cechy:
· dokuczanie ma charakter ciągły,
· trwa przez dłuższy czas (co najmniej pół roku),
· ofiara mobbingu i ci, którzy to robią, są w nierównej sytuacji,
· dotyczy sytuacji, kiedy można się spodziewać, że ofiara i dręczyciel będą się często widywać, jest ukrywany przed otoczeniem (dokuczanie występuje, kiedy ofiara jest w towarzystwie tych, którzy jej dokuczają),
· zwykle rozpuszcza się pogłoski, że ofiara jest psychicznie nie w porządku i "są z nią problemy",
· ma charakter działania celowego (choć może być nieuświadamiany),
· celem jest eliminacja tej osoby często przez zepsucie jej opinii.
Wyśmiewanie i wyszydzanie , długotrwałe nękanie, izolowanie i psychiczne wykańczanie dziecka przez rówieśników przebiega zwykle przy braku reakcji nauczyciela.Łatwiej załuwazyc, ze ktoś jest pobity, dużo trudniej, ze ktoś jest szykanowany przez klasę, atakowany złośliwymi docinkami czy plotkami. Niekiedy klasowemu mobbingowi sprzyja sam nauczyciel: okazując niechęć uczniowi mającemu kłopoty w szkole, wyśmiewając jego wypowiedzi, używając krzywdzących określeń, a nawet przezwisk.
Rówieśniczy terror zaczyna się na ogół niewinnie, już w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Siedmiolatki instynktownie wiedzą, kto nadaje się na ofiarę. Piętnują kapusia, kujona, jąkałę, głupka albo tchórza. Nikt z nimi się nie bawi na przerwach, nie chce siedzieć w ławce. Rozpoczyna się proces stygmatyzacji. Najpierw dziecko jest naznaczane przez rówieśników jako inne, a potem samo zaczyna tak o sobie myśleć – twierdzi profesor M. S. Szczepański z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego (Por. Ostrowska K., 1997). Ofiara zawsze czymś się wyróżnia w grupie: ubiorem, budową, ułomnością, wiedzą. Socjolodzy zaobserwowali, że może się nią stać zarówno dziecko aroganckie i agresywne, mające kłopoty z nauką i lekceważące szkolne środowisko, jak i prymus wyprzedzający rówieśników dojrzałością intelektualną. Inność zawsze budzi niechęć i strach. Mobbingowi nierzadko poddawane są dzieci słabsze psychiczne, nie potrafiące zastosować przemocy wobec innych.Ofiary mobbingu cechuje tu skłonność do nieznośnego spoufalania się, SA to osoby, które strasznie się kompromitują, poruszają się niezręcznie lub tez należą do typu odpychających karierowiczow.Ofiara często tai fakt bycia pokrzywdzona i kontynuuje właśnie te sposoby zachowań, które dla większości SA pretekstem do szykan.
Od tych, którzy stosują terror psychiczny, najczęściej nie należy oczekiwać poczucia winy.Sprawcy mobbingu, z którymi się rozmawia o ich zachowaniu, często nie odczuwają żadnej odpowiedzialności za swoje czyny, ich argumentacja opiera się na stwierdzeniu, ze inni postępują przecież tak samo i nikt źle tego nie ocenia.Inicjatorzy szkolnych tortur maja na ogół silna potrzebę dominowania i niski poziom empatii. najczęściej działają w grupie, bo tam uruchamia się mechanizm rozmywania odpowiedzialności.
Badanie pozwalające poznać, określić i nazwać skalę zjawiska agresji i przemocy wśród uczniów publicznych szkół podstawowych miasta Szczecina przeprowadzono w kwietniu 2003 roku na terenie sześciu losowo wybranych publicznych szkołach podstawowych. Łącznie przebadano 160 uczniów, z czego 157 poprawnie wypełnionych ankiet posłużyło jako materiał empiryczny do analizy wybranego zagadnienia. Próbę reprezentatywną stanowili uczniowie szóstych klas publicznych szkół podstawowych. Grupa respondentów obejmowała uczniów w przedziale wiekowym od 11 do 14 lat.
Analizując pytanie trzecie dotyczące przejawów agresji napotykanych w szkole (Z jakimi przejawami zachowań agresywnych spotykasz się Ty i Twoi (je) koledzy (koleżanki) najczęściej w szkole?) zostały wymienione takie przejawy zachowań agresywnych jak: próby wyłudzania ,wymuszania pieniędzy, zastraszanie i pogróżki, wulgarne wyzwiska, prowokacje do bójek, znęcanie się fizyczne, znęcanie psychiczne, kradzieże rzeczy osobistych.
Z wulgarnymi wyzwiskami zetknęło się 77,1% ; znęcaniem się psychicznym (17,2%).
Na pytanie półotwarte, dotyczące sposobów znęcania się psychicznego nad respondentami odpowiedzi udzieliło 7% dziewcząt. Jako formy owych zachowań wymieniały: wyzywanie zarówno ankietowanych jak i ich rodzin(5,8%) ; chłopcy - 6,4% uczniów wskazało na: wyzwiska skierowane na ankietowanych i ich rodziny (14,1%), poniżanie (4,2%), groźby (1,4%) oraz zastraszanie (1,4%).
W obliczu wzrastającej frustracji społecznej i wynikającej stad agresji nasilenie się zjawiska mobbingu pełni przypuszczalnie role wentyla, który pozwala wyładować na bezbronnych ofiarach nagromadzona agresje, przy czym jak wiemy, wcale nie powoduje to jej wytłumienia.Krzywdy, niepowodzenia, frustracje wytwarzają lek lub wsiekłosc i domagają się reakcji, która umożliwiłaby ich rozładowanie, ofiara mobbingu jest wiec jak znalazł; dręczenie najsłabszych w grupie przynosi chwilowa ulgę ludziom przepełnionym agresją, nie grożąc żadnymi konsekwencjami.Przyczyna mobbingu może być jednak nie tylko agresja czy lek, ale również nuda i monotonia, ochota na rozrywkę lub dążenie do wyróżniania się spośród innych.Poprzez zepsucie opinii ofiary, zniszczenie jej kariery, pogorszenie relacji z innymi osobami, często oprawcy rekompensują sobie w ten sposób brak sukcesów, bezradność wobec własnych problemów. Doktor Hanna Rylke psycholog i inicjator programów przeciwdziałania przemocy rówieśniczej w szkołach – twierdzi, że z domu dziecko nieświadomie przynosi do klasy zwyczaje, z którymi styka się w domu, w rodzinie. W tzw. dobrych domach dziecka wprawdzie się nie bije, ale często zadaje mu się ból psychiczny. Jeśli czuje się poniżane, obrażane, zawstydzane, jest bardzo prawdopodobne, że to samo uczucie będzie chciało wzbudzić u kogoś innego.
H. J. Schneider zwraca uwagę na następujące czynniki społeczne i strukturalne, które sprzyjają przemocy w szkolnych grupach rówieśniczych. Są to:
· Przekonanie o konieczności przejścia dzieci przez fazę bójek i traktowanie takich zachowań jako dopuszczalnych, a nawet korzystnych z rozwojowego i wychowawczego punktu widzenia;
· Wzrastanie w rodzinie, którą charakteryzuje uczuciowy chłód i przemoc;
· Niewłaściwy klimat wychowawczy szkoły, spowodowany brakiem kryteriów oceny wyników nauczania i zachowania uczniów;
Brak reguł demokratycznego rozstrzygania ważnych kwestii pedagogicznych; niedostatki w podmiotowym traktowaniu uczniów i rodziców przez kadm pedagogiczna i personel administracyjny szkoły (Kuźma J., 1998).
O tym , jak wielkie SA cierpienia ofiary, jak złe skutki natury psychicznej i fizycznej pociąga za sobą mobbing, sprawcy nie wiedza i tak naprawdę nie chcą wiedzieć, choć mogliby to sobie uświadomić.
Do następstw mobbingu zalicza się:
· psychosomatyczne objawy takich chorób jak: schorzenia żołądka, i układu pokarmowego, migreny, napięcie mięsni, osłabienie odporności na infekcje,
· nerwice
· fobie szkolne
· choroby psychiczne
· Samobójstwo
W szkole nie stara się stymulować młodzieży do wyrażania i nazywania własnych uczuć. W środowisku rodzinnym także brakuje czasu na rozmowy, podczas których dzieci miałyby okazję opowiadać o swoich uczuciach i nurtujących je problemach. Dlatego też młodzież ma trudności z określaniem własnych stanów emocjonalnych.
Problem przemocy w środowisku szkolnym i rówieśniczym jest tak stary jak sama szkoła, z tą jednak różnicą, że zmieniały się – i ciągle zmieniają – jej uwarunkowania i formy. Właśnie ta zmienność, bardzo trudna do przewidzenia, uniemożliwia wprowadzenie uniwersalnych metod zapobiegania przemocy, brutalności i zwalczania jej w społeczności uczniowskiej.
