Wulgaryzmy w szkole
1. Wyjaśnienie pojęcia:
Wulgaryzmy to wyrazy, wyrażenia lub zwroty uznawane przez użytkowników danego języka jako nieprzyzwoite, ordynarne. Ze względu na sytuacje w jakich się ich używa podzielić je można na trzy podstawowe grupy:
? Pierwszą są przekleństwa, czyli grupa słów używanych, aby rozładować napięcie występujące z powodu uniesienia emocjonalnego lub negatywnych bodźców docierających do jednostki.
? Druga grupa to wulgaryzmy używane w celu świadomego obrażenia drugiej osoby bądź grupy ludzi. (ty chuju, ty dziwko)
? Trzecia grupa to wulgaryzmy używane w celu wyrażenia lekceważenia czegoś lub kogoś. (mam to w dupie, jebie mnie to)
Wulgaryzmy mają różną konstrukcję. Pewne języki mają własną specyfikę tworzenia właściwych sobie wulgaryzmów. Najczęściej spotykane wulgaryzmy odnoszą się do:
? części ciała (zwłaszcza takich jak narządy płciowe, pośladki i piersi) (chuj, dupa, pizda)
? zwierząt (ty psie)
? łamania norm społecznych
? słów nie mających normalnie znaczenia wulgarnego, jednak nabierającego go w danym kontekście (szmata)
? słów powstałych specjalnie do tego celu (pojebaniec, popierdolić)
? sfery stosunków płciowych (pierdolić, jebać)
? sfery załatwiania potrzeb fizjologicznych (jebać)
? danych grup społecznych (pedał)
? wydzielin ciała (mocz, kał)
? śmierci oraz zwłok ludzkich (trup, denat)
? zwrotów idiomatycznych (walić konia)
Zakres wulgaryzmu jest zmienny i silnie powiązany z wyrażeniem obraźliwym.
Używanie wulgaryzmów regulowane jest często nie tylko przez normy społeczne, ale i prawne. Np. w Polsce art. 141 kodeksu wykroczeń mówi: Kto w miejscach publicznych umieszcza nieprzyzwoite napisy, rysunki albo używa słów nieprzyzwoitych, podlega karze grzywny do 1500 złotych.
Mówiąc o wulgaryzmach nie można nie wspomnieć o agresji będącej niejako powodem występowania wulgaryzmów.
Mianowicie agresja jest to rodzaj zachowania mającego zamiar wyrządzenie szkody fizycznej, a przypadku wulgaryzmów psychicznej.
2. Statystyki:
Badaniem zostało objętych ponad 2 tys. uczniów z gimnazjów w województwie łódzkim. Połowa z nich to gimnazjaliści klas pierwszych, pozostali to uczniowie drugich klas gimnazjalnych. Ankietę przeprowadzono w maju i w czerwcu 2007 roku.
Jak wynika z ankiety, najczęściej spotykaną formą agresji jest przemoc werbalna (wulgaryzmy, wyzwiska). Do jej stosowania przyznaje się 73 proc. badanych uczniów.
Według badań, uczniowie pochodzący z rodzin rozbitych częściej stają się sprawcami przemocy werbalnej w szkole niż pozostali. Do wyzywania i ?prześladowania słownego? przyznało się 39 proc. uczniów z rodzin niepełnych a tylko 27 proc. badanych z pełnych rodzin.
Wśród badanych uczniów 29 proc. zadeklarowało przynależność do jakiejś grupy młodzieżowej. Okazuje się, że bycie członkiem grupy, ruchu lub stowarzyszenia (z wyjątkiem harcerstwa) powoduje większą skłonność do agresji.
Występuje również druga strona medalu, gdzie według badań, uczniowie dość często spotykają się też z agresją słowną ze strony nauczycieli. 39 proc. badanych przyznało, że nauczyciele traktowali ich lekceważąco z czego ok. 10 proc. było przez pedagogów wyśmiewanych. Aż do 17 proc. uczniów nauczyciele zwracali się używając wulgarnych słów.
3. Powody i mechanizmy powstawania.
Wulgaryzmy można zaliczyć do agresji słownej i jest pewne, że ten sposób agresji jest wyuczony w toku procesu znanego jako teoria społecznego uczenia się.
Uczniowie przejmują zakres słów, sposób ich wypowiadania oraz sytuacje w jakich im zdaniem powinny takowe wystąpić w wyniku przebywania w innych grupach i obcowania z innymi.
Częściej będą przeklinały osoby przebywające w środowiskach subkultur młodzieżowych takich jak skinheadzi niż ministranci (bynajmniej tak powinno być).
Co do samej agresji to psychologowie nie są zgodni co do mechanizmu jej powstawania. Czy jest ona wynikiem wrodzonej tendencji jednostki do reagowania agresywnego, czy może nabywamy ją w toku wyżej opisanej teorii.
Jednak sposób jej wyrażania poznajemy w procesie społecznego uczenia się.
Na zachowania wulgarne wśród uczniów składać się może wiele czynników.
Maja na to wpływ w pierwszej kolejności rodzice, dający przykład w domu, to w jaki sposób reagują na wulgarne wyrazy w otoczeniu dziecka, czy sami ich używają oraz jak reagują na jego wulgaryzmy.
Częściej przeklinać będą dzieci z rodzin patologicznych i nie pełnych, niż takie w której rodzice wspierają się i wspólnie je wychowują.
Również wśród dzieci częściej przeklinają chłopcy, gdyż analogicznie częściej przeklinają mężczyźni (co potwierdza teorię społecznego uczenia się). Można też pokusić się o stwierdzenie, że napędza ich do tego znacznie wyższy od dziewczynek poziom testosteronu odpowiadający za poziom agresji.
Wiadomym jest, że jeżeli po wypowiedzeniu przez dziecko wyrazu obelżywego spotka się ono z karą to jest mniejsze prawdopodobieństwo, że użyje ono tego słowa w przyszłości, niż gdyby nastąpił brak reakcji lub wzmocnienie pozytywne (np. śmiech otoczenia).
W następnej fazie wpływają na to grupy rówieśnicze w postaci kolegów ze szkoły, podwórka, bądź zajęć pozalekcyjnych. W tych okolicznościach rzadko zdarza się, aby jeden kolega zwracał uwagę drugiemu, aby ten wyrażał się przyzwoicie. I w tych warunkach dzieci zwiększają zakres swojego wulgarnego słownictwa.
Momentem najsilniej sprzyjającym występowaniu wulgaryzmów jest moment, kiedy dzieci zaczynają formować grupę. W szczególności I klasa gimnazjum. Gdy dzieci wydostają się spod parasola swoje pierwszego nauczyciela i pierwszej grupy rówieśniczej i zaczynają wymieniać doświadczeni wśród nowych kolegów i koleżanek.
Rozpoczyna się wtedy podział ról. Osoby, które pną się najwyżej w hierarchii klasy zyskują swoją pozycję zazwyczaj poprzez przemoc silnie powiązaną z agresją słowną. Zdominować dziecko można poprzez odebranie mu potrzeby bezpieczeństwa (Maslow ? piramida potrzeb) co następuje w wyniku wzbudzenia w nim strachu.
Gdy grupa jest już ?shierarchizowana? dominanci częściej używać będą negatywnych wyrazów w stosunku do osób o niższym statusie w grupie, gdyż przychodzić będzie im to bezkarnie (co wzmocni częstotliwość tych zachowań) niż osoby będące na równym poziomie w klasie.
Z czasem, gdy grupa zaczyna się scalać zachowania te mogą zanikać, dochodzą do głosu wspólne cele (np. trudne do rozwiązania zadania) i uczniowie klną na przedmiot szkolny, na nauczyciela, całą szkołę ? jest to następny powód przekleństw mianowicie frustracja.
Kiedy pomimo silnych starań nie potrafią sobie z czymś poradzić, zaczynają zmieniać swój stosunek do tego, czyli ich postawa ewoluuje, z obojętnej, na negatywną.
Gdy uczeń nabędzie negatywną postawę do czegoś lub kogoś istnieje o wiele większe prawdopodobieństwo, że będzie w tej materii wyrażał się wulgarnie niż wobec doświadczeń pozytywnych lub tych, których wysiłek kończy się sukcesem.
Następnym z powodów występowania wulgaryzmów będzie deprywacja relatywna, kiedy dziecko uważa, że zostało niesłusznie osądzone lub nie posiada czegoś, czym mogą chwalić się inni, a uważa, że na to zasługuje. Będzie wówczas w sposób wulgarny odnosić się do innych choćby w wyniku zazdrości, lub przejawiać takie zachowanie w stosunku do arbitra, który go osądził.
Również dzieci z problemami emocjonalnymi będą częściej zachowywały się w sposób wulgarny. Zachwiana równowaga w swerze uczuć wyzwala w nich błędne przekonanie, że aby ktoś zwrócił na nie uwagę musi zachowywać się w sposób odmienny od reszty ? tu wulgarny.
Na podstawie powyższego łatwo wnioskować, że uczniowie odnoszą się w sposób wulgarny nie tylko w stosunku do siebie, ale również do nauczyciela, który niejednokrotnie ogranicza ich swobodę, samą instytucję szkolnictwa nakładająca na niego przymus realizowania obowiązku szkolnego, jak i do przedmiotów z którymi silnie wiąże swoje postawy na bazie doświadczeń, uczuć lub informacji jakie na ich temat posiada.
Jak widać powodów wulgaryzmów w szkole jest wiele, a ich podstawy są ściśle powiązane z okolicznościami w jakich uczniowie się znajdują i z otoczeniem w jakim przebywają.
4. Jak eliminować wulgaryzmy w szkole.
Istnieją różne sposoby eliminowania wulgaryzmów w szkole jedne lepiej się sprawdzają inne gorzej, jeszcze inne wcale, a wręcz wzbudzają takie zachowania.
O ile będąc w szkole nauczyciel może wpłynąć na zachowanie ucznia w klasie, to po opuszczeniu jej murów oddziaływanie jego słabnie albo i zanika.
Może zmienić czasowe zachowanie ucznia, jednak rdzeń pozostanie bez zmian.
Najważniejszą sprawą jest niedopuszczenie, do sytuacji, aby dzieci przyjmowały negatywne postawy wobec rzeczy sytuacji lub osób, co może zaowocować w późniejszym okresie wulgaryzmami. Jednak gdy już to nastąpiło należ poświęcić dziecku uwagę, nawiązać z nim dialog na temat obiektu postawy, poprzez podanie informacji zgodnej z postawą potem zmiana jej poprzez informację neutralną, a na końcu sprzeczną z jego postawą.
Podstawą do wyjścia w eliminacji zachowań wulgarnych jest postawa samego nauczyciela. Powinien on być modelem prawego obywatela i wzorem do naśladowania. Jest on poniekąd autorytetem (który w ostatnich latach w oczach ucznia niestety zanika) z uwagi choćby na to iż jest starszy, silniejszy, mądrzejszy, a ponadto posiada władzę, gdyż decyduje, czy uczeń dostanie dobrą ocenę, czy złą. W społeczności klasy stoi najwyżej w hierarchii. Nauczyciel nie powinien zachowywać się w sposób taki, aby dać zły przykład do naśladowania.
Następnym sposobem eliminacji wulgaryzmów może być prewencja, czyli uświadamianie uczniowi, z jakimi konsekwencjami wiąże się używanie nie przyzwoitych słów. No i co jest oczywiste w przypadku zaistnienia takiego zachowania wyciągania tych konsekwencji. Niemożna dopuści do sytuacji, aby zachowanie takie w obecności nauczyciela uszło tzw. płazem, będzie to odebrane przez ucznia jako wzmocnienie pozytywne poprzez zostawienie mu swobody w decydowaniu o swoim zachowaniu, w tym przypadku negatywnym, a i nauczyciel okaże się osoba mało konsekwentna co podburzy jego autorytet w klasie.
Trzeba pamiętać jednak, aby kara za wulgaryzmy nie była nazbyt dotkliwa gdyż może ona odnieść odwrotny skutek choćby poprzez deprywację relatywną gdy uczeń będzie uważał, że nie zasłużył na tak wysoką karę.
Jednym ze sposobów uniknięcia takiej sytuacji może być określenie kary i uzyskanie jej akceptacji przez uczniów.
Druga żelazną zasadą w stosowaniu kar jest fakt, że kara musi zostać zastosowana bezpośrednio po wulgaryzmie, zostanie wówczas z nią skojarzona na zasadzie warunkowania instrumentalnego.
Również skutecznym sposobem w walce z wulgaryzmami może być szukanie innych autorytetów. Uświadamianie dzieciom, że ich sportowi idole lub osoby które są w ich szczególnym zainteresowaniu nie używają takich wyrazów, gdyż psuje to ich wizerunek, o który przecież tak dbają i dzięki któremu się tymi idolami stali.
Niestety nie zastosuje się tego w stosunku do dzieci, które za idoli obrali sobie członków zespołów hip-hop-u gdyż w muzyce tej ostatnio występuje przerost treści nad formą.
Dobrym rozwiązaniem jest również ocieplanie więzi między stronami konfliktu choćby poprzez stawianie celów grupowych i wytwarzanie zależności między osobami które wobec siebie zachowują się w sposób wulgarny.
Różne sposoby eliminacji tych zachowań będą sprawdzały się w różnych sytuacjach im większa będzie wiedza nauczyciela na temat zachowań jego uczniów w określonych okolicznościach tym lepiej może on przeciwdziałać i stosować odpowiednią do sytuacji metodę.