Sytuacja, która wytworzyła się po drugiej wojnie światowej (okres Zimnej Wojny) skłaniała państwa do założenia organizacji, która czuwałaby nad bezpieczeństwem swoich członków. Wstępne rozmowy zaczęły się już miesiąc po podpisaniu paktu brukselskiego ( maj 1948 r.).
Z inicjatywy USA od 06. 07.1948 rozpoczęto rokowania w Waszyngtonie pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i państwami paktu brukselskiego . We wrześniu wydano komunikat, który proponował utworzenie NATO. Po przeprowadzonych rokowaniach Pakt Północnoatlantycki podpisało 12 państw: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada i Stany Zjednoczone .
Układ zobowiązywał wszystkich członków do udzielania pomocy wojskowej w przypadku zbrojnej napaści na jakiekolwiek państwo będące członkiem paktu. Swoim zasięgiem NATO obejmowało: Europę, Amerykę Północną, Algierię i tereny położone na północ od Zwrotnika Raka.
Sojusz miał charakter obronny państw zachodnich przeciwko Związkowi Radzieckiemu w Europie Wschodniej i Azji.
W Sojuszu Północnoatlantyckim (NATO) utworzono dwa rodzaje organów: cywilne i wojskowe, które są odpowiedzialne za określenie i wprowadzenie polityki sojuszu w życie .
Pion wojskowy stanowią następujące organy:
- Komitet Wojskowy,
- Międzynarodowy Sztab Wojskowy,
- Dowództwa Regionalne.
Pion cywilny obejmuje:
- Rada Północnoatlantycka,
- Komitet Planowania Obrony,
- Grupa Planowania Nuklearnego,
- Sekretariat Generalny
Najważniejszym organem cywilnym stała się Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council –NAC), podstawowy organ decyzyjny NATO , w skład której wchodzą przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów.
W Radzie omawiane są najistotniejsze decyzje i działania Sojuszu. Zazwyczaj zbiera się ona celem przedyskutowania spraw istotnych dla wszystkich członków, lub też wymagających wspólnych decyzji . Nie istnieją jednak ograniczenia tematyczne dla spraw wnoszonych pod obrady Rady.
Każde państwo członkowskie ma prawo zwołać jej posiedzenie celem przedyskutowania spraw , które jego zdaniem winny znaleźć się w polu uwagi Sojuszu. Rada zbiera się stosunkowo rzadko, na co dzień działa Sekretariat Generalny w Brukseli.
Obraduje ona na posiedzeniach odbywających się na następujących szczeblach:
• szefów państw i rządów; są to tzw. szczyty NATO, zwoływane okazjonalnie,
• ministerialnym; spotykają się ministrowie państw członkowskich, co najmniej dwa razy w roku
• stałych przedstawicieli; spotykają się regularnie, co najmniej raz w tygodniu przedstawiciele państw członkowskich. Mają oni rangę ambasadorów.
Dysponują oni własnym biurem, czyli tzw. delegaturą narodową. Rada planuje i ocenia działalność innych organów. Decyzje, które podejmuje są jednomyślne i obowiązują wszystkie państwa członkowskie.
Stali przedstawiciele tworzą Radę Stałych Przedstawicieli to na tym forum zapada większość decyzji to ona zapewnia ciągłość pracy Rady NATO .
Następnym organem jest Sekretariat Międzynarodowy. Sekretariat Międzynarodowy składa się z Sekretarza Generalnego, jego zastępcy i 4 asystentów.
Sekretarz Generalny pełni funkcje:
- przewodniczenia - przewodniczy m.in. posiedzeniom Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu Planowania Obrony,
- nadzorcze - sprawuje nadzór nad wykonywaniem uchwał organów NATO, opracowywaniem raportów itp.
Pierwszym Sekretarzem był Hastings Lionel Ismay (Wielka Brytania): 4 kwietnia 1952 - 16 maja 1957, a obecnym jest Jaap de Hoop Scheffer (Holandia) od 1 stycznia 2004 .
Komitet Planowania Obrony (Defence Planning Committee - DPC), jest to organ, który podejmuje zasadnicze decyzje w kwestii planowania obronnego Sojuszu. Został utworzony w 1963r. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich, nie bierze w nim udziału Francja . Jego posiedzenia odbywają się na dwóch szczeblach:
- ministerialnym ministrowie obrony państw członkowskich obradują dwa razy w roku,
- stałych przedstawicieli.
Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group –NPG) zajmująca się planowaniem potencjału nuklearnego NATO i doktryną jego użycia. System ciał kolegialnych uzupełniają liczne komitety specjalistyczne, które dzielą się na mocy mandatu przyznanego im przez NAC ( państwa członkowskie reprezentowane są w nich przez przedstawicieli delegacji narodowych) , podejmują szczegółowe decyzje merytoryczne w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania Sojuszu oraz nadzorują ich wykonanie.
Komitet Wojskowy NATO jest najwyższym ciałem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej w dziedzinie wojskowej. Został powołany w 1049r. Składa się on z narodowych reprezentantów wojskowych (oprócz Islandii, która nie posiada armii), będący stałymi przedstawicielami szefów sztabów sił zbrojnych państw członkowskich. Obsługę prac Komitetu Wojskowego NATO zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy (IMS), który obok Sekretarza Generalnego i podległych mu biur (Sekretariat Wykonawczy, Biuro Prasy i Informacji, Biuro Bezpieczeństwa NATO) oraz Sztabu Międzynarodowego (IS) stanowi centralny organ wykonawczy.
Komitet zbiera się dwa razy w roku na szczeblu szefów sztabów, najczęściej przed sesjami Rady, natomiast na szczeblu stałych Przedstawicieli Rady kilka razy w roku .
W skład struktury NATO wchodzą również Kwatera Główna i Obszary Strategiczne:
- na Atlantyku ( SACLANT ) z siedzibą w Norfolk
- w Europie ( SACEUR ) z siedzibą w Casteau w Belgii
Zintegrowana struktura Wojskowa (Integrated Military Structure) stanowi właściwą militarną część Sojuszu i składa się z systemu funkcjonujących stale dowództw i sztabów oraz kontyngentów sił zbrojnych , wydzielonych przez państwa członkowskie do działania w ramach połączonych ugrupowań strategicznych i operacyjnych w czasie konfliktu zbrojnego lub innej operacji wojskowej . Nastawiona jest ona na realizację planów nakreślonych przez strukturę polityczną.
Międzynarodowy Sztab Wojskowy jest organem pomocniczym i wykonawczym w stosunku do Komitetu Wojskowego. Wykonuje jego decyzje wydawane w formie rozkazów dla dowództw regionalnych. Ponadto Międzynarodowy Sztab Wojskowy przygotowuje plany, inicjuje studia nad problematyką wojskową, utrzymuje kontakty z Sekretarzem Generalnym.
Dowództwa NATO dzielą się na:
a) naczelne, w postaci:
- Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku ACLANT, z siedzibą w Norfolk w Wirginii (USA), oraz
- Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych w Europie ACE, z siedzibą w Shape Casteau (Belgia),
b) regionalne, obejmujące obszar Europy Zachodniej (siedziba w Wielkiej Brytanii), Środkowej (Holandia) i Południowej (Neapol, Włochy).
c) Grupę Planowania Regionalnego Kanada - USA (CUSRPG), z siedzibą w Arlington .
BIBLIOGRAFIA
1. Calvocoressi P., Polityka międzynarodowa 1945 – 2000, Książka i Wiedza, Warszawa 2002
2. Cziomer E., Zyblikiewicz L., Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 2004
3. Jurek K., Łynka A., Wiedza o społeczeństwie, Piątek Trzynastego, Łódź 2000
4. Kaczmarek J., NATO – Europa – Polska 2000, atla 2, Wrocław 2000
5. Klepacki Z.M., Organizacje międzynarodowe rozwiniętych państw kapitalistycznych, PWN, Warszawa 1986
