System partyjny- układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw. Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.
1.System partyjny Słowacji
Wyjście ze stanu sztucznej jednorodności politycznej okresu komunizmu przyniosło w Słowacji naturalny proces pluralizacji politycznej- tworzenie i często przekształcanie się licznych partii politycznych. Wybory do parlamentu odbywają się w oparciu o konkurencyjne programy, co zakłada realizacje polityki koalicyjnych rządów w konfrontacji z opozycją parlamentarną.
Słowacką scenę polityczną cechuje rozdrobnienie i niestabilność, utrudniające drogę do osiągnięcia trwałego reżimu demokratycznego. Zjawisko to można wytłumaczyć oddziaływaniem na system partyjny swoistych czynników historycznych, społecznych i gospodarczych.
Wyraźne jest także w społeczeństwie słowackim przywiązanie do idei wolnościowo-narodowych, wzmacnianie niechęcią do mniejszości narodowych i podatności na hasła socjalno-lewicowe. Wszystko to powoduje, że podziały polityczne, ich ostrość stanowią wyraźne differencia specifica Słowacji. Na pierwszym miejscu rysuje się podział na zwolenników status quo i reform. Dalej- na zwolenników wolnego rynku i centralnie planowanej gospodarki, czyli daleko posuniętego interwencjonizmu państwowego. Wreszcie społeczeństwo dzieli stopień identyfikacji grupowej, z jednej strony są ci, którzy swą przynależność państwową utożsamiają z przynależnością do narodu słowackiego, inni postrzegają się jako członkowie społeczeństwa obywatelskiego.
Można wymienić kilka dominujących rysów słowackiego systemu partyjnego:
1. Większość partii powstało na skutek podziałów partii macierzystych bądź secesji frakcji. Dobrym przykładem jest Demokratyczna Unia Słowacji- plasująca się obecnie bliżej prawicy- która powstała z grupy, która wystąpiła z HZDS oraz z członków nacjonalistycznej SNS, którzy opuścili swą partie w 1993r.
2. Przeważają niewielkie partie, liczące 10-30 tyś członków, które na użytek wyborów i pracy w parlamencie tworzą pragmatyczne bloki. Prowadzi to częstokroć do braku spójności koalicji parlamentarnych.
3. Większość partii unika jasnego formułowania swego profilu programowego w dziedzinie społeczno-ekonomicznej. Nawet najstarsza ze słowackich partii- HZDS- woli określać się jako „ruch szerokiego środka”, gdyż dobrze się orientuje, że umiejętna retoryka przynosi częściej sukces wyborczy niż program.
4. Uzyskanie mandatu parlamentarnego z reguły zależy od wysunięcia kandydatury i poparcia jej w kampanii wyborczej przez partie polityczną. Ankietowani posłowie oceniają, że dzieje się tak w 80-85% przypadków.
5. Od pierwszych wyborów parlamentarnych utrzymuje się wysoka frekwencja wyborcza, której towarzyszy 50-procentowa „stałość” wyborcza elektoratu.
Wskazane wcześniej specyficzne uwarunkowania powstania i przeobrażeń słowackich partii politycznych i ich systemu sprawiają, że klasyfikacja partii wg. powszechnie przyjmowanych reguł- na prawicowe, lewicowe, centrowe, konserwatywne- jest utrudniona. Partie lewicowe nie mają jednorodnego charakteru, część jest przywiązana do autorytarnych metod sprawowania władzy. Najsilniejsza HZDS bazuje głównie na hasłach populistyczno-nacjonalistycznych i polityce ograniczonych reform gospodarczych. Zdecydowanie radykalniejsze dwie inne partie- robotnicza i komunistyczna. Nurt lewicowo-demokratyczny- aprobujący szersze reformy ekonomiczne, przystąpienie do Unii Europejskiej- reprezentuje obecnie SDL. Umiejętne łączenie haseł socjalnych z proreformatorskimi w dziedzinie gospodarki oraz decentralizacja w zarządzaniu sprawami publicznymi widoczne są w aktywności SDSS i Partii Zielonych.
Istotnemu wzmocnieniu uległa prawa strona systemu partyjnego. Do tej grupy zaliczyć można kilka, z reguły małych, ale aktywnych partii takich jak: MK, DU, DS, KDH. Hasła sprawnej prywatyzacji, samorządności, praworządności i wejścia do struktur europejskich dobrze łączą programy tych partii, znajdujących co raz szersze poparcie wśród młodszego pokolenia wyborców, co pokazały wyniki wyborów parlamentarnych w 1998r. Nie odnotowuje się w ciągu ostatnich lat wymiernego wzrostu popularności partii nacjonalistycznych- SNS czy Partii Agrarnej, chociaż wynik ostatnich wyborów był dla SNS nieco lepszy niż w 1994r.
Fluktuacja słowackiego systemu partyjnego trwa, o czym świadczy powstanie w 1999r. i rosnąca popularność partii „Kierunek” pod przewodnictwem R. Fico. Sprzyjają temu regulacje prawne dotyczące partii politycznych i prawa wyborczego.
2. System partyjny Słowenii
Pierwsze ugrupowania pojawiły się w Słowenii pod koniec XIX stulecia. Niezależnie od różnic ideologicznych, ugrupowania konserwatywne, liberalne jak i socjalistyczne głosiły wspólną ideę zjednoczenia społeczności Słowian bałkańskich- przede wszystkim Słoweńców, Chorwatów i Serbów- w ramach jednego organizmu państwowego.
W okresie II wojny światowej na terenach okupowanych przez hitlerowskie Niemcy i Włochy szczególną aktywność przejawiły lewicowe ugrupowania- komuniści i chrześcijańscy socjaliści- które utworzyły Front wyzwolenia Narodu Słoweńskiego. Formacje zbrojne Frontu współpracowały wówczas z jugosłowiańską partyzantką Tito.
Po 1945r. w Socjalistycznej republice Słowenii, analogicznie jak w innych republikach związkowych, funkcjonował system monopartyjny. Jedynym ugrupowaniem politycznym legalnie działającym był Związek Komunistów Słowenii, stanowiący lokalną agendę rządzącego w Federacji Związku Komunistów Jugosławii.
Przełom w tym względzie nastąpił w 1989r., kiedy to Skupsztina Słowenii znowelizowała republikańską Konstytucję z 1974r., wprowadzając do niej zasad pluralizmu politycznego.
W konsekwencji z początkiem 1990r. na słoweńskiej scenie politycznej pojawiły się konkurencyjne wobec Związku Komunistów Słowenii lewicowe ugrupowania: Partia Liberalno-Demokratyczna i Partia Socjalistycznej Słowenii, a także pierwsze ugrupowanie nacjonalistyczne- Słoweńska Partia Ludowa.
Ugrupowania te, lansując program demokratyczny i – co najważniejsze- niepodległościowy, przed planowanymi na kwiecień 1990r. pierwszymi wolnymi wyborami do Skupsztiny utworzyły koalicję wyborczą pod nazwą „Demos”, co pozwoliło im odnieść sukces wyborczy i obsadzić większość miejsc w parlamencie. W tym samym roku rządzące dotychczas ugrupowanie- Związek Komunistów Słowenii- przekształciło się w Partię Socjaldemokratycznej Odnowy.
Brak wyraźnego unormowania statusu partii politycznych w aktualnej, słoweńskiej Konstytucji, stanowi wyraźny regres w stosunku do wspomnianej już regulacji zawartej w Konstytucji socjalistycznej z 1974r. Tym samym Słowenia jest jednym z niewielu, a może jedynym europejskim państwem postkomunistycznym, którego konstytucja nie zawiera- przynajmniej ogólnych- postanowień dotyczących funkcji partii, trybu ich zakładania itd.
Analiza wydarzeń, rozgrywających się na słoweńskiej scenie politycznej w ostatnim dziesięcioleciu, pozwala zaliczyć tamtejszy system partyjny do kategorii systemów o wielopartyjności nieustabilizowanej.
W słoweńskiej opinii publicznej co raz częściej pojawiają się głosy krytykujące zarówno system wyborczy, jak i system partyjny, który porównywany jest do włoskiej partitocrazii, gdzie w życiu politycznym dominują wąskie elity kadr partyjnych- mające dostęp do władzy, stanowisk i przywilejów- które dla realizacji własnych interesów gotowe są tworzyć wszelkie możliwe alianse polityczne, w oderwaniu od założeń programowych i wbrew oczekiwaniom rozczarowanego elektoratu.
Opierając się wyłącznie na wynikach wyborów do Zgromadzenia Państwowego można by stwierdzić, iż dominującą rolę wśród ugrupowań politycznych odgrywa lewicowa Liberalna Demokracja Słowenii, której lider- Janez Drnovsek- w latach 1992-2000 czterokrotnie obejmował urząd premiera.
Drugim co do wielkości ugrupowaniem w parlamencie jest obecnie Socjaldemokratyczna Partia Słowenii, kierowana przez Janeza Jansę.
Kolejne miejsca w obecnym parlamencie zajmują:
· postkomunistyczna Zjednoczona Lista Socjaldemokratów, na czele z Janezem Kocijancicem
· Koalicja: Słoweńska Partia Ludowa z przewodniczącym Marianem Podobnikiem i Słoweńscy Chrześcijańscy Demokraci.
· Nowa Słowenia- Chrześcijańska Partia Ludowa, założona latem 2000r. przez ekspremiera Andreja Bajuka.
· Demokratyczna Partia Rencistów
· radykalnie prawicowa Słoweńska Partia Narodowa, pod przewodnictwem Zmago Jelincica.
· Partia Słoweńskiej Młodzieży
Dwa pozostałe miejsca w Zgromadzeniu Państwowym, zgodnie z konstytucją przypadły jednemu przedstawicielowi mniejszości węgierskiej i jednemu przedstawicielowi mniejszości włoskiej.
Spektrum ugrupowań politycznych działających w Słowenii, uzupełniają partie, które znalazły się poza parlamentem, czyli:
· Zieloni Słowenii- przewodniczący: Vane Gosnik.
· Narodowa Partia Demokratyczne- Marian Vidma.
· Demokratyczne Partia Słowenii- Tone Persak.
· Unia Socjalchrześcijańska- Franc Miklawic.
3. System Partyjny Węgier
Pierwsza znacząca zmiana regulacji prawnych była związana z nowelizacją ustawy o stowarzyszeniach, przyjętej przez rząd w listopadzie 1988r. i uchwalonej przez parlament na początku stycznia 1989r. Akt ten stworzył podstawy prawne do ewolucji dotychczasowych organizacji w kierunku przekształcenia ich w partie polityczne. W ustawie nie przewidziano żadnych ograniczeń nie pozwalających na zakładanie partii politycznych. Okres ten charakteryzował się gwałtownym procesem tworzenia partii politycznych na Węgrzech. Proces ten nie obył się jednak w pierwszym okresie bez represji ze strony władz w stosunku do liderów nowych politycznych ugrupowań, poprzez restrykcyjną interpretację ustawy. Uchwalenie tego aktu spowodowało, że pomiędzy listopadem 1988 a styczniem 1989 roku stare partie polityczne aktywne w latach czterdziestych ponownie zaczęły działać. Proces ten dotyczy również nowych grup, które wyłoniły się z ruchów społecznych takich jak: Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Wolnych Demokratów i Związek Młodych Demokratów. Wszystkie te ugrupowania widziały w postanowieniu ustawy podstawy prawne do legalnego organizowania się w partie polityczne. W konsekwencji tego- pomimo istnienia formalnej jednopartyjności- system węgierski przekształcił się w faktyczny system wielopartyjny. Podobnie jak w Polsce, część zachowawcza działaczy partii komunistycznej interpretowała wspomnianą ustawę wąsko i twierdziła, że odnosi się ona jedynie do działań grup interesu, a ustawa o działalności partii politycznych zostanie uchwalona później.
Na kształt obecnego systemu partyjnego Węgier wpływają:
Węgierska Partia Obywatelska- FIDESZ. Jest to partia o programie liberalnym. Utworzona została 30 marca 1988r. i di kwietnia 1995 roku nosiła nazwę Związek Młodych Demokratów. Rozpoczęła swoją działalność jako federacja autonomicznych grup z wieloosobowym kierownictwem. W kwietniu 1993 roku ruch ten z organizacji młodzieżowej przekształcił się w partię polityczną. Obecnym przewodniczącym partii jest Laszlo Kover.
Niezależna Partia Drobnych Rolników (FKgP). Została utworzona 18 listopada 1988 roku jako kontynuatorka partii utworzonej w 1930 roku. Po wojnie stanowiła ona najsilniejszą partię Węgier. Inicjatorami reaktywizacji partii byli jej starzy działacze. Głównym ich żądaniem była reprywatyzacja ziemi i własności znacjonalizowanych po 1947roku. Obecnym przewodniczącym partii jest Peter Szenytgyorgyvolgyi.
Węgierskie Forum Demokratyczne (MDF) rozpoczęło swoją działalność od września 1987 roku jako niezależny ruch opozycyjny. 11 grudnia 1989 roku zarejestrowane zostało jako partia polityczna. Partia ta aż do wyborów w 1994 roku była główną siłą rządzącą. Po tych wyborach próbowała przejść na pozycje centroprawicowe i stała się bliskim współpracownikiem Węgierskiej Partii Obywatelskiej- FIDESZ. Przewodniczącą partii jest Ibolya David.
Węgierska Partia Socjalistyczna (MSZP) utworzona została 7 października 1989 roku na XIV Zjeździe Socjalistycznej Partii Robotniczej. W 1994 roku wygrała wybory parlamentarne i stała się partią rządzącą. Po 1998 roku z powrotem stała się partią opozycyjną. Obecnym przewodniczącym jest Laszlo Kovacs.
Związek Wolnych Demokratów (SZDSZ) jest partią centrowo-liberalną. Partia ta została utworzona w listopadzie 1988 roku przez grupę intelektualistów. Została zarejestrowana jako partia polityczna w październiku 1989 roku. W wyniku licznych sporów wewnątrz partii jej popularność w społeczeństwie znacznie malała, szczególnie od 1996 roku. Partia ta obecnie znajduje się w opozycji do rządu Viktora Orbania, a jej przewodniczącym jest Gabor Demszky.
Węgierska Partia Sprawiedliwości i Życia (MIEP) została utworzona w czerwcu 1993 roku przez grupę, która odeszła z Węgierskiego Forum Demokratycznego. Jej program można zakwalifikować jako prawicowo-nacjonalistyczny. Obecnym przewodniczącym jest IstvanCsurka.
Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa (KDNP) Jest kontynuatorką antykomunistycznej Demokratycznej Partii Ludowej. Została reaktywowana przez poprzednich członków partii w czerwcu, a zarejestrowana 30 września 1989 roku.
Związek Agrarny- Narodowa Partia Agrarna (A-NA) Partia powstała w 1989 roku a jej obecnym przewodniczącym jest József Solnomosi.
Węgierska Demokratyczna Partia Ludowa (MDNP) Została utworzona 6 marca 1998 roku przez grupę działaczy Węgierskiego Forum Demokratycznego. Honorowym pzrewodniczącym jest Iwan Szabo, zaś obecną przewodniczącą Erszebet Pusztaj.
Partia przedsiębiorców (VP) utworzona ją 20 stycznia 1990 roku, a obecnym jej przewodniczącym jest József Gonda.
Węgierska Partia Socjaldemokratyczna (MSZDE) utowrzona została 5 października 1993 roku w wyniku połączenia Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej, Niezależnej Partii Socjaldemokratycznej i Socjaldemokratycznej Partii Ludowej. Honorowym pzrewodniczącym partii jest Dezso Guba, zaś urzędującym pzrewodniczącym jest Laszlo Kapolyi.
Wegierska Partia Zielonych (MIP) powstała w listopadzie 1989 roku. Obecnym pzrewodniczącym jest Zoltan Medveczki.
BIBLIOGRAFIA:
1. „Ustroje państw współczesnych” pod redakcją Ewy Gdulewicz
2. „Leksykon systemów politycznych”- T.Goduń, M.Cygnarowski, S.Dudek, P.Iwaniszczuk.
