Ustrój polityczny Słowacji
Słowacja jest demokracją parlamentarno-gabinetową, z trójpodziałem władz. Władzę ustawodawczą dzierży jednoizbowy parlament, władzę wykonawczą – prezydent oraz rząd, a sądowniczą - niezawisłe sądy. Słowacka konstytucja pochodzi z 1 września 1992 roku [ składa się z krótkiego wstępu i 156 art. ] . Status samodzielnego ,suwerennego państwa Słowacja uzyskała 1 stycznia 1993 roku.
Władza ustawodawcza
Parlament-Rada Narodowa-to jednoizbowy parlament w skład którego wchodzi 150 posłów, wyłanianych na 4 letnią kadencje w pięcioprzymiotnikowych wyborach. Klauzule zaporowe prawa wyborczego (5,7 i 10%) powodują , że w parlamencie reprezentowana jest ponad połowa z blisko 20 partii biorących udział w wyborach. Mandat poselski ma charakter wolny . Mandatu nie można łączyć z funkcją sędziego i prokuratora , Publicznego obrońcy prawa , pracą w Siłach Zbrojnych i służbach mundurowych .Na czas pełnienia funkcji w rządzie mandat ulega zawieszenie( art77 ust2 konstytucji).
Deputowany -posiada immunitet materialny – obejmujący jego działalność na forum parlamentu , oraz immunitet formalny –dotyczący ścigania karnego oraz sankcji dyscyplinarnych .Decyzje o aresztowaniu podejmuje Komisja Mandatowo- Immunitetowa. Do odbierania oświadczeń o stanie majątkowym oraz o dodatkowych źródłach utrzymania posła powołana została stała Komisja Niepołączalności Funkcji (art. 58)
Poseł za głosowanie w radzie lub jej komisjach nie może być pociągnięty do odpowiedzialności nawet po wygaśnięciu mandatu. Poseł może interpelować Rząd Republiki Słowackiej, członka rządu albo kierownika innego centralnego organu administracji państwowej. Poseł musi otrzymać odpowiedz w ciągu 30 dni .Na posła może być wybrany każdy obywatel , który posiada prawa wyborcze , ma ukończone 21 lat i zamieszkuje na stałe terytorium Republiki Słowackiej.
Kluby poselskie - może liczyć nie mniej niż 8 deputowanych i z tym zastrzeżeniem kluby mogą się łączyć i dzielić. Przedstawiciele klubów delegują swych przedstawicieli do tzw. Gremium Poselskiego- ciało opiniodawcze dla izby, jej organów i przewodniczącego. Poseł za głosowanie w radzie lub jej komisjach nie może być pociągnięty do odpowiedzialności nawet po wygaśnięciu mandatu. Poseł może sam zrzec się swojego mandatu na posiedzeniu Rady Narodowej. Mandat poselski wygasa :
a)w wyniku upływu kadencji
b) zrzeczenia się mandatu
c) utraty prawa wybierania
d) rozwiązania Rady Narodowej
e) powstania niepołączalności stanowisk
f) z dniem uprawomocnienia się wyroku w którym poseł został skazany
Kompetencje
Rada Narodowa jest to jedyny organ w państwie pełniący funkcje ustrojodawcze i ustawodawcze. RN tworzą posłowie którzy wchodzą w skład komitetów .RN posiada funkcję kontrolna i kreacyjną. Jego pozycja w systemie politycznym Słowacji jest dominująca. Ma bardzo szerokie uprawnienia:
· Uchwala i zmienia konstytucje oraz ustawy konstytucyjne –wymóg uzyskania 3/5 głosów wszystkich posłów
· Zakres ustawodawstwa RN jest konstytucyjnie nieograniczony i obejmuje rozpatrywanie (przed ratyfikacją) ważniejszych umów międzynarodowych
· Rada Narodowa swoją uchwałą może zawiesić sesję
· W okresie zawieszenia sesji przewodniczący RN może zwołać posiedzenie przed terminem zwłaszcza gdy zażąda tego rząd , albo co najmniej 1/5 posłów.
· Decyduje o wnioskach w sprawie referendum
· Wyraża zgody na umowy międzynarodowe o charakterze wojskowym
· Na umowy międzynarodowe , na podstawie których powstaje członkostwo Republiki Słowackiej w umowach międzynarodowych
· Na gospodarcze umowy międzynarodowe o charakterze powszechnym
· Tworzenie ustaw ministerstw i innych organów administracji państwowej
· Rozpatrywanie deklaracji rządu,
· Kontrola rządu
· Rozpatrywanie wniosków o wotum zaufania dla rządu i jego członków-na wniosek 1/5 posłów (dla wyrażenia wotum nieufności jest potrzebna zgoda ponad połowy posłów)
· Rozpatrywanie podstawowych problemów polityki wewnętrznej
· Wybieranie i odwoływanie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Najwyższego Urzędu Kontroli Republiki Słowackiej
· Uchwalenie wypowiedzenia wojny, oraz o zawarciu pokoju po zakończeniu wojny
· Wyraża zgodę na wysłanie sił zbrojnych poza terytorium, oraz wyraża zgodę na obecność obcych sił zbrojnych na terenie Republiki.
· Odwołuje prezydenta
· Uchwala budżet
· Wybiera 3 Sędziów Rady Sądownictwa
Kompetencje Przewodniczącego Rady
Przewodniczącego rady wybiera i odwołuje Rada Narodowa w tajnym głosowaniu, większością ponad połowy wszystkich posłów. Przewodniczący jest odpowiedzialny tylko przed Radą Narodową. Przewodniczący pełni swoją funkcje nawet po upływie kadencji do czasu wyboru następnego przewodniczącego. Przewodniczącego RN zastępują wiceprzewodniczący wybierani i odwoływani w tajnym głosowaniu, większością ponad połowy wszystkich posłów.
Kompetencje:
· Zwołuje i kieruje posiedzeniem Rady Narodowej
· Podpisuje Konstytucje , ustawy konstytucyjne i ustawy
· Przyjmuje ślubowanie od posłów RN
· Zarządza wybory do RN i wybory organów samorządu terytorialnego
· Zarządza głosowanie ludowe w sprawie odwołania prezydenta
· Kierują i organizują działalność Rady Narodowej
Posiedzenia- Konstytuujące posiedzenie RN zwołuje Prezydent w term.30 dni od ogłoszenia wyników wyborów, jeżeli tego nie zrobi to Rada zrobi to sama. Posiedzenie zwołuje przewodniczący , jest ono jawne. Jawność posiedzenia może zostać uchylona w przypadkach określonych w ustawie lub gdy RN tak postanowi większością 3/5 wszystkich posłów. RN podejmuje uchwały gdy jest obecna ponad połowa wszystkich posłów.
Projekt Ustawy-jest zgłaszany przez komisję RN, posła i rząd .Jeżeli prezydent zwróci ustawę z uwagami to RN ponownie rozpatruje ustawę i w przypadku uchwalenia ustawa musi być ogłoszona .Jeżeli ustawa zostaje uchwalona bez uwzględnienia uwag prezydenta i prezydent jej nie podpisze to ustawa jest ogłoszona bez podpisu prezydenta. Ustawę podpisuje prezydent, przewodniczący RN i przewodniczący rządu. Ustawa nabywa ważności przez ogłoszenie.
Władza wykonawcza
Prezydent Republiki
Wybierany jest w wyborach powszechnych na 5 lat, dopuszczalna jest jedna reelekcja. Ma bardzo ograniczone kompetencje, pełni tylko rolę czynnika stabilizującego. Do zmiany konstytucji w styczniu 1999 roku, wybierany był przez Zgromadzenie Narodowe, które mogło go odwołać. Obecnie Zgromadzenie może odwołać Prezydenta większością 3/5 głosów, wymagana jest jednak zgoda społeczeństwa (wyrażona w referendum).Na prezydenta może startować każdy obywatel , który posiada prawo wybierania na posła RN i ma ukończone 40 lat. Prezydent może zostać odwołany w głosowaniu ludowym( połowa wyborców uprawnionych do głosowania)
Prezydent ma prawo weta w stosunku do ustaw uchwalonych przez Radę Narodowa, ale nie posiada inicjatywy ustawodawczej
Może rozwiązać Radę, jeżeli w ciągu 6 miesięcy od chwili wyborów parlamentarnych nie przyjmie ona deklaracji programowej rządu. Prezydent mianuje premiera, a na jego wniosek także i ministrów. Jednak musi tutaj liczyć się z układem politycznym w parlamencie, który wyraża rządowi wotum zaufania, a w każdej chwili może także wystąpić z wnioskiem o wotum nieufności w stosunku do całego składu lub jednego z członków rządu.
W przypadku aktów prawnych wydawanych prezydenta nie jest wymagana kontrasygnata premiera.
Kompetencje Prezydenta:
· Ratyfikuje i zawiera umowy międzynarodowe- funkcje tą może przenieść na rząd bądź za zgoda rządu na poszczególnych członków rządu.
· Może złożyć wniosek do Sądu Konstytucyjnego o sprawdzenie zgodności umowy międzynarodowej z Konstytucja bądź ustawą konstytucyjną.
· Przyjmuje, powierza i odwołuje kierowników misji dyplomatycznych
· Zwołuje konstytucyjne posiedzenie RN
· Może rozwiązać RN w przypadku gdy:
· a) RN w terminie 6 miesięcy od powołania rządu nie przyjmuje jego deklaracji programowych .
b )Jeżeli RN w ciągu 3 miesięcy nie uchwaliła , rządowego projektu ustawy, z którą rząd połączy wyrażenie wotum zaufania
c ) Jeżeli RN dłużej niż 3 miesięcy nie zebrała się chociaż jej posiedzenie nie zostało przerwane i chociaż była w tym czasie powtórnie zwołana.
d )Jeżeli sesja RN została przerwana na dłużej niż zezwala konstytucja.
· Podpisuje ustawy
· Mianuje i odwołuje przewodniczącego i innych członków rządu
· Mianuje i odwołuje kierowników organów centralnych , najwyższych funkcjonariuszy państwowych, mianuje i odwołuje rektorów szkół mianuje profesorów szkół wyższych, mianuje generałów
· Nadaje odznaczenia
· Daruje i łagodzi kary nakładane przez sądy
· Jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych
· Wypowiada wojnę na podstawie decyzji RN
· Może na wniosek rządu zarządzić mobilizacji sił zbrojnych , stan wojenny lub wyjątkowy
· Zarządza referendum
· Mianuje i odwołuje Sędziów Sądu Konstytucyjnego
· Składa przed RN sprawozdanie o stanie państwa
Prezydenci Słowacji:
· lata 1939 - 1945
1. Józef Tiso (p.o.) (14 marca1939– 26 października1939)
2. Józef Tiso; (26 października1939- kwiecień 1945)
· od 1993 roku
1. Vladimr Meiar (p.o.) (191 stycznia 1993– 2 marca 1993)
2. Michal Kov(2 marca 1993 – 2 marca1998)
3. Vladimr Meiar i od 14 lipca także Ivan Gaparovi (obaj p.o.) (2 marca 1998 – 1930 października1998)
4. Mikul Dzurinda i Józef Miga (obaj p.o.) (30 października1998 – 15 czerwca 1999)
5. Rudolf Schuster(15 czerwca1999– 15 czerwca 2004)
6. Ivan Gaparovi (15 czerwca 2004 - 2009)
Rząd
Składa się z ministrów i premiera, który kieruje jego pracami. Premier mianowany jest przez prezydenta, a na wniosek tego drugiego, głowa państwa nominuje również ministrów. Rząd musi uzyskać akceptację parlamentu, poprzez udzielenie mu przez izbę wotum zaufania
Parlament może w każdym momencie odwołać rząd lub tylko jednego jego członka poprzez udzielenie mu wotum nieufności. Jeżeli przewodniczący rządu złoży dymisje to dymisje również składa cały rząd.
Przewodniczący rządu- Kompetencje
· mianuje i odwołuje prezydenta.
Kompetencje rządu
Decyduje
· O projektach ustaw
· O rozporządzeniach rządu
· O programie rządu i jego wykonaniu
· O podstawowych zabezpieczeniach dla polityki społecznej i socjalnej
· O projektach budżetu państwa i o zamknięciu końcowego rachunku państwowego
· O umowach międzynarodowych które zawieranie prezydent przeniósł na rząd
· O złożeniu wniosku do Sądu Konstytucyjnego
· O problemach polityki wewnętrznej i zagranicznej
· O poddaniu publicznej debacie projektu ustaw
· O wyrażeniu wotum zaufania
· O udzieleniu amnestii dla przestępstw
· Mianowanie i odwoływanie innych funkcjonariuszy państwowych i 3 członków Rady Sądownictwa
· O projekcie ogłoszenia stanu wojennego
· O wysłaniu sił zbrojnych na inne terytorium
· Morze wydawać rozporządzenia
· Ma prawo udzielić amnestii przestępstw
· Premierzy Słowacji 1939-1945:
1. Józef Tiso (14 marca1939 – 17 października 1939)
2. Vojtech Tuka (27 października 1939 – 5 września 1944)
3. tefan Tiso(5 września 1944 – 4 kwietnia 1945)
· Socjalistyczna Republika Słowacji (1969-1992; 1990-1992 - Republika Słowacka):
1. tefan Sdovsk (2 stycznia 1969 – 5 maja 1969)
2. Peter Colotka (5 maja 1969 – 12 października 1988)
3. Ivan Knotek(13 października 1988 - 22 czerwca 1989)
4. Pavel Hrivn (23 czerwca 1989 – 8 grudnia 1989)
5. Milan i (10 grudnia 1989 – 27 czerwca 1990)
6. Vladimr Meiar (27 czerwca 1990 – 6 maja 1991)
7. Jn arnogursk (6 maja 1991 – 24 czerwca 1992)
8. Vladimr Meiar (24 czerwca 1992 – 31 grudnia 1992) – rzeczywiście do 14 marca 1994
· od 1993 roku:
1. Vladimr Meiar (1 stycznia 1993-14 marca 1994)
2. Jozef Moravk (16 marca 1994- 13 grudnia 1994)
3. Vladimr Meiar (13 grudnia 1994 – 29 grudnia 1998)
4. Mikul Dzurinda (30 grudnia 1998 - 2006)
5. Robert Fico (od 2006 roku)
Władza Sądownicza
Sąd Konstytucyjny-Organ orzekający o zgodności ustaw z konstytucją, jak również rozporządzeń rządu, powszechnie obowiązujących przepisów prawnych ministerstw i innych centralnych organów administracji z konstytucją, ustawami konstytucyjnymi i ustawami oraz z umowami międzynarodowymi ogłoszonymi w sposób przewidziany dla ogłaszania ustaw.
Sąd składa się z 13 sędziów, których mianuje prezydent spośród kandydatów przedstawianych mu przez parlament.
Sąd Konstytucyjny-wszczyna postępowanie na wniosek :
· Co najmniej 1/5 posłów RN
· Prezydenta
· Rządu
· Sądu
· Prokuratora Generalnego
Od rozstrzygnięcia sądu konstytucyjnego nie przysługują żadne środki odwoławcze.
Sędziom przysługuje taki sam immunitet jak posłom RN. Zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu Konstytucyjnego wyraża Sąd Konstytucyjny. Sąd Konstytucyjny działa jako sąd dyscyplinarny w stosunku do przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Sądu Konstytucyjnego i prokuratora generalnego. Jeżeli sędzią zostaje mianowany członek partii musi on zrzec się tej funkcji jeszcze przed ślubowaniem. Sprawowanie tej funkcji jest niepołączalne z funkcją w innym organie władzy publicznej.
Sędziego odwołuje prezydent w przypadku:
· Na podstawie prawomocnego wyroku skazującego
· Na podstawie dyscyplinarnego orzeczenia Sądu Konstytucyjnego, za czyn który jest nie do pogodzenia z pełnioną funkcją
· Jeżeli Sąd Konstytucyjny uzna że sędzia nie uczestniczy w pracach dłużej niż 1 rok
· Jeżeli utraci on prawo do wybierana do RN
Jeżeli sędzia zostaje odwołany to prezydent mianuje na jego miejsce innego sędziego z dwóch , którzy zostaną wytypowani przez RN.
Sądy Republiki Słowackiej
Wykonywanie sądownictwa należy do niezawisłych i bezstronnych sądów. Sądy rozstrzygają w sprawach cywilnych i karnych .System sądów tworzy Sąd Najwyższy i inne sądy. Sędziów mianuje i odwołuje prezydent na wniosek Rady Sądownictwa Sędzią może zostać obywatel który ma ukończone 30 lat i ma wykształcenie wyższe prawnicze
Rada Sądownictwa
Przewodniczącym Rady Sądownictwa jest przewodniczący Sądu Najwyższego.
Jej pozostałymi członkami są :
· 8 sędziów których wybierają i odwołują sędziowie Republiki Słowackiej
· 3 członkowie których wybiera i odwołuje RN
· 3 członkowie których mianuje i odwołuje rząd
Członkiem Rady Sądownictwa może zostać osoba o nienagannym charakterze , musi mieć wykształcenie wyższe prawnicze i co najmniej 15 lat praktyki zawodowej. Kadencja trwa 5 lat , tę samą osobę można wybrać najwyżej na dwie następujące po sobie kadencje.
Kompetencje Rady Sądownictwa:
· Przekładanie prezydentowi wniosków o mianowanie i odwoływanie sędziów
· Rozstrzyganie o przydziale i przeniesieniu sędziów
· Przekładanie prezydentowi wniosku o mianowanie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Sądu Najwyższego oraz wnioski o ich odwołaniu
· Przekładanie rządowi wniosków dotyczących kandydatów na sędziów , którzy mieli by działać w międzynarodowych organach sądowniczych
· Wybieranie i odwoływanie członków senatów dyscyplinarnych, oraz wybieranie i odwoływanie przewodniczących senatów dyscyplinarnych
· Wypowiadanie się o projekcie budżetu sądów oraz przy sporządzeniu projektu budżetu państwa
Do przyjęcia uchwały Rady Sądowniczej jest potrzebna ponad połowa głosów wszystkich członków .
Sędziów odwołuje prezydent w przypadkach gdy:
· Rada Sądownictwa składa wniosek o odwołanie sędziego ze względu na prawomocny wyrok skazujący
· Jeżeli w okresie dłuższym niż rok stan zdrowia nie pozwala mu wykonywać obowiązki
· Jeżeli osiągnął wiek 65 lat
Prokuratura
Na czele prokuratury stoi Prokurator Generalny którego mianuje i odwołuje prezydent na wniosek RN. Publicznego Obrońcę Prawa wybiera RN na 5 letnią kadencje , spośród kandydatów których zgłosiło conajmnie15 posłów RN. Tę funkcję może sprawować obywatel który ma prawo wybierania do RN i ma ukończone 35 lat. Funkcja Publicznego Obrońcy prawa wygasa w momęcie gdy osoba ta została skazana prawomocnym wyrokiem sądu
Najwyższy Urząd Kontroli - na czele urzędu stoi przewodniczący i wice przewodniczący wybierany przez RN funkcje ta może sprawować każda osoba która ma prawo wyboru do RN.
Kontroluje gospodarowanie środkami:
· Budżetowymi
· Majątkowymi
Kontrolna kompetencja Najwyższego Urzędu Kontroli odnosi się do:
· Rządu ,ministerstw i innych centralnych organów administracji państwowej
· Organów państwowych jak i osób prawnych dla których funkcję założyciela albo organizatora pełnią centralne organy administracji państwowe
· Gmin i wyższych jednostek terytorialnych
· Państwowych funduszy celowych
· Funduszu Majątku Narodowego Republiki Słowackiej
· Osób fizycznych i osób prawnych
Samorząd terytorialny
Podstawą samorządu terytorialnego jest gmina .Samorząd terytorialny tworzy gmina i wyższa jednostka terytorialna.
Organy gminy:
· Gminne przedstawicielstwo- tworzą posłowie ,wybierani na 4 kadencję( wybierani są przez przedstawicieli gminy , którzy stale zamieszkują na jej obszarze)
· Starosta Gminy – wybierają obywatele którzy stale zamieszkują obszar gminy , w wyborach: powszechnego ,równego i bezpośredniego prawa wyborczego w tajnym głosowaniu na okres 4 lat. Starosta gminy jest organem wykonawczym gminy
Organami Wyższej jednostki terytorialnej są:
· Przedstawicielstwo wyższej jednostki terytorialnej-posłów wybierają obywatele stale zamieszkujący teren wyższej jednostki terytorialnej , wybierani są na 4 letnią kadencję w wyborach powszechnego ,równego i bezpośredniego prawa wyborczego w tajnym głosowaniu
· Przewodniczący wyższej jednostki terytorialnej- posłów wybierają obywatele stale zamieszkujący teren wyższej jednostki terytorialnej, na podstawie powszechnego ,równego i bezpośredniego prawa wyborczego w tajnym głosowaniu ,na 4 letnią kadencję .Jest organem wykonawczym wyższej jednostki terytorialnej.