Ustrój Polityczny Węgier
Historia
Po klęsce w I i II wojnie światowej Węgry stały się średniej wielkości państwem praktycznie pozbawionym prawa do pełnego samostanowienia. Wydawało się że po latach autorytarnych rządów Miklosa Horthyego , które skończyły się wraz z ostatnią klęską militarna w 1945 roku , pojawiła się szansa na wprowadzenie demokracji. Jednak okres względnej swobody trwał przez 3 lata. Okres Stalinizmu na Węgrzech zbliżony był do najbardziej okrutnego pierwowzoru, a terror zastosowany przez komunistyczne władze był nieporównywalnie większy niż w innych państwach powstałego bloku radzieckiego. Niecała dekada krwawych rządów Matyasa Rakosiego zakończyła się w 1956 roku, wybuchem rewolucji , która była skierowana przeciwko zbrodnią komunistycznym , jaki i radzieckiej dominacji. Dla samych Węgrów rewolucja z lutego 1956 roku –choć krwawo stłumiona przez wojska radzieckie stanowiła jedno z najważniejszych wydarzeń w historii.. Rewolucję węgierska i zakończoną sukcesem transformację społeczno- ustrojową rozdzielał okres rządów Janosa Kadara. Prze 3 dekady rządzenia ten polityk nie odszedł od głównych założeń systemu socjalistycznego.(monopol partii komunistycznej, podporządkowanie Kremlowi na arenie międzynarodowej ) , jednak wprowadził dużą dozę pragmatyzmu w kwestiach społeczno –gospodarczych. Zapewniał on w miarę wysoki poziom życia obywateli tzw. ”Gulaszowy komunizm” . Pod koniec lat 80 –tych zaczęły się pojawiać oznaki niewydolności systemu gospodarczego , co z kolei przyśpieszyło tworzenie się zrębów organizacji opozycyjnych. Dość szybko podzieliły się one na 2 nurty : jeden wywodził się z szeregów lewicowych intelektualistów , , a drugi ludowy z kręgu konserwatywnego, oraz narodowo nastawionych pisarzy i inteligencji. Sami opozycjoniści określili siebie jako „ 0,01procenta” społeczeństwa .Niezwykle istotnym impulsem do rozwoju ugrupowań antykomunistycznych była polityka nowego przywódcy Związku Radzieckiego Michaiła Gorbaczowa. Z politycznej odwilży starali się także skorzystać węgierscy opozycjoniści . W czerwcu 1985 r. w Monor odbyło się pierwsze spotkanie jej działaczy ale nie podjęto na nim żadnych decyzji. Dopiero następny zjazd opozycji odbył się w miejscowości Lakitelek we wrześniu 1987r. zakończył się sukcesem, na zjeżdżę tym powołali Węgierskie Forum Demokratyczne(MDF). Powstanie MDF spowodowało , że gwałtownie zaczęło spadać poparcie dla Janosa Kadara.. Na tle zmian zachodzących w ZSRR jego poglądy stały się zbyt konserwatywne i zachowawcze .W 1986 roku Kadar utracił poparcie Gorbaczowa i w 1988 roku ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego partii. W styczniu 1989 parlament węgierski uchwalił ustawę o wolności zrzeszenia i demonstrowania swoich poglądów co pozwoliło na w pełni legalne działanie partii politycznych. 22 marca 1989 roku przystąpiono do obrad okrągłego stołu w którym wzięli udział przedstawiciele 8 ugrupowań. Jednocześnie trwały rozmowy przygotowawcze z rządem . W ich wyniku 13.06.1989 roku rozpoczęły się obrady „narodowego okrągłego stołu, czasami nazwany „trójkątnym” .Obrady „narodowego okrągłego stołu” zakończyły się 18 września 1989roku, akceptacją porozumienia, którego niektóre zapisy niespodziewanie szybko zostały odrzucone przez część sił opozycyjnych. Najistotniejsze postanowienia zostały wprowadzone do konstytucji , a stało się to w dniach 17-20 października1989r.Wraz z nią znowelizowano najważniejsze ustawy i kodeksy. Pewnym podsumowaniem dokonujących się zmian było ogłoszenie przez tymczasowego prezydenta Matyasa Szurosa powstawania nowej Republiki Węgierskiej. Data 23 października była nie przypadkowa – 33 lata wcześniej wybuchła rewolucja węgierska.
Węgry są demokracją parlamentarną, w której panuje pluralizm polityczny. Parlament jest unikameralny, posiada władzę legislacyjną, prezydent republiki ma bardzo skromne uprawnienia, ale wraz z rządem stanowi egzekutywę Władzę sądowniczą stanowią niezawisłe sądy, a nad zgodnością ustaw z konstytucją czuwa Trybunał Konstytucyjny.
Obowiązuje konstytucja z 18 sierpnia 1949 roku (weszła w życie 20 sierpnia 1949 roku), wzbogacona o poprawki z 19 kwietnia 1972 roku i 18 października 1989 roku, wprowadzające demokratyczne rozwiązania systemowe
Władza Ustawodawcza
Zgromadzeni Krajowe
Kompetencje ustawodawcze na Węgrzech należą do Zgromadzenia Narodowego, które jest najważniejszym organem władzy państwowej. Jest to jedno izbowy parlamęt liczący 386 deputowanych , wybieranych na 4 letnią kadencję. Zgromadzenie odbywa w ciągu roku 2 sesje zwyczajne od 1 lutego do 15 czerwca i od 1 września do 15 grudnia. Na nadzwyczajną sesje zbiera się na pisemne żądanie prezydenta, rządu lub 1/5 deputowanych [ większość zwykła] . Z pośród członków Zgromadzenia wybiera się przewodniczącego i wiceprzewodniczącego oraz sekretarzy. Tryb obradowania i zasady działanie ustala się w regulaminie parlamentarnym , przyjmowany większością 2/3 posłów obecnych na sali. Zgromadzenie Krajowe jest zdolne do podejmowania ważnych decyzji , gdy jest obecnych co najmniej połowa ogólnej liczby deputowanych. Parlament może także dokonać samorozwiązaniu, za pomocą wydania specjalnej uchwały. Zgromadzenie Narodowe nie może być rozwiązane lub samo się rozwiązać podczas stanu wyjątkowego lub krytycznego.
Kompetencje Kreacyjne Zgromadzenia Krajowego:
· wybiera głowę państwa
· premiera
· członków Trybunału Konstytucyjnego
· ombudsmanów
· prezesa i wiceprezesa Państwowej Izby Obrachunkowej
· Radę Obrony Narodowej
· Prezesa Sądu Najwyższego
· Prokuratora generalnego
Do parlamentu należy wyłącznie prawo uchwalania :
· konstytucji
· funkcja ustawodawcza
· określenie społecznej i gospodarczej polityki
· uchwalenie budżetu
· decydowanie o programie rządu
· zawieranie szczególnie ważnych umów międzynarodowych
· ogłoszenie stanu wojny
· powszechnej amnestii
· oraz określeni zasad użycia sił zbrojnych w kraju i poza jego granicami.
Deputowanemu – przysługuje immunitet, dieta zapewniająca im niezależność oraz określone w ustawie ulgi. Mandat posła nie można łączyć z wykonywanie funkcji: prezydenta, członka Trybunału Konstytucyjnego, sędziego, prokuratora, ombudsmana, zawodowego członka sił zbrojnych.
Zasada incompatibilitas w tym przypadku nie dotyczy członka rządu i sekretarza stanu , którzy mogą być jednocześnie deputowanymi. Ustawa zasadnicza przewiduje możliwość skrócenia kadencji parlamentu. Do podjęcia decyzji w tej sprawie uprawnieni są sami deputowani, a także prezydent, ale w ściśle określonych w konstytucji przypadkach .
Tryb uchwalania ustaw
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje : prezydentowi, rządowi, wszystkim komisją parlamentarnym, oraz każdemu deputowanemu. Przyjętą ustawę podpisuje przewodniczący izby i przesyła ją do prezydenta [prezydent w pilnych przypadkach ma 5 dni na podpisanie a ,w normalnym trybie 15 dni]. Jeżeli prezydent nie zgadza się z ustawą zwraca ją parlamentowi do powtórnego rozpatrzenia, jeżeli parlament powtórnie uchwali ustawę to prezydent musi ją ogłosić e terminie 5 dni.
Konstytucja wyróżnia cztery rodzaje wymaganej przy głosowaniu większości:
· co najmniej połowa obecnych posłów [sprawy administracyjne, ustawy zwykłe]
· większość bezwzględna ogólnej liczby posłów [wybór premiera, wotum nieufności]
· większość2/3 posłów obecnych na sali [ ustawy o statusie prawnym deputowanego]
· większość 2/3 ogólnej liczby posłów zmiana ustawy zasadniczej, wybór prezydenta w I i II turze]
Władza wykonawcza
Po 1945 na Węgrzech zniesiono urząd prezydenta, a zamiast niego wprowadzono Radę Prezydencką, która wypełniała funkcję kolegialnej głowy państwa. Przywrócenie instytucji prezydenta zostało przesądzone podczas obrad trójkątnego stołu .Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza opotowała za powszechnymi wyborami prezydenckimi , upatrując w nich szansę na zwycięstwo swojego kandydata , którym był Imre Pozsgay, a reszta kandydatów nie był znana społeczeństwu.. Przez takie postępowanie WSPR doszło do rozłamu w obozie ugrupowań opozycyjnych i porozumienia nie podpisali przedstawiciele Związku Wolnych Demokratów i Związku Młodych Demokratów .18 października 1989 r. Zgromadzenie Krajowe wprowadziło nowelizacje do konstytucji wprowadzając z powrotem urząd prezydenta wybieranego przez parlament. Podjęto również decyzje ze funkcje tymczasowego prezydenta będzie pełnił Matyas Szuros [przedstawiciel węgierskiej partii socjalistycznej]. 26 listopada 1989r odbyło się referendum , które pytało „ Czy prezydent Republiki ma być wybrany po wolnych wyborach parlamentarnych, czy przed nimi?”. Na referendum poszło 58 % mieszkańców , a twierdzącej odpowiedzi udzieliło 50,07%.To zablokowało szanse Imre Pozsgaya na prezydenta. Ostatecznie Zgromadzenie Krajowe dokonało w dniu 3 sierpnia 1990 r. wyboru Arpada Goncza na urząd prezydenta.
Zgromadzenie Krajowe dokonuje wybór prezydenta na okres 5 lat. Dopuszcza się możliwość wyboru na ten urząd tylko jeden raz. Kandydować może każdy obywatel węgierski posiadający prawo wyborcze, który do dnia wyborów ukończył 35 lat Zgłoszenie kandydata musi być poparte co najmniej 50 parlamentarzystów. Wybór prezydenta następuje w głosowaniu tajnym w jednej –lub w zależności od potrzeb w 3 turach.
I ,II i III Tura wyborów prezydenckich
Prezydentem zostaje ten kandydat , który uzyskał poparcie 2/3 deputowanych. Oznacza to że jeżeli Zgromadzenie Krajowe liczy 386 deputowanych to do wyboru prezydenta jest potrzebne poparcie 258 z nich. Gdy żaden z kandydatów nie uzyskał takiej ilości głosów , przeprowadza się ponowne głosowanie, poprzedzone zgłoszeniem kandydatów .Również w tym wypadku za wybranego uważa się kandydata który uzyskał poparcie co najmniej 2/3 członków Zgromadzenia Krajowego , jeżeli w II turze nie został wybrany prezydent , przeprowadza się III turę. Do III tury przechodzą 2 kandydaci którzy w poprzednim głosowaniu uzyskali największą liczbę głosów. Zostaje wybrany ten z nich który uzyska większą liczbę głosów. Prezydent posiada prawa weta . Jest nieodpowiedzialny politycznie. Jeżeli zdarzy mu się naruszyć konstytucję lub inną ustawę, wtedy minimum 1/5 deputowanych może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie go do odpowiedzialności. Do tego wymagane jest 2/3 głosów deputowanych. Osądzenie tego czynu należy do Trybunału Konstytucyjnego.
Wszystkie akty prawne wydawane przez prezydenta wymagają kontrasygnaty (podpisu) premiera lub właściwego ministra. Wyjątkiem tutaj są te akty, które wydaje reprezentując kraj na zewnątrz, zarządza wybory, za pomocą których bierze udział w obradach izby, są wykorzystaniem inicjatywy ustawodawczej lub zarządzeniem referendum. Prezydent odgrywa role arbitra na scenie politycznej, nie posiada kompetencji władczych
Kompetencje prezydenta
· posiada prawo zawierania umów międzynarodowych
· podejmuje decyzje w zakresie czynnej i biernej legacji
· wyznacza termin wyborów do Zgromadzenia Krajowego
· powołuje premiera
· wyznacza termin 1 posiedzenia parlamentu
· może wystąpić z wnioskiem o zwołanie sesji nadzwyczajnych lub posiedzenia nadzwyczajnego parlamentu
· może 1 raz odroczyć o 30 dni posiedzenie parlamentu
· może wnieść o przeprowadzeni zamkniętego posiedzenia parlamentu
· może uczestniczyć w posiedzeniu parlamentu
· ma prawo zabierania na nich głosu
· może również stawiać wnioski w sprawie o podjęcia rozstrzygnięcia przez Zgromadzenie Krajowe
· prezydent ma prawo ponownie zwołać rozwiązany parlament
· posiada prawo inicjatywy ustawodawczej
· może skierować jeszcze nie ogłoszoną ustawę do Trybunału Konstytucyjnego
· pełni funkcje naczelnego dowódczy sił zbrojnych
· powołanie i odwołanie prezesa oraz wiceprezesów Węgierskiego Banku Narodowego
· profesorów i rektorów uniwersytetów
· mianowanie, oraz awansowanie generałów
· zatwierdzenia na prezesa na urząd Węgierskiej Akademii Nauk
· podejmowanie inicjatywy w zakresie przeprowadzania referendum
· nadawanie, orderów, tytułów i odznaczeń
· stosowanie prawa łaski podejmowanie ,decyzji w sprawach obywatelstwa
Parlament może zostać rozwiązany przez prezydenta, jeśli podczas tej samej kadencji uchwali on co najmniej 4 razy wotum nieufności wobec rządu lub też w wyniku ustania pełnomocnictw rządu, w ciągu 40 dni nie dokona wyboru na premiera osoby proponowanej przez prezydenta. Gdy prezydent naruszy ustawę zasadniczą lub jaką kolwiek inna to na wniosek 1/5 deputowanych może zostać pociągnięty do odpowiedzialności. O wszczęciu odpowiedniego postępowania decyduje Zgromadzeni Krajowe większością 2/3 swych członków. Od momentu podjęcia takiej decyzji do momentu zakończenia postępowania prezydent nie może pełnić swojej funkcji. Organem który sądzi prezydenta jest Trybunał Konstytucyjny.
· Prezydenci Węgier:
1. rpd Gncz (1990-00)
2. Ferenc Mdl(2000-05)
3. Lszló Sólyom (2005)
Rząd
Składa się z ministrów i premiera W konstytucji nie ma zapisu o stanowisku wicepremiera, ale premier wskazuje swojego zastępcę. Premiera wybiera na wniosek prezydenta Zgromadzenie Krajowe większością głosów swoich członków. Natomiast ministrów powołuje prezydent na wniosek premiera. Procedura powołania rządu zakłada współprace prezydenta i Zgromadzenia Krajowego.
Zadaniem rządu jest ochrona ustroju konstytucyjnego państwa, ochrona i zapewnianie praw obywatelskich, jak również wykonywanie ustaw, kierowanie pracą ministerstw i innych organów podległych mu bezpośrednio i koordynacja ich działalności.
Rząd odpowiada za swoją działalność przez parlamentem. Wotum nieufności dla premiera jest konstruktywne - parlamentarzyści w liczbie minimum 1/5 składu izby zgłaszają wniosek wraz z kandydaturą nowego premiera. Większość zwykła jest wymagana dla przejścia wniosku. Jeżeli parlament nie udzieli rządowi wotum zaufania, rząd musi podać się do dymisji.
· Premierzy Węgier:
1. Józef Antall (1990-93)
2. Pter Boross (1993-94)
3. Gyula Horn(1994-98)
4. Viktor Orbn (1998-02)
5. Pter Medgyessy (2002-04)
6. Ferenc Gyurcsny (2004)
Władza Sądownicza
Organ, którego zadaniem jest kontrola zgodności przepisów prawnych z konstytucją, orzekanie o konstytucyjnej odpowiedzialności prezydenta, opiniowanie wniosku rządu o rozwiązanie lokalnego organu samorządu, w przypadku stwierdzenia niezgodności, taki akt prawny uchyla. Z inicjatywą wszczęcia postępowania (skargą konstytucyjną) może wystąpić każdy.
Uchwały Trybunału są bezwzględnie wiążące i nie można się od nich odwołać. Sprawy dotyczące uchwał Zgromadzenia Narodowego rozpatrywane są na posiedzeniach plenarnych, natomiast sprawy dotyczące dekretów rządowych oraz statutów niższego stopnia rozpatrywane są w izbach złożonych z trzech sędziów.
Trybunał Konstytucyjny składa się z 11 sędziów, wybieranych przez Zgromadzenie. Kandydatów wysuwa Komisja Izby, złożona z przedstawicieli wszystkich frakcji parlamentarnych (po jednym z każdej). Do wyboru członków Trybunału wymagana jest liczba 2/3 deputowanych. Kadencja sędziego trwa 9 lat. Możliwy jest ponowny wybór ale tylko raz.
Kandydatów zgłasza specjalna komisja , w której skład wchodzi po jednym przedstawicielu każdego z klubów parlamentarnych. Aby zostać sędzią trzeba mieć ukończone 45 lat, posiadać obywatelstwo węgierskie, być prawnikiem z wykształcenia, nie można być karanym. Decyzja Trybunału Konstytucyjnego ma charakter ostateczny.
System Prawa Wyborczego
Wybory w Republice przeprowadzane są zgodnie z zasadami bezpośredniości, równości i tajności.
System wyborczy do parlamentu na Węgrzech jest mieszany:
· 176 deputowanych wybieranych jest w jednomandatowych okręgach wyborczych w dwóch turach głosowania, systemem większościowym ,jeżeli w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów (min. 50%).
· 152 deputowanych proporcjonalnie na podstawie wyników głosowania na regionalnej listy partyjne w 20 okręgach przy użyciu metody Hagenbacha-Bischofa
· pozostałych 58 wybieranych jest proporcjonalnie z listy krajowej – metoda d Hondta .
Każdy głosujący oddaje zatem dwa głosy, jeden na indywidualnego kandydata, a drugi na listę partyjną. Zarówno prawo wyborcze czynne (możliwość głosowania), jak i bierne (prawo kandydowania) przysługuje osobom, które ukończyły przynajmniej 18 lat. Prawo wyborcze nie przysługuje osobom o ograniczonej zdolności do działań prawnych, pozostających pod ścisłą kuratelą, skazanym prawomocnym wyrokiem sądu na utratę praw publicznych, lub odbywających prawomocna karę pozbawienia wolności.
Partia bądź koalicja może zgłaszać listę regionalną, jeśli wystawia swych kandydatów w co najmniej ¼ spośród 1 mandatowych okręgów w danym regionie. Listę krajową mogą wystawić te partie które zarejestrowały swe listy w co najmniej 7 regionach. W części proporcjonalnej przy podziale mandatów są uwzględniane te partie które przekroczyły 5% próg wyborczy w skali całego kraju. Ordynacja przewiduje tworzenie koalicji co stanowi jednak podwyższenie progu wyborczego do 10 % dla dwóch partii.
System Partyjny
Partie polityczne które początkowo powstały na Węgrzech można podzielić na 3 grupy
Grupa pierwsza.
Ugrupowania które powstały na gruncie protestu panującego w tym państwie od 40 lat reżimu(partie nowe).W tej grupie najbardziej ze znanych było Węgierskie Forum Demokratyczne (WFD).Powstało on już w 1987 roku i skupiało w swoich szeregach obywateli którzy chcieli dyskutować o najważniejszych sprawach państwowych .Dopiero w 189 WFD przekształciło się w partie polityczną. Kolejnym ugrupowaniem był Związek Młodych Demokratów (FIDESZ), która została założona w 1988 przez studentów i młodych intelektualistów. Następną partia był Związek Wolnych Demokratów założony w 1988 roku (ZWD).Jest to partia o obliczu liberalnym .
Grupa druga
Są to partie o podłożu historycznym . Do najbardziej znanych należała Niezależna Partia Drobnych Rolników (NPDR) , której korzenie sięgają XX wieku. Jest to partia narodowa, ludowa jej przedstawiciele posługują się hasłami populistycznymi. Następną partią jest Chrześcijańsko- Demokratyczna Partia Ludowa (CHDPL) ,która nawiązuje do tradycji po II wojnie światowej .Powstały też inne partie historyczne takie jak :Węgierska Partia Socjalistyczna (WPSd), CZY Węgierska Partia Ludowa(WPL),
Grupa trzecia
Są to partie postkomunistyczne. Węgierska Partia Komunistyczna powstała w 1989roku.
Wybory 1990
Wybory tranzycyjne na Węgrzech które odbyły się 25.03 1990 r i 8 . 04.1990 toczyły się ostra rywalizacją pomiędzy ugrupowaniami postkomunistycznymi i antykomunistycznymi .Ostatecznie najlepsze wyniki otrzymało WFD .Zdobyło ono bowiem 164 z 386 mandatów (42,49%).
Ostatecznie WFD podpisało umowę koalicyjną z NPDR i CHDPL. Koalicja ta dysponuje większością bezwzględną w Zgromadzeni Krajowym. 23.05.1990. powołano rząd na którego czele stanął przewodniczący WFD József Antall. Doszło do porozumienia między WFD i ZWD .Doszło do rozłamów wewnętrznych w partiach, rozłamu nie uniknęło także WFD. Rozłam ten spowodował pojawienie się nowej partii na scenie politycznej Partii Sprawiedliwości i Życia.(WPSIŻ)
Wybory 1994
Do parlamentu weszło tyle samo ugrupowań co 4 lata wcześniej, i były to te same partie , które miały swych przedstawicieli w Zgromadzeniu Krajowym w poprzedniej koalicji. Tym razem jednak zdecydowane zwycięstwo odniosła WSP , Która zdobyła ponad połowę mandatów, stworzyło to możliwość utworzenia 1 partyjnego rządu. Jednak kierownictwo tej partii zdecydowało się na podjęcie rozmów z ZWD co zaowocowało podpisaniem odpowiedniej umowy i na czele rządu stanął Gyula Horn. W kwietniu 1995 r FIDESZ zmienił nazwę partii na FIDESZ-PO. Zaczął przyciągać do siebie obywateli rozczarowanych rządami koalicji socjalistycznej. W 1996 roku WFD opuściła grupa działaczy , która założyła Węgierska Demokratyczną Partię Ludową (WDPL). Pod koniec 1997 doszło do zbliżenia WFD z FIDESZE-WPO.
Wybory 1998
Odbyły się 10 i 24 maja 1998 roku. ChDPL nie miała żadnego przedstawiciela w Zgromadzeniu Krajowym. Natomiast po raz pierwszy w parlamencie znalazło się WPSiŻ. Kampania wyborcza i wyniki pokazały że na Węgrzech nastąpiła polaryzacja sił i utworzyły się 2 obozy socjalliberalny na czele z WSP i centroprawicowy na czele z FIDESZ-WOP. FIDESZ-WOP podpisał koalicje z NPDR. Na czele rządu stanął Viktor Orban.
Wybory 2002
Odbyły się 7 i 21 kwietnia 2002 roku. Zwyciężyła koalicja FIDESZ-WPO I WPS , to rząd utworzył koalicja WPS i ZWD ,a jego premierem został Peter Medgyessy .
Wybory 2004
Węgierska Partia Socjalistyczna (MSzP) z aktualnym premierem Ferencem Gyurcsny i opozycyjna Fidesz- Węgierska Unia Obywatelska, konserwatywna partia pod przewodnictwem dawnego premiera Viktora Orbna. Rezultaty obu partii były podobne: MSzP otrzymała 43,21% głosów (2 336 705 wyborców), a Fidesz 42,63% (2 272 997 głosów).
