Wstęp do nauki o państwie i polityce
Władza
1. Definicja pojęcia władzy:
a) Różne podejścia:
- Behawioralne ? możliwość narzucenie komuś naszej woli ? M.Weber
- Teleologiczne ? realizacja pewnych celów, produkcja pewnych skutków ? B. Russel
- Instrumentalne ? możliwość stosowania szczególnych środków (np. : terror) w celu osiągnięcia określonych korzyści ? K. Opałek
- Strukturalne ? stosunek między strukturą rządzącą, a rządzonymi ? H Przybylski
- Władza jako możliwość wpływania na innych ? J. P. Gieorgic
- Konfliktowe ? podejmowanie decyzji co do podziału dóbr konfliktowych, (nie koniecznie będąc jednocześnie stroną konfliktu)
b) Dwupodział władzy:
- rządzący
- rzadzeni
2. Władza polityczna:
a) Pojęcie władzy politycznej: system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegających na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.
b) Władza a władza polityczna:
- władza jako taka dotyczy zarówno małych jak i wielkich struktur społecznych
- władza polityczna wiąże się z konfliktami w obrębie wielkich grup społecznych
c) Trójpodział władzy politycznej:
- Władza polityczna w znaczeniu węższym ? np.: dominująca część rządu (np.: koalicja rządząca)
- Władza państwowa ? przysługuje podmiotom wskazanym konstytucyjnie
- Władza publiczna ? wykazuje więź formalną z władzą polityczną jak i z władzą państwową
d) Przesłanki władzy politycznej:
- autorytet
- siła fizyczna lub możliwość jej stosowania
- połączenie tych dwóch elementów
e) Funkcje władzy politycznej:
- funkcje o charakterze ogólnym (sensu largo):
? integracyjna ? zapewnienie władzy centralnej najważniejszego znaczenia i ograniczenie tendencji odśrodkowych w społeczeństwie (np.: tak jak było za czasów szlacheckich)
? dystrybucyjna ? rozdział społecznie pożądanych dóbr
? ochronna:
zewnętrzna ? ochrona granic państwa
wewnętrzna ? zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa w kraju
? strukturotwórcza ? tworzenie mechanizmów umożliwiających obywatelom dostęp do władzy i tworzenie nowych struktur władzy
- funkcje o charakterze szczegółowym (sensu stricto):
? ustanawianie prawa i norm
? uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie norm
? tworzenie organów państwowych i ustalanie sposobu w jaki biorą w nich udział obywatele
? kierowanie środkami represji
? powoływanie instytucji publicznych
? mianowanie urzędników
? rozporządzanie finansami państwa
? decyzje dyplomatyczne o charakterze międzynar.
? wpływanie na kulturę
f) Sprawowanie władzy politycznej:
- Rządzenie (wg. W. Pietrasa):
? decydowanie o konkretyzacji interesów (kto ma jakie interesy, etc.)
? decydowanie o kompetencjach różnych podmiotów
? decydowanie o celach użycia poszczególnych środków (np.: przymusu)
? dec. o składzie grup rządzących i im podległych
- Zarządzanie
3. Środki sprawowania władzy:
a) Definicja ? takie dostępne formy oddziaływania, dzięki którym rządzący wpływają na określone zachowania rządzonych
b) Podział (wg. J. Kowalskiego, W. Lamentowicza i P. Winczorka):
- przymus fizyczny ? wymaga aparatu represji
- bodźce materialne i moralne ? najskuteczniejsze
- zabiegi perswazyjno-ideologiczne: wykazują przezorną zgodność interesów władzy z interesami rządzonych
- regulacja dopływu oraz kontrola treści informacji nie zbędnych do podejmowania działań
4. Legitymizacja władzy
a) Pojęcie
- uzasadnienie wykonywania władzy (Wróbel, Dobrowolski)
- proces prowadzący do legitymacji (prawomocności)
b) Podobne pojęcia:
- Legitymizm ? doktryna polityczna, reakcja na antyfeudalizm i antymonarchizm podczas rewolucji francuskiej. Nie zw.z legitymacją
- Legitymacja ? prawomocność
- Legitymizacja ? proces prowadzący do legitymacji
- Delegitymizacja ? odwrotność legitymizacji, rozpad praworządności.
c) Koncepcje praworządności:
- teoria tradycyjna (teokratyczna) ? posiadanie, lub dążenie do posiadania pewnych wartości (np.: teokratyczna ? zbawienie)
- teoria zgody ? mówi, iż ta forma władzy jest dobra, która umożliwia uczestniczenie wszystkich obywateli w proc. politycznym (rządzenie)
- koncepcja amerykańska (Easton, Lipset, Friedrich) ? przekonanie pośród społeczeństwa, iż określony obiekt systemu jest ?sluszny i władczy w sferze politycznej?
d) Szerzej na temat koncepcji praworządności:
- Koncepcja Maxa Webera:
? Założenia - władza opiera się na:
przymusie i przemocy
przyzwoleniu na taki stan rzeczy ze strony rządzonych
aktywnemu wsparciu ze strony rządzonych (np.:aktyw)
podstawową cechą państwa jest użycie siły
? Panowanie może być legitymowane przez czynniki:
afektywne (uczuciowe oddanie danej idei)
racjonalno ? aksjologiczne
interesy społeczeństwa
? Typy panowania:
tradycyjne ? wiara rządzonych w prawomocność władzy sprawowanej tradycyjnie (np.: przez dynastię Burbonów). Wprow. reform godzi w tradycję. Warianty:
? patrymonializm ? 100% zależn. sługi od pana
? feudalizm ? zależność sługi od pana z zachowaniem niewielkiej autonomii
charyzmatyczne (charisma ? rzadki dar, talent) ? szczególna cecha, która powoduje zdobycie uznania i autorytetu przez jednostkę. Potrzebne w okresach kryzysowych. Kończy się z reguły po wyjściu z kryzysu
legalne ? istnieje dzięki ustawie. Najlepsze, choć ma też złe strony (np.: biurokracja)
- Inne koncepcje legitymacji
? legitymacja wg. D. Eastona:
ideologiczna ? opiera się na wartościach, do których odwołuje się władza
strukturalna ? przekonanie o praworządnym charakterze norm regulujących wzajemne stosunki między władzą a rządzonymi. Powinna (i jest) synonimem państwa praworządnego
personalna ? osobisty stosunek ludu do sprawujących władzę. Charakteryzuje się autorytetem.
? J. Habermas ? państwo to system sprawujący prawomocną władzę. Charakteryzuje się podejmowaniem na wysokim szczeblu ważnych decyzji i ich akceptacji przez masy. Oczywiście może dojść do kryzysów.
? K. Pałecki ? źródło władzy politycznej jest samoistne, władza nie wymaga żadnego uzasadnienia
5. Władza w Polsce:
a) Zgromadzenie narodowe:
- Sejm:
? Organy:
Marszałek Sejmu
Prezydium Sejmu ? nadzoruje pracę
Konwent Seniorów - doradczy
Komisje sejmowe ? przygotowują materiały na posiedzenia, wysuwają wnioski,
? Struktura: 460 posłów wybieranych raz na 4 lata
? Funkcje sejmu:
ustawodawcza
kreacyjna
kontrolna
? Sejm obecnej kadencji:
Marszałek: Marek Borowski
V-ce: Tomasz Nałęcz, Donald Tusk, Janusz Wojciechowski
Przewodniczący klubów parlamentarnych:
? SLD - Jerzy Jaskiernia
? PO - Maciej Płażyński
? Samoobrona RP - Andrzej Lepper
? PiS ? Ludwik Dorn
? PSL ? Zbigniew Kuźmiuk
? LPR ? Marek Kotlinowski
? UP ? Janusz Lisak
? Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:
Posłom: komisji sejmowej lub co najmniej 15 posłom
Radzie Ministrów
Senatowi
Prezydentowi
Grupie 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu
- Senat:
? Organy:
Marszałek Senatu RP V Kadencji:
Longin Hieronim Pastusiak
Wicemarszałkowie Senatu RP V Kadencji:
Jolanta Danielak
Ryszard Jarzembowski
Kazimierz Kutz
Prezydium Senatu
Konwent Seniorów
Komisje Senatu
? Funkcja senatu
Kontrola i zatwierdzanie prac sejmu
b) Prawo wyborcze:
- bierne (kandydatury):
? Sejm ? 21 lat
? Senat ? 30 lat
- czynne (wyborcy):
? 18 lat