Pojęcie środków publicznych.
Środkami publicznymi są:
1. Dochody publiczne.
2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi.
3. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:
za sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych;
z prywatyzacji majątki Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
za spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych;
z otrzymanych pożyczek i kredytów;
4. przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
Dochody publiczne.
Przez dochody publiczne należy rozumieć:
1. daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;
2. pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych, do których zalicza się:
1) opłaty;
2) dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz dzierżawy i innych umów o podobnych charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału;
3) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, nie stanowiące przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych a także przychodów z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
4) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej;
5) inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki, sektora finansów publicznych.
Przychody publiczne.
– to środki pieniężne uzyskiwane przez dany podmiot, tworzące jego zasoby pieniężne. Przychody pieniężne nazywane są też niekiedy wpływami pieniężnymi.
Wydatki publiczne.
Związane są z realizacją redystrybucji definitywnej (wydatkiem jest np. zapłata za rzeczy bądź usługi świadczone na rzecz jednostek należących do sektora finansów publicznych, wypłata wynagrodzeń itp.).
- mogą być ponoszone na cele i wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.
Wydatki publiczne powinny być dokonywane:
* w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;
* w sposób umożliwiający terminową realizacje zadań;
* w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Rozchody publiczne.
Wiążą się z czasowym transferem środków – są wyrazem realizacji zobowiązań wcześniej zaciągniętych przez podmiot sektora finansów publicznych (np. spłata pożyczki), bądź jako wykonanie obowiązków umownych polegających na udostępnieniu zasobów finansowych podmiotów sektora finansów publicznych – innym podmiotom (np. udzielenie pożyczki).
Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe;
3) udzielone pożyczki.
Sektor finansów publicznych.
W myśl art. 5 ustawy do sektora finansów publicznych zalicza się:
1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki;
2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;
3) fundusze celowe;
4) państwowe szkoły wyższe;
5) jednostki badawczo-rozwojowe;
6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
9) Kasy Chorych;
10) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
W sektorze finansów publicznych wyodrębnić można:
1) sektor rządowy;
2) sektor samorządowy – jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne.
Jawność i przejrzystość finansów publicznych (przejawy realizacji tych zasad).
Jawność finansów publicznych gwarantuje art. 11 ustawy o finansach publicznych.
Realizowana ona jest przez:
jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego;
publikację budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego;
jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
Ponadto:
podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielonych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez Ministra Finansów;
udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych.
Minister Finansów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”:
kwotę państwowego długu publicznego;
kwotę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych;
kwotę długu Skarbu Państwa;
niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa.
Klasyfikacja dochodów i wydatków publicznych, klasyfikacja budżetowa (budżet państwa i budżet jednostki samorządu terytorialnego).
Klasyfikacja budżetowa to prawnie określone zasady grupowania dochodów i wydatków budżetowych. Jest ona ściśle związana z realizacją zasady szczegółowości budżetu, a także zasadą jasności (przejrzystości) budżetu.
Może opierać się na kryteriach:
1) Podmiotowych
2) Przedmiotowych
3) Funkcjonalnych
4) Mieszanych
Zastosowanie przyjętych kryteriów klasyfikacyjnych tworzy podziałki klasyfikacji budżetowej, tj. jej nazwane części składowe, stwarzając możliwość grupowania dochodów bądź wydatków na określonym piętrze klasyfikacji.
W Polsce stosuje się jednocześnie wiele kryteriów klasyfikacyjnych (w sposób zhierarchizowany), tzn. że określone kryterium klasyfikacyjne uznaje się za kryterium pierwszoplanowe i tworzy się w oparciu o nie szereg podziałek klasyfikacyjnych pierwszego rzędu, następnie tworzy się kryterium drugoplanowe i podziałki klasyfikacyjne drugiego rzędu – tak, że służą one do podziału dochodów i wydatków ale już tylko w ramach podziału wcześniejszego itd.
Budżet państwa składa się z części od[powiadających zasadniczo organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Odrębne części posiadają m.in.:
Kancelaria Sejmu;
Kancelaria Senatu;
Kancelaria Prezydenta;
Sąd Najwyższy;
NSA;
TK;
NIK;
Rzecznik Praw Obywatelskich itp.
Poza tym w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwę ogólną, rezerwy celowe, obsługę długu Skarbu Państwa, przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej. W uzasadnionych przypadkach w budżecie państwa mogą być tworzone odrębne części dla państwowych jednostek organizacyjnych nie będących organami władzy lub administracji rządowej oraz zadań ogólnych, jeżeli wyodrębnienie części jest uzasadnione koniecznością zapewnienia bieżącej kontroli wydatków. Poszczególnymi częściami dysponują kierownicy organów, właściwi ministrowie, przewodniczący określonych w odrębnych ustawach komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie (dysponenci części budżetowej).
Dalszy podział dochodów i wydatków budżetu opiera się już na opisanym wcześniej podziale klasyfikacyjnym dochodów i wydatków publicznych. Części dzielą się więc na działy, te zaś z kolei na rozdziały, a następnie na paragrafy. Szczegółowe zasady klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia.
Klasyfikacja budżetowa tworzy jako całość zespół podziałek klasyfikacyjnych, umożliwiających planowanie dochodów i wydatków w pożądany sposób. Podziałki klasyfikacyjne tworzą formalną strukturę budżetu.
Główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych.
Funkcja głównego księgowego została stworzona dla potrzeb finansów publicznych. Podmiot ten (w celu umożliwienia wykonywania nałożonych na niego zadań), ma specjalny status , wyznaczany zakresem obowiązków oraz uprawnień. RM określa w drodze rozporządzenia, prawa i obowiązki głównego księgowego budżetu państwa, głównych księgowych części budżetowych, państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz skarbników i głównych księgowych jednostek samorządu terytorialnego.
- zajmuje się:
* planowaniem finansowym;
* ewidencją zjawisk finansowych;
* sporządzaniem stosownych sprawozdań.
Audyt wewnętrzny (organizacja służb audytu, tryb działania).
- ogół działań przez które kierownik jednostki otrzymuje obiektywną i niezależną ocenę funkcjonowania danej jednostki w zakresie gospodarki finansowej pod względem legalności i gospodarności, celowości, rzetelności, przejrzystości, jawności. Badanie dokumentacji, efektywność działania. Audytor wewnętrzny jest zatrudniony w danej jednostce. Jednostki podlegające audytowi- katalog jest otwarty. Audytor po przeprowadzeniu w danej jednostce sporządza sprawozdanie, które otrzymuje kierownik. Kierownik jest zobowiązany w terminie 2 miesięcy do podjęcia działań w celu usunięcia niezgodności.
Jednostka budżetowa.
Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z zasobów budżetowych, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego – zazwyczaj jednostki ze sfery usług niematerialnych, świadczące te usługi z zakresie administracji państwowej bądź samorządowej, obronności, porządku wewnętrznego, zdrowia, szkolnictwa itd.
Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową wg zasad określonych w ustawie o finansach publicznych.
Jednostki budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują:
a) państwowe - ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów.
b) gminne, powiatowe lub wojewódzkie – organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego.
Charakterystyczną cechą jednostek budżetowych jest sposób ich powiązania z budżetem – planowane dochody i wydatki jednostki budżetowej są w pełnych kwotach ujęte w budżecie. Oznacza to, że jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków, wykorzystuje zasoby budżetowe, a jeżeli osiąga dochody, to przekazuje je w całości na rachunek środków budżetowych – budżetowanie brutto.
Poziom jej wydatków nie jest uzależniony od poziomu dochodów przez nią pobieranych.
Działalność finansowa jednostek budżetowych opiera się na ich planach finansowych, obejmujących przewidywane w danym roku budżetowym dochody i wydatki. Plany te (ze względu na pełną zależność gospodarki finansowej jednostki budżetowej od budżetu i jego zasobów) odzwierciedla odpowiedni fragment budżetu.
Jednostki budżetowe posiadają swoje rachunki bankowe, służące do realizacji ich wydatków, na które to rachunki przekazywane są środki z budżetu. Niektóre jednostki posiadają subkonta rachunków (tylko do pobierania dochodów) – np. Urzędy Skarbowe.
Likwidując jednostkę budżetową lub łącząc kilka z nich, organ określa przeznaczenie mienia, znajdującego się w użytkowaniu jednostki.
Zakład budżetowy.
jednostka państwowa lub gminna, która prowadzi działalność gospodarczą na zasadach samowystarczalności i pokrywa swoje wydatki z uzyskanych dochodów, chociaż prawo budżetowe dopuszcza dofinansowanie zakładów budżetowych.
Nadwyżka finansowa z bieżącej działalności jest przejmowana przez budżet, a inwestycje finansowe takiego zakładu są finansowane z budżetu.
Zakłady budżetowe nie posiadają osobowości prawnej – PAP, MON, ośrodki szkolenia kadr, przedszkola, ZKM (z czego pokrywa wydatki? – z własnych dochodów), zakłady oczyszczania.
Gospodarstwo pomocnicze.
działalność uboczna lub część podstawowa działalności budżetowej, wyodrębniona organizacyjnie z tej jednostki i finansowana z dochodów własnych. Dotacje z budżetu są kierowane rzadziej, niż do zakładów budżetowych.
Gospodarstwa pomocnicze odprowadzają do budżetu 50% zysku pozostającego po opłaceniu podatku dochodowego od osób prawnych, lecz nie muszą akumulować środków na inwestycję, ponieważ są one finansowane przez macierzyste jednostki budżetowe. W formie gospodarstw pomocniczych funkcjonują: warsztaty należące do szkół, zakładów karnych, czy jednostek wojskowych.
Środek specjalny.
Środki specjalne są formą działalności finansowej jednostki budżetowej. W tej prowadzona może być działalność uboczna bądź część podstawowej działalności jednostki budżetowej. Nie są one (środki specjalne)wyodrębnione organizacyjnie z jednostki budżetowej. Wyodrębnienie ogranicza się jedynie do sfery finansowej, a jego wyrazem jest odrębny plan finansowy środków specjalnych oraz odrębny – inny niż jednostki budżetowej – rachunek bankowy.
W myśl ustawy o finansach publicznych, środki specjalne są środkami finansowymi, gromadzonymi przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych:
1) na postawie odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;
2) z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej;
3) z tytułu odszkodowań i wpłat na utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd lub użytkowanie;
4) z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.
Środki specjalne przeznacza się na:
1) cele wskazane w ustawie lub uchwale, na podst. której utworzono te środki;
2) cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę;
3) remont lub odtworzenie mienia uszkodzonego bądź utraconego, które było w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej, a także odtworzenie zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.
Gospodarowanie zasobami środków specjalnych odbywa się w oparciu o plan finansowy (roczny lun na okres wydatkowania zasobów pieniężnych).
Państwowy dług publiczny.
Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów i tylko z tych tytułów:
1. wyemitowanych papierów wartościowych,
2. zaciągniętych kredytów i pożyczek,
3. przyjętych depozytów,
4. wymagalnych zobowiązań
- jednostek budżetowych
- wynikających z ustaw i orzeczeń sadu, udzielonych przez państwo poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.
Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
Fundusze celowe (m.in. rodzaje funduszy celowych, gospodarka finansowa funduszy).
Fundusz celowy –
instytucja finansowo-prawna służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych związku publicznoprawnego (np. państwa).
Łączy w sobie dochody z niewielu źródeł i pozwala na wydatkowanie zgromadzonych środków na wybrane, wąsko sprecyzowane cele, tzn. wydajność źródła dochodów funduszu (i zgromadzone w danym momencie zasoby) stanowią nieprzekraczalną granicę wydatków na określony przepisami tworzącymi dany fundusz, cel.
Fundusze celowe są (podobnie jak budżety) formami organizacji publicznych zasobów pieniężnych.
Fundusz celowy może działać:
1) jako osoba prawna – jest wówczas jednostką organizacyjną o określonych zadaniach, uzyskującą przychody z określonych źródeł i przeznaczającą zgromadzone zasoby pieniężne na cele, do których realizacji fundusz został powołany;
2) jako forma organizacyjna nie tworząca odrębnej struktury podmiotowej – zarządza funduszem wskazany w ustawie organ państwowy.
W zależności od rodzaju realizowanych zadań, może być funduszem państwowym, wojewódzkim, powiatowym lub gminnym.
Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy. Zasoby pieniężne funduszu gromadzone są na odrębnym rachunku bankowym. Wydatki z zasobów funduszu celowego nie mogą przekroczyć wysokości środków zgromadzonych na rachunku bankowym. Środki nie wydatkowane w jednym roku, mogą być wydatkowane w latach następnych.
Instytucja funduszu celowego różni się od instytucji budżetu przez wszystkim stopniem specjalizacji. Jest urządzeniem wyspecjalizowanym, służącym finansowaniu wąskiej grupy celów, w oparciu o zasoby gromadzone z niewielkiej grupy źródeł dochodów.
Ustawa o finansach publicznych za fundusz celowy uznaje tylko fundusz ustawowo powołany przed dniem jej wejścia w życie, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Nie jest funduszem celowym w rozumieniu ww. ustawy Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Rodzaje funduszy celowych –
1) Fundusze autonomiczne – jego konstrukcja prawna nie pozwala na transfer środków ani z budżetu do funduszu celowego, ani z funduszu celowego do budżetu. Nie przeszkadza to jednak w łączności funkcjonalnej polegającej na tym, że z funduszu celowego mogą być finansowane zarówno te cele publiczne gospodarki finansowej, które finansowane są ponadto z zasobów budżetu (komplementarność funduszy i budżetu), jak i te cele, które wyłączone zostały z budżetu (substytucyjność funduszy wobec budżetów).
2) Fundusze powiązane finansowo z budżetem - ich konstrukcja prawna pozwala na dotowanie ich z budżetu lub też umożliwia przekazywanie nadwyżek zasobów ponad potrzeby do budżetu.
3) Tzw. fundusze wewnątrzbudżetowe – to szczególna konstrukcja prawna samego budżetu. Mówimy o nim wtedy, gdy przepisy dotyczące budżetu pozwalają na finansowanie jednego z celów jedynie w takich granicach, a jakich osiągane są wpływy z określonego źródła dochodów budżetowych. Nie mają one postaci odrębnego funduszu z własną nazwą, wskazanymi dysponentami zasobów itp.
4) Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi – ich konstrukcja jest podobna do funduszu wewnątrzbudżetowego. Mimo formalnego włączenia do budżetu, gromadzone są one na odrębnym rachunku i wydatkowane tylko do wysokości kwot na nim zgromadzonych na cel określony w umowie międzynarodowej lub deklaracji dawcy.
5) Fundusze scentralizowane – tworzą jednolite konstrukcje, a ich zasoby znajdują się najczęściej w dyspozycji określonego ministra jako wykonawcy planu finansowego funduszu (np. Fundusz Alimentacyjny – jego jedynym dysponentem jest ZUS).
6) Fundusze zdecentralizowane – stanowią zespół jednorodzajowych funduszy, znajdujących się w dyspozycji np. poszczególnych wojewodów, albo też tworzą zespół składających się z funduszu (części) centralnego oraz funduszy (części) zarządzanych przez np. wojewodów lub jednostki samorządu terytorialnego.
Ze względu na status prawny można wyodrębnić:
7) Fundusze będące osobami prawnymi – wiąże się z tym posiadanie własnych organów: rad nadzorczych i zarządów z prezesami na czele, które decydują o ich działalności.
8) Fundusze stanowiące formę organizacyjną zasobów pieniężnych – np. Fundusz Alimentacyjny, nie posiada żadnych organów, struktury organizacyjnej, a jego „obsługę” zapewnia ZUS.
9) Państwowe fundusze celowe – plan przychodów i wydatków zawiera ustawa budżetowa.
10) Samorządowe fundusze celowe – plan przychodów i wydatków zawiera uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego.
Gospodarka finansowa funduszy celowych.
Odbywa się na podst. ich rocznych planów finansowych, które są częścią ustawy bądź uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
Środki funduszy celowych są gromadzone w bankach na odrębnych rachunkach. Wydatki mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych. Wyjątkowo mogą zaciągać kredyty i pożyczki, ale tylko wtedy, gdy ustawa tworząca fundusz na to zezwala. Szczegółowe zasady gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego określa, w drodze rozporządzenia minister nadzorujący państwowy fundusz celowy, w porozumieniu z Ministrem Finansów.
Fundusze mogą prowadzić w ograniczonym zakresie działalność zarobkową, np. obejmując udziały w spółkach. Mogą być finansowane z darowizn, zapisów testamentowych.
Wydatki niektórych funduszy mają charakter zwrotny (np. Fundusz alimentacyjny).
Pojęcie budżetu.
jako zespół norm prawnych – instytucja finansowo-prawna służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych podmiotu publiczno-prawnego (np. państwa);
jako plan finansowy - to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, mający charakter dyrektywny i obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze bezzwrotnym, uchwalany przez parlament na okres przyszły, zwykle roczny (rok budżetowy).
Podstawowy charakter budżetu jako planu finansowego państwa lub jednostki samorządu terytorialnego wyraża się w tym, że obejmuje on swym zakresem zasadniczą część dochodów i wydatków państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki w nim zaplanowane mają istotne, decydujące znaczenie dla funkcjonowania aparatu państwowego – instytucji, które się na niego składają (organy władzy państwowej, ministerstwa, i podporządkowane im jednostki, sądy, instytucje kontroli państwowej).
Dyrektywny charakter budżetu jako planu wyraża się w tym, że budżet – w sensie prawnym – stanowi wiążące polecenie parlamentu, skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna, którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w budżecie cele. Istnieje też parlamentarna procedura kontroli wykonania budżetu, polegająca ostatecznie na udzieleniu (bądź nieudzieleniu) rządowi absolutorium za kolejne lata budżetowe.
Budżet łączy w sobie dochody i wydatki z różnych źródeł i pozwala na wydatkowanie zgromadzonych środków na różne cele, tzw. wydajność konkretnego źródła dochodów na stanowi granicy możliwości wydatkowania środków na określony cel.
Dyrektywność budżetu.
Dyrektywny charakter budżetu jako planu wyraża się w tym, że budżet (w sensie prawnym) stanowi wiążące polecenie parlamentu, skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna, którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w budżecie cele.
Znajduje to wyraz w formie prawnej, jaką posiada ten akt ustawy.
Istnieje też parlamentarna procedura kontroli wykonywania budżetu - udzielanie, bądź nieudzielanie rządowi absolutorium za kolejne lata budżetowe.
Nie należy tego rozumieć dosłownie. Dochody budżetu mogą np. być wyższe, niż zaplanowane; wydatki budżetu mogą być niższe pod warunkiem, że wykonane zostaną zadania państwowe, na które wydatki te były zaplanowane.
Dyrektywność budżetu zawiera więc w sobie także imperatyw działania gospodarczego.
Zasady budżetowe.
Są doktrynalnymi postulatami wobec budżetu i gospodarki budżetowej.
Nie mają charakteru normatywnego, a więc nie wiążą prawnie . Rzadko są realizowane w pełnym zakresie przez ustawodawcę.
Zasada zupełności budżetu
To postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa. Wynika z potrzeby parlamentarnego wpływu na całość gospodarki finansowej państwa.
Zasada jedności budżetu
To postulat ujęcia dochodów i wydatków budżetowych w jednym dokumencie budżetowym. Pozwala to na całościową ocenę zamierzeń rządu w dziedzinie finansów publicznych, jak również ułatwia ich kontrolę. Uchwalenie budżetów majątkowych (obok budżetu wydatków bieżących) czy tez budżetów nadzwyczajnych (obok budżetu zwyczajnego) narusza zasadę jedności budżetu.
-w ujęciu merytorycznym: postuluje przeznaczenie całości dochodów na całość wydatków,
-w ujęciu formalnym: postuluje sporządzanie w jednym dokumencie prawnym (wyjątek – tworzenie kilku budżetów np. inwestycyjnego, majątkowego.
Zasada szczegółowości budżetu
To postulat, aby budżet uchwalany był nie tylko w globalnych kwotach dochodów i wydatków, ale aby dochody te i wydatki ukazane były także w układzie analitycznym, pozwalającym na ustalenie przewidywanej wydajności poszczególnych źródeł dochodów oraz kierunków i proporcji wydatków budżetowych. Szczegółowość budżetu znajduje swój wyraz w klasyfikacji budżetowej, tj. określonych prawnie zasadach podziału dochodów i wydatków budżetowych.
Współcześnie parlament rozpatruje projekty i uchwala budżetu w szczegółowości ograniczonej do głównych podziałek klasyfikacyjnych. Bardziej szczegółowe ujęcie dochodów i wydatków stosuje się w dokumentach planistycznych poszczególnych ministerstw (tzw. układy wykonawcze budżetu) oraz w planach finansowych jednostek budżetowych.
Klasyfikacja budżetowa pozwala na prowadzenie planowej działalności z zakresie dochodów, w oparciu o kryterium ekonomiczne – znaczenie ekonomiczne.
Zasada jawności budżetu
To postulat o charakterze społeczno-politycznym. Jawność budżetu wyraża się m.in. w otwartości obrad parlamentu nad projektem budżetu, publikowaniu ustawy budżetowej i popularyzowaniu jej treści w środkach masowego przekazu – społeczna kontrola działalności finansowej państwa.
Zasada jasności budżetu
To postulat o charakterze prakseologicznym, ale także politycznym. Wyraża się on w potrzebie takiego klasyfikowania i grupowania wydatków budżetowych, aby budżet dawał obraz podstawowych kierunków gospodarki finansowej państwa, tj. źródeł dochodów, z których gromadzone są zasoby budżetu oraz proporcji pomiędzy przewidywanymi wpływami z tych źródeł, a także kierunków wydatkowania środków pieniężnych i przyjętych proporcji w tym względzie.
Umożliwia to prawidłowe planowanie budżetowe oraz daje szansę należytej oceny budżetu przez parlament i opinię publiczną.
Zasada równowagi budżetowej
To postulat zachowania odpowiednich relacji pomiędzy ogólną kwotą dochodów i wydatków budżetowych. Równowaga budżetowa zachowana jest, gdy dochody budżetu są co najmniej równe wydatkom. Uchwalenie budżetu deficytowego, powoduje bądź niemożliwość zrealizowania wszystkich wydatków, bądź konieczność kreacji nowych źródeł dochodów (np. nowych lub podwyższonych podatków).
Moc wiążąca postanowień budżetu.
Normatywna treść budżetu wiąże się z tym, że jego postanowienia są skierowane do ściśle określonych wykonawców oraz to, że mogą być wykonywane tylko jeden raz.
Zgodnie z art. 27 ustawy o finansach publicznych, zamieszczenie w budżecie państwa lub jednostki samorządu terytorialnego dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań prawnych wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Podstawę taką mogą stanowić jedynie odrębne przepisy, np. przepisy dotyczące wynagrodzeń urzędników państwowych w zakresie wydatków państwa.
Wyjątek stanowi prawo żądania wypłaty subwencji dla jednostek samorządu terytorialnego.
Części budżetowe i ich dysponenci.
- części odpowiadają zasadniczo organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej.
Odrębne części posiadają m. in. Kancelaria Prezydenta; Sąd Najwyższy; NSA; TK; NIK; RPO; RPDz; W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się subwencje ogólne dla JST, rezerwę ogólną, rezerwy celowe, obsługę długu Skarby Państwa.
Poszczególnymi częściami dysponują kierownicy organów, właściwi ministrowie, przewodniczący określonych w odrębnych ustawach komitetów wchodzących w skład RM, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie. Nazywani są oni dysponentami części budżetowych. W przypadkach gdy jeden minister kieruje więcej niż jednym działem administracji rządowej, minister ten jest dysponentem wszystkich części budżetu wyodrębnionych dla tych działów.
Wydatki bieżące budżetu (w tym rodzaje dotacji).
To wydatki związane z zapewnieniem stałego funkcjonowania instytucji państwowych. Są to:
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
subwencje dla partii politycznych,
dotacje, wynagrodzenia i uposażenia oraz składniki od nich naliczane (np. składki an ubezpieczenia emerytalne etc.),
inne świadczenia na rzecz osób fizycznych,
zakup towarów i usług,
inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań (np. czynsz opłacany z tytułu najmu lokali, w których mieszczą się te jednostki).
Dotacje celowe –
Są przeznaczone na finansowanie konkretnych zadań np.. z zakresu administracji rządowej zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, zadań zleconych do realizacji jednostkom nie należącym do sektora finansów, fundacjom, stowarzyszeniom.
Dotacje podmiotowe –
Służą dofinansowaniu działalności bieżącej konkretnego podmiotu - nie są związane bezpośrednio z jakimś świadczeniem z jego strony. Ustawa budżetowa powinna zawierać wykaz jednostek(wyjątkowo grup jednostek), którym mają być udzielone takie dotacje.
Dotacje przedmiotowe –
Polegają na przyznaniu dopłaty do określonego rodzaju towaru lub usługi. Wysokość ich musi być kalkulowana wg stawek jednostkowych, a więc zależeć będzie od ilości towarów lub usług, które państwo chce dofinansować. Ma to na celu obniżenie ceny określonych towarów (np. podręczniki szkolne) lub usług (np. niektóre usługi dla rolnictwa). Mogą być przyznawane przedsiębiorcom wytwarzającym określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone usługi, państwowym zakładom budżetowym, gospodarstwom pomocniczym państwowych jednostek budżetowych, podmiotom wykonującym zadania na rzecz rolnictwa.
Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych –
Są specyficzna formą dotacji. Mechanizm ich stosowania polega na tym, że państwo finansuje część odsetek od kredytu, który podmiot go uzyskujący zobowiązany jest przeznaczyć na konkretny cel, np. skup produktów rolnych.
Dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe –
Służą one wyposażeniu w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. Pozwalają na uruchomienie i prowadzenie przez te podmioty działalności, zanim osiągną z niej pierwsze zyski.
Wydatki majątkowe.
Obejmują wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki na inwestycje państwowych jednostek budżetowych oraz niektóre dotacje celowe, o ile przeznaczone są one na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Takie dotacje celowe nie są zaliczane do wydatków bieżących.
Ustawa o finansach publicznych dopuszcza przyznawanie dotacji celowych przedsiębiorcom, jeżeli dotacje te maja służyć wspieraniu inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej luz ochrony środowiska, mających szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej. Łączna kwota dotacji przyznanej na daną inwestycję nie może przekraczać 50% jej wartości kosztorysowej.
Dotacje na inwestycje wieloletnie ujmowane są w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy budżetowej . Zawiera on określenia inwestycji, dane dotyczące okresu jej realizacji, form i źródeł jej finansowania.
Wydatki na obsługę Skarbu państwa.
Obejmują wszelkie wydatki Skarbu Państwa służące obsłudze jego długu. Są to m.in. wydatki z tytułu oprocentowania dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.
Programy wieloletnie.
Jest kategorią podobna do inwestycji wieloletnich, z uwagi na wydłużenie horyzontu planowania czasowego. Mogą one być ustanawiane dla realizacji grup powiązanych ze sobą zadań, jeżeli łączne koszty realizacji przekraczają 100 000 000zł.
Zadania realizowane w ramach programów wieloletnich mogą dotyczyć wyłącznie obronności i bezpieczeństwa państwa, ochrony środowiska, rozwoju gospodarki, rozwoju nauki lub ochrony ogólnonarodowego dziedzictwa kulturowego.
Specyfika programu wieloletniego polega na tym, że ustawa budżetowa zawierać będzie nie tylko limity wydatków przeznaczonych na jego realizację w danym roku budżetowym, ale także w dwu następnych latach budżetowych, a nawet limit wydatków na realizację całości programu.
Nadwyżka i niedobór budżetowy, źródła pokrycia deficytu budżetowego.
Nadwyżka
To dodatnia różnica pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej istnienie w roku budżetowym nie stwarza problemów, ale może być sygnałem perturbacji w wykonywaniu zadań finansowych ze środków budżetowych.
Nadwyżka po zakończeniu roku budżetowego wyraża się w pozostałości środków pieniężnych, zgromadzonych ze źródeł dochodów budżetowych i nie wydatkowanych w danym roku budżetowym. Mogą one być wydatkowane w kolejnych latach budżetowych.
Niedobór
To sytuacja, w której wydatki budżetu są większe od jego dochodów. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza uchwalenie budżetu państwa z niedoborem, ustawa budżetowa musi jednak określać źródła pokrycia tego niedoboru.
Źródłami tymi są:
sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych;
pożyczki;
prywatyzacja majątku Skarbu Państwa;
nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych.
W przypadku zamknięcia roku budżetowego z deficytem, należy pokryć go z zasobów gromadzonych na podstawie budżetów uchwalonych i wykonywanych w latach następnych.
Zgodnie z art. 220 Konstytucji RP zakazane jest pokrywanie deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w banku centralnym.
Niedobór budżetowy w trakcie roku budżetowego może być skutkiem nierównego tempa gromadzenia dochodów i wydatków budżetowych. W celu sfinansowania niedobory Minister Finansów może zaciągać kredyty w bankach centralnych lub emitować skarbowe papiery wartościowe.
Rezerwy budżetowe (rodzaje, dysponowanie).
Rezerwa budżetowa to środki zaplanowane w budżecie po stronie wydatków, których przeznaczenie, w momencie uchwalania budżetu nie jest do końca określone. Rezerwy mają umożliwić wykonanie budżetu w sytuacjach nieprzewidzianych, np. gdy środki zaplanowane na określony rodzaj wydatków okazałyby się niewystarczające, bądź w sytuacji, gdy na określone cele wydatki w ogóle nie zostały zaplanowane, a dokonanie takich wydatków okazuje się być w trakcie roku celowe. Rezerwy budżetowe zapewniają pewną elastyczność budżetu w procesie jego wykonywania, nie należy jednak ich zbyt rozbudowywać.
Rezerwy budżetowe nie maja charakteru kasowego, tzn. że w momencie uchwalania budżetu nie kryją się za nimi jakieś zgromadzone uprzednio zasoby pieniężne, które natychmiast można byłoby wydatkować. Dopiero zgromadzenie dochodów budżetowych w zaplanowanych kwotach umożliwia wykorzystanie rezerw budżetowych.
Rezerwy budżetowe mogą być:
Rezerwy ogólne
Są rezerwami wykonawców budżetu. To planowane wydatki na nieprzewidziane cele. W momencie uchwalania budżetu znana jest kwota takiej rezerwy, ale nieznane jest jej przeznaczenie, ani kto będzie jej dysponentem. Jej wysokość nie może przekroczyć 0,2% wydatków budżetu.
Ogólną rezerwą budżetową dysponuje rada Ministrów, która może upoważnić Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do dysponowania (w określonych granicach) ta rezerwą.
Rezerwy celowe
Są rezerwami wykonawców budżetu. Mogą być tworzone w budżecie, w wypadkach:
mogą być przeznaczone na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej w momencie opracowywania budżetu nie jest możliwy – ich przeznaczenie nie jest znane, ale znany jest podmiot, który będzie nim dysponował, albo nie znany jest podmiot, ale znane jest przeznaczenie środków;
gdy istnieją wydatki, których źródłem finansowania są środki pochodzące z zagranicy (zwrotne i bezzwrotne); przyczyną ich tworzenia jest istnienie po stronie podmioty przekazującego środki uprawnienie do wpływania na ich przeznaczenie; suma rezerw celowych nie może przekraczać 5% wydatków budżetu.
Rezerwy dla wojewodów
Nie mogą przekroczyć 1% wydane części.
Przygotowanie projektu budżetu.
Przygotowanie projektu budżetu państwa przebiega wieloetapowo:
1) Etap pierwszy – wydanie przez Ministra Finansów noty budżetowej. Określa ona szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa i jest wydawana w formie rozporządzenia Ministra Finansów. Jej adresatami są wszyscy dysponenci części budżetu państwa. Materiały przekazywane Ministrowi Finansów, zawierające przede wszystkim przewidywane dochody i wydatki, pochodzące od poszczególnych ministrów, mają charakter wyjściowy i o ostatecznym kształcie projektowanych dochodów i wydatków poszczególnych części decyduje Minister Finansów. Ni dotyczy to: Kancelarii Sejmu, kancelarii Senatu, kancelarii Prezydenta RP, Trybunału Konstytucyjnego, RPO, SN, NSA, NIK, KRRiTV, Krajowego Biura Wyborczego, PIP, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej.
2) Etap drugi - projekt ustawy budżetowej jako jednolity dokument opracowany jest przez Ministra Finansów. Minister Finansów ustala też proponowane subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego i zbiorczą kwotę tych subwencji włącza do projektu budżetu państwa. Wraz z uzasadnieniem i wykazem spraw spornych projekt przedkładany jest Radzie Ministrów.
3) Etap trzeci – Rada Ministrów rozstrzyga sprawy sporne, a następnie uchwala projekt ustawy budżetowej (zawierający projekt budżetu państwa). Zgodnie z art. 222 Konstytucji RP Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (do 30 września), a w wyjątkowych sytuacjach później projekt ustawy budżetowej na rok następny. W przypadku późniejszego przedstawienia projektu RM musi przedstawić prowizorium budżetowe, które jest podstawą działania gospodarki państwa. Prowizorium budżetowe może być przedstawione tylko jeden raz w poszczególnych latach budżetowych.
Uchwalenie budżetu.
- uchwalenie projektu ustawy budżetowej odbywa się w trzech czytaniach:
* pierwsze czytanie odbyć się musi na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, którym jest Minister Finansów. Kończy się ono odesłaniem projektu do komisji sejmowych. Prace komisji sejmowych zakrojone są bardzo szeroko i odbywają się we wszystkich komisjach problemowych Sejmu.
* drugie czytanie nie może w zasadzie odbyć się wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom sprawozda¬nia komisji. Obok przedstawienia Sejmowi sprawozdania komisji z prac nad projektem przez posła-sprawozdawcę, czytanie to obejmuje debatę nad projektem oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeżeli zgłaszane są propozycje poprawek, Sejm może w celu ich rozpatrzenia odesłać projekt ponownie do komisji.
* trzecie czytanie projektu ustawy obejmuje przedstawienie przez po¬sła-sprawozdawcę dodatkowego sprawozdania komisji (jeżeli projekt był tam skierowany) lub też poprawek i wniosków zgłoszonych w trakcie drugiego czytania. Głosowanie projektu ustawy zamyka trzecie czytanie.
Ustawa bu¬dżetowa, jako ustawa zwykła, uchwalana jest przez Sejm zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawę uchwaloną przez Sejm jego Marszałek przesyła do Senatu. Tam kierowana jest do komisji, które po rozpatrzeniu ustawy przygotowują projekt uchwały Senatu.
Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi; Senat może też przyjąć ustawę budżetową bez zmian; nie może natomiast jej odrzucić. Jeżeli Senat nie wprowadzi poprawek do ustawy, przekazywana jest ona Prezydentowi do podpisu. Proponowanie przez Senat poprawek do ustawy prowadzi do tego, że wraca ona do Sejmu, który - po dodatkowym rozpatrzeniu sprawy przez komisje - przyjmuje poprawki Senatu w całości lub w części albo też nie przyjmuje propozycji Senatu w ogóle.
Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. Prezydent Rze¬czypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o pro¬wizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Prezydent nie ma uprawnienia do zawetowania ustawy budżetowej. Przed podpisaniem ustawy budżetowej Prezydent Rzeczypospolitej może jednak zwró¬cić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy z Kon¬stytucją. Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy budżetowej, którą Trybunał Konstytu¬cyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Prezydent odmawia natomiast podpi¬sania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Kon¬stytucją. Po podpisaniu ustawy budżetowej Prezydent Rzeczypospolitej zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.
Treść ustawy budżetowej.
- ustawa budżetowa określa:
* dochody budżetu państwa;
* wydatki budżetu państwa;
* deficyt budżetu oraz źródła jego pokrycia;
* limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wyna¬grodzeń w państwowych jednostkach budżetowych;
* przychody i rozchody budżetu pastwa;
* zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budże¬towych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych;
* plany finansowe państwowych funduszy celowych;
* wykaz programów wieloletnich;
* wykaz inwestycji wieloletnich;
* dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami;
* zakres i kwoty dotacji przedmiotowych;
* wykaz jednostek otrzymujących dotacje przedmiotowe i kwoty dotacji;
* dotacje celowe na wykonanie zadań objętych programem wsparcia;
Wykonawcy budżetu.
- podmioty, które biorą udział w wykonywaniu budżetu państwa można podzielić na dwie kategorie, tj. na wykonawców pośrednich i wykonawców bezpośrednich.
Pośrednimi wykonawcami budżetu są organy państwowe, sprawujące nadzór bądź kontrolę nad wykonywaniem budżetu państwa jako całości lub też jego części. Tak więc Rada Ministrów kieruje wykonaniem budżetu państwa. Natomiast Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa oraz poziomu deficytu. Dysponenci poszczególnych części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych jednostek organizacyjnych.
Bezpośrednimi wykonawcami budżetu są te organy państwowe oraz podlegające im jednostki budżetowe, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatków z zasobów budżetowych. Niektóre z tych jednostek są powołane w celu gromadzenia dochodów na rzecz budżetu (urzędy skarbowe, urzędy celne). Z reguły jednak będą to jednostki dokonujące wyłącznie lub niemal wyłącznie wydatków - ze wzglę¬du na to, że świadczą usługi niematerialne w sposób nieodpłatny.
Trzecią, specyficzną grupą wykonawców budżetu są banki, które sprawują bankową (kasową) obsługę budżetu.
Blokowanie wydatków.
- okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania całością lub częścią pla¬nowanych wydatków budżetowych albo wstrzymanie przekazywania środ¬ków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. W przy¬padku wystąpienia dwóch grup przesłanek. Po pierwsze decyzja o blokowaniu wydatków może być podjęta w przy¬padku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóź¬nień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków bądź naruszania zasad gospodarki finansowej. Decyzję może pod¬jąć bądź Minister Finansów, lub dysponent właściwej części budżeto¬wej. Jest aktem prawnym, podejmo¬wanym przez uprawniony podmiot, nie powodującym w zasadzie ani zmia¬ny w obowiązującym budżecie, ani w planie finansowym jednostki budże¬towej. Przewiduje się - wyjątkowo- możliwość przeniesienia przez Ministra Finansów, po uzyskaniu pozytyw¬nej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, zablokowanych kwot wydatków budżetu państwa do nowoutworzonej rezerwy celowej. Rada Ministrów może blokować wydatki budżetowe, w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. RM dokonuje blokowania wydatków drodze rozporządzenia, które może wydać dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.
Wygasanie z upływem roku wydatków budżetowych i wyjątki od tej zasady.
- jednostka budżetowa, która nie wydatkowała w całości zaplanowanych dla niej kwot, nie może kontynuować wydatkowania środków w pozostałej części w kolejnym roku budżetowym. Wyjątki: Nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki, których planowanym źródłem finansowania są dochody z kredytów zagranicznych, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi, a także wydatki przeznaczone na współfinansowanie programów realizowanych z nie podlegających zwrotowi środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. Poza tym nie później niż do dnia 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może ustalić, po uzyskaniu opinii sejmowej komisji finansów publicznych, która jest właściwa w sprawach budżetu, wykaz innych wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego. Łącznie z wykazem wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego Rada Ministrów musi ustalić plan finansowy tych wydatków oraz ostateczny termin ich wyko¬rzystania. Środki finansowe służące sfinansowaniu wydatków, które nie wygasają z końcem roku są gromadzone na specjalnym subkoncie cen¬tralnego rachunku budżetu państwa. Minister Finansów zobowiązany jest przekazać na nie przewidziane środki do końca roku budżetowego. Jeżeli środki te nie zostaną wykorzystane w określonym przez Radę Mini¬strów terminie, następuje już ostateczne ich wygaśnięcie. Będą one sta¬nowiły dochody budżetu państwa w roku budżetowym, w którym wygasły.
Kontrola wykonania budżetu.
- wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu. Kontrola ta rozpoczyna się w pewnym sensie już w trakcie trwania roku budżetowego, gdyż Minister Finansów zobowiązany jest do przedkładania Sejmowej Komisji Finansów Publicznych oraz Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 10 września, informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze.
Zmiany budżetu w trakcie roku budżetowego.
- parlament ma możliwość do¬konywania zmian ustawy budżetowej, a tym samym i zawartego w niej budżetu państwa. Parlament nie jest w tym zakresie ograniczony - poza tym, że inicjatywa ustawodawcza w zakresie zmian w ustawie budżetowej należy wyłącznie do Rady Ministrów.
Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesienia planowanych wydatków budżetowych pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej w ramach danej części i działu budżetu państwa. Dysponenci ci mogą upoważnić do dokonywania przeniesień w obrębie jednego rozdziału kierowników podległych im jednostek.
Przeniesienie, które spowodowałoby zmianę wysokości wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów. Nie są jednak dopuszczalne przeniesienia wydatków, które spowodowałyby zwiększenie wydatków w jakimkolwiek rozdziale klasyfikacji wydatków ujętej w budżecie państwa więcej niż o 5%, ani takie które spowodowałyby zwiększenie planowanych wydatków na wynagrodzenia.
Gdy nastąpi wprowadzenie stanu nadzwyczajnego na części lub całości państwa. Rada Ministrów może wtedy dokonywać przeniesień planów, wydatków budżetowych między częściami i działami budżetu państwa w celu realizacji zadań, które wynikają z przepisów dotyczących wprowadzenia tych stanów. Przeniesienia te następują w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.
Szczególnym rodzajem przeniesienia wydatków budżetowych jest wykorzystanie rezerwy budżetowej.
Prowizorium budżetowe.
- jest planem gospodarki finansowej państwa, posiadającym jednak kształt i charakter prawny nieco odmienny od budżetu. Prowizorium jest planem mniej szczegółowym, uchwalane jest na czas krótszy niż budżet (zazwyczaj miesiąc bądź kwartał), przestaje obowiązywać z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej. Celem prowizorium jest uniknięcie sytuacji, w której gospodarka finansowa państwa byłaby prowadzona przez pewien okres na skutek braku ustawy budżetowej bez żadnego obowiązującego planu. W odniesieniu do każdego z poszczególnych lat budżetowych posłużenie się instytucją prowizorium budżetowego może wchodzić w grę tylko jeden raz.
Sprawozdanie z wykonania budżetu.
- właściwe prace nad sporządzeniem sprawozdania z wykonania bu¬dżetu państwa rozpoczynają się po zakończeniu roku budżetowego. Sprawozdanie ma przedstawiać stan całości finansów publicz¬nych, a nawet pewne elementy oceny sytuacji gospodarczej państwa, a nie tylko ściśle rachunkowe zestawienie planowanych i zrealizowanych kwot wydatków i dochodów budżetu państwa. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakoń¬czenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sprawo¬zdanie musi omawiać wykonanie budżetu państwa, z uwzględnieniem róż¬nic między budżetem uchwalonym a wykonanym. Do sprawozdania Rada Ministrów musi dołączyć sprawozdanie o dochodach i wydatkach związa¬nych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, które realizowane są przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi tymże jednostkom ustawami, zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, ocenę realizacji założeń makroeko¬nomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa. Do spra¬wozdania dołącza się też szczegółowe informacje dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych i Skarbu Państwa. Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa rozpatrywane jest przez Sejm. System prac komisyjnych nad sprawozdaniem przypomina prace nad projektem ustawy budżetowej. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie, zapoznając się jednocześnie z opinią Najwyższej Izby Kontroli. W ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.
Absolutorium dla Rady Ministrów (tryb udzielania, znaczenie prawne).
- absolutorium jest aktem woli Sejmu, którego treścią jest aprobata sposobu, w jaki budżet był wykonywany oraz rezultatów jego wykonania. Udzielenie absolutorium pociąga za sobą ten skutek, że parlament nie może już w przyszłości prowadzić dyskusji i podejmować uchwał dotyczących tej kwestii. Prawne konsekwencje nieotrzymania absolutorium przez Radę Ministrów nie są w Konstytucji RP określone.
Zakres podmiotowy odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
- ponoszą pracownicy sektora finansów publicznych oraz inne osoby dysponujące środkami publicznymi, w tym osoby odpowiedzialne za gospodarowanie środkami publicznymi przekazanymi podmiotom spoza sektora finansów publicznych.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych a inne rodzaje odpowiedzialności.
- jest zasadniczo niezależna od innej odpowiedzialności określonej przepisami prawa. Możliwe jest ukaranie tej samej osoby za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, a jednocześnie na drodze postępowania karnego, jeśli czyn ten stanowi przestępstwo, oraz dochodzenie na drodze procesu cywilnego odszkodowania na rzecz, np. Skarby Państwa, jeżeli czynem tym wyrządzono szkodę.
Wyjątki- w razie wszczęcia postępowania karnego lub karnego skarbowego w związku z przestępstwem stanowiącym równocześnie naruszenie dyscypliny finansów publicznych, postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych zawiesza się do czasu zakończenia tych postępowań. Jeżeli nastąpi prawomocne skazanie za przestępstwo stanowiące jednocześnie naruszenie dyscypliny finansów publicznych, wszczęte postępowanie umarza się.
Organy prowadzące postępowanie w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
- postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest dwuinstancyjne.
Funkcję organów I instancji pełni kilka rodzajów komisji orzekających, które różnią się właściwością. Komisje resortowe orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy ministrach lub przewodniczących komitetów wchodzących w skład RM oraz komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii PRM- właściwe w sprawach dotyczących realizacji budżetu w zakresie działów ad. rządowej, którymi kieruje lub nadzoruje dany minister lub przewodniczący komitetu itd. Przewodniczących, ich zastępców i członków tych komisji powołuje i odwołuje właściwy minister, przewodniczący komitetu, Szef Kancelarii PRM lub wojewoda. Odrębna komisja orzekająca I instancji, która orzeka w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych w zakresie dotyczącym Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP, SN itd. Powołana przez Prezydent RP spośród kandydatów własnych oraz zgłoszonych przez odpowiednich marszałków, prezesów, przewodniczących itd. tychże organów władzy państwowej.
Organem orzekającym w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych w II instancji jest Główna Komisja Orzekająca przy Ministrze Finansów. Jej przewodniczącego oraz jego zastępców powołuje i odwołuje PRM na wniosek ministra Finansów, a członków- powołuje i odwołuje Minister Finansów.
Strony postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
- stronami postępowania są obwiniony i pełniący funkcję oskarżyciela rzecznik dyscypliny finansów publicznych. Za obwinionego uważa się osobę, co do której rzecznik dyscypliny finansów publicznych złożył wniosek o ukaranie za jej naruszenie. Obwiniony może korzystać z pomocy obrońcy. Głównego rzecznika dyscypliny finansów publicznych oraz jego zastępców powołuje i odwołuje PRM na wniosek MF, zaś rzeczników właściwych w pierwszej instancji i ich zastępców powołuje i odwołuje główny rzecznik dyscypliny finansów publicznych.
Wszczęcie postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
- kierownicy jednostek sektora finansów publicznych lub jednostek korzystających ze środków publicznych, a także organy kontroli zobowiązane są w razie ujawnienia naruszenia dyscypliny finansów publicznych niezwłocznie powiadomić o tym fakcie właściwego rzecznika dyscypliny finansów publicznych. Rzecznik ustala, czy informacja ta odpowiada prawdzie i czy istnieją przesłanki do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, a także zebranie lub uzupełnienie materiałów służących do sporządzenia wniosku o ukaranie (postępowanie przygotowawcze- wzywanie osób do składania zeznań, wyjaśnień i opinii). Gdy rzecznik stwierdzi zasadność złożenia wniosku o ukaranie- sporządza go i przekazuje do właściwej komisji orzekającej. Oprócz rzecznika wniosek o ukaranie mogą złożyć także: Minister Finansów, NIK oraz prezes regionalnej izby obrachunkowej. Postępowanie wszczyna przewodniczący komisji orzekającej na wniosek. Jeżeli po otrzymaniu wniosku stwierdzi on brak przesłanek do wszczęcia postępowania może wydać postanowienie o odmowie jego wszczęcia, na które przysługuje zażalnie stronom oraz składającemu wniosek. O wszczęciu postępowania przewodniczący zawiadamia strony oraz podmiot, który złożył wniosek o wszczęcie postępowania, a także kierownika zakładu pracy obwinionego lub kierownika jednostki nadrzędnej. Rozstrzygnięcie sprawy następuje po przeprowadzeniu rozprawy, która zasadniczo jest jawna. Ograniczenie jawności może następować wyłącznie ze względu na ochronę tajemnicy państwowej lub z uwagi na zagrożenie spokoju i porządku publicznego. Ogłoszenie orzeczenia o ukaraniu odbywa się zawsze jawnie. Postępowanie jest dwuinstancyjne. Od orzeczenia komisji orzekającej przysługuje odwołanie do Głównej komisji Orzekającej. Od jej orzeczenia przysługuje z kolei skarga do NSA.
Kary za naruszenie dyscypliny.
- upomnienie; nagana; kara pieniężna; zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami na okres do 5 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Komisja orzekająca wymierza karę według swego uznania. Kierunkowymi dyrektywami jej wymiaru są: stopień winy oraz skutki i stopień szkodliwości czynu dla ładu finansów publicznych.
Procedura budżetowa w odniesieniu do budżetu gminy.
* uchwalanie budżetu gminy- projekt budżetu przygotowuje zarząd gminy i w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy przedkłada go radzie gminy wraz z informacją o stanie mienia komunalnego oraz objaśnieniami. Jednocześnie przesyła go regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania. Projekt budżetu gminy rozpatrywany jest przez radę gminy, a następnie przez nią uchwalany. Rada gminy jest zobowiązana uchwalić budżet do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. Jeżeli to nie nastąpi, podstawą gospodarki finansowej gminy jest projekt budżetu przedłożony radzie gminy. Ustawa o samorządzie gminnym stanowi, że w razie nie uchwalenia budżetu przez radę gminy do 31 marca roku budżetowego ustala go dla gminy regionalna izba obrachunkowa. Budżet gminy jest publikowany. Wójt lub burmistrz ewentualnie prezydent miasta zobowiązany jest niezwłocznie ogłosić uchwałę budżetową przez jej rozplakatowanie w miejscach publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty.
* wykonanie budżetu gminy- wykonawcą budżetu gminy jest zarząd gminy. Bankową obsługę budżetu gminy prowadzi bank wskazany przez jej radę (nie może to być jedynie NBP). Rada gminy może przy tym wskazać więcej niż jeden bank jako sprawujący bankową obsługę budżetu. Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne może tworzyć bądź likwidować rada gminy.
* kontrola wykonania budżetu gminy- wykonanie budżetu gminy podlega kontroli rady gminy. Zarząd gminy opracowuje i przedkłada radzie gminy roczne sprawozdanie z wykonania budżetu gminy w układzie według działów, rozdziałów i paragrafów. Rada gminy rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu gminy w terminie do dnia 30 kwietnia po roku sprawozdawczym i podejmuje decyzję w sprawie udzielenia bądź odmowie udzielenia absolutorium zarządowi gminy. Uchwałę w sprawie absolutorium rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. Rada gminy rozpoznaje sprawę odwołania zarządu z przyczyny nie udzielenia absolutorium na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nie udzielenia zarządowi absolutorium. Po zapoznaniu się z opiniami gminnej komisji rewizyjnej oraz regionalnej izbie obrachunkowej w sprawie uchwały rady gminy o nie udzieleniu absolutorium i po wysłuchaniu wyjaśnień zarządu rada gminy może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
Uprawnienia skarbnika gminy.
- jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy (głównego księgowego budżetu) lub osoby przez niego uprawnionej. Skarbnik gminy, który odmówił kontrasygnaty, dokona jej jednak na pisemne polecenie zwierzchnika, powiadamiając o tym radę gminy oraz regionalną izbę obrachunkową.
Dochody jednostek samorządu terytorialnego.
System dochodów gmin określony jest przez państwo. Art. 167 ust. 2 Konstytucji RP określa podstawowe kategorie źródeł dochodów gmin:
a) dochody własne;
b) subwencje ogólne z budżetu państwa;
c) dotacje z budżetu państwa.
Źródła dochodów budżetów gminnych podzielić można na :
1. źródła dochodów bezzwrotnych
1) dochody własne: