Tematem poniższej pracy będzie próba porównania regulacji prawnych kodeksu karnego skarbowego z innymi aktami prawa karnego.
W określeniu przestępstwa w kodeksie karnym skarbowym:
„ 1. Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. (...)”
w porównaniu z kodeksem karnym:
„ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.(...)”
dodano określenie „społecznie szkodliwy”. Literalne podejście do powyższych zapisów pozwala domniemywać, że z jednej strony wszystkie przestępstwa określone mianem czynu zabronionego w kodeksie karnym są, z samej swej natury, społecznie szkodliwymi, natomiast istnieje kategoria przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych, które, z założenia społecznie nieszkodliwe (?), nie spełniają znamion przestępstwa, czy wykroczenia.
Ustawodawcy podeszli także odmiennie do zagadnienia zaniechania. W Kodeksie karnym skarbowym:
„(...) 4. Jeżeli do dokonania przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego wymagane jest nastąpienie określonego w kodeksie skutku, sprawca zaniechania podlega odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe tylko wtedy, jeżeli ciążył na nim prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.”
natomiast w kodeksie karnym:
„Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.”
co oznacza, że w kodeksie karnym skarbowym sprawca zaniechania podlega odpowiedzialności karnej jeżeli okoliczności determinują prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi, natomiast w kodeksie karnym zaniechanie powiązanie jest bezpośrednio z osobą sprawcy.
Można domniemywać, że po zastosowaniu kar i innych środków przewidzianych w obu kodeksach z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka - po orzeczeniu kary, na podstawie postanowień kodeksu karnego skarbowego:
„(...) 2. Skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie.(...)”
W kodeksie karnym skarbowym w art. 2 wyróżniono zakaz łącznego stosowania uchylonych i obowiązujących przepisów – trudno określić, czy analogiczny sposób postępowania jest nakazany w kodeksie karnym, w którym w części ogólnej, zapis taki się nie znajduje.
W zakresie zamiany kar pozbawienia wolności na karę grzywny kodeks karny skarbowy:
„(...) 5. Jeżeli według nowej ustawy czyn zabroniony objęty orzeczeniem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na karę grzywny, przyjmując jeden dzień kary pozbawienia wolności za równoważny dwóm stawkom dziennym kary grzywny.(...)”
- kodeks karny:
„(...) 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.(...)
dla obwinionego oznacza to, że skazanie, przykładowo, na sześć miesięcy pozbawienia wolności na mocy postanowień kodeksu karnego i zamiana powyższego na mocy wspomnianego przepisu na karę grzywny ujednolica jej wysokość niezależnie od terminu skazania (w wysokości 6 x 60 stawek dziennych grzywny), natomiast zastosowanie tego zapisu z kodeksu karnego skarbowego różnicuje wysokość kary grzywny w zależności od tego, czy kara zaliczona zostaje w pierwszej (181 dni, a roku przestępnym 182 dni x 2 stawki dzienne kary grzywny), czy w drugiej (184 dni x 2 stawki dzienne kary grzywny), połowie roku. Kodeks karny skarbowy nie przewiduje także, wskazanej w kodeksie karnym, możliwości zamiany kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności.
W zapisach wspomnianych artykułów różne jest także podejście do czynu, co do którego zmieniła się, w związku z wejściem w życie nowych przepisów, podstawa orzeczenia i nie jest on już zabroniony pod groźbą kary. W obu kodeksach skazanie takie ulega zatarciu z mocy prawa, natomiast tylko kodeks karny skarbowy wprowadza dodatkową kategorię uznania ukarania za niebyłe.
W kodeksie karnym skarbowym zmienia się określenie miejsca popełnienia czynu zabronionego:
„ 1. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.(...)”
w stosunku do postanowień kodeksu karnego:
„(...) 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.”
co rozszerza pojęciowo zakres uregulowań, bo obejmuje każde zachowanie, a nie tylko takie, które można zdefiniować jako działanie lub zaniechanie działania. Powstaje tylko pytanie: Czy w kategorii „zachowanie” mieści się takie działanie sprawcy, które nastąpiło bez udziału jego świadomości?
Odmiennie także potraktowano zakres przestępstw w powiązaniu z zasięgiem terytorialnym stosowania prawa. O ile kodeks karny stwierdza, że:
„ Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.”
gdzie, zgodnie z powyższymi zapisami, można dopuścić wyłączenie stosowania prawa karnego na części terytorium RP, o ile uregulowania prawa międzynarodowego na to zezwolą, a w przypadku przestępstw popełnionych przez obywatela polskiego za granicą stosuje się istotne ograniczenie:
„ 1. Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.
2. Jeżeli zachodzą różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu, stosując ustawę polską, sąd może uwzględnić te różnice na korzyść sprawcy(...).”
to postanowienia kodeksu karnego skarbowego zmierzają w innym kierunku i, obok podobnych do powyższych uregulowań, stanowią:
„(...) 3. Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa skarbowego, przepisy kodeksu stosuje się także do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia za granicą przestępstwa skarbowego skierowanego przeciwko istotnym interesom finansowym państwa polskiego.
3a. Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa skarbowego, przepisy kodeksu stosuje się także do obywatela polskiego w razie popełnienia za granicą przestępstwa skarbowego określonego w rozdziale 6 i 7 działu II tytułu I, skierowanego przeciwko interesom finansowym Wspólnot Europejskich.
4. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe określone w rozdziale 7 działu II tytułu I są karalne także w razie popełnienia ich za granicą, jeżeli zostały ujawnione w wyniku czynności kontrolnych przeprowadzanych tam przez polski organ celny lub inny organ uprawniony na podstawie umów międzynarodowych; przepis stosuje się odpowiednio, jeżeli wykroczenie skarbowe określone w art. 104 1 lub 2 popełnione zostało za granicą.
5. Przepisy kodeksu stosuje się także do obywateli polskich oraz cudzoziemców, którzy przebywając na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nakłaniają lub udzielają pomocy do popełnienia za granicą przestępstwa skarbowego skierowanego przeciwko interesom finansowym Wspólnot Europejskich, określonego w rozdziale 6 i 7 działu II tytułu I” .
rozszerzając zakres obowiązywania również na te państwa, gdzie ustawodawstwo karno-skarbowe nie traktuje działań uznanych w polskim kodeksie karnym skarbowym za czyn zabroniony. Jedynym kryterium uznania działania za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie jest zagrożenie istotnych interesy finansowe państwa polskiego lub Wspólnot Europejskich.
Kodeks karny wprowadza istotne rozróżnienie motywów działania:
„ Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.”
co w zapisach kodeksu karnego skarbowego nie ma podstawowego znaczenia:
„ 1. Przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie, jeżeli kodeks tak stanowi.(...)”
postawione zatem wcześniej pytanie: Czy w kategorii „zachowanie” mieści się takie działanie sprawcy, które nastąpiło bez udziału jego świadomości? – dotyczące zapisów art. 3 kodeksu karnego skarbowego - nabiera w tym kontekście innej konotacji.
Kodeks karny skarbowy nie przewiduje natomiast, w odróżnieniu od kodeksu karnego, zaostrzenia odpowiedzialności w przypadku przewidywania lub możliwości przewidywania określonych następstw czynu zabronionego.
Różnica występuje także przy określeniu wieku sprawcy. W kodeksie karnym:
„ 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.
2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 1, 2 lub 3, art. 156 1 lub 3, art. 163 1 lub 3, art. 166, art. 173 1 lub 3, art. 197 3, art. 252 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.(...)”
wymienia enumeratywnie postanowienia które mają zastosowanie do sprawców, którzy nie ukończyli lat 17, a ukończyli lat 15 - ten drugi wiek wskazując jako pewnego rodzaju cezurę określającą świadomość małoletniego sprawcy, co do istoty czynu zabronionego, gdy kodeks karny skarbowy:
„ 1. Na zasadach określonych w kodeksie odpowiada ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu lat 17, chyba że przepis ustawy stanowi inaczej.(...)”
odsyła sprawę odpowiedzialności sprawców, którzy nie ukończyli lat 17 do bliżej nie określonych uregulowań ustawy i nie określa dolnej granicy wieku nieletnich.
Kodeks karny nie przewiduje do stosowania osobliwości zapisanej w kodeksie karnym skarbowym w art. 8:
„ 1. Jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów.
2. Wykonaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby je orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za zbiegające się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej.
3. Jeżeli obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega łącznemu wykonaniu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko najsurowsza kara grzywny.”
przy przyjęciu tego samego założenia generalnego:
„ 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo skarbowe albo tylko jedno wykroczenie skarbowe.(...)”
lub:
„ 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.(...)”
Odrębnie ujęta została także cezura czasowa dla przypadku, gdy dwa lub więcej zachowań można określić jako jeden czyn zabroniony. W postanowieniach kodeksu karnego:
„Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.”
przy czym rozstrzygnięcie jaki odstęp czasu uznać za krótki ustawodawca pozostawia w gestii sądu wg założenia, że:
„ 1. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.(...)”
W kodeksie karnym skarbowym takiej dowolności organom sądowniczym nie pozostawiono:
„(...) 2. Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności, uważa się za jeden czyn zabroniony; w zakresie czynów zabronionych polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej za krótki odstęp czasu uważa się okres do 6 miesięcy.”
Dodatkowo, odrębnościami są:
- w przypadku kodeksu karnego warunku uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony tylko w sytuacji, gdy zachowania takie odnoszą się do jednego, określonego pokrzywdzonego, podczas, gdy kodeks karny skarbowy uznaje wielość zachowań za jeden czyn zabroniony biorąc pod uwagę jedność zamiaru lub wykorzystanie tej samej możliwości; nie ma natomiast znaczenia przeciwko ilu pokrzywdzonym ten czyn był stosowany,
- przyjęcie, w kodeksie karnym, jako przedmiotu zamachu dobra osobistego, a w kodeksie karnym skarbowym uszczuplenia bądź narażenia na uszczuplenie należności publicznoprawnej.
W zakresie sprawstwa kierowniczego, o ile podstawa zakresu odpowiedzialności jest identyczna:
„ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.”
o tyle rozwinięcie powyższego zapisu jest odmienne – w kodeksie karnym dodaje się pojęcia podżegania i pomocnictwa:
„(...) 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.
3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.”
którego w kodeksie karnym skarbowym nie ma – być może na podstawie założeń, że do przestępstw skarbowych nie trzeba nikogo namawiać oraz trudności w wyobrażeniu sobie sytuacji, w której organy stojące na straży finansów swoim zachowaniem czy dostarczeniem rady lub informacji umożliwią oszukanie samych siebie.
Kolejną różnicą w rozwinięciu wyżej wymienionych uregulowań jest, przy zastosowaniu zbliżonych uregulowań – w kodeksie karnym skarbowym:
„(...) 3. Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.”
i w kodeksie karnym:
„ 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową,(...)”
jest dodanie do tych ostatnich uregulowań zapisu:
„(...) 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.”
którą to możliwość kodeks karny skarbowy nie wiąże z wszczęciem postępowania karno-skarbowego, ale z instytucją dobrowolnego powiadomienia przez sprawcę o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego:
„ 1. Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.(...)”
przy czym, wg kodeksu karnego skarbowego, samo naprawienie szkody nie jest czynnością wystarczającą:
„(...) 2. Przepis 1 stosuje się tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną; nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4.
3. Jeżeli złożone przedmioty podlegające przepadkowi mogą ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu, ich przechowywanie byłoby połączone z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne obniżenie ich wartości, organ postępowania przygotowawczego nakłada na sprawcę obowiązek uiszczenia ich równowartości pieniężnej, chyba że przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4 (...).”
Ujawnienie istotnych okoliczności przestępstwa jako przesłanki dla odstąpienia od wymierzania kary lub jej nadzwyczajnego złagodzenia pojawia się w kodeksie karnym m.in. w zapisach: o udzielaniu korzyści majątkowej lub osobistej:
„(...) 3. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w 1 albo w 2 jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.”
o przestępstwach przeciwko mieniu:
„ 1. Wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 278, 284-289, 291, 292 lub 294, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo zwrócił pojazd lub rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
2. Wobec sprawcy przestępstwa wymienionego w 1, który dobrowolnie naprawił szkodę w znacznej części, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”
o przestępstwach w zakresie obrotu instrumentami finansowymi:
„(...) 8. Nie podlega karze za przestępstwo określone w 1-4, kto dobrowolnie ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia, jeżeli zapobiegło to popełnieniu innego przestępstwa; jeżeli sprawca czynił starania zmierzające do ujawnienia tych informacji i okoliczności, sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.”
czy też o przestępstwie uczestnictwa w zorganizowanej grupie albo związku przestępczym:
„ 1. Kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
2. Jeżeli grupa albo związek określone w 1 mają charakter zbrojny albo mają na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
3. Kto grupę albo związek określone w 1 w tym mające charakter zbrojny zakłada lub taką grupą albo związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
4. Kto grupę albo związek mające na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym zakłada lub taką grupą lub związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Nie podlega karze za przestępstwo określone w art. 258, kto dobrowolnie odstąpił od udziału w grupie albo związku i ujawnił przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu lub zapobiegł popełnieniu zamierzonego przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego.
W tym ostatnim przypadku na uwagę zasługuje fakt wymienienia w treści postanowień „przestępstw lub przestępstw skarbowych” co może powodować kolizję zapisu obu kodeksów – kodeks karny skarbowy określa, że sprawca nie podlega karze w związku z zawiadomieniem o „popełnieniu czynu zabronionego”, gdy w kodeksie karnym rozpatruje się zarówno okoliczności popełnienia czynu, jak i zapobieżenie popełnieniu zamierzonego przestępstwa – kategoria taka w kodeksie karnym skarbowym się nie pojawia. Artykuł 259 kodeksu karnego nie jest wymieniany w zapisach rozdziału 3 kodeksu karnego skarbowego, czyli de facto nie ma zastosowania w rozumieniu artykułu 20 2 tegoż kodeksu.
Wymienione, przykładowo, przypadki odstąpienia od ukarania sprawcy nie są w kodeksie karnym obwarowane dodatkowymi warunkami, tymczasem w kodeksie karnym skarbowym:
„(...) 5. Zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:
1) w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
2) po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
6. Przepisu 1 nie stosuje się wobec sprawcy, który:
1) kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
2) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
3) zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia, o którym mowa w 1, dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.”
co z założenia stawia sprawcę przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego na straconej pozycji, wobec np. trudności udowodnienia jakimi informacjami dysponował organ ścigania lub faktu, czy czynności służbowe dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania.
W przypadku, gdy wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego jest niewątpliwe:
„ 1. Sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:
1) uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności,
2) sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony,
3) sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów - uiścił ich równowartość pieniężną; przepisy art. 16 2 zdanie trzecie oraz art. 31 3 pkt 2 stosuje się odpowiednio,
4) uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.
2. Niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli:
1) przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności,
2) przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 1 lub art. 38 2,
3) zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.”
W kodeksie karnym dosłownie określona instytucja dobrowolnego poddania się karze nie występuje, możliwe jest wywiedzenie takiej możliwości z zapisów rozdziału VI:
„(...) 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.”
przy czym wymierzenie takiej kary nie jest połączone z równoczesnym orzeczeniem kary grzywny, przepadkiem przedmiotów czy uiszczeniem kwoty równowartości kosztów postępowania przewidzianą w kodeksie karnym skarbowym.
Wobec usiłowania popełnienia przestępstwa kodeks karny skarbowy zbliża się do postanowień kodeksu karnego odsyłając do stosownych jego postanowień, przy dwóch odmiennościach – w prawie skarbowym nie ma zastosowania przesłanka „dobrowolności”; ustawodawca odmiennie także podchodzi do granic wysokości złagodzonych, przy usiłowaniu popełnienia przestępstwa, kar i w kodeksie karnym skarbowym ustala, że:
„(...) 2. Za usiłowanie można wymierzyć karę w wysokości nieprzekraczającej dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa skarbowego.(...)”
czyli ustala górną granicę wysokości tej kary, a w kodeksie karnym:
„(...) 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad:
1) jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia,
2) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,
3) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.(...)”
co określa dla określonych przypadków dolną i górną granicę wysokości kar.
Oba kodeksy, karny i karny skarbowy, dopuszczają także możliwość zamiany kary na środki karne, z tym, że środki karne przewidziane przez drugi z wymienionych kodeksów mają zdecydowanie bardziej charakter dolegliwości finansowych; w skład katalogu włączono także, niewymienione enumeratywnie w kodeksie karnym, środki związane z poddaniem sprawcy próbie. Brak również w kodeksie karnym odrębnego wykazu środków zabezpieczających.
Kolejną odrębnością, w uregulowaniach obu ustaw, jest wysokość nakładanej grzywny. Wg kodeksu karnego:
„ 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360.
2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.
3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.”
przy podobnym zapisie w kodeksie karnym skarbowym:
„ 1. Wymierzając karę grzywny, sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej; jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa - 720.
2. Wyrokiem nakazowym można wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających wysokości 200 stawek dziennych, chyba że kodeks przewiduje karę łagodniejszą.
3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności.”
co na dzień dzisiejszy oznacza, że zasadnicza górna wysokość liczby możliwych do zasądzenia stawek dziennych jest tylko dwukrotnie wyższa, to górna granica stawki dziennej jest już blisko sześć razy wyższa od wskazanej w kodeksie karnym.
Specyficzną regulacją dla kodeksu karnego skarbowego jest możliwość obciążenia karą grzywny, za popełnienie przestępstwa skarbowego, nie tylko sprawcy osobiście:
„ 1. Za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego można uczynić w całości lub w części odpowiedzialną posiłkowo osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, jeżeli sprawcą czynu zabronionego jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa jakąkolwiek korzyść majątkową.(...)”
która to możliwość nie występuje w kodeksie karnym, o ile nie liczyć możliwości zwrotu korzyści majątkowej:
„W wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie, sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa; nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.”
to ma bezpośrednie odniesienie do uregulowań kodeksu cywilnego zarówno w przepisach ogólnych o przedstawicielstwie:
„ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela.
2. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.”
jak i w zakresie uregulowań o pełnomocnictwie:
„Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.”
czy prokurze:
„ 1. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.”
obie bowiem delegacje, do czynności zarządu i pozasądowych, mogą prowadzić do sytuacji, w której dokonany zostanie czyn zabroniony, w świetle postanowień kodeksu karnego skarbowego, na rzecz podmiotu który udzielił pełnomocnictwa, czy prokury. O ile zrozumiałym jest niezastosowanie odpowiedzialności posiłkowej w stosunku do państwowych jednostek budżetowych, gdzie z samej definicji:
„ 1. Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.”
nałożenie kary grzywny na taką jednostkę oznaczałoby jedynie wewnątrzbudżetowy przepływ środków finansowych, o tyle brak obciążenia odpowiedzialnością posiłkową spadku można wyjaśnić li tylko obawą ściągnięciem grzywny ze Skarbu Państwa lub gminy:
„ 1. Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy.
2. Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.”
Pozornie odmienne, w kodeksie karnym i kodeksie karnym skarbowym, są zapisy dotyczące możliwości zamiany kary pozbawienia wolności na inne kary przez użycie w tym pierwszym górnej granicy kary:
„(...) 3. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny.(...)”
a pominięcie tej granicy w drugim:
„ 1. Jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone karą pozbawienia wolności, sąd może orzec zamiast niej karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny wymieniony w art. 22 2 pkt 2, 3, 5 i 6, co nie stoi na przeszkodzie wymierzenia także kary grzywny grożącej za to przestępstwo obok kary pozbawienia wolności.(...)”
to granica ta jest celowo pominięta wobec przyjęcia generalnego założenia:
„Jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, kara pozbawienia wolności trwa najkrócej 5 dni, najdłużej - 5 lat; wymierza się ją w dniach, miesiącach i latach.(...)”
Na marginesie powyższego można zauważyć, że ta generalna zasada górnej granicy kary dla przestępstw skarbowych już w następnym artykule przewiduje możliwość korekty wzwyż:
„ 1. Jeżeli kodeks przewiduje obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, w wypadku łącznego zagrożenia karami wymienionymi w art. 22 1, obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar.
2. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 1080 stawek dziennych kary grzywny, 18 miesięcy kary ograniczenia wolności albo 10 lat kary pozbawienia wolności.”
Aby jednak przestępca skarbowy nie czuł, że kara 10 lat pozbawienia wolności to maksymalny jej wymiar, kodeks karny skarbowy przewiduje możliwość jej zwiększenia w wypadku wymierzenia kary łącznej:
„ 1. Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa skarbowe do ich sumy, nie przekraczając jednak 1080 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.(...)”
Wracając do zagadnienia zamiany kar, ustawodawca odmiennie, w obu wymienionych kodeksach, potraktował zagadnienie braku możliwości ich zamiany. W kodeksie karnym przesłanką jest quasi recydywa:
„(...) 4. Przepisu 3 nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.”
(stwierdzenie o quasi recydywie zostało użyte z braku wskazania, że poprzednie skazanie nastąpiło za przestępstwo podobne do tego, przy którym nie może być zastosowana zamiana kar), podczas gdy w kodeksie karnym skarbowym znacznie rozszerza się katalog warunków, które uniemożliwiają zastosowanie zamiany kar:
„(...) 3. Przepisu 1 nie stosuje się do sprawcy przestępstwa skarbowego popełnionego w warunkach określonych w art. 37 1 lub w art. 38 2, z zastrzeżeniem art. 37 2 i 3 oraz art. 38 3.(...)”
tj. do sytuacji gdzie:
„ 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne obostrzenie kary, jeżeli sprawca:
1) popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości albo popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża,
2) uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu,
3) popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego określonego w tym samym przepisie,
4) skazany za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności lub karę ograniczenia wolności albo karę grzywny, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co najmniej 120 stawek dziennych popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe tego samego rodzaju,
5) popełnia przestępstwo skarbowe działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego,
6) popełnia przestępstwo skarbowe używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo działając wspólnie z inną osobą, która używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej użyciem,
7) przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną osobę do popełnienia czynu zabronionego będącego przestępstwem skarbowym.
2. Przepisu 1 pkt 1 i 3 nie stosuje się, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, a została ona w całości uiszczona przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji.
3. Przepisu 1 pkt 5 nie stosuje się, jeżeli sprawca odstąpił od udziału w zorganizowanej grupie lub związku i ujawniając przed organem ścigania istotne okoliczności zamierzonego przestępstwa skarbowego, zapobiegł jego popełnieniu.(...)”
oraz:
„ (...) 2. Stosując nadzwyczajne obostrzenie kary, sąd może wymierzyć karę pozbawienia wolności w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego podwójnie, co nie wyłącza wymierzenia w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę także kary grzywny grożącej za to przestępstwo, jeżeli sprawca popełnia ten czyn zabroniony określony w:
1) art. 54 1, art. 55 1, art. 56 1, art. 63 1 i 2, art. 65 1, art. 67 1, art. 70 1, 2 i 4, art. 76 1, art. 77 1, art. 78 1, art. 86 1 i 2, art. 87 1 i 2, art. 90 1, art. 91 1 oraz art. 92 1, a kwota uszczuplonej należności publicznoprawnej lub wartość przedmiotu czynu zabronionego jest wielka,
2) art. 99 1, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest wielka.
3. W wypadku określonym w 1 pkt 1 lub 2 stosuje się odpowiednio przepis art. 26 2, a w wypadku określonym w 2 stosuje się odpowiednio przepis art. 37 2 lub 3.”
ale równocześnie, przez ustalenie tak szerokiego, lecz skończonego, katalogu warunków nie ma tu zastosowania, wspomniana w kodeksie karnym, quasi recydywa.
Generalnie zbieżne są także uregulowania dotyczące przepadku przedmiotów, gdzie kodeks karny skarbowy określa, że:
„ Przepadek przedmiotów obejmuje:
1) przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa skarbowego,
2) narzędzie lub inny przedmiot stanowiący mienie ruchome, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego,
3) opakowanie oraz przedmiot połączony z przedmiotem przestępstwa skarbowego w taki sposób, że nie można dokonać ich rozłączenia bez uszkodzenia któregokolwiek z tych przedmiotów,
4) przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie
jest zabronione.”
a kodeks karny, w tym samym przedmiocie:
„ 1. Sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.
2. Sąd może orzec, a w wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.(...)
6. W razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów, sąd może orzec, a w wypadkach przewidzianych w ustawie orzeka, ich przepadek.(...)”
o tyle inne rozwiązania, we wspomnianym przedmiocie, różnią się istotnymi szczegółami;
- w zakresie przepadku niewspółmiernego do wagi popełnionego czynu wg kodeksu karnego:
„(...) 3. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w 2 byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu, sąd zamiast przepadku może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa.(...)”
gdzie pod określeniem nawiązki rozumie się:
„Nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 000 złotych.”
kodeks karny skarbowy, w zakresie niewspółmierności przepadku, określa:
„(...) 3. Przepadku przedmiotów nie orzeka się także, jeżeli:
1) orzeczenie jego byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa skarbowego,
2) uiszczono należność publicznoprawną dotyczącą przedmiotów zagrożonych przepadkiem, chyba że należność ta jest niewspółmiernie niska do kwoty równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów albo przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4 lub które zostały specjalnie przysposobione do popełnienia czynu zabronionego.(...)”
gdzie pod pojęciem należności publicznoprawnej rozumie się:
„(...) 26. W rozumieniu kodeksu należność publicznoprawna jest to należność państwowa lub samorządowa, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego; należnością państwową jest podatek stanowiący dochód budżetu państwa, należność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji lub należność celna, a należnością samorządową - podatek stanowiący dochód jednostki samorządu terytorialnego lub należność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji.
26a. W rozumieniu kodeksu należnością publicznoprawną, w tym podatkiem, jest także należność stanowiąca przychód budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetu zarządzanego przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu, w rozumieniu wiążących Rzeczpospolitą Polską przepisów prawa Unii Europejskiej, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.(...)
w tym kontekście pozornie wysoki pułap nawiązki (będący niemal dwudziestokrotnością średniej płacy krajowej) może być niewielką częścią naliczonej należności publicznoprawnej.
- w zakresie przepadku przedmiotów niebędących własnością sprawcy, w zapisach kodeksu karnego:
„(...) 5. Przepadku przedmiotów określonych w 1 lub 2 nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.(...)
7. Jeżeli przedmioty wymienione w 2 lub 6 nie stanowią własności sprawcy, ich przepadek można orzec tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie; w razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.(...)”
a wg postanowień kodeksu karnego skarbowego:
„ 1. Przedmioty określone w art. 29 pkt 1, 3 i 4 podlegają przepadkowi, chociażby nie były własnością sprawcy.
1a. Sąd może orzec przepadek przedmiotów określonych w art. 29 pkt 2, niebędących własnością sprawcy, jeżeli ich właściciel lub inna osoba uprawniona na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach przewidywała albo mogła przewidzieć, że mogą one służyć lub być przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego.
2. Przepadku przedmiotów nie orzeka się, jeżeli są własnością osoby trzeciej, a sprawca uzyskał je w drodze czynu zabronionego jako przestępstwo lub wykroczenie.(...)”
o ile zatem wg postanowień kodeksu karnego sąd ma szeroką możliwość kształtowania wyroku w zakresie przepadku przedmiotów pochodzących lub służących do popełnienia przestępstwa, to prawo karno-skarbowe ogranicza możliwość swobodnej decyzji sądu tylko do narzędzi lub przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa skarbowego.
- w zakresie osiągnięcia korzyści niepodlegających przepadkowi zapisy kodeksu karnego stanowią:
„ 1. Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową nie podlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 1 lub 6, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.(...)”
gdzie, analogicznie jak w przypadku przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub służących do jego popełnienia, przewiduje się dopuszczalność zwrotu całości lub części takiej korzyści, podczas gdy zapisy kodeksu karnego skarbowego, w przypadku konieczności zwrotu:
„ 1. Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa skarbowego, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów określonych w art. 29 pkt 1 lub 4, sąd orzeka środek karny przepadku tej korzyści. W razie niemożności orzeczenia środka karnego przepadku korzyści majątkowej orzeka się środek karny ściągnięcia jej równowartości pieniężnej.(...)”
zabezpieczają finanse państwa przed możliwością uszczuplenia, choć przy zachowaniu zasady :
„(...) 6. Środka karnego przepadku korzyści majątkowej lub ściągnięcia jej równowartości pieniężnej nie orzeka się, jeżeli korzyść majątkowa podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi.(...)”
- w zakresie definicji korzyści majątkowej znacznej wartości pochodzącej z przestępstwa czy przeniesienia na inny podmiot mienia stanowiącego korzyść z przestępstwa postanowienia obu kodeksów są identyczne, natomiast ich zastosowanie w zakresie dokonania zajęcia w kodeksie karnym ma bezpośrednie odesłanie do przepisów kodeksu postępowania karnego, podczas gdy w kodeksie karnym skarbowym pierwsze odesłanie następuje do rozdziału o zabezpieczeniu majątkowym tegoż kodeksu, skąd, wymieniony wcześniej artykuł, odsyła do identycznych uregulowań kodeksu postępowania karnego stanowiących:
„(...) 2. Zabezpieczenie grożącego przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku, w zbiorze złożonych dokumentów. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd nieruchomości lub przedsiębiorstwa oskarżonego.”
Ilość zastosowanych odniesień, w wymienionych postanowieniach kodeksu karnego skarbowego, sugeruje, że ustawodawca kieruje się zasadą określania ważności aktu prawnego miarą jego objętości formalnej, a nie merytorycznej.
O ile, w zakresie zastosowania środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych, regulacje prawne są zbliżone (przy dodaniu w kodeksie karnym, do wspólnej zasady łączenia tego środka karnego ze skazaniem na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, uregulowania wg którego sąd orzeka, czy ma do czynienia z przestępstwem popełnionym „w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie” ), o tyle przy zakazie zajmowania określonego stanowiska, czy prowadzenia określonej działalności gospodarczej kodeks karny zastosowanie przez sąd takiego środka karnego uzależnia od faktu istnienia groźby dla istotnych dóbr chronionych prawem:
„ 1. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.(...)
2. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.”
natomiast kodeks karny skarbowy traktuje powyższe zagadnienie zdecydowanie odmiennie, łącząc zakaz wykonywania działalności gospodarczej z enumeratywnie wyliczonymi przypadkami, określonymi w tymże kodeksie:
„(...) 2. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w wypadkach określonych w art. 38 1 i 2 oraz w razie skazania sprawcy za przestępstwo skarbowe określone w art. 54 1, art. 55 1, art. 56 1, art. 59 1 i 2, art. 63 1 i 2, art. 64 1, art. 65 1, art. 66 1, art. 67 1 i 2, art. 68 1, art. 69 1-3, art. 70 1, 2 i 4, art. 72-73 1, art. 74 1-3, art. 76 1, art. 77 1, art. 78 1, art. 82 1, art. 85 1 i 2, art. 86 1 i 2, art. 87 1 i 2, art. 88 1 i 2, art. 89 1 i 2, art. 90 1 i 2, art. 91 1, art. 92 1, art. 93, 97 1 i 2, art. 99 1, art. 100 1, art. 101 1, art. 102 1, art. 103 1, art. 104 1, art. 105 1, art. 106 1, art. 106a 1, art. 106b 1, art. 106c 1 oraz art. 106d, art. 107 1-3, art. 110 oraz art. 112 1.(...)
nie zajmując się w treści wspomnianego artykułu zagadnieniami zakazu zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, co pozwala domniemywać, że taki środek karny może być orzeczony przy każdym przestępstwie skarbowym wg swobodnego uznania sądu.
Przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary sąd, działając w oparciu o przepisy kodeksu karnego:
„ 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 1.
2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:
1) jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,
2) ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie,
3) jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.(...)”
bierze przede wszystkim pod uwagę stosunek sprawcy do otoczenia, poprzez postawę po popełnieniu przestępstwa, podczas gdy w kodeksie karnym skarbowym na pierwszy plan wybija się kwestia materialnego zadośćuczynienia:
„ 1. Stosując nadzwyczajne złagodzenie kary, sąd może:
1) wymierzyć karę ograniczenia wolności, jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone karą pozbawienia wolności; przepis art. 26 2 stosuje się,
2) odstąpić od wymierzenia kary i orzec środek karny wymieniony w art. 22 2 pkt 2 - 6,
3) odstąpić od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe; przepis art. 19 3 zdanie drugie stosuje się.
2. Jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej i przed wydaniem wyroku wymagalna należność została w całości uiszczona, nadzwyczajne złagodzenie kary może polegać na orzeczeniu tylko kary grzywny w wysokości nieprzekraczającej połowy górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane przestępstwo skarbowe, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środków karnych wymienionych w art. 22 2 pkt 2, 3, 5 i 6 przewidzianych za to przestępstwo.(...)”
w kodeksie tym dodano również katalog warunków wykluczających stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary:
„(...) 4. Przepisu 3 nie stosuje się, jeżeli sprawca:
1) wezwany do złożenia wyjaśnień lub zeznań, nie potwierdził w sprawie o przestępstwo skarbowe ujawnionych przez siebie informacji,
2) kierował wykonaniem ujawnionego przestępstwa skarbowego,
3) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego przestępstwa skarbowego,
4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.(...)”
katalog zbliżonej treści w kodeksie karnym nie występuje.
Przy rozpatrywaniu warunkowego umorzenia postępowania karnego kodeks karny bierze pod uwagę szereg okoliczności:
„ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.
3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.”
z możliwością uzupełnienia o:
„(...) 3. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części, a może na niego nałożyć obowiązki wymienione w art. 72 1 pkt 1-3, 5 lub 7a, a ponadto orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 oraz zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2.(...)”
tj. o świadczenie pieniężne „na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel; świadczenie to nie może przekroczyć 20 000 złotych.”
Instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego przewidziana jest także w uregulowaniach kodeksu karnego skarbowego:
„ 1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego można zastosować do sprawcy przestępstwa skarbowego, chyba, że przestępstwo to popełniono w warunkach określonych w art. 37 1 pkt 1-3, 5-7 lub art. 38 2, z zastrzeżeniem art. 37 2 i 3 oraz art. 38 3.
2. Umarzając warunkowo postępowanie karne za przestępstwo skarbowe, w związku z którym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej i tej wymagalnej należności nie uiszczono, sąd określa także obowiązek uiszczenia jej w całości w wyznaczonym terminie.(...)”
wystarczającym zatem warunkiem, w odniesieniu do osoby sprawcy, jest niewystąpienie okoliczności uzasadniających zastosowanie nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz konieczność uiszczenia należności publicznoprawnej, jeżeli w ramach popełnienia przestępstwa nastąpiło jej uszczuplenie; prawo karno-skarbowe nie wskazuje natomiast żadnej granicy wysokości kary do której takie warunkowe umorzenie może być zastosowane.
Wg kodeksu karnego warunkowo umorzone postępowanie karne może być ponownie podjęte przez sąd, jeżeli:
„ 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.
2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
3. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
4. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.”
działania podjęte przez sprawcę noszą charakter przestępstwa lub naruszają w inny sposób porządek prawny, gdy w kodeksie karnym skarbowym podstawa wznowienia postępowania ma wyłącznie fiskalny charakter:
„ 3. Sąd może także podjąć warunkowo umorzone postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby uchyla się od wykonania określonego obowiązku uiszczenia należności publicznoprawnej.”
Zbliżone, w treści, regulacje kodeksowe dotyczą także zawieszenia wykonania orzeczonej kary, przy czym w kodeksie karnym:
„ 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
3. Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 2, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 3-5, nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 2.”
ponownie bierze się pod uwagę osobowość sprawcy i określa się górną granicę kary pozbawienia wolności, a w kodeksie karnym skarbowym:
„ 1. Warunkowego zawieszenia wykonania kary nie stosuje się także do sprawcy określonego w art. 37 1 pkt 2 i 5, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
2. W wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy określonego w art. 37 1 pkt 2 i 5 okres próby wynosi od 3 do 5 lat, a dozór jest obowiązkowy.”
warunków takich jak wyżej wymienione nie ma, natomiast w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy traktującego przestępstwa skarbowe jako stałe źródło dochodu lub działającego w grupie lub związku określa się zarówno wielkość okresu próby jak i obowiązek dozoru – który to dozór jest wg kodeksu karnego obowiązkowy wobec recydywisty i młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego.
Możliwościom użycia przez sąd środków zabezpieczających poświęcone są w kodeksie karnym postanowienia rozdziału X (art. 93 – 100) dość ściśle określające warunki, które muszą być spełnione, aby te środki, w stosunku do sprawcy, zastosować. Kodeks karny skarbowy mimo wymienienia całego katalogu takich środków:
„ (...) 3. Środkami zabezpieczającymi są:
1) umieszczenie w zakładzie zamkniętym,
2) umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym,
3) umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne,
4) umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego,
5) skierowanie do placówki leczniczo-rehabilitacyjnej,
6) przepadek przedmiotów,
7) zakazy wymienione w 2 pkt 5.”
nie określa kategorii sprawców do których środki zabezpieczające mogą być zastosowane, a do zagadnienia niepoczytalności sprawcy (która w kodeksie karnym jest jedną z zasadniczych przesłanek do zastosowania środków zabezpieczających) podchodzi jakby mimochodem:
„ 1. Przepadek przedmiotów wymieniony w art. 22 3 pkt 6 można orzec tytułem środka zabezpieczającego, jeżeli:
1) sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności,
2) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
3) zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego,
4) zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego,
5) zastosowano art. 5 2.(...)
4. Jeżeli sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, sąd może orzec tytułem środka zabezpieczającego także zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska, gdy jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego.
5. Wymienione w 4 zakazy orzeka się bez wyznaczenia terminu; sąd uchyla zakaz, jeżeli ustały przyczyny jego orzeczenia.”
Ponieważ w całym kodeksie karnym skarbowym są to jedyne odniesienia do zagadnienia niepoczytalności, a brak jest jakichkolwiek wzmianek o chorobie psychicznej, upośledzeniu umysłowym, czy uzależnieniu od alkoholu lub innego środka odurzającego, to ma tu zastosowanie kodeks karny:
„Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie.”
czyli przepisy wspomnianego rozdziału X.
Zasada stosowania przedawnienia w obu kodeksach, karnym:
„ 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
2a) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,
4) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.
5) (uchylony).(...)”
i karnym skarbowym:
„ 1. Karalność przestępstwa skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 5 - gdy czyn stanowi przestępstwo s
