POSTĘPOWANIE SĄDOWE
JURYSDYKCJA KRAJOWA- określa właściwość sądów w obrębie danego państwa, reguluje ona kwestie który sąd powinien rozpatrywać sprawy z tak zwanym elementem obcym (zagranicznym-obce obywatelstwo, zawarcie umowy na terenie na terenie innego państwa).
Problematykę jurysdykcji krajowej regulują umowy międzynarodowe dwustronne i wielostronne jakie łączą Polskę z innymi państwami, a w zakresie nieuregulowanym przez te umowy przepisy postępowania cywilnego dotyczące międzynarodowego postępowania cywilnego.
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU- właściwość rozstrzyga, który sąd będzie rozpatrywał określonego rodzaju sprawę i ze względu na kryterium tej oceny wyróżnia się:
WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWĄ- wskazuje jakiej rangi sąd rozstrzyga daną sprawę w pierwszej instancji. Zasadą jest właściwość sądu rejonowego w procesie cywilnym, natomiast na zasadzie wyjątku niektóre kategorie spraw są w pierwszej instancji rozpatrywane przez sądy okręgowe (art.17 kpc). Przykładem takich spraw są sprawy z zakresu prawa prasowego, autorskiego, ochrony własności przemysłowej-znaki towarowe, sprawy o rozwód.
WŁASNOŚĆ MIEJSCOWA- decyduje o tym, który ze względu na podział administracyjny, sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia określonego rodzaju sprawy. Ta właściwość miejsca dzieli się na :
1.OGÓLNĄ
2.SZCZEGÓLNĄ:
-PRZEMIENNĄ
-WYŁĄCZNA
OGÓLNĄ- zgodnie z właściwością ogólną sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego, więc tego przeciwko któremu wytaczamy powództwo. Jeżeli nie można określić tej właściwości względem osoby fizycznej ma zastosowanie tzw. właściwość SUBSYDIALNA (pomocnicza). W tym wypadku stosuje się jako kryterium miejsce pobytu pozwanego, a jeśli takiego na terytorium Polski również nie ma, to kryterium ostatniego miejsca zamieszkania na terytorium RP.
Jednak ze względu na ochronę wartości, np. dobro dziecka, ochrona osób słabszych ekonomicznie, ustawodawca wprowadził kategorię spraw w których stosuje się inne zasady właściwości szczególnej.
WŁAŚCIWOŚĆ PRZEMIENNA- pozwala powodowi dokonać wyboru sądu dla niego dogodniejszego a wybór ten może nastąpić między sądem właściwości ogólnej a sądem wskazanym w przepisach o właściwości przemiennej. Taka możliwość istnieje w ściśle określonych sprawach, np. w sprawach alimentacyjnych, można złożyć pozew do sądu miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
W sprawach ze stosunku pracy można złożyć pozew w sądzie siedziby pracodawcy ale także w sądzie miejsca położenia zakładu pracy, a także w sądzie w którego okręgu praca była, jest lub miała być wykonana.
WŁAŚCIWOŚĆ WYŁĄCZNA- w tym wypadku nie ma możliwości żadnego wyboru, ponieważ ustawodawca co do określonej kategorii spraw wskazał tylko jeden sąd właściwy ze względu na swe położenie. Oznacza to, że w tych sprawach nie ma zastosowania również właściwość ogólna, np. w sprawach dotyczących nieruchomości oraz wszelkich spraw z nią związanych, sądem wyłącznie właściwym jest sąd położenia tej nieruchomości.
WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA- określa sąd właściwy do wykonania poszczególnych czynności w danej sprawie, w kolejnych etapach postępowania, np. określa sąd właściwy do złożenia zażalenia, określa sąd właściwy do zabezpieczenia dowodu.
SKŁAD SĄDU- zasadą w procesie cywilnym jest jednoosobowy, zawodowy skład sądu, natomiast w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz w sprawach rodzinnych z wyjątkiem spraw o alimenty, skład sądu to jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników. W sprawach zawiłych oraz w sprawach o charakterze precedensowym, prezes sądu może wyznaczyć trzyosobowy skład zawodowy. W drugiej instancji również sprawy rozstrzyga trzyosobowy skład zawodowy, podobnie jak w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym z wyjątkiem czynności wyraźnie przez KPC przekazanych jednemu sędziemu.
WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO- zasadą orzekania w postępowaniu cywilnym jest bezstronność i niezawisłość sędziego, toteż przepisy usiłują zapobiec wszelkim sytuacjom w których mogłoby dojść do jej ograniczenia i taką gwarancją ma być wyłączenie sędziego:
1.Z MOCĄ USTAWY
2.NA WNIOSEK
Z MOCA USTAWY- KPC zawiera katalog przypadków w których sędzia z mocy ustawy jest wyłączony od udziału w postępowaniu, dotyczy to np. sytuacji gdy jest małżonkiem jednej ze stron, krewnym lub powinowatym określonego stopnia, jeżeli był pełnomocnikiem strony w poprzednim etapie postępowania. Jeśli sędzia nie poinformuje o zaistnieniu takiej możliwości naraża się na odpowiedzialność dyscyplinarną.
NA WNIOSEK- ze względu na to, że ustawodawca nie był w stanie wyczerpać wszystkich przypadków w których można wątpić w bezstronność sędziego, wprowadzono taką możliwość, że w razie zaistnienia okoliczności, które według strony lub innego uczestnika postępowania narażają niezawisłość sędziego, może ona złożyć wniosek pisemny o jego wyłączenie. Wniosek ten musi zawierać uprawdopodobnienie tych okoliczności. Nie ma możliwości wyłączenia całego sądu, więc należy złożyć tyle wniosków, ilu sędziów według wnioskodawcy powinno zostać wyłączonych.
Zasady te mają również zastosowanie w stosunku do innych uczestników postępowania: ławników, biegłych, tłumaczy.
STRONY POSTĘPOWANIA- aby brać udział w pełnym zakresie w procesie cywilnym w charakterze strony, należy mieć następujące przymioty:
1.Zdolność sądową
2.Zdolność procesową.
3.Zdolność postulacyjną.
4.Legitymację procesową.
ZDOLNOŚĆ SĄDOWA- to zdolność do bycia strona w procesie, jest to więc zdolność o charakterze biernym, ściśle związana ze zdolnością prawna. Zdolność sądową ma osoba fizyczna od momentu narodzin do chwili śmierci, natomiast osoba prawna ma ją od momentu w którym uzyskuje osobowość prawną, aż do chwili jej utraty, np. skreślenie z rejestru. Zdolność sądowa w niektórych kategoriach spraw posiadają jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, np. spółki jawne i komandytowe, w zakresie swej działalności gospodarczej.
ZDOLNOŚĆ PROCESOWA- to zdolność do wykonywania skutecznych czynności w procesie cywilnym, jest ona ściśle powiązana ze zdolnością do czynności prawnych. W związku z powyższym zdolność procesowa występuje w trzech zakresach:
1.Brak zdolności- osoby ubezwłasnowolnione oraz od 0 do 13 lat.
2.Ograniczona zdolność- częściowo ubezwłasnowolniona i od 13 lat do pełnoletności (wyjątek: związek małżeński osoby nieletniej). Takie osoby mogą występować w sprawach sądowych dotyczących:
a) własnego zarobku;
b) rzeczy oddanych im do samodzielnego użytku przez przedstawiciela ustawowego;
3.Pełna zdolność procesowa- osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione. W odniesieniu do osób prawnych i jednostek organizacyjnych zdolność procesowa jest ściśle powiązana ze zdolnością sądową.
ZDOLNOŚĆ POSTULACYJNA- rozstrzyga o skuteczności czynności procesowych dokonanych osobiście albo przez pełnomocnika. Ta zdolność odnosząca się do wykonywanych osobiście czynności doznaje dwojakiego rodzaju ograniczeń:
1.Ograniczenia faktyczne, wynikające np. z nieznajomości języka postępowania, niepełnosprawności (głuchoniemy).
2.Ograniczenia prawne- jest przymus adwokacki. Przymus ten może przybrać dwie formy:
a) względny, kiedy czynności można dokonać osobiście albo przez pełnomocnika, który jest adwokatem;
b) bezwzględny- czyli przypadek gdy określonej czynności może dokonać pełnomocnik będący adwokatem lub radcą prawnym.
Rozwiązania tego typu mają charakter szczątkowy, w Polsce dotyczą kasacji, którą sporządzić, wnieść i popierać przed Sądem Najwyższym może tylko adwokat lub radca prawny chyba, że sama strona jest adwokatem, radca prawnym, sędzia, prokuratorem, notariuszem, profesorem lub doktorem habilitowanym nauk prawnych Szkół Wyższych w RP.
LEGITYMACJA PROCESOWA- to oparte na prawie materialnym uprawnienie do występowania w charakterze strony w konkretnej sprawie sądowej. Legitymacja procesowa jest klasyfikowana wg różnych kryteriów :
1.Legitymacja czynna- to uprawnienie do występowania w charakterze powoda.
2.Legitymacja bierna-to uprawnienie do występowania w roli pozwanego.
3.Legitymacja indywidualna- to uprawnienie przysługujące tylko jednemu podmiotowi.
4.Legitymacja grupowa- to uprawnienie przysługujące więcej niż jednej osobie, np. pożyczkę bierze kilka osób.
5.Legitymacja prywatna- to legitymacja z którą mamy do czynienia w przypadku osoby, która występuje w procesie w swoim prywatnym interesie.
6.Legitymacja publiczna- przysługuje organom administracji publicznej.
PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE- w zakresie reprezentowania podmiotów w procesie mamy do czynienia z dwiema możliwościami;
1.Przedstawicielstwo ustawowe- wynika ono bezpośrednio z przepisów prawa i dotyczy np. rodziców dziecka mających władzę rodzicielska, opiekuna osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, czy kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.
2.Pełnomocnictwo procesowe- oparte na oświadczeniu woli strony, która mocuje dany podmiot do wykonywania czynności procesowych w jej imieniu i na jej rzecz w postępowaniu cywilnym, pełnomocnictwa procesowego mogą udzielić:
1.Strony będące osobami fizycznymi, mające pełna zdolność procesową.
2.Przedstawiciele ustawowi stron.
3.Osoby prawne i jednostki organizacyjne, mające zdolność sądową.
Pełnomocnikami mogą być dla osób fizycznych:
Małżonek
Wstepni i stępni
Rodzeństwo
Współuczestnik sporu (osoba, która bierze udział w sprawie po tej samej stronie)
Adwokat, radca prawny
W odniesieniu do prawa własności przemysłowej- rzecznik patentowy.
W odniesieniu do podmiotów nie będących osobami fizycznymi trzy ostatnie osoby wymienione wyżej a także pracownicy, ponad to ustawodawca określił kategorie spraw w których dodatkowo pełnomocnikami mogą być inne podmioty, np. w sprawach alimentacyjnych , pełnomocnikiem może być prawnik jednostki organizacyjnej gminy właściwej do spraw pomocy rodzinie.
Pełnomocnictwo procesowe może przybrać dwie formy:
Pełnomocnictwo ogólne- zawiera umocowanie do prowadzenia wszystkich spraw z udziałem mocodawcy.
Pełnomocnictwo szczególne- zawiera umocowanie do prowadzenia konkretnej określonej w nim sprawie.
W niektórych przypadkach ustawodawca żąda tego ostatniego pełnomocnictwa ze względu na ich szczególny ciężar gatunkowy (rozwód, separacja). W postępowaniu cywilnym występuje również pełnomocnictwo do poszczególnych czynności procesowych, np. złożenie określonego wniosku, udział w oględzinach, odbioru pism procesowych itd., ale nie jest ono pełnomocnictwem procesowym. Pełnomocnictwo procesowe co do zasady powstaje na skutek złożenia określonego oświadczenia przez stronę lub jej przedstawiciela, w formie pisemnej lub ustnie do protokołu na sprawie. Szczególnym przypadkiem jest ustanowienie pełnomocnika z urzędu dla osoby zwolnionej od kosztów sądowych, w takiej sytuacji postanowienie sadu o tym ustanowieniu zastępuje oświadczenie woli. KPC określa ściśle zakres pełnomocnictwa procesowego, które obejmuje całokształt czynności procesowych, począwszy od wniesienia pozwu aż po czynności egzekucyjne i odbiór kosztów od strony przeciwnej, z tego zakresu można wyłączyć tylko najistotniejsze czynności dyspozycyjne:
- zawarcie ugody
- zrzeczenie się roszczenia.
Każda strona może korzystać z kilku pełnomocników, jednak jeśli dojdzie do zasądzenia kosztów na jej rzecz, to zwrot ten nie będzie przekraczał kosztów udziału jednego pełnomocnika zawodowego w tej sprawie. Pełnomocnik działa w imieniu i na rzecz mocodawcy a więc wszystkie jego działania i zaniechania wywołują bezpośredni skutek wobec sytuacji procesowej mocodawcy. Jedynym wyjątkiem jest przypadek, gdy mocodawca staje na sprawie z pełnomocnikiem, ponieważ może wówczas niezwłocznie odwołać lub zmienić decyzje swego pełnomocnika.
Pełnomocnictwo procesowe wygasa w następujący sposób:
1.Wraz ze śmiercią lub utrata zdolności sądowej mocodawcy;
2.Wraz ze śmiercią, utrata zdolności procesowej oraz utratą kwalifikacji niezbędnych do bycia pełnomocnikiem (małżonek, utrata uprawnień procesowych);
3.Na skutek wypowiedzenia jednej ze stron, które może nastąpić w jednym czasie. Wypowiedzenie jest skuteczne wobec sądu z chwilą wpłynięcia informacji do sądu, a wobec innych uczestników postępowania z chwilą doręczenia im stosownych zawiadomień przez sąd.
Jeżeli pełnomocnictwo wypowiedział pełnomocnik zawodowy to ma on obowiązek reprezentować stronę jeszcze przez dwa tygodnie od dnia wypowiedzenia, chyba że zostanie zwolniony z tego obowiązku przez mocodawcę.
Jeśli pełnomocnikiem jest inny podmiot to ma taki obowiązek, jeśli brak reprezentacji naraziłby na szkodę mocodawcę. Jedynym przypadkiem kiedy można reprezentować stronę nie będąc jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest instytucja tzw. falsus procuratora. Jeżeli zachodzi konieczność dokonania czynności procesowej a udzielenie pełnomocnictwa przez stronę nie jest możliwe (wyjazd zagranicę) to wówczas do postępowania może wstąpić osoba co do której istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że strona udzieliłaby jej pełnomocnictwa. Sąd może uzależnić jej wstąpienie od złożenia stosownego zabezpieczenia na poczet kosztów działania, a ponad to sąd wyznacza termin w którym ta osoba musi przedstawić albo pełnomocnictwo procesowe strony albo oświadczenie strony o potwierdzeniu jej dotychczasowych czynności. Jeżeli termin ten upłynie bezskutecznie to czynności tej osoby są uznane za niebyłe, strona przeciwna może domagać się zwrotu kosztów wywołanych działaniem tej osoby
Dowody w postępowaniu cywilnym: pojęcie dowód występuje w postępowaniu cywilnym w różnych znaczeniach, jednym z nich jest odniesienie do środków dowodowych, których celem jest potwierdzenie twierdzeń strony i zanegowanie twierdzeń przeciwnika.
1.Dowód z dokumentu- na gruncie postępowania cywilnego dokumentem jest każdy sposób utrwalenia określonego oświadczenia woli lub wiedzy przy pomocy systemu znaków graficznych, które w momencie tego tworzenia jest uznawane za pismo.
Dokumenty dzieli się na :
1.Urzędowe- to takie, które są wytwarzane przez organy administracji publicznej w ich zakresie działania a także przez organizacje samorządowe, zawodowe i społeczne w zakresie powierzonych im zadań z zakresu administracji publicznej. Z przymiotu dokumentu urzędowego korzystają również dokumenty bankowe, notarialne a także potwierdzenia wpłaty lub przelewu wydane przez Pocztę Polska. Dokumenty te korzystają z dwóch rodzajów domniemań:
1.Domniemanie autentyczności, zgodnie z którym dokument pochodzi od tej jednostki organizacyjnej, której umocowany przedstawiciel złożył swój podpis pod dokumentem.
2.Domniemania zgodnie z rzeczywistością- zgodnie z którym oświadczenie woli lub wiedzy jest w swej treści zgodne z rzeczywistym stanem. W rezultacie ciężar dowodu spoczywa na tej osobie, która chce podważyć prawdziwość oświadczenia albo autentyczność dokumentu.
2.Prywatne- nie korzystają z żadnych dodatkowych elementów ochrony, jedynie stanowią potwierdzenie że osoba która dokument podpisała złożyła oświadczenie woli lub wiedzy o określonej treści.
Ze względu na to, że dokument jest uważany za jeden z najlepszych środków dowodowych jest on preferowany w stosunku do dowodu zeznań świadków. Przepisy prawa cywilnego materialnego wskazują typy czynności, które wymagają formy pisemnej dla celów dowodowych, np. czynności prawne o wartości przekraczającej 2.000 zł, a w przypadku pożyczki 500 zł. Jeśli ta forma nie zostanie dochowana to strona może się posiłkować dowodem zeznań świadków na okoliczność dokonania i treści czynności tylko w następujących przypadkach:
1.Jeżeli czynność ta została uprawdopodobniona przy pomocy innego dokumentu.
2.Za zgodą obu stron.
3.W wyjątkowych przypadkach za zgodą sądu, np. gdy strony są spokrewnione
4.Jeżeli dokument istniał ale został zniszczony, uszkodzony lub zabrany przez osobę trzecią.
Ograniczenia te nie dotyczą dwóch rodzajów dowodów:
1.Dowodu ponad osnowę dokumentu, gdy strona chce dowieść, że dokument nie zawiera wszystkich postanowień jakie zostały uzgodnione.
2.Dowód przeciwko osnowie dokumentu, kiedy strona chce wykazać, że postanowienia w rzeczywistości były inne niż te, które zostały ujawnione w dokumencie.
Dowód zeznań świadków- jest najsłabszym z dowodów. Obowiązki świadka polegają na:
- stawiennictwie na wezwanie sądu, w przeciwnym razie świadek naraża się na karę grzywny z możliwością zamiany na areszt oraz przymusowe doprowadzenie.
- złożenie przysięgi, za zgodą obu stron może być zwolniony z tego obowiązku a ponad to nie składają przysięgi małoletni do lat 17 oraz osoby skazane za składanie fałszywych zeznań.
- złożenie zeznań- wynikają trzy ograniczenia:
1.Katalog osób które nie mogą być świadkami.
2.Prawo odmowy zeznań.
3.Prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania.
