Ruchy społeczne:
Ruchy społeczne ? akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej; zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu.
Cechy charakterystyczne ruchów społecznych:
1) są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej
2) przebierają w ramach niezistytucjonalizowanych i niesformalizowanych
Według Jana Szczepańskiego istnieją trzy rodzaje ruchów społecznych:
v ruchy ekspresywne ? są formą wyrazu pewnych postaw i innych komponentów osobowości ludzkiej. Rozwijają się w wyniku przekazu zarażenia emocjonalnego, a nie pod wpływem jakichś zorganizowanych grup i partii czy instytucji. Zazwyczaj powstają wokół wybitnych osób. Specyficznym postępowaniem pozyskują one sympatyków i zarażają ich manifestowaną ideą, która stopniowo staje się czynnikiem ruchotwórczym, a popularna osoba ewentualnym jego liderem. Uczestnictwo w ruchu ekspresywnym bywa manifestowane odpowiednim stylem życia, przeważnie nonkonformistycznym. ?Ruch ekspresywny stwarza własny świat przeżyć, własny system wartości, ale nikomu go nie narzuca"
v ruchy reformatorskie (zorientowane na normy) - pragną dokonać modyfikacji zastanych sposobów postępowania przez zmianę norm regulujących postępowanie, głównie norm prawnych (np. zmiana prawa pracy, kodeksu drogowego), norm moralnych i obyczajowych (np. przeciwko eksperymentom na zwierzętach, zakaz pornografii). Powstają, gdy mniej lub bardziej liczna zbiorowość wyraża niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecznemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków masowego komunikowania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania. Przykładem jest ruch konsumencki, którego reprezentant ma szansę zostania posłem.
v ruchy rewolucyjne (zorientowane na wartości) ? zmiany dotyczące podstawowych zasad porządku społecznego, obejmujące różne obszary życia społecznego. Przykładem tego typu ruchów może być np. Solidarność żądający zmiany systemu politycznego, ekonomicznego i kulturalnego. Może mieć start podobny do ruchu reformatorskiego. Jednak aby był on silny i mógł zakończyć się zwycięską rewolucją, stan niepokoju musi objąć szerokie masy, a nawet klasy społeczne i dotyczyć najważniejszych życiowych spraw, aby wytworzyły silną motywację do rzeczywiście rewolucyjnych działań kierowanych przez ideologów i przywódców Ruch rewolucyjny nie drogą reform w ramach legalnego porządku, jak to czyni ruch reformatorski, ale siłą i w krótkim czasie chce dokonać gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wykluczając użycia w tym celu przemocy i walki zbrojnej.
Ruch społeczny:
- może przyczyniać się do zmiany społecznej lub być przez nią wywołany (może być i przyczyną i skutkiem)
- może zmierzać do wprowadzenia zmian lub do ich zahamowania
- może orientować się na przyszłość (nowatorskie przekształcenie) albo na przeszłość (przywrócenie dawnego stanu rzeczy)
- może dążyć do zmiany zewnętrznej rzeczywistości społecznej albo samego człowieka
- może dążyć do wprowadzenia zmian szybko, albo wprowadzać je stopniowo
Wyodrębniono tzw. sektor ruchów społecznych ? obszar życia społecznego, w którym ruchy są szczególnie liczne i bardzo widoczne.
Warunki sprzyjające powstawaniu ruchów społecznych:
1) urbanizacja ? powstawanie wielkich skupisk ludności na stosunkowo niewielkim terytorium; zagęszczenie kontaktów społecznych i interakcji; ułatwienie formułowania się zbiorowych poglądów, wspólnych wartości i ideologii
2) industrializacja ? gromadzenie się w fabrykach mas pracowników, którzy stykając się przez cały czas pracy z osobami o podobnej sytuacji życiowej i podobnych problemach; ułatwienie formułowanie wspólnych opinii i sposobów walki i podejmowania zbiorowych protestów
3) umasowienie edukacji ? gromadzenie wielkich mas uczniów i studentów gotowych do wspólnej mobilizacji i aktywności kolektywnej; lepsze dostrzeganie spraw publicznych, rozwijanie wrażliwości na krzywdę i niesprawiedliwość, poszerzanie wyobraźni na temat strategii wspólnego działania
4) rozwój nowoczesnych technologii (głównie środków masowego przekazu) ? kształtowanie opinii publicznej i wytwarzanie poczucia wspólnoty w skali ponadlokalnej, błyskawiczna komunikacja niezależnie od fizycznej bliskości
5) rosnąca pula niezadowolenia ? formułowanie zarzutów i żądań, organizowanie się i wspólna walka o poprawę warunków życia; ?samotność w tłumie? skłania do poszukiwania utraconej wspólnoty i wspólnego terenu działania; anomia ? potrzeba poszukiwania sensu życia, godnych celów
6) ideologia aktywistyczna i progresywistyczna ? podkreślają potrzebę zmian i zależność zmian od aktywności ludzi (społeczeństwo nie jest dane raz na zawsze, jego los leży w naszych rękach, więc należy podejmować wspólne wysiłki na rzecz zmian)
7) demokracja ? wolność słowa zrzeszania się, zgromadzeń umożliwia ruchom społecznym swobodną rekrutację, wyłanianie przywódców, rozpowszechnianie ideologii, bez obawy o represje
8) pula czasu wolnego i energii uczestników ? mobilizacja zasobów ludzkich i materialnych jest łatwiejsza w społeczeństwie nowoczesnym, gdzie pewna pula wolnego, niezagospodarowanego kapitału może być przyciągnięta dla ruchu np. przez darowizny
Stare ruchy społeczne ? ruchy o podłożu ekonomiczno ? politycznym, działające w społeczeństwie, w którym występowały konflikty ze względu na rozbieżność interesów materialnych. Skupiały ludzi o podobnym położeniu ekonomicznym. Przybierały sztywną i scentralizowaną formę organizacyjną, np. związki zawodowe, ruchy robotnicze. Mobilizują się w obronie interesów konkretnych warstw, klas czy grup. Ruchy te dominowały w XIX w. Nie dezaktualizują się, bo dyskryminacja, niesprawiedliwość, nierówność czy jaskrawe różnice między bogatymi i biednymi, sprawiają że walka o klasowe czy grupowe interesy nadal trwa.
Nowe ruchy społeczne ? ruchy o podłożu kulturowym, które pojawiły się zwłaszcza w II połowie XX w. Członków ruchu łączy nie wspólny interes ekonomiczny, ale przywiązanie wagi do tych samych problemów społecznych i wspólna reakcja na nie. Uczestnicy ruchu walczą o realizację uniwersalnych wartości: dyskryminację, harmonię z przyrodą, ochronę środowiska i pokoju, zapewnienie praw mniejszości. Brak sztywnej organizacji i skupienie ludzi różnie usytuowanych społecznie i ekonomicznie. Przykładem tych ruchów są: ruchy feministyczne, antyaborcyjne, przeciwko karze śmierci.
Stare ruchy społeczne zostały wchłonięte przez demokratyczną politykę, a na poziomie pozainstytucjonalnym pozostały głównie ruchy nowego typu.
Ruchy antyglobalizacyjne ? powstały na przełomie XX i XXI w. Są to ruchy pośrednie między ruchami starego i nowego typu. Ze starymi łączy je to, że skupiają się na problemach ekonomicznych (skierowane są głównie przeciwko wielkim multinarodowym korporacjom). Z nowymi łączy je fakt, że traktują swoje cele w kategoriach bardziej uniwersalnych (występują w imieniu wszystkich zwykłych ludzi). Walczą nie z biedą czy uzależnieniem pewnych grup, ale z podporządkowaniem całej ludzkości rządom pieniądza i światowego kapitału, Przyciąga to do ruchu przedstawicieli różnych klas, warstw i środowisk zawodowych, choć dominuje w nich młodzież.
Sposoby pojmowania i badania stratyfikacji społecznej. Badanie amerykańskie i polskie nad uwarstwieniem
Stratyfikacja społeczna zwana inaczej uwarstwieniem to pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.
Termin stratyfikacji w najszerszym znaczeniu używany jest do opisu społeczeństw, w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr i oznacza hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, które różni udział w podziale tych dóbr. Poziomy te w odniesieniu do współczesnych społeczeństwa najczęściej określa się jako warstwy, niekiedy klasy.
Tak rozumiana stratyfikacja obrazuje rozmieszczenie jednostek na pewnej skali, ale nie jest opisem społeczeństwa jako strukturalnie powiązanej całości.
Do amerykańskich źródeł koncepcji stratyfikacji zaliczyć należy pochodzące z lat 40-tych XX w. Badania społeczności lokalnej Wiliama Lloyda Warnera oraz prace Kinsleya Davisa i Wilberta E. Moore?a. Socjolog amerykański nie uzywa pojęcia warstwy społecznej, ale dokonuje podziału klasowego.
Warner ? stworzył czterotomowe dzieło ?Yankee City Series?; chciał poznać hierarchię klas w społeczeństwie amerykańskim. Choć można było prowadzić badania np. na podstawie tabel z wysokością podatków płaconych przez społeczeństwo, ilością samochodów, wielkością domów, zespół badawczy postanowił zapytać ludzi o poczucie przynależności do klasy, oraz samookreślenie pozycji społecznej. Ze względu na to, że na wsi mieszkała znaczna większość ludzi (z ponad 200 mln mieszkańców), chcąc wybrać reprezentatywną grupę, wybrano w sposób losowy dowolne typowe amerykańskie miasto. Badaniem objęto wszystkich dorosłych, którzy określali pozycję swoją, rodziny oraz znajomych (pytano np. o to, gdzie zamieszkują znajomi). Warner stwierdził, że o pozycji jaką każdy z ludzi zajmuje w społeczności, decyduje nie tylko wysokość dochodów, ale np. szacunek i poważanie. Stwierdził istnienie kilku poziomów pozycji społecznych, które nazwał klasami. Były to klasy:
a) wyższa (zadawano pytanie ?do jakiego klubu chadzasz?; były dwa rodzaje klubów: ekskluzywne, w których członkostwo nie zależało od wpłaconej składki, ale od należenia do starych rodzin, oraz ogólnodostępne)
v wyższa ? wyższa (old families ? potomkowie pierwszych osadników, tworzący pierwsze instytucje ? elita)
v wyższa ? niższa
b) średnia
v średnia ? wyższa
v średnia ? średnia
v średnia - niższa
c) niższa
v niższa ? wyższa (wiąże koniec z końcem)
v niższa ? niższa (?z ręki do ust?, co zarobi, to zaraz zjada)
Davis i Moore ? sformułowali funkcjonalną teorię stratyfikacji. Stratyfikację rozumieli szeroko jako nierówność poziomów udziału w dobrach (głównie materialnych) i prestiżu. Wykazywali funkcjonalną niezbędność i użyteczność nierówności, bo zapewnia ona zajmowanie najważniejszych pozycji przez najbardziej kwalifikowane osoby, a ludzie nie podejmowaliby wysiłku podnoszenia kwalifikacji bez nagród w postaci przyszłych wyższych pozycji. Ich zdaniem wszyscy mają takie same szanse osiągnięcia wysokich pozycji, a to czy je osiągną, zależy od ich zalet i pracy.
Aby badać uwarstwienie należy znaleźć wskaźniki pozwalające na określenie warstw na podstawie kryteriów mierzalnych. Wskaźnikami tymi są:
- dochód (mierzony ilością zarabianych pieniędzy)
- wykształcenie (mierzone liczbą lat nauki)
- prestiż zawodu
Dobra takie jak: bogactwo, władza, prestiż, wykształcenie i zdrowie mają charakter stopniowalny, czyli gradacyjny.
Pomiar systemu stratyfikacyjnego:
Istnieją trzy metody pomiaru stratyfikacji społecznej uznane przez socjologię: tzw. obiektywna, subiektywna oparta na samoocenie oraz reputacyjna, oparta na ocenianiu przez badanych innych ludzi
- obiektywna - polega na dokonywaniu pomiaru rozkładu w danym społeczeństwie pod jakimś względem: dochodu, zarobku, wykształcenia, poziomu konsumpcji, zawodu i ustaleniu czy istnieją większe zbiorowości ludzi podobne do siebie pod danym względem.
- subiektywna - polega na tym, że ludzie sami oceniają swoje miejsce, czyli swoją pozycję społeczną. Współcześnie często określają, że należą do klasy robotniczej, klasy średniej, do elity czy po prostu do ludzi najuboższych
- reputacyjna - polega na tym, że prosi się badanych o określenie jak oni osobiście dzielą społeczeństwo na jakieś klasy czy warstwy społeczne i ich uszeregowanie pod jakimś względem. Najczęściej jest to pomiar prestiżu zawodów, choć zawody można szeregować pod względem zarobków czy udziału we władzy.
