Są najstarszą formą stosunków dyplomatycznych, przetrwały tysiąclecia jako rodzaj dyplomacji ad hoc (czyli sporadyczne, nie na stałe). Instytucja ta rozwinęła się głównie po II w św i stała się powszednią praktyką wszystkich państw spowodowaną przez wszechstronny rozwój stosunków między państwami, współzależnością interesów państw, rozwojem nowoczesnych środków transportu i łączności itp. Świadczy o tym wielka liczba wysyłanych i przyjmowanych przez państwa misji specjalnych. Wysyłane w różnych interesujących państwa sprawach, np. zawarcie traktatu, omówienie ważnych spraw z zakresu stosunków bilateralnych lub multilateralnych, cele protokolarno ceremonialne (np. udział w ważnych uroczystościach). Uważana za instytucję bardzo elastyczną, dobrą do załatwiania różnorodnych zadań.
Ze względu na wzrost roli misji specjalnych należało skodyfikować normy jej dotyczące. W rezultacie kilkuletnich prac KPM i dużego wkładu pracy jugosłowiańskiego prawnika M. Bartosa, Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło na podstawie rezolucji z 8.12.1969 Konwencję o misjach specjalnych opierającą się w dużej mierze na postanowieniach Konwencji Wiedeńskiej z 1961 o stosunkach dyplomatycznych. Została otwarta do podpisu w nowym Jorku 16.12.1969. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło także Protokół Fakultatywny dotyczący procedury obowiązkowego załatwiania sporów powstałych na tle interpretacji i stosowania Konwencji oraz zalecenie w sprawie rozstrzygania sporów cywilnych na tle stosowania Konwencji. Wyszedłszy z założenia, że misja specjalna różni się od stałej misji dyplomatycznej, normy i zasady prawne dotyczące stałych misji nie mogą odnosić się do specjalnych.
Podstawowe cechy misji specjalnej zostały zawarte w art. 1 Konwencji: ?Misją specjalną jest misja czasowa reprezentująca państwo, wysłana przez jedno do drugiego za jego zgodą w celu wspólnego rozpatrzenia z nim określonych spraw albo wypełnienia wobec niego określonego zadania?. ?Misja specjalna? oznacza określony rodzaj delegacji, czyli te oficjalne, reprezentujące wyłącznie państwo wysyłane w celu spełnienia jakiegoś określonego zadania. Absolutnie za misje specjalnie nie uważa się delegacji przedsiębiorstw czy instytucji lub osób prywatnych! Misja specjalna jest instytucją międzynarodową prawa publicznego i służy celom realizacji stosunków między państwami.
Odrzucono sugestie podziału misji specjalnych ze względu na status jej szefa. Głowa państwa wysyłającego, kiedy znajduje się na czele misji specjalnej, jest upoważniona do korzystania w państwie przyjmującym i w państwie trzecim z ułatwień, przywilejów i immunitetów przyznawanych na podstawie prawa międzynarodowego głowom państw podczas wizyt oficjalnych. Również odrzucono podział misji ze względu na charakter zadania, jakie ma ona spełniać, a więc na polityczne, gospodarcze, techniczne itp. ? w zależności od konkretnej sytuacji waga danego zagadnienia jest różna dla różnych państw.
Stosowanie Konwencji ogranicza się do misji specjalnych o przedstawicielskim charakterze a więc takich, które mogą być uważane za organy reprezentujące państwo wysyłające jako całość, jako podmiot prawa międzynarodowego, działające w jego imieniu. Misje specjalne mają tymczasowy charakter, więc wyznaczone są na czas określony lub potrzebny do wypełnienia określonego zadania, w przeciwieństwie do stałych misji dyplomatycznych, które nie mają ograniczonego czasu trwania. Ponadto, mają za zadanie spełnienie określonego zadania a nie po prostu ogólne przedstawicielstwo.
Zgodnie z zasadą suwerennej równości państw misja specjalna może być wysłana przez jedno państwo do drugiego tylko za uprzednim porozumieniem między obydwoma państwami. Również w wypadku wysyłania misji do więcej niż jednego państwa, każde z przyjmujących musi wyrazić zgodę.
Skład liczbowy misji specjalnej ustalony jest w drodze porozumienia między zainteresowanymi państwami.
Funkcje misji specjalnej musza być każdorazowo określone na podstawie zgody obu państw. W odróżnieniu jednak od Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku, Konwencja o misjach specjalnych nie precyzuje ich funkcji. Byłoby to wręcz niemożliwe ze względu na ich wielką różnorodność i niezliczone ilości.
W przeciwieństwie do stałych misji dyplomatycznych misje specjalne mogą być wysyłane także do państwa, które nie uznało oficjalnie państwa wysyłającego. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych nie jest warunkiem wysyłania lub przyjmowania misji specjalnych. Mogą być one wykorzystywane do przedyskutowania i załatwiania istotnych spraw nie tylko między państwami nie posiadającymi żadnych oficjalnych stosunków lecz także nie uznających się wzajemnie lub będących w stanie wojny. Misje specjalne umożliwiają szybkie odbywanie spotkań między kompetentnymi osobistościami państwowymi.
Podstawowe rodzaje misji specjalnych oraz ich zakres osobowy:
Rodzaje:
1) misje specjalne suwerenów i książąt należących do rodziny królewskiej, szefów państw, w tym kolegialnej głowy państwa, a w państwach socjalistycznych także I sekretarza rządzącej partii.
2) misje specjalne szefa i członków rządu oraz osobistości reprezentujących głowę państwa.
3) misje specjalne na których czele nie stoją w/w osobistości wysokiej rangi państwowej, a które reprezentują państwo zgodnie z postanowieniami Konwencji o misjach specjalnych z 1969.
W praktyce często zakres wymieniony w punktach 1 i 2 ulega rozszerzeniu ? zależy to od praktyki przyjętej w danym państwie i jego przepisów wewnętrznych. Niezależnie jednak od rangi szefa takiej misji muszą one spełniać podstawowy warunek ? reprezentować samo państwo wysyłające. W praktyce misje parlamentarne i partyjno - rządowe traktowane są przeważnie analogicznie do misji o charakterze państwowym.
Pod względem formy charakteru misje specjalne można podzielić na:
a) polityczno-ceremonialne
b) dyplomatyczne
c) o charakterze technicznym
Państwo wysyłające wyznacza szefa misji specjalnej. W skład może wchodzić zarówno personel dyplomatyczny jak i administracyjno-techniczny oraz członkowie personelu służby.
Członkowie wchodzący w skład misji dzielą się na:
-szefa misji specjalnej
-przedstawicieli państwa wysyłającego
-członków personelu
... z kolei ta ostatnia kategoria dzieli się na:
*personel dyplomatyczny
*personel administracyjno-techniczny
*personel służby
Członkowie personelu służby misji specjalnej są zatrudnieni przez samą misję i należy ich odróżniać od służby prywatnej, zatrudnionej wyłącznie w tym charakterze przez poszczególnych członków misji specjalnej. Państwo może poza niektórymi wyjątkami samo decydować o składzie po poinformowaniu przyjmującego o składzie osobowym i liczbowym. Państwo przyjmujące może nie wyrazić zgody na przyjęcie misji biorąc pod uwagę panujące w nim okoliczności i warunki ma zastrzeżenia do składu liczbowego. Może także bez podania powodu nie zgodzić się na dana osobę w składzie.
Przedstawiciele państwa wysyłającego oraz członkowie personelu dyplomatycznego misji powinni w zasadzie posiadać obywatelstwo państwa wysyłającego. Obywatele przyjmującego lub państwa trzeciego mogą być powołani wyjątkowo jednak za uprzednią zgodą państwa przyjmującego (ta zgoda może być w każdej chwili cofnięta!) W skład misji specjalnej mogą być także członkowie stałych misji lub urzędów konsularnych.
