ARCH ROMAŃSKA ? X-XIII, nazwa wprow.w XIXw dla określ.grup języków wywodzących się z łać,później dla sztuki i arch. Dotarła z czech. Po 1000r na szeroką skalę wznoszono kość.o f-cji relig,kulturow,obronne. Typy: klaszt i kość, babtysteria ? do chrztu budynki, bud.świeckie-zamki z wierzami i fosą,warownie,miasta,place ? od nich odchodza ulice. Materiał-kamień piaskowiec,wapień, granit, kamień polny, drewno podst.budulec, zadko szkło Cechy:rozw.zakonów,zakonnicy zajmow.się budownictwem i pracą ręczną. Kość.romańskie to bud.złoż.z prostych brył o monumentalnym char.,grube mury,wąkie otwory okienne i drzwiowe, masywne wierze, budowane na planie ktzyża o orientacji W-E,dachy o spadku 30?pokryte gontem-drewn.łupki. Formy: stropy na pocz.drew,później murow.łupki, sklepienia kolebkowe i krzyżowe, bogato rzeźbione portale schodkowe i kolebkowe, malowidła na portalach, okna małe bliźniacze,troiste lub po4, rozety nad wejściem, arkadowe galerie i gzymsy, kolumny, głowice kostkowe lub ozobione ornamentami antropomorficz, wieże ostrosłupy, stożki walce, absydy 1 >za ołtarzem. Przykłady: Krak-krypta św Leopolda, kruszwica-kolegiata śwPiotra iPaw, Strzelno-kość.św.truicy, Inowrocł-kość.NMP, Tum-kolegiata, Wąchock, Lublin-baszta, rotunda św.Prokopa, Sulejów-kość
GOTYK ? XII-XVI, strzelisty!narodziny Fr-opactwo SaintDenis1150,Polska14w za kazika wlk Typy: kość i klaszt, ratusze,uczelnie, kamienice mieszczańskie, mury obronne, baszty, barbakan, bramy, zamki-nizinne(regul.forma)wyżynne(niereg wawel), sukiennice, rynki. Materiał: na N cegła gotycka >od obecnej, S kamień. Kość na N halowe-1 dach nad całym kość, na S bazylikowe-dach gł.nawa i
RENESANS ? XV-XVI, narodziny włochy-florencja Filippo Brunelleschi-twórca, 1414 przytułek dla sierot. Pocz.za panowania króla zygmunta I Starego, tron 1506. 3okresy: 1)1500-1550 okr włoski, wpływy florenckie, 2)1550-1600 upowszechnienie stylu, dostos do obyczajowości, pocz.manieryzmu, wpływy niderlandzkie, 3)1600-1650 manieryzm (mechaniczne naśladowanie form bez powiązania ich z konstrukcją, fcją i kompozycją budowli, pojaw. się el. baroku Typy: pałace, podmiejskie rezyd, kamienice, ratusze, bud. użyt. publicznej. Cechy: zwartość planu, prostota, czytelność, harmonia, sklep. kolebkowe z lunetami, arkady, krużganki, zamiast gotyckich łuków, wieże kość zast. kopułami! bastiony zamias murów obr. Kość.na planie centralnym (krzyża greck, kwadrat, koła, wieloboku), kopuły kość. oparte na bębnach, sklepienia żaglowe,nad nimi latarnie z oknami oświetlającymi wnętrza. Pałace na planie prostokąta z dziedzińcem,attyka-ozdobny grzebień, gzyms zwieńczający elewację, schody wachlarzowe lub kręte, stropy belkowe w formie kasetonów, kolumn, pilastry, tralki, boniowanie, przyczółki. Materiał: kamień, cegła, murowane ściany okładane płytami lub tynkowane, drewno w konstrukcji. Przykłady: N gdań-ratusz głównego i starego miasta, złota kamienica, brama: wyżynna, złota, zielona, dwór artusa, dom ferberów, zbrojownia, Szczecin-zam.książ.pom,słupsk-pierwotnie gotyk, Tuczno-zamek, Toruń-kamienice-piekary14,dwór Artusa. S Kraków-kapl.Zygmuntowska-Wawel, zam.królewski, sukiennice, Zamość-rynek,Kazimierz-kamienice, Sandomierz, tarnów-ratusz, Pieskowa Skała,Brzeg, Baranowo, Krasiczyn, Niepołomice-zamek, Szymbark-dwór obr, Pińczów-kapl.św.Anny. Wlkp-Pozń-ratusz
Manieryzm ? okr.przejść.mdzy renes.a barokiem(odchodzenie od realizmu), rezydencje w kszt.lit.U-pałace między dziedzińcem a ogrodem, pałac i jego otoczenie tw.harmonijny zaspół architekt.
BAROK ? XVI-XVIII, nazwa ?barocco?-j.portug.,rodzaj perły o niereg.kszt.; all co dziwaczne,przeładowane. WPl 1zamek i kość?82 Radziwiłłów w Nieświerzu-Lwów1587,Wil,Małopols,Mazowsze, Ślą. Rozkwit 1660-1740.Cechy: brak nowatorskich konstrukcji;korzyst.z form klasycznych-renesans, wzoruje się, skierowana na olśnienie widza, oszołom.go bogactwem i wlk, nie zajm się natura ale ma wywołać reakcję-styl teatralny, wyw.wrażenie ruchu-dynamiczne,liczne el.dekoracyjne bez umiaru, stiuki-gips sproszkowany marmur, sztukaterie, girlandy, pilastry, wprow.fontann do budownictwa.Budownictwo sakralne: 1-Il Gesu włochy1568, kość na planie ? podłuż, budowle centralne na planie koła,wieloboku, krzyża greckiego, el.nowy-rzuty na elipsie(klimantowo), sklepienia i kopuły elipsoidalne.Powst.domy filjalne istniejących klasztorów, sprow.new zakony(jezuit,bern),rozpowszechnia się typ kość 1nawowego z kaplic.boczn, wznoszenie kaplic rodowych(wazów Wawel1667) Arch.świecka: brak zamówień na domy mieszk, zamówienia arystokr. I dworu, 17w Zygm III przenosi stolice do Wawy i rozpocz bud. Zamku 1599-19, powsl liczne zamki fcje rezydencji mieszkalnych i wypocz., pocz.arch.krajobrazu na big skalę, powst.założenia planistyczne. Budow.obronne: ożywiona działalność fortyfikacyjna na kresach RP, bastiony zamiast murów, bud./modernizacja fortec. Tylman van Gameren-fortyfikatorPrzykłady: N Św.Lipka-klasz,Gdań-pałac opatów i kaplica królewska przy kość.mariackim, S-sk-wierza kość św.Jacka, białystok, toruń, S Krak-kość.św.Anny,bernard,pijarów,św.Marcina, Św.Lipka, Klimantów(1na planie elipsy)Wawa(wizytek),P-ń(jezuitów),Chełm lubelski,rzeszów(pocysterski)-kość, wawa-pałac Potockich,Krasińskich,kolum.Zygmunta,Grodno-kat.św.Franciszka Ksawerego,Rogalin-pał.Raczyńskich
Rokoko ? nie odrębny styl-końcowa faza,późny barok,pow.we Fr.ostatnie lata panowLudwika13,w Polsce lata 40 18w. AugustIIISasa do lat70, rocaille-nieregularna abstrakcyjna forma dekoracyjna. Cechy: Zmiana stylu życia, brak etosu i ogromu, odrzucono przesadę dekoracji. 2 barwy:biel i złoto,dekoracja drobna,delik.,wytworna. Boazeria na ścian,lustra wew.Wew.brak sklepień płaskie sufity,brak ostrych naroży,zaokrąglenia i zcięcia. W dekoracji chińszczyzna,asymetria i linia krzywa,bardziej styl wnętrza niż bryły budowli,korzec porcelana użytkowa, figurki, serwis, obrazy,suknie na stelarzach. Przykł: Krak(bielany)-klasztor,Chełm-klaszt.cebulasty, Łańcut-rezyd.Lubomirskiego, Kielce-pał.biskupów krakowskich, Gostyń-kośćFilipinów,Otwock Stsry-pał Bielińskich,Gdań-fontNeptuna,Łowicz-kapl.ś.Karola, Krak-kość.św.Anny, Leżajsk-kość. bernardynów, Sandomierz-kat, Wawa-kaść.sakramentek
KLASYCYZM ? XVIII-XIX ur.we Fr.1750-1850.łac.classicus-doskonały, wzorowy, wyuczony= stanisławowski (poniatow) odwrót od baroku, bo była kosztowna, bogata, była arch dworską, nie przenikała do warstw średnich,tęsknota do układów prostych i tanich. Powrót dla antyku, drugi renesans, pocz archeologii. 3fazy: 1)Ludwika16 do1800r- uproszczone rokoko, swoboda, lekkość, elegancja, 1kolumny, dyskretne złocenia, pastelowe kolory 2)Napoleona1,styl cesarski,do 1815-granatowo-czerw, formy monumentalne do reprezentacji, kolumny róznych styli, el.egipskie, 3)neoklasycyzm 1850r-wzorce greckie, neohellenizm, pojawia się stal i beton, mosty. Przykł: Wawa-teatr wlk,pałac praezyd, Łazienki, rat, pał. Potoc, Raczyń, StaszicaPAN, Puławy-pał.Czartoryskich,Świątynia sybilli, Łowicz-ratusz, Radom-gmach komisji wojew. Pawłowice-pałac Mielżyńskich, Pń-bibl.Raczyńkich, Rogalin-pałac,wozownia,mauzoleum, Łódź-biała fabryka
OGRODY (ponapoleońskie)otaczały pał. i dwory,niereg. kszt.,tzw ang-chiński. Charakt: naśladown.form przyrody, natur.łąki, różne budowle (oreanż, palmiar, gołębni, wiatraki, meczety) ?Alexandra?w siedleckim, powiązki czartor iza-Wawa, park romantyczny na mokotowie, arkadia Heli Radziwił-Łowicz, p.romant.Potocki st.w Olesinie, p.ujazdowski-Wawa
NEOGOTYK ? XIX-XX,styl nowy,1800-1900odrodz.gotyku. Eklektyzm-łączenie stylów.gr.wybierający, łączenie w 1 budowli kilka el.ze stylów historycznych (Krak-Teatr miejski) Secesja-łac. wycofanie, odstąpienie. linia krzywa, umiarkowana dekoracja. Punkt wyjścia to użyteczność,?nic co nie jest praktyczne,nie może być piękne?Otto Wagner. Istota to płynna falista linia, ornamentacja, asymetria, indywidual.i fcjonalne domy Przykł: sopot-kamienice, Płock-muz.secesji, Wawa-al.Jerozolim, Krak-rest,kawiar, Łódź-ob.przemysłowe, domy handlowe, Wrocł-kolej,dworce.Teatr Polski-Wawa, Historyzm-nurt 19w arch.polega na nasladow. stylistyki minionych epok.(politech warszawska) 3 fazy: romantyczny-do1870-neogotyk i neorenesans, ścisły1870-1890-neorenesans, późny historyzm1890-neobarok,rodzi się secesja. -
Dzieje: odrodzenie gotyku1800-1900, epoka żelaza i stali1830-1900, secesja1890-1920, konstrukcje żel i betonowe od 1950, odrodzenie rzemiosła i folkloru1860-1900,odrodzenie arch.mieszkalnej XIXw.