Integracja zawsze miała pozytywne znaczenie. Wynikające z niej korzyści obserwowano tysiące lat temu. Już w starożytnej Grecji ludzie wiedzieli, że razem stanowią siłę. Państwa-miasta łączyły się, aby wspólnie odpierać ataki wrogów. Podobnie było w epoce średniowiecza gdzie kraje chrześcijańskie jednoczyły się przeciwko zagrożeniu płynącemu ze świata muzułmańskiego. Państwa zawierały unie i sojusze
z różnych powodów, czy to stanowienia większej siły, ochrony przed silniejszymi sąsiadami czy też wspólnej religii. Zawsze oznaczało to zapewnienie sobie warunków
do spokojnego i pewnego funkcjonowania.
Pierwsze idee utworzenia jakiejś formy konfederacji europejskiej, która miała
być kierowana przez „ludzi mądrych i wiarygodnych”, sformułowana została
już w początkach XIV wieku przez jednego z wielkich prawników francuskich Pierre’a Dubois, który upatrywał siłę Europy poprzez zjednoczenie państw. Wyobrażenie
to doczekało się praktycznej realizacji dopiero po wielu stuleciach. Doświadczenia
I wojny światowej zaczęły uświadamiać ludziom o potrzebie stworzenia wspólnego ładu, lecz nie uczyniono tego. Liga Narodów, zalążek współpracy i nadziei
na pokój na świecie nie sprostała temu zadaniu. Dopiero trzeba było okrucieństwa
i spustoszenia II wojny światowej, która pochłonęła wiele milionów istnień ludzkich
i przyniosła cierpienie dla kolejnych milionów, w pełni dała do zrozumienia politykom,
że proces unifikacji kontynentu europejskiego może być jedynym skutecznym środkiem przeciwdziałania konfliktom zbrojnym. Co więcej, do świadomości klas politycznych wielu krajów zachodnich zaczęło docierać przekonanie, że proces unifikacji Europy prowadzony w intencji utrwalania pokoju będzie tym szybszy i trwalszy, im baza jego aktywnych uczestników będzie szersza. Rozmiary, jakie zatoczyła II wojna światowa unaoczniła politykom aż nadto wyraźnie upadek tradycyjnego pojmowania roli państwa jako państwa suwerennego, które nawet będąc względnie silnym ekonomicznie
i militarnie, okazało się nie być w stanie zagwarantować swoim obywatelom opieki
i poczucia bezpieczeństwa.
Zaczęły powstawać różne koncepcje integracji. Ruch Paneuropy utworzony
w Wiedniu przez hr. Richarda Coudenhova-Kalergiego, propagował utworzenie
na zasadach federalizmu ideę unii politycznej Stanów Zjednoczonych Europy. Związek ten miał być utworzony na zasadzie równości i poszanowania suwerenności
jego członków. Fundamentami miały być unia celna i monetarna. Charles de Gaulle postulował koncepcje Europy Ojczyzn. Państwa w tym projekcie zachowywały suwerenność. Konfederacja miała ponosić odpowiedzialność jako całość za zagadnienia obrony, wymiany handlowej, wymiany naukowej i kulturalnej. Mark Leonard zjednoczenie państw widział poprzez utworzenie sieci współzależności. Odrzucił on idee federalnej Europy. Uważał, że w erze globalizacji potrzebne są rządy
o zdecentralizowanej strukturze, bliższe ludziom. Leonard odrzuca wzór państwa narodowego, uznając, że siłą rozwojową integracji jest elastyczność. Wszystkie
te koncepcje posiadały wspólną cechę zjednoczenie się w celu przeciwdziałania konfliktom. Chociaż wszystkie miały szczytne cele jedna uzyskała na tyle dużą akceptacje, że postanowiono ją wdrożyć w życie. Jej głównymi przedstawicielami są Jean Monnet i Robert Schuman. Nawiązywali oni do koncepcji Stanów Zjednoczonych Europy. Widzieli nasz kontynent jako wspólnotę krajów o charakterze federacyjnym.
Swe teorie opierali o integrację wpierw poprzez gospodarkę, z czasem współpraca miała się pogłębić i przenieść na inne dziedziny życia społecznego.
Za oficjalny początek historii Wspólnot Europejskich uważa się deklarację rządu francuskiego wygłoszonej przez Roberta Schumana 9 maja 1950 roku. Był to projekt utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, oparty na projektach ponadnarodowych ugrupowań dla poszczególnych dziedzin gospodarki narodowej państw zachodnio europejskich. Realizacja projektu zwanego planem Schumana miała zapewnić RFN równouprawnienie z innymi państwami tego porozumienia, w zakresie produkcji podstawowych surowców – węgla i stali. Odtąd produkcja tym sektorze gospodarki miała być poddana kontroli dokonywanej przez organ zupełnie niezależny od poszczególnych państw członkowskich, w tym także Niemiec. Rokowania przedstawicieli Belgii, Holandii, Francji, Luksemburga, RFN i Włoch w sprawie utworzenia EWWiS rozpoczęły się w Paryżu w czerwcu 1950 roku i zakończyły podpisaniem 18 kwietnia 1951 roku układu powołującego do życia Wspólnotę. Wejście w życie układu zostało uzależnione od jego ratyfikowania przez wszystkich sygnatariuszy.
Zgodnie z art. 97 Traktat został podpisany na lat 50. Do głównych zadań EWWiS należy racjonalizacja produkcji, dystrybucji, podniesienie jakości integracji sektoralnej
w zakresie węgla, stali żelaza i złomu. Z kolei art. 7 i następne postanowienia Traktatu ustanawiały ponadpaństwową strukturę organizacyjną Wspólnoty. Jej organami były:
1. Wysoka Władza ( High Authority );
2. Specjalna Rada Ministrów;
3. Zgromadzenie Ogólne;
4. Trybunał Sprawiedliwości.
EWWiS oprócz ponadnarodowych instytucji posiadała wspólny rynek węgla, rud żelaznych i złomu, stali oraz stali specjalnych. Ponadto zniesiono cła eksportowe
i importowe oraz ograniczenia ilościowe w obrocie węglem i stalą.
W ten sposób powstała instytucja nie tylko o ponadnarodowym charakterze,
ale też powstał organizm obdarzony własną osobowością prawną na poziomie międzynarodowym. Jako taki też organizm – Wspólnota zyskała uznanie międzynarodowe wielu państw, w tym Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej,
które jako pierwsze w 1952 roku zamianowały swego ambasadora przy Wspólnocie
w osobie Williama C. Thomlinsona. Tym samym został, jak to ujął Ch. Zorgbibe „fundament instytucji zdolnych do kierowania odtąd wspólnym losem Narodów
w Europie”.
Kolejnym krokiem do pogłębienia integracji w Europie było utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Eurataomu). Zachęcone sukcesami EWWiS klasy polityczne integrujących się państw nie ustawały w poszukiwaniu nowych formuł integracyjnych. W lutym 1951 roku państwa członkowskie Wspólnoty podjęły rokowania na temat utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej a we wrześniu 1952 roku utworzenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Powiększenie kooperacji między krajami opierano na doświadczeniach EWWiS. Planowano rozszerzenie współpracy na inne gałęzie gospodarki takich
jak: rolnictwo, energetyka, transport, surowce a także postulowano utworzenie wspólnego rynku obejmującego wszystkie dziedziny gospodarki.
Utworzenie wspólnego rynku przez sześć państw członkowskich podniosłoby prestiż państw członkowskich i ich znaczenie w polityce międzynarodowej, stwarzając ekonomiczne oraz polityczne przesłanki utworzenia tzw. trzeciej siły wobec
już nieistniejącego Związku Radzieckiego oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki Pół. Drugą zaletą utworzenia wspólnego rynku była możliwość rozstrzygnięcia wewnętrznych problemów gospodarczych. Nie wszystkie propozycje były równie dobre, wobec czego nie wszystkie one były wprowadzone w życie. Pomysł EWO i EWP zostały zarzucone wobec trudności we wprowadzaniu ich do realizacji. Pozostano przy pogłębianiu integracji po przez gospodarkę. W czerwcu 1955 roku zwołano do Messyny na Sycylii spotkanie ministrów spraw zagranicznych państw – członków EWWiS, podczas którego zapadła decyzja o rozbudowie wspólnych instytucji, stopniowej fuzji gospodarki narodowej, stworzeniu wspólnego rynku i harmonizacji polityki socjalnej. Efektem, czego było stworzenie i podpisanie w Rzymie ( stąd nazwa Traktatów Rzymskich)
25 marca 1957 roku traktatu powołującego do życia EWG i Euratom. Traktaty dotyczące EWG nakładały na państwa sygnatariuszy szereg zobowiązań. Na wykonanie ich dano okresy przejściowe, które miały „przyzwyczaić” i przygotować rodzime rynki. Zmiany były duże w stosunku do zasad funkcjonowania EWWiS. Powstało więcej płaszczyzn,
na których od tej pory państwa działały wspólnie i jednomyślnie. Były to m.in.:
swoboda przepływu osób bez dyskryminacji w jakichkolwiek dziedzinach,
swoboda przepływu usług i handlu,
swoboda przepływu kapitału,
swoboda przepływu towaru,
ustanowienie wspólnej taryfy celnej,
ujednolicenie polityki handlowej,
wspólna polityka rolna,
ochrona środowiska,
unifikacja ustawodawstw państw członkowskich,
tworzenie unii ekonomicznej i walutowej.
Dla realizacji wszystkich tych celów Traktat o EWG powołał cztery instytucje,
w tym: Radę międzyrządową będąca organem prawodawczym, ponadnarodową Komisję będącą zasadniczym organem wykonawczym, międzyparlamentarne Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne jako organ w pewnym zakresie kontrolny oraz Trybunał sprawiedliwości.
O ile Traktat o EWG wyraźnie zrywał z koncepcją sektorowej integracji,
o tyle Traktat ustanawiający Euratom zajmował się wyłącznie jednym sektorem,
za to sektorem specyficznym, bo dotyczącym produkcji i eksploatacji energii atomowej. Cel ten miał być osiągnięty m.in.: poprzez rozwijanie badań i zapewnienie rozpowszechniania wiedzy technicznej, ustanowienia jednolitych norm bezpieczeństwa, tworzenie wspólnych zakładów do rozwoju energii atomowej w ramach Euratomu, czuwanie nad właściwym wykorzystaniem materiałów atomowych, nawiązywanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, mogących przyczynić się do postępu w pokojowym użyciu energii atomowej. Do realizacji
tych celów Traktat Rzymski przewidział powołanie Rady, Komisji, Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego i Trybunału Sprawiedliwości.
Tak, więc bardzo łatwo zaobserwować, że od chwili podpisania Traktatów Rzymskich mamy do czynienia z istnieniem az trzech Wspólnot: Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej z ich odrębnymi strukturami organizacyjnymi. Utrzymanie dla każdej
ze wspólnot olbrzymiego aparatu organizacyjnego o podobnej strukturze wydawało
się niewłaściwe. Dla tego podjęto decyzje o fuzji wspólnych instytucji dla Wspólnot Europejskich. I tak na mocz konwencji dokonano scalenia takich instytucji,
jak Zgromadzenia Parlamentarnego i Trybunału Sprawiedliwości. Pojawia się Parlament Europejski stanowiący jedno zgromadzenie międzyparlamentarne dal trzech Wspólnot oraz pojawił się wspólny Trybunał Sprawiedliwości.
Oczywistym następstwem współpracy powyższych Wspólnot zdawała się unia polityczna, o ponadnarodowym charakterze, posiadającej istotne cechy federacji.
Do wspólnot przystąpiły kolejne państwa w 1973 roku Dania, Irlandia, Wlk. Brytania, 1981 roku Grecja a w 1986 roku Hiszpania i Portugalia. Konferencji w Mediolanie formalnie rozpoczyna się cały cykl negocjacji nad traktatem zmieniającym Wspólnoty
oraz nad przygotowaniem nowego traktatu o współpracy politycznej i bezpieczeństwie europejskim. Efektem toczących się negocjacji stał się tzw. Jednolity Akt Europejski podpisany w Luksemburgu 17 lutego 1986 roku i Hadze 28 lutego tegoż samego roku przez Włochy, Grecje i Danie. Wejście jego w Zycie określono na dzień 1 lipca 1987 roku. Był to poważny krok na drodze do powstania Unii Europejskiej. Dokument
ten znany jest przede wszystkim dzięki programowi dojścia przed 1993 rokiem do w pełni jednolitego, wolnego od wszelkich barier rynku wewnętrznego. Jednolity Akt Europejski wprowadził zarazem istotne zmiany instytucjonalno-prawne. Stworzył on m.in. podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz zwiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Ponadto, JAE włączył do Traktatu o EWG współpracę m.in. w dziedzinie polityki społecznej, ochrony środowiska i badań naukowych.
W art. 1 JAE jego sygnatariusze dają wyraz do przekształcenia całości współpracy międzypaństwowej w Unię Europejską. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych przyspieszono prace nad zmaterializowaniem tej idei. Przemiany zachodzące w tym czasie w Europie dały impuls do podjęcia rozmów na temat zmiany w traktatach ustanawiających Wspólnoty. Na posiedzeniu Rady Europejskiej odbywającej się w Dublinie
25 i 26 czerwca 1990 roku podjęcia decyzje o przeprowadzeniu dwóch równoległych konferencji międzyrządowych, tj. o Unii Gospodarczej i Monetarnej oraz o Unii Politycznej. Wynikiem tych został osiągnięty kompromis i zakończony podpisaniem 7 lutego 1992 roku w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Ostatecznie wszedł w życie po jego ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie 1 listopada 1993 roku. Unia Europejska oparta została na Wspólnotach Europejskich i uzupełniona o nowe polityki, tzn. Unię Gospodarczą i Walutową, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości. Ustalono też nowe ramy instytucjonalne UE: Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej (dawniej: Rada Ministrów), Komisja Europejska (dawniej: Komisja Wspólnot Europejskich), Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Rewidentów Księgowych, które pozostały trybunałami Wspólnot Europejskich. Powołano też nowy organ opiniodawczo-doradczy o nazwie Komitet Regionów, obok istniejącego już Komitetu Ekonomiczno - Społecznego. Główne cele i postanowienia
utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych,
umocnienie spójności gospodarczej i społecznej,
utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 roku i określeniem kryteriów konwergencji,
potwierdzenie tożsamości Unii na arenie międzynarodowej,
realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich (ustanowienie obywatelstwa Unii),
rozwój współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
Unia Europejska liczy obecnie 27 państw. Oprócz Państw założycielskich:(1951r.) Włoch, Francji, RFN, Belgii Holandii i Luksemburga w jej skład wchodzą (1973r.)Dania, Irlandia, Wlk. Brytania, (1981r.) Grecja, (1986) Hiszpania, Portugalia, (1995r.) Austria, Finlandia, Szwecja, (2004r.) Cypr, Czechy, Estonia, Litwa Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry, (2007r.) Bułgaria i Rumunia.
Powojenna Europa przepełniona strachem przed tworzeniem nowych konfliktów szukała sposobu na utrwalenie pokoju. Wiedziano, że można to uczynić tylko poprzez kooperację. Państwa jednoczyły się wpierw w zakresie pomocy surowcowej. Później,
gdy zobaczyły, że taka współpraca przynosi korzyści postanowiły zwiększać ją i zaczęły tworzyć wspólnotę gospodarczą. Gdy i to przyniosło duże korzyści doświadczenia
ze współpracy gospodarczej postanowiono przenieść na współpracę polityczną. W wielu opracowaniach na ten temat podkreśla się, że taka właśnie kolejność wpierw integracja
przez ekonomie a później metodą krok po kroku przejście do integracji politycznej przyniosły ogromne korzyści państwom członkowskim.
Bibliografia:
Adam Marszałek, Integracja Europejska, Warszawa 2004
Zbigniew M. Klepacki, Organizacje międzynarodowe rozwiniętych państw kapitalistycznych, Warszawa 1986
Jan Galster, Zbigniew Witkowski, Kompendium Wiedzy o Unii Europejskiej, Toruń 2002