Pierwsza pomoc — zespół czynności wykonywanych w razie urazu lub nagłego ataku choroby w celu zminimalizowania niekorzystnych następstw, zanim możliwe będzie udzielenie specjalistycznej pomocy medycznej (po przewiezieniu do szpitala).
Rozróżnia się:
* pierwszą pomoc medyczna (przedlekarską), definiowaną jako zespół czynności ratunkowych wykonywanych przez osoby bez wykształcenia medycznego
* pierwszą pomoc lekarską prowadzoną przez lekarza lub ratownika medycznego najczęściej w wyniku interwencji pogotowia ratunkowego
Łańcuch ratunkowy jest zespołem czynności ratowniczych zgrupowanych w trzy ogniwa:
* pomoc przedlekarską polegającą na udzielenie podstawowej pomocy na miejscu wypadku,
* pierwszą pomoc lekarską polegającą na dodatkowej, zaawansowanej pomocy medycznej oraz transporcie do placówki pomocy specjalistycznej (zwykle do szpitala); w ramach tej formy pomocy wymienia się także pomoc udzielaną na oddziałach ratunkowych
* pomoc specjalistyczną prowadzoną zwykle na wyspecjalizowanych oddziałach szpitalnych.
Przebieg akcji ratunkowej powinien pozwolić na łagodne przejście do kolejnego ogniwa łańcucha (np. z etapu pomocy nieprofesjonalnej do etapu pomocy lekarskiej po przyjechaniu karetki pogotowia), przez co ogniwa łańcucha ratunkowego przez pewien czas nachodzą na siebie
W zakres pierwszej pomocy przedlekarskiej wchodzą takie czynności jak (istotna kolejność):
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, ratownika, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego, itp.).
Procedury zabezpieczania są zależne od sytuacji. Standardowo w wypadkach komunikacyjnych zatrzymuje się ruch na danym odcinku drogi. W tym celu na drodze, w odpowiednio oddalonym miejscu ustawia się trójkąt ostrzegawczy. Praktycznie odległość ustawienia trójkąta od miejsca zdarzenia zależy od rodzaju drogi (inna będzie na drodze gminnej, inna na autostradzie), warunków atmosferycznych, rzeźby terenu, itd. Trójkąt ostrzegawczy w razie konieczności może być zastąpiony np. samochodem, który – o ile jest dobrze widoczny – może spełniać podobną funkcję.
Wypadki w domu, szkole, miejscu pracy nie wymagają zwykle szczególnych zabezpieczeń. W przypadku drgawek (np. epilepsji) konieczne jest usunięcie twardych przedmiotów (stoły, krzesła), aby ograniczyć urazy kończyn i tułowia.
Jeśli niemożliwe jest wystarczające opanowanie sytuacji (płonące mieszkanie lub samochód, skażenie chemiczne, pojazd mogący zjechać ze zbocza, możliwość karambolu, itd., ale także zagrożenie wstrząsem znajdujących się wewnątrz pojazdu poszkodowanych) w miarę możliwości przystępuje się do ewakuacji poszkodowanych.
Sprawdzenie stanu poszkodowanego
U pacjenta nieprzytomnego należy określić, czy oddycha, przykładając policzek nad jego usta, obserwując zarazem czy unosi się klatka piersiowa (tzw. widzę, słyszę, czuję - jeśli ratownik na policzku nie wyczuł oddechu, nie usłyszał jego świstu ani nie zobaczył unoszącej się i opadającej klatki piersiowej powinien uznać, że poszkodowany nie oddycha). Przy określaniu innych nieprawidłowości kluczowe znaczenia ma obserwacja nieprzytomnego chorego.
O ile pacjent jest przytomny, ratownik może spróbować zebrać wywiad - jest to istotne szczególnie przy chorobach przewlekłych (takich jak cukrzyca), jeśli to one spowodowały, że chory potrzebuje pomocy (np. podania glukozy).
Wzywanie pomocy
Wezwania pomocy należy dokonać po ustaleniu stanu poszkodowanego, ale przed rozpoczęciem udzielania pomocy (bezwzględnie dotyczy to reanimacji/resuscytacji, ale można poświęcić 1 minutę na zaopatrzenie obrażeń bezpośrednio zagrażających życiu, jak krwotok, czy wstrząs) lub – o ile to możliwe – równocześnie (np. prosząc przechodnia, aby zrobił to za ratownika).
Zwykle zawiadamia się albo pogotowie ratunkowe, albo straż pożarną. Drugą ze służb wzywa się w wypadku, gdy potrzebne może być użycie specjalistycznego wyposażenia do bezpiecznego wyciągnięcia poszkodowanego, ugaszenia pożaru, neutralizacji wycieku z cysterny, baku samochodu, itd. Po zawiadomieniu straży pożarnej na miejsce wypadku przybędą zarazem strażacy, karetka pogotowia, jak i inne potrzebne służby (policja, pogotowie gazowe, itd).
Przy zgłaszaniu wezwania należy podać (istotna kolejność):
1. miejsce zdarzenia
2. rodzaj zdarzenia (wypadek drogowy, wypadek w pracy, etc.)
3. liczbę poszkodowanych
4. stan poszkodowanych
5. imię i nazwisko wzywającego pomocy
6. numer telefonu, z którego dzwonimy
Bezpieczeństwo ratownika
Zarówno bezpieczeństwo ratownika, jak i osób postronnych jest priorytetem. Nie należy podejmować akcji ratunkowej, jeśli istnieje realne zagrożenie dla świadków zdarzenia (np. wybuchem). Należy pamiętać, że trudniej jest ratować dwie osoby niż jedną - z jednej ofiary i ratownika mogą nagle zrobić się dwie ofiary.
Ratownik powinien unikać kontaktu z krwią, ponieważ grozi to zakażeniem niektórymi patogenami (głównie HBV, HCV i HIV) oraz używać specjalnych maseczek lub chusteczek z tkaniny w czasie prowadzenia sztucznego oddychania.
Drogi oddechowe
Sprawdź czy poszkodowany jest przytomny. W tym celu chwyć go za barki i potrząśnij. Zadaj proste pytanie: “Co się stało?” Jeżeli poszkodowany nie reaguje to jest nieprzytomny.Wezwij pomoc. Zrób to sam, albo jeśli w pobliżu jest inna osoba, niech ona to zrobi.Ułóż poszkodowanego na plecach. Jeżeli poszkodowany mógł doznać wcześniej urazu głowy lub kręgosłupa - najpierw go unieruchom.Zdejmij okulary poszkodowanego, jeśli je ma.Udrożnij drogi oddechowe. U osoby nieprzytomnej samoistnie dochodzi do zablokowania dróg oddechowych przez opadający język i nagłośnię. Stań z boku poszkodowanego. Odegnij głowę ku tyłowi kładąc rękę na czole poszkodowanego i unieś żuchwę dwoma palcami drugiej ręki.Sprawdź zawartość jamy ustnej. Przeszkodą może być proteza, wymiociny lub pokarm. Sięgnij palcem wskazującym do jamy ustnej i usuń ciało obce. Nie należy wykonywać tego manewru na ślepo.
ZATRZYMANIE KRAŻENIA I ODDYCHANIA
Oddychanie
Sprawdź czy poszkodowany oddycha.
* Pochyl się nad poszkodowanym
* Staraj się usłyszeć szmer wdychanego/wydychanego powietrza
* Obserwuj ruchy klatki piersiowej
Jeżeli poszkodowany nie oddycha - nie wykonuj wstępnych wdechów! Mimo wszystko powietrze w płucach zawiera wystarczającą ilość tlenu dla przeżycia poszkodowanego.
Metody wykonywania wdechów ratunkowych:
* Metoda usta - usta - ratownik obejmuje swoimi ustami usta poszkodowanego, jednocześnie palcami zatyka nozdrza. Po wykonaniu wdechu zwalnia ucisk nosa.
* Metoda usta - nos - ratownik wdmuchuje powietrze przez nos poszkodowanego zamykając jednocześnie jego usta.
Po każdym wdechu trwającym ok. 1 sekundy powinien nastąpić bierny wydech.Ratownik cały czas powinien kontrolować ruchy oddechowe klatki piersiowej poszkodowanego.Jeżeli po wykonaniu dwóch wdechów klatka piersiowa poszkodowanego nie opada, należy ponownie sprawdzić stan dróg oddechowych.
Krążenie
Uciskanie klatki piersiowej
Poszkodowany leży na plecach na twardym podłożu. Ratownik klęka z boku poszkodowanego i rozpina mu górną część ubrania.Ratownik kładzie część dłoniową nadgarstka na mostku 2 palce powyżej łuku żebrowego lub gdy ma problem z lokalizacją łuku żebrowego - na środku klatki piersiowej. Splata palce obu dłoni jedna nad drugą. Wykonując uciśnięcia stara się przenosić ciężar na nadgarstki. Uciska mostek na głębokość 4,5 - 5,5 cm w tempie 100/minutę.Uciśnięcia wykonuje się w cyklach 30:2 (30 uciśnięć - 2 wdechy; ok. 3 cykli/minutę). Po każdej serii uciśnięć należy ponownie udrożnić drogi oddechowe przez odgięcie głowy ku tyłowi. Dopiero po tej czynności można wykonywać wdechy ratownicze. Resuscytacja jest mniej męcząca przy pochyleniu się nad poszkodowanym zachowując wyprostowane łokcie. Wykorzystuje się wtedy ciężar własnego ciała.
Resuscytację prowadzi się do momentu:
* Powrotu przytomności poszkodowanego
* Przekazania poszkodowanego lekarzowi
* Zmęczenia ratownika uniemożliwiającego dalszą akację ratunkową.
W sytuacji, gdy nie jest możliwe wykonywanie przez ratującego wdechów ratowniczych, można wykonywać samo uciskanie klatki piersiowej w tempie 100/min, nieprzerwanie.
Gdy ratowników jest 2 lub więcej, warto zmieniać się co 2 minuty. Zapobiegnie to szybkiemu wyczerpaniu sił.
ZADŁAWIENIE
Zadławienie to zamknięcie dróg oddechowych przez ciało obce. Charakterystycznymi objawami u poszkodowanego są:
* niemożność wykonania oddechu
* niemożność mówienia
* niemożność kaszlu
* częstym objawem jest chwytanie się za szyję
Jeżeli poszkodowany jest przytomny należy:
1. nakłonić poszkodowanego do kaszlu
2. uderzyć 5 razy w okolicę międzyłopatkową
3. wykonać 5 razy uciśnięcie nadbrzusza. Ratownik staje z tyłu poszkodowanego, obejmuje go rękoma kładąc jedną pięść na nadbrzuszu (pod mostkiem) drugą ręką chwyta pięść pierwszej. Wykonuje silne uciśnięcia w kierunku górno-tylnym. Z uwagi na możliwość utraty przytomności przez poszkodowanego ratownik powinien go asekurować - wstawić stopę między stopy poszkodowanego i oprzeć poszkodowanego o swoje biodro.
4. Powtarzać punkty 2 i 3 do momentu udrożnienia dróg oddechowych lub utraty przytomności przez poszkodowanego
Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny należy:
1. Wezwać pomoc
2. Udrożnić drogi oddechowe. Wykonanie:
* Stań z boku poszkodowanego. Odegnij głowę ku tyłowi kładąc rękę na czole poszkodowanego i unieś żuchwę dwoma palcami drugiej ręki.
3. Wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja wychyleń klatki piersiowej.
4. Repozycja głowy - powtórzyć punkt 3 w celu eliminacji wcześniejszego błędu ratownika.
5. Ponownie wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja wychyleń klatki piersiowej.
6. 5 uciśnięć nadbrzusza - ratownik klękając nad poszkodowanym kładzie część dłoniową nadgarstka jednej ręki na nadbrzuszu poszkodowanego, drugą dłoń opiera na pierwszej i wykonuje silne uciśnięcia w kierunku głowy i grzbietu poszkodowanego.
UTRATA PRZYTOMNOSCI
Utrata przytomności - to stan, w którym poszkodowany nie reaguje na bodźce zewnętrzne.
Stan utraty przytomności może trwać kilka minut lub nawet wiele dni.
Postępowanie:
1. Wezwanie pomocy
2. Ocena oddechu.
3. Analiza przyczyn i możliwych następstw.
4. Jeżeli poszkodowany oddycha, po wykluczeniu urazów - ułożenie w pozycji bezpiecznej i regularna kontrola oddechu.
Pozycja bezpieczna:
1.Ratownik przywodzi kończyny górne poszkodowanego do tułowia.
2. Kończyny dolne układa razem.
3.Klęka z tej strony poszkodowanego, w którą zamierza go obrócić.
4. Rękę bliższą sobie układa pod kątem 90 st. a następnie zgina w łokciu tak, aby dłoń była skierowana ku górze.
5.Dalszą rękę przekłada w poprzek klatki piersiowej poszkodowanego i kładzie jej dłoń pod bliższym sobie policzkiem ofiary.
6.Zgina dalszą kończynę dolną poszkodowanego w kolanie i stabilizuje podkładając stopę pod drugą kończynę.
7.Stabilizując dalszą kończynę górną poszkodowanego przy policzku ofiary jedną ręką, drugą ręką ciągnie do siebie uniesione kolano. Poszkodowany obraca się w stronę ratownika.
8.Ratownik układa kończynę, za którą ciągnął poszkodowanego tak, aby staw biodrowy i kolanowy były zgięte pod kątem prostym.
9.Odgina głowę poszkodowanego ku tyłowi aby udrożnić drogi oddechowe.
10. Gdy to konieczne, wkłada rękę podłożoną pod policzek głębiej pod głowę aby utrzymać odgięcie głowy ku tyłowi.
11. Okrywa poszkodowanego chroniąc przed utratą ciepła.
12. Regularnie sprawdza oddech.
13. Po 30 minutach należy położyć poszkodowanego na drugim boku.
Pozycja bezpieczna zapewnia drożność dróg oddechowych, umożliwia kontrolę stanu poszkodowanego (oddech) i ponowne ułożenie na plecach w celu rozpoczęcia resuscytacji, minimalizuje również możliwość dalszych uszkodzeń ciała poszkodowanego.
DRGAWKI
Drgawki to reakcja układu nerwowego spowodowana różnymi czynnikami. Towarzyszą jej zmiany świadomości. Wyróżnia się:
* drgawki toniczne - długoutrzymujące się naprężenie mięśniowe
* drgawki kloniczne - skurcze mięśniowe o dużej częstotliwości
Drgawki mogą dotyczyć części ciała lub obejmować całe ciało - drgawki uogólnione. Często są powodem powstania wtórnych urazów: złamań, krwiaków, wstrząśnień mózgu i krwotoków.
Postępowanie sprowadza się do zapewnienia poszkodowanemu warunków ograniczających możliwość dalszych obrażeń:
1. zabezpieczenie przed upadkiem i urazami
2. udrożnienie dróg oddechowych, przytrzymywanie głowy
3. nie zaleca się wkładania w usta poszkodowanego jakichkolwiek przedmiotów
4. nie zaleca się silnego krępowania ciała poszkodowanego
5. ułożenie w pozycji bezpiecznej po zakończeniu napadu drgawkowego
6. kontrola drożności dróg oddechowych i funkcji życiowych
7. wezwanie pomocy medycznej w przypadku gdy:
* drgawki trwają dłużej niż 5 minut
* drgawki powracają
* w wyniku napadu doszło do urazu
* poszkodowany nieprzytomny lub splątany powyżej 5 minut po ustaniu napadu
UDAR MÓZGU
Udarem mózgu określa się zaburzenia neurologiczne spowodowane przerwaniem dopływu krwi do określonego obszaru mózgowia.
Niedokrwienny udar mózgu - przyczyną jest niedrożność naczynia krwionośnego spowodowana zatorem lub zakrzepem. Zator jest efektem uwięźnięcia w naczyniu mózgowym materiału pochodzącego spoza układu nerwowego - najczęściej są to skrzepliny pochodzące z serca. Zakrzep to stopniowe odkładanie się skrzepliny zamykające światło naczynia krwionośnego. Szczególnie narażeni są chorzy z miażdżycą naczyń.
Krwotoczny udar mózgu - przyczyną jest uszkodzenie tętnicy w obrębie OUN spowodowane najczęściej nadciśnieniem tętniczym lub pęknięcie tętniaka. Wynaczyniająca się krew tworzy krwiak uciskający tkankę mózgową - dochodzi do niedotlenienia i obumarcia tkanki mózgowej w tym obszarze.
Postępowanie:
1. Wezwanie pomocy
2. Ocena drożności dróg oddechowych i funkcji życiowych - oddechu i krążenia. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa
3. Badanie poszkodowanego. Badanie porównawcze napięcia mięśniowego, czucia i funkcji kończyn górnych i dolnych (poruszanie, ściskanie dłoni).
4. Ułożenie w pozycji bezpiecznej poszkodowanego nieprzytomnego. Zasadą jest ułożenie na porażonej stronie.
5. Kontrola drożności dróg oddechowych i funkcji życiowych - oddechu i krążenia.
6. Nie zaleca się podawania pokarmów i płynów.
CUKRZYCA
Jest to zaburzenie metabolizmu glukozy spowodowane całkowitym bądź częściowym spadkiem produkcji insuliny.
Insulina jest hormonem produkowanym w trzustce. Odpowiada za transport glukozy z krwi do komórki, gdzie z glukozy produkowana jest energia.
W cukrzycy, gdy nie ma dostatecznej ilości insuliny, dochodzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi. Nie może być ona wykorzystana do produkcji energii gdyż organizm nie jest w stanie sprawić, by wniknęła do wnętrza komórek.
Hiperglikemia
Śpiączka cukrzycowa
Cukrzyca dotychczas nierozpoznana lub niedostatecznie leczona może doprowadzić do utraty przytomności. Śpiączka cukrzycowa jest ciężkim, ostrym powikłaniem cukrzycy.
Postępowanie:
Udzielający pomocy z reguły nie ma możliwości oznaczenia poziomu cukru na miejscu zdarzenia. Przy trudnościach w rozpoznaniu, czy ma się do czynienia z hiper- czy z hipo-glikemią, należy:
1. Jeśli poszkodowany ma zachowaną świadomość- podajemy cukier. Może być rozpuszczony w herbacie, nigdy zaś w postaci suchego proszku!
2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny to:
* ułożenie w pozycji bezpiecznej
* wezwanie karetki
* prowadzenie kontroli ważnych funkcji życiowych (oddech, tętno)
* dbanie o utrzymanie ciepła chorego (np. okrycie kocem)
Hipoglikemia (niedocukrzenie)
Do tego stanu dochodzi u cukrzyków, u których poziom cukru we krwi jest obniżony, najczęściej w wyniku zbyt wysokiego poziomu insuliny.
W sytuacji zbyt niskiego poziomu cukru we krwi dochodzi do utraty przytomności jak w przypadku omdlenia, z tą różnicą, że tutaj przyczyną jest „niedożywienie” mózgu a nie niedotlenienie.
Postępowanie:
Jak przy śpiączce hiperglikemicznej:
1. Jeśli poszkodowany ma zachowaną świadomość- podajemy cukier. Może być rozpuszczony w herbacie, nigdy zaś w postaci suchego proszku!
2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny to:
* ułożenie w pozycji bezpiecznej
* wezwanie karetki
* prowadzenie kontroli ważnych funkcji życiowych (oddech, tętno)
* dbanie o utrzymanie ciepła chorego (np. okrycie kocem).
PORAŻENIE PRĄDEM ELEKTRYCZNYM
Do porażenia prądem dochodzi na skutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka.
Postępowanie:
1. Usunięcie przyczyny, która spowodowała porażenie prądem.
2. Ratownik musi też zadbać o własne bezpieczeństwo i uważać, aby samemu nie zostać porażonym! Dlatego przede wszystkim należy wyłączyć źródło prądu a jeśli to jest niemożliwe- odciągnąć poszkodowanego za pomocą nieprzewodzących materiałów, np. kawałka suchego drewna lub drążka izolacyjnego.
3. Ocena objawów życiowych i jeśli to konieczne rozpoczęcie resuscytacji. Gdyby masaż serca był niemożliwy z powodu sztywności klatki piersiowej, należy wykonywać sztuczne oddychanie do czasu aż klatka piersiowa stanie się na powrót podatna na ucisk mostka.
4. Wezwanie karetki pogotowia
5. Ocena obrażeń ciała:
* unieruchomienie przy złamaniach i zwichnięciach
* chłodzenie i zabezpieczanie ran przed zakażeniem w oparzeniach
6. W zależności od stanu przytomności poszkodowanego:
* jeśli jest przytomny i nie wymaga pilnej interwencji na miejscu zdarzenie to i tak chory musi być bezwzględnie przetransportowany do szpitala celem dalszej obserwacji skutków odległych (np. odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia rytmu serca)
* jeśli jest nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krążenie a jednocześnie można wykluczyć uraz kręgosłupa i nie ma wstrząsu – pozycja bezpieczna
* jeśli stwierdza się objawy wstrząsu – odpowiednie postępowanie przeciwwstrząsowe.
HIPOTERMIA
Jest to znacznego stopnia oziębienie ciała, stwierdzone przez zbadanie temperatury głębokiej ciała (np. w odbycie, na błonie bębenkowej).
Wyróżnia się:
* lekką hipotermię – temperatura głęboka od 34C do 36C
* średnią hipotermię – temperatura głęboka od 30C do 34C
* ciężką /znaczną hipotermię – temperatura głęboka poniżej 30C
Postępowanie:
1. W pierwszej kolejności należy zabezpieczyć poszkodowanego przed dalszą utratą ciepła poprzez zdjęcie mokrej odzieży i ogrzanie go.
2. Należy ułożyć poszkodowanego na plecach i nie poruszać nim.
3. W przypadku:
1. Lekkiej hipotermii - stosujemy bierne ogrzanie poprzez okrycie kocami i przeniesienie do ciepłego pomieszczenia lub, gdy jest taka możliwość, czynne ogrzewanie zewnętrzne poprzez zastosowanie ciepłego powietrza, ciepłej kąpieli.
2. Średniej hipotermii - stosujemy jak wyżej - bierne ogrzanie lub też czynne ogrzanie zewnętrzne, ale tylko tułowia.
3. Ciężkiej hipotermii - postępowanie jak w średniej plus konieczne jest zastosowanie ogrzewania czynnego wewnętrznego np. wentylowanie poszkodowanego ciepłym, nawilżonym tlenem (jest to już postępowanie przyrządowe).
4. Jeżeli brak jest oddechu i tętna - prowadzenie wentylacji i masażu serca - Resuscytacja krążeniowo-oddechowa. Uwaga! - obecność oddechu i krążenia w hipotermii sprawdza się dłużej - nawet do jednej minuty!
UTONIĘCIE
Utonięcie jest to uduszenie z powodu zalewnia wodą dróg oddechowych.
Mechanizm tonięcia:
1. Wstrzymanie oddechu. Na początku poszkodowany broni się przed zalanie wodą poprzez wstrzymanie oddechu. Trwa to do momentu, gdy gromadzący się w jego organizmie dwutlenek węgla osiągnie taki poziom, że pobudzi ośrodek oddechowy i nastąpi wznowienie oddychania niezależnie od woli poszkodowanego.
2. Rozpoczęcie oddychania. Ponieważ woda może zalewać jamę ustną i dalej przedostawać się do dróg oddechowych tonący broni się przed tym i zaczyna ją połykać. Trwa to do momentu, gdy żołądek będzie całkowicie wypełniony i odruchowo dojedzie do wymiotów.
3. Napływ wody do dróg oddechowych. Doprowadza do odruchowego kurczu krtani, jednak pogłębiające się niedotlenienie poszkodowanego, (który nie oddycha) doprowadza do utraty świadomości, otwarcia obkurczonej krtani i swobodnego przedostania się wody do płuc.
Postępowanie:
1. Rozpoczynamy od stabilizacji kręgosłupa szyjnego, połączonego z równoczesnym udrożnieniem dróg oddechowych. Szczególnie jest to istotne w przypadku podejrzenia skoku do płytkiej wody!
2. Sprawdzenie przytomności poszkodowanego (potrząśnij za ramiona i spytaj czy wszystko w porządku)
3. Nawet jeśli poszkodowany jest przytomny, należy cały czas (do momentu dowiezienia do szpitala) stabilizować kręgosłup szyjny!
4. Wezwanie pomocy
5. Udrożnienie dróg oddechowych nieprzytomnego. Należy oczyścić jamę ustną z zanieczyszczeń (rośliny, wymiociny). Nigdy jednak nie należy kierować głowy na bok (ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego!). Z tego samego powodu udrażniając drogi oddechowy nie odchyla się głowy poszkodowanego ku tyłowi, tylko unosi się żuchwę
6. Sprawdzenie oddechu (10 sekund obserwacji klatki piersiowej i słuchania nad ustami poszkodowanego)
7. Przy braku oddechu - 5 wdechów ratowniczych
8. Jeżeli istnieje podejrzenie aspiracji ciała obcego do dróg oddechowych można wykonać 5 uciśnięć na nadbrzusze w kierunku do mostka
9. Rozpoczęcie resuscytacji.
Udar cieplny jest stanem zagrożenia życia, w którym temperatura ciała niekontrolowanie wzrasta, ustaje pocenie się i może dojść do utraty przytomności spowodowanej wyczerpaniem się lub całkowitym brakiem mechanizmów regulujących ciepłotę ciała.
Organizm ludzki utrzymuje stałą temperaturę dzięki wielu mechanizmom regulacyjnym. Przed nadmiernym przegrzaniem broni się, oddając ciepło do otoczenia np. poprzez rozszerzenie naczyń skórnych i zwiększone pocenie się. Możliwości regulacji ciepłoty ciała są jednak ograniczone, szczególnie w gorącym i wilgotnym klimacie, gdy wilgotność względna przekracza 75%. Należy pamiętać, że do udaru cieplnego może dojść także wtedy, gdy przebywa się zbyt długo w samochodzie podczas upalnych dni.
Postępowanie:
1. Przeniesienie poszkodowanego w ciemne i chłodne miejsce, ułożenie w pozycji pół siedzącej, gdy poszkodowany jest przytomny (lub przynajmniej uniesienie głowy).
2. Udrożnienie dróg oddechowych i kontrola ważnych funkcji życiowych.
3. Rozebranie poszkodowanego.
4. Jak najszybsze obniżenie temperatury ciała poprzez polewanie zimną wodą, owinięcie całego ciała łącznie z głową mokrymi, zimnymi chustami, wachlowanie powietrzem.
5. Opieka nad poszkodowanym do czasu przybycia lekarza.
OPARZENIA
Oparzenie to uraz tkanek spowodowany działaniem wysokiej temperatury (90% oparzeń), płynów żrących (5%) oraz prądu elektrycznego lub wyładowania atmosferycznego (5%).
W zależności od temperatury i czasu jej działania uszkodzenia tkanek wahają się od przemijających zmian zapalnych (zaczerwienienie, obrzęk) aż do nieodwracalnych zmian – martwicy.
Postępowanie:
1. Odsunięcie poszkodowanego do źródła ciepła.
2. Ugaszenie odzieży. Przyczepiony do ubrania palący się materiał musi zostać usunięty, podczas gdy przyczepiony do skóry powinien tam pozostać.
3. Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych (należy usunąć oparzonego z pomieszczenia zadymionego)
4. Natychmiastowe schładzanie zimną wodą oparzonej powierzchni przez kilkanaście minut (zmniejsza to stopień oparzenia, ponieważ zimna woda odbiera oparzonej skórze ciepło, działa przeciwobrzękowo a ponadto uśmierza ból). Należy pamiętać, że woda powinna być czysta i mieć temperaturę ok. 20 st.C. Można zanurzyć poszkodowanego w wannie, na co najmniej 20 minut.
5. Przy oparzeniach w obrębie jamy ustnej i gardła poszkodowany powinien płukać gardło zimną wodą albo ssać kawałki lodu.
6. W przypadku oparzeń chemicznych np. kwasem lub zasadą, należy spłukiwać oparzoną powierzchnię strumieniem bieżącej wody przez 15 minut. Jedynie w przypadku ofiar oparzonych wapnem niegaszonym przed zmywaniem oparzonej powierzchni należy najpierw na sucho wytrzeć wapno ze skóry.
7. Trzeba koniecznie zdjąć obrączki, pierścionki, krawat itp. – ze względu na szybko pojawiający się obrzęk.
8. W celu uniknięcia zakażenia należy zaopatrzyć ranę jałowym opatrunkiem.
9. W przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu należy ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciw wstrząsowej.
10. Należy przewieźć oparzonego do szpitala.
Czego nie wolno robić:
* Po oparzeniu nie wolno zrywać ubrania, które przykleiło się do skóry, należy ostrożnie ściągać pozostałą odzież.
* W przypadku oparzeń o dużej powierzchni, ciało należy schładzać tylko wilgotnymi chustami, nie wolno polewać bieżącą zimną wodą!
* Nie wolno stosować na świeże oparzenie żadnych maści, kremów lub innych powszechnie stosowanych okładów np. z kwaśnego mleka.
* Nie wolno neutralizować kwasów zasadami i odwrotnie, jedynym i najlepszym środkiem leczniczym jest woda.
ZATRUCIA
Zatrucie to zbiór różnorodnych objawów ze strony różnych układów, spowodowanych wniknięciem do organizmu substancji trującej (toksyny lub środka chemicznego) w dawce toksycznej.
Należy pamiętać, że każda substancja może być trucizną, nawet leki!
Zatrucia mogą być wynikiem celowego działania (zabójstwo, samobójstwo) bądź pomyłki (działanie przypadkowe)
Objawy zatrucia są niecharakterystyczne. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie możemy znaleźć innej przyczyny utraty świadomości, można podejrzewać zatrucie.
Postępowanie:
1. Ratując należy uważać, aby samemu się nie zatruć! (Przewietrzenie pomieszczenia, szybkie wyniesienie poszkodowanego itp.)
2. Przeniesienie chorego w bezpieczne miejsce
3. Sprawdzenie przytomności chorego (Uwaga! Nie wdychać powietrza wydychanego przez chorego!)
4. Wezwanie karetki pogotowia
5. Jeśli to możliwe – jak najszybsze usunięcie trucizny z organizmu: z przewodu pokarmowego przez sprowokowanie wymiotów (tylko u przytomnych!), ze skóry, oczu – przez przemycie czystą wodą
6. Zabezpieczenie wszelkich znalezionych przy chorym opakowań po lekach, środkach chemicznych, wymiocin i zabraniem ich razem z poszkodowanym do szpitala.
Zatrucia gazami
Postępowanie:
1. Szybkie wyniesienie poszkodowanego z zagazowanego pomieszczenia
2. Kontrola parametrów życiowych i w razie konieczności resuscytacja (należy pamiętać o swoim bezpieczeństwie)
3. Wezwanie karetki pogotowia
Zatrucie tlenkiem węgla (CO, „czad”)
Postępowanie:
1. Intensywne przewietrzenie pomieszczenia
2. W zależności od stany świadomości wyniesienie lub wyprowadzenie chorego na świeże powietrze (pamiętając o własnym bezpieczeństwie!)
3. Gdy wydostanie poszkodowanego jest niemożliwe, należy zapewnić mu dopływ świeżego powietrza
4. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, po wyniesieniu wykonanie resuscytacji, potem ułożenie w pozycji bezpiecznej
5. Wezwanie karetki pogotowia
Zatrucia lekami
Postępowanie:
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny: próba eliminacji trucizny przez sprowokowanie wymiotów (podanie ok. litra wody po czym podrażnienie palcem tylnej ściany gardła, czynność można powtórzyć)
2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny: NIE WOLNO prowokować wymiotów (ryzyko zachłyśnięcia!), skontrolować parametry życiowe, w razie potrzeby resuscytacja (link). Jeśli oddech i krążenie są zachowane – ułożyć w pozycji bezpiecznej i okryć
3. Wezwanie karetki pogotowia
4. Zabezpieczanie opakowań po lekach i ewentualnych wymiocin
Zatrucia alkoholami
Postępowanie:
* U przytomnego:
* ochrona przed upadkiem, urazem, wychłodzeniem
* podanie ciepłych płynów do wypicia
* U nieprzytomnego:
* kontrola podstawowych parametrów życiowych, w razie potrzeby resuscytacja
* pozycja bezpieczna
* ochrona przed utratą ciepła
* wezwanie karetki pogotowia
Zatrucia grzybami
Postępowanie:
1. Prowokowanie wymiotów: podanie do wypicia ok. litra wody i podrażnienie palcem tylnej ściany gardła; czynność można powtórzyć.
2. Zabezpieczenie resztek grzybów (lub potraw z nich przyrządzonych), ewentualnie wymiocin.
3. Wezwanie karetki pogotowia.
KRWOTOK
Dzielimy go na zewnętrzny i wewnętrzny.
Jeśli nie zostanie zatamowany, może dojść do znacznej utraty krwi co w konsekwencji najczęściej prowadzi do rozwinięcia wstrząsu hipowolemicznego.
Krwotok zewnętrzny
Postępowanie:
* ocena stanu poszkodowanego: świadomości, oddechu, tętna
* wezwanie pomocy
* nałożenie jałowego opatrunku i uciśnięcie miejsca krwawienia
* umocowanie opatrunku bandażem; kontynuować ucisk do ustania krwawienia. Taki opatrunek nazywamy opatrunkiem uciskowym (nie mylić z opaską uciskową!)
* jeśli opatrunek przesiąka krwią - dołożyć kolejne warstwy nie zdejmując starego i nie zwalniając ucisku
* jeśli krwawienie nadal nie ustaje, unieść krwawiącą kończynę nie zwalniając ucisku
* unieruchomić krwawiącą kończynę
* jeśli powyższe metody zawodzą – zastosować ucisk na tętnice powyżej miejsca krwawienia (tętnica ramienna poniżej dołu pachowego na kończynie górnej albo tętnica udowa w pachwinie na kończynie dolnej)
* w ostateczności stosować opaskę uciskową; powinna być stosowana raczej w bardzo ciężkich urazach jak amputacje lub zmiażdżenia.
Krwotok wewnętrzny
Postępowanie:
* ocena stanu poszkodowanego – świadomości, oddechu, tętna
* wezwanie pomocy
* zbadanie poszkodowanego i ustalenie rozpoznania
* przy krwawieniu wewnątrz kończyn – unieruchomienie
* ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (z lekko uniesionymi kończynami dolnymi)
* okrycie poszkodowanego
* okresowa kontrola parametrów życiowych
* NIE podawać poszkodowanemu niczego doustnie.
Krwawienie z nosa
Postępowanie:
* przy podejrzeniu złamaniu podstawy czaszki (w wywiadzie uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i nosa) należy unieruchomić głowę i przykryć miejsce krwawienia (nos, uszy) jałowym opatrunkiem, bez ucisku. Nie tamować wypływu krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.
* gdy nie podejrzewamy urazu czaszki:
A. poszkodowany nieprzytomny:
- wezwać pomoc
- udrożnić drogi oddechowe
- skontrolować zawartość jamy ustnej (krew może spływać po tylnej ścianie gardła)
- stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia
- sprawdzać oddech i krążenie
B. poszkodowany przytomny:
- posadzić poszkodowanego, uspokoić go, pochylić do przodu (aby poszkodowany nie połykał bądź nie zakrztusił się krwią)
- stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia
- przyłożyć zimny opatrunek (lód) bezpośrednio na nos i na szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń.
RANY
Ranami nazywamy uraz mechaniczny, powodujący uszkodzenie bądź przerwanie ciągłości skóry i/lub tkanek leżących pod nią. Dzielimy je na zamknięte i otwarte.
Rany zamknięte
Jest to uszkodzenie głębszych warstw skóry i/lub tkanek leżących głębiej z zachowaniem ciągłości warstwy powierzchownej. Taki rodzaj urazu najczęściej powstaje w wyniku uderzenia tępym przedmiotem. Głęboko w skórze z uszkodzonych naczyń wydostaje się krew i powstaje tzw. siniak.
Postępowanie:
Przy niewielkich obrażeniach – brak specjalnego postępowania.
Gdy powstaje obrzęk:
* ucisnąć i schłodzić uszkodzone miejsce (przyłożyć lód lub polewać zimną wodą). Takie postępowanie powoduje obkurczenie naczyń i zmniejszenie krwawienia
* unieść uszkodzoną część ciała (kończynę); zmniejsza to dopływu krwi i tym samym narastanie obrzęku
* unieruchomić; zmniejsza to krwawienie i ból.
Rany otwarte
Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu i zakażeniu rany oraz krwawieniu.
Postępowanie:
* gdy występuje krwawienie – tamować przez przyłożenie jałowego opatrunku
bezpośrednio na ranę i uciśnięciu go,
* unieruchomienie uszkodzonej części ciała (kończyny) – zmniejsz to krwawienie i ból,
* zabezpieczenie oderwanych lub amputowanych części ciała. Nieoderwane do końca części ciała należy przyłożyć w swoje oryginalne miejsce i przybandażować. Amputowane – zabezpieczyć w jałowej gazie i przetransportować w wilgoci i chłodzie z chorym do szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamrażać!)
* jeżeli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, nie wolno odprowadzać ich do jamy brzusznej, możne jedynie przykryć je jałową, wilgotną gazą
* jeżeli w ranie widoczne są wbite w nią ciała obce, np. pręt, nóż itp. to nie wolno ich wyjmować – ryzyko masywnego krwotoku!
