Cechy motoryczne są to właściwości charakteryzujące czynności narządu ruchu człowieka. Wykonanie określonego ruchu wymaga : odrębnego sposobu wykonania go, oraz zaangażowania pewnych możliwości, „zdolności” wykonania tego ruch w sposób jak najbardziej doskonały. Tę doskonałość formy ruchu osiąga się przez opanowanie techniki danego ćwiczenia , oraz dzięki pewnym cechom motorycznym które posiada ćwiczący. Cechy motoryczne są określane jako wielkości charakteryzujące potencjalne możliwości ruchowe danego organizmu. Jako potencjalne możliwości ruchowe cechy motoryczne istnieją niezależnie od techniki ruchu. Cechy motoryczne człowieka w ćwiczeniach przejawiają się tylko przez technikę konkretnego ruchu. Można mieć np. bardzo silne mięśnie, ale nie umieć wykorzystać ich siły do wspinania się na linie. I odwrotnie. Przy opanowaniu techniki ćwiczący mający małą siłę mięśniową może to ćwiczenie wykonać doskonale, pomimo swoich mniejszych niż w pierwszym przypadku możliwości siłowych. Technika wykonywania poszczególnych ćwiczeń fizycznych jest w znacznym stopniu zależna od poziomu cech motorycznych danego ćwiczącego. Główne cechy motoryczne to : SIŁA, WYTRZYMAŁOŚĆ, SZYBKOŚĆ, ZWINNOŚĆ, poboczne cechy motoryczne to: SKOCZNOŚĆ, ZRĘCZNOŚĆ I GIBKOŚĆ. Między cechami motorycznymi istnieje pewna współzależność sterowana przez układ nerwowy. Poszczególne właściwości narządu ruchu rozwijają się bardziej niż inne przy treningu specjalistycznym, ale nie zostają wykształcone w sposób izolowany.
Szybkość polega na przemieszczaniu fragmentów ciała, lub też całego ciała w jak najkrótszym czasie, a zatem wymaga zdolności wykonywania szybkich skurczów mięśniowych, które mogą mieć charakter reakcji na nagłe i niespodziewane bodźce, bądź też mogą stanowić cykliczny łańcuch ruchów tak charakterystycznych np. w ruchach lokomocyjnych. Zarówno w pierwszym jak i w drugim przypadku szybkość zależy od siły oraz od częstotliwości skurczów czynnych, te czynniki są połączone ze sprawnością i czynnościową ruchliwością układu nerwowego. Rozwój szybkości jest procesem złożonym, można go rozpatrywać w dwóch aspektach dokonując podziału na : a) szybkość ogólną związaną z cechami budowy osobnika, ze stylem jego dynamiki ustrojowej, a zatem bardziej stabilnymi cechami wrodzonymi, dziedzicznymi, b) szybkość szczegółową, zależną od stopnia wyćwiczenia, a tym samym dość plastyczną, znajdującą zastosowanie w konkretnych przypadkach np. gra na fortepianie, czy błyskawiczna reakcja w czasie pokonywania nieoczekiwanych przeszkód. W odniesieniu do zasad metodyki kształcenia szybkości Zaciorski podaje trzy główne warunki :
1. Technika ćwiczeń musi gwarantować wykonanie ruchu z prędkością krańcową.
2. Ćwiczenia powinny być na tyle opanowane, aby w czasie ruchu podstawowy wysiłek był skierowany nie na sposób lecz szybkość wykonania.
Czas trwania ćwiczeń musi być tak dobrany, aby pod koniec – w wyniku zmęczenia – szybkość nie malała.
Ponadto we wstępnej fazie rozwoju szybkości ważne są dwie zasady : - od wykonania wolnego do szybkiego ruchu, - od ruchu prostego do złożonego. W początkowym okresie rozwoju szybkości rzadko stosuje się trening z szybkością maksymalną, natomiast obok wszechstronnego rozwoju szczególną uwagę zwraca się na poprawę techniki ćwiczeń, rozwój gibkości i naukę rozluźniania mm. Ćwiczyć należy w różnorodnym terenie stosując przy tym zróżnicowaną formę prowadzenia zajęć. Każde ćwiczenie wpływające na rozwój szybkości powtarza się kilka razy (4 – 6) realizuje się je ponadto w pierwszej części zajęć, kiedy ćwiczący nie jest jeszcze zmęczony. Głównym środkiem rozwoju szybkości są takie ćwiczenia, które można stosować z maksymalną szybkością, trwające przeciętnie ok. 10 sek. ale nie dłużej niż 20-22sek. (ćwiczący początkujący jeszcze krócej) – przy czym czas przerwy nie powinien wynosić więcej niż 5 minut. W przerwie należy stosować swobodne ruchy jak : marsz, trucht, liczne wymachy nóg z tzw. „wstrząsaniem” itp. Za kryterium doboru ćwiczeń szybkościowych uważa się ich przydatność oraz okres stosowania. Trzeba przy tym pamiętać, że zbyt długi okres stosowania tych samych ćwiczeń prowadzi do powstania stereotypu dynamicznego co w konsekwencji powoduje stabilizację szybkości powstaje wówczas tzw. „bariera szybkościowa”. Prowadzący musi więc umieć na bieżąco odczytywać kiedy i jakie ćwiczenie przestaje być skuteczne. Jednym z największych błędów jest powtarzanie ćwiczeń z poprzedniego dnia treningu. Z góry można wówczas przewidzieć, że trening będzie nużący i nieciekawy. Warunkiem skuteczności jest i to aby do treningu szybkościowego zawodnicy przystępowali wypoczęci, zajęcia takie w cyklu tygodniowym należy umieszczać bezpośrednio po dniu przerwy. Prowadzący, który będzie stosował różnorodne środki do realizacji określonego zadania nie powinien obawiać się stabilizacji szybkości. Gdyby jednak zaistniała należy dążyć do jej „rozbicia” między innymi przez bieg po pochyłej drodze – do 5 stopni nachylenia, bieg za prowadzącym, rzuty lekkimi i ciężkimi przyborami, bieg z przyśpieszeniem itp. Można też zastosować przerwę w treningu o akcencie szybkościowym, ćwicząc w zamian elementy siłowo –szybkościowe. Bardzo korzystnie na rozbicie takiej bariery jak i na wzrost formy oddziałują tzw. „serie kompleksowe” jak np.: a) przebieżka około 120 m. , b) wieloskoki z nogi na nogę około 120m. , c) skip A i B około 100m. Następnie zaczynamy od początku ćwiczenie 1,2 itd. Serię tych trzech ćwiczeń powtarzamy kilka razy. Etapy rozwoju szybkości :
I. Ogólny rozwój – akcent na zwinność i gibkość
II. Ogólny rozwój – akcent na wybieganie
III. Ogólny rozwój – akcent na nauczanie techniki poszczególnych dyscyplin i konkurencji o charakterze szybkościowym
IV. Ogólny rozwój – akcent na skoczność
V. Ogólny rozwój – akcent na szybkość
VI. Ogólny rozwój – akcent na siłę dynamiczną
VII. Ogólny rozwój – akcent na siłę i wytrzymałość ogólną
VIII. Trening specjalistyczny
Ćwiczenia kształcące szybkość reakcji :
1. Starty z różnych pozycji wyjściowych
2. Gra w piłkę nożną, ręczną i koszykową na ograniczonym polu
3. Szybki zbieg z góry w lesie (teren nieznany)
4. Slalomy płotkowe
5. Sztafety z pokonaniem specjalnego toru przeszkód
6. Szermierka (floret, szabla)
7. Gry i zabawy szybkościowe i orientacyjne
Na ogół wszystkie ćwiczenia kształcące szybkość reakcji oparte są na bodźcach wzrokowych i słuchowych, dobrze prowadzony trening ukierunkowany na tą cechę może wpłynąć na znaczną jej poprawę (do 19%)
BIBLIOGRAFIA :
1. „Metodyka sportu dzieci i młodzieży” – Chromiński
2. „Właściwości ćwiczeń fizycznych ich systematyka i metodyka” – Bahrynowska – Fic
