Makbet jest, obok Hamleta, jednym z najsłynniejszych bohaterów szekspirowskich.
To postać przerażająca, zbrodnicza i tragiczna. Był wzorowym rycerzem i sługą swojego
króla, a stał się mordercą i przestępcą. Jego dzieje pokazują nam jak łatwo człowiek
może stracić panowanie nad własnym losem, jak szybko i niezauważalnie może
wpaść w błędne koło zbrodni. Przyjęło się porównywać Makbeta do klasycznych (antycznych)
bohaterów tragicznych, takich jak Edyp, bądź Antygona. Przy tym porównaniu
mówi się, że Makbet mógł – w przeciwieństwie do nich – kierować własnym losem,
że nie ciążyło nad nim fatum. Szekspir jednakże – odwołując się do toposu teatru życia
(theatrum mundi) – czyni z Makbeta, nie tyle wolnego człowieka, ile aktora odgrywającego
jakąś z góry zaplanowaną rolę. Analizując charakter tego bohatera literackiego
warto zastanowić się nad tym jak duży miał wpływ na własne postępowanie…
O utworze źródłowym
Makbet jest tragedią w pięciu aktach,
powstałą około roku 1606.
Źródłem tej najkrótszej bodaj tragedii
Szekspira są średniowieczne
Kroniki Ralpha Holinsheda.
Imiona głównych bohaterów są
prawdziwe.
Akcja
toczy się w XI wieku, a dokładnie
w latach 1040 (Makbet morduje
Duncana) – 1057 (Malkolm zabija
Makbeta). Szekspir oczywiście
historię nieco ubarwił, wyolbrzymiając
rolę Lady Makbet i wprowadzając
do dramatu wiedźmy oraz
postacie fantastyczne (zjawy).
Głównymi postaciami tragedii są:
Makbet i jego żona – demoniczna
Lady Makbet. Dzięki tej parze
Makbet jest sztuką najczęściej wystawianą
przez teatry całego świata
– Makbet i jego żona dają bowiem
możliwość stworzenia niezapomnianych
kreacji aktorskich.
Sztuka – dzięki przepowiadającym
przyszłość wiedźmom – zdaje się
być podobna do klasycznych tragedii
antycznych, tam równie
ważną rolę odgrywa wyrocznia.
Sama budowa dzieła Szekspira
odbiega zasadniczo od antycznego
kanonu – w Makbecie zaburzona
jest jedność czasu (akcja
trwa kilka lat – w czasie historycznym
nawet kilkanaście) i miejsca
(rzecz dzieje się w różnych miejscach
Anglii i Szkocji). Szekspir
w swym dramacie stawia zasadnicze
pytanie: czy za zło odpowiedzialne
są demoniczne siły
(wiedźmy, zjawy), czy może drzemiąca
w każdym człowieku pokusa. Czy Makbet zamordowałby
Duncana, gdyby nie usłyszał przepowiedni
trzech wiedźm?
Bardzo ważny cytat
Życie jest cieniem ruchomym jedynie
Nędznym aktorem, który przez godzinę
Pyszni i miota się po scenie, aby
Umilknąć później na zawsze: jest bajką
Opowiedzianą przez głupca, pełnego
Furii i wrzasków, które nic nie znaczą.
Makbet
w czasie przedstawionym utworu
przechodzi wielką przemianę:
z lojalnego i oddanego królowi
Duncanowi dowódcy armii
szkockiej staje się mordercą
i zdrajcą swego pana.
Mocne strony:
Makbet jest bez wątpienia odważnym
i walecznym rycerzem. Jako
wódz armii Dunkana dokonuje
wielkich czynów. Takiego przedstawia
nam go Szekspir na początku
dramatu. Taki też pozostanie
do końca – mimo tego, że
wstąpi na złą drogę – zawsze będzie
walczył, nawet samotny i z
góry skazany na porażkę.
Słabe strony:
Przede wszystkim uległość względem
Lady Makbet oraz żądza władzy.
Makbet, bezgranicznie kochający
żonę, zbyt łatwo daje się jej
namówić na dokonanie niecnego
czynu. Z drugiej strony – nie zrobiłby
tego, gdyby jednak nie
pragnął zostać królem.
Ważne słowa bohatera
Służba i wierność to moja powinność,
One są same największą nagrodą.
Boję się myśleć o tym, co zrobiłem.
Spojrzeć znów na to nie śmiem, nie mam siły.
Potwornościami przesycony jestem.
Koszmary – nazbyt dobrze znane moim
Morderczym myślom – nie mogą mną
wstrząsnąć.
Znaczenie postaci
Mówi się, że Makbet jest postacią uniwersalną. Znaczy to tyle, że jeśli popatrzymy
na tego bohatera poza kontekstem historycznym – to jego przeżycia będą dla nas
ciągle znaczące, będzie przemawiał do nas nawet po czterystu latach. Namiętności
targające Makbetem: żądza władzy i sławy są nam przecież i dzisiaj nieobce. Można
powiedzieć, że Makbet uosabia ciemne strony tkwiące w duszy każdego człowieka.
Dodajmy, że Makbet jest nietuzinkową i jedyną w swoim rodzaju postacią literacką
– bohatera który w jednakim stopniu zasługuje na litość i potępienie mógł
stworzyć tylko geniusz Szekspira.
Błędne koło zbrodni:
Makbet chcąc uzyskać spokój i bezpieczeństwo po zamordowaniu Duncana zabija Banka.
Aby ta zbrodnia nie wydała się, morduje całą rodzinę Makdufa. Można powiedzieć, że
bohater wpadł w „błędne koło”, w którym jedna zbrodnia prowokuje drugą. Nic, nawet
sam Makbet, nie jest wstanie zatrzymać tego krwawego korowodu wydarzeń.
Tytułowy bohater tragedii Szekspira swą krwawą walkę toczy tak naprawdę samotnie.
Uległ pokusie władzy i wpływom ciemnych mocy. Za popełnione zbrodnie wziął pełną
odpowiedzialność i to właśnie czyni go postacią tragiczną.
CV – Biografia bohatera
• Pierwsza przepowiednia – Makbet, wraz z towarzyszącym mu Bankiem, spotyka na
swej drodze trzy wiedźmy. Przepowiadają mu one, że zostanie tanem Glamis, tanem
Kawdoru oraz królem. Dwie pierwsze przepowiednie szybko spełniają się same, ostatniej
„pomaga” Makbet.
• Namowa Lady Makbet – być może Makbet nie dopuściłby się zbrodni, gdyby nie
uległ perswazji żony. Jej wpływ na niego pozostanie, przez cały czas akcji dramatu,
bardzo silny.
• Morderstwo króla Duncana – Makbet dzięki temu sam staje się królem Szkocji.
• Morderstwo Banka – Makbet zleca trzem mordercom zabójstwo swego dawnego
druha. Warto zwrócić uwagę, że nie morduje przyjaciela własnoręcznie. Może bał się
go, a może sądził, że będzie miał w ten sposób czyste sumienie…
• Duch Banka pojawia się na przyjęciu u Makbeta – wraz z nim przychodzą pierwsze
wizje i wyrzuty sumienia – zarówno u Makbeta, jak i u Lady Makbet.
• Druga przepowiednia wiedźm – Makbet tym razem z własnej woli udaje się do czarownic,
dowiaduje się od nich, że ma strzec się Makdufa, że sam nie zginie z ręki
człowieka zrodzonego z łona kobiety oraz, że może czuć się bezpieczny dopóki nie
zaatakuje go las Birnam. Mimo to Makbet postanawia zabezpieczyć się i zamordować
Makdufa.
• Makduf ucieka do Anglii, więc nasłani przez Makbeta zbójcy mordują jego żonę
i małego synka. Makduf i Malkolm, przy pomocy Anglików, planują atak na Szkocję
i Makbeta.
• Atak wojsk angielskich na zamek Makbeta. Tym razem przepowiednie znów się
sprawdzają – żołnierze, aby się zamaskować – niosą przed sobą gałęzie z lasu birnamskiego
(co wygląda jakby do ataku poszedł las), a Makbet ginie z ręki Makdufa –
„wyprutego przed czasem z matki łona” – czyli wydobytego z brzucha matki za pomocą
cesarskiego cięcia.
Najważniejsze momenty w życiu bohatera
• Przepowiednia wiedźm
• Pierwsze morderstwo (króla Duncana)
• Kolejne morderstwa i zbrodnie
• Kolejna przepowiednia wiedźm
• Śmierć żony
• Atak na zamek
Bohater o sobie samym
Makbet uważał się za człowieka honorowego i niezwykle odważnego; w swoim mniemaniu
pozostał taki do końca. Z drugiej jednak strony, wyrzuty sumienia nie dawały mu
spokoju i z czasem chęć ukrycia prawdy o popełnionych zbrodniach, stała się jego obsesją.
Makbet długo nie mógł się pogodzić z tym, że jest okrutnym człowiekiem i mordercą.
Zrozumiał to dopiero wtedy, kiedy nie mógł już zawrócić z raz obranej drogi.