Rola tytułu literackiego na wybranych przykładach
Tytuł (wg "Słownika terminów literackich") to nazwa nadana dziełu przez jego autora, stanowiąca integralną część tekstu dzieła i będąca pierwszym wyodrębnionym w nim odcinkiem. Jest jednym z podstawowych czynników umożliwiających identyfikację dzieła. Jego forma pozostaje w wielorakich związkach z treściami utworu (nazywa i symbolizuje), a także ze sposobami zapisu dziela i materialnym kształtem jego przekazu.
"Granica" - powieść Zofii Nałkowskiej - jest ogromnie zastanawiająca, a szczególnie zastanawia w niej tytuł. W nim zawiera się ideowy i artystyczny sens powieści. Sens ten składa się z kilku odrębnych znaczeń:
• granica jako bariera społeczna i obyczajowa. Odnosi się do istniejących przedziałów klasowych odgradzających świat posiadających i świat nędzarzy, bezrobotnych, wyzyskiwanych. Między jednym a drugim istnieje przepaść - stan posiadania, możliwości życiowe, prawa, obyczaje. Nikt ze świata nędzy nie przekracza granicy, jaka dzieli go od świata uprzywilejowanych. Odgrodzeni są: Bogutowa od Tczewskich, tłum bezrobotnych od właściciela huty, robotnicy folwarczni od Waleriana Ziembiewicza, ci "spod podłogi" - Gołąbscy, Chąśbowie, Borboccy od właścicielki kamienicy Cecyli Kolichowskiej, manifestanci od dygnitarzy. Granice jako przegrody obyczajowe z góry skazują na podeptanie daremne uczucie miłości Justyny do Zenona.
• w płaszczyźnie psychologiczno - moralnej pojęcie granicy odnosi się do problemu tożsamości bohatera. Przekroczenie określonych norm stawia tę tożsamość pod znakiem zapytania - istnieje "jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą, której nie można przekroczyć jeżeli chce się ocalić własną wrażliwość i odpowiedzialność moralną.
• "granica odporności moralnej" - między indywidualnym poczuciem moralności a konformistycznym przystosowaniem się jednostki do reguł postępowania narzuconych przez interesy klasowe. Odporność moralna jednostki często zmniejsza się, granica jej przesuwa się coraz dalej. W wirze przemian społecznych, politycznych i obyczajowych normy moralne ulegają nieznacznym, lecz stałym przemianom, granice między dobrem a złem przesuwają się.
• płaszczyzna filozoficzna - tytuł jest pytaniem o granicę poznania świata przez człowieka, o możliwości ogarnięcia rzeczywistości, o jej zrozumienie. To pytanie widoczne jest w rozmowie między księdzem Czerlonem a młodym naukowcem, Karolem Wąbrockim. Zdaniem pierwszego - przed człowiekiem stoi ciemność i niewiadoma. Zdaniem drugiego - horyzonty człowieka coraz bardziej poszerzają się, są ruchome i wciąż otwarte, między człowiekiem a rzeczywistością nie ma granicy nieprzekraczalnej - świadomość ludzka, kształtująca świat jest zarazem jego częścią.
• granica między tym, co subiektywne i tym, co obiektywne - między sądem jednostki i sądem zbiorowości, między wewnętrznym poczuciem odrębności człowieka a jego widzeniem przez innych. Autorka stawia pytanie: czy wiedzę człowieka o sobie można uważać za pełną i pewną, czy do obiektywnej prawdy zdolni są tylko inni ludzie?
Tematem powieści Stefana Żeromskiego "Ludzie bezdomni" są losy, przeżycia i sytuacje jednostek oraz grup objętych jednym wspólnym określeniem - "bezdomni". Obecność zagadnienia bezdomności czujemy w całym toku powieści. Wyjaśnienie tematu na przykładzie doktora Judyma:
• bezdomność w znaczeniu wyobcowania społecznego. Judym nie może znaleźć sobie miejsca w żadnej z grup społecznych. Źle czuje się w środowisku biednego proletariatu, z niechęcią i pewnym obrzydzeniem patrzy na odrażający wygląd, wyniszczenie biologiczne, prymitywizm w zachowaniu, skrajną nędzę. Chce zerwać z przeszłością, wejść w nowe środowisko. Ale ono także nie jest w stanie zaspokoić duchowych potrzeb i oczekiwań Judyma. Wyczuwa małą wartość moralną ludzi z "wyższych kręgów". Nie czuje się dobrze ani na ulicy Ciepłej, ani w salonach.
• bezdomność oznacza także samotność w działaniu, brak akceptacji - kręgi lekarske nie są zainteresowane jego programem poprawy życia biedoty, dyrekcja uzdrowiska w Cisach nie godzi się na zmiany, jakich się domaga.
• bezdomność w znaczeniu dosłownym - Judym w dzieciństwie pozbawiony był ciepła domowego ogniska - jego "dom rodzinny" to "suterena, wilgotny grób (...) ojciec wiecznie pijany, matka wiecznie chora. Zepsucie, nędza, śmierć...". Judym marzy o założeniu rodziny z Joasią, stworzeniu własnego "gniazdka". Ale boi się życia filistra, więc obiera drogę walki z nędzą i wyrzeka się tych marzeń, skazując się na życie bezdomne i tułacze.
Omów funkcje języka
Wyróżniamy następujące funkcje języka:
• komunikatywna
• poznawcza
• prezentacyjna
• ekspresywna
• impresywna
• reprezentatywna
• poetycka
Język daje przede wszystkim możliwość porozumiewania się. Możemy porozumieć się za pomocą innych środków (gesty, mimika, dym z ogniska itp), ale nad nimi przewagę ma język, ponieważ za jego pomocą można przekazać bardzo złożone informacje. Język daje możliwość przekazywania informacji o myślach, uczuciach, możliwość porozumiewania się na odległość (listy - przekazy pisemne) i niezależnie od czasu, w którym informacja została wysłana (możemy czytać księgi napisane np. w średniowieczu).
Zarazem język pełni funkcję poznawczą, to znaczy w swojej strukturze magazynuje rezultaty wielowiekowego poznania rzeczywistości - wiedzy. I tak np. Eskimosi w swoim słownictwie wyróżniają kilkadziesiąt słów opisujących śnieg - różne jego postacie, jego odmienność.
Funkcja reprezentatywna to zdolność języka do zastępowania, czyli symbolizowania zjawisk. Jeżeli powiem "Mam jabłko", przekazuję informację, o przedmiocie znajdującym się niekoniecznie w zasięgu mojej ręki. Wyraz "jabłko" w wystarczajżcy sposób określa przedmiot, który mam na myśli.
Funkcja ekspresywna to zdolność języka do powiadamiania odbiorcy o doznanych uczuciach - zdolność do wyrażania uczuć, ocen. Kiedy o kocie powiemy "kiciuś", to wyrażamy w ten sposób swój dodatni stosunek do zwierzęcia. Wyraz "babsztyl", "babsko" informuje o naszej antypatii. Uczucia wyrażamy poprzez odpowiedni dobór słownictwa, intonację. Wyrazem językowej ekspresji są apostrofy, zdania wykrzyknikowe, słowa nacechowane emocjonalnie.
Funkcja impresywna w pewien sposób łączy się z ekspresywną. Jest to zdolność języka do kształtowania, wywoływania za pomocą komunikatu językowego oczekiwanej reakcji odbiorcy. Dzięki tej funkcji nadawca może kształtować postawy i zachowania odbiorcy. Np. gdy mówię do kogoś "Otwórz okno", oczekuję, że ten ktoś okno otworzy. Do tej funkcji należą komendy wojskowe, np.: "Padnij!", "Powstań!", "Rozejść się" itp. Najczęściej, gdy język jest podporządkowany tej funkcji, nadawca używa trybu rozkazującego lub bezokoliczników. Często spotykamy się z typem takiej funkcji w tekstach ustaw, regulaminach, a także w hasłach i sloganach reklamowych ("Cukier krzepi", "Domestos zabija bakterie").
Rodzajem wypowiedzi impresywnej, określanej mianem groźnej, jest wypowiedź, która jest zarazem manipulacyjna. Nadawca nie ujawnia swoich rzeczywistych intencji i traktuje odbiorcę jako nieświadome narzędzie w urzeczywistnianiu swoich planów. Przykładem takiej wypowiedzi są przemówienia oskarżycieli Sokratesa, którzy chcieli wpłynąć na decyzję sędziów i w ten sposób doprowadził do skazania Sokratesa na śmierć.
Funkcja prezentacyjna to zdolność do pośredniego informowania o nadawcy w sposób niezamierzony. Np. osoba niewykształcona, używając form niegramatycznych ("tymi ręcami", "wyszłem") informuje nas o swoim niewykształceniu. Wyrazu "kajet" używają z reguły osoby starsze.
Z funkcją poetycką spotykamy się w literaturze pięknej. Przejawia się w różny sposób, w zależności od epoki, pisarza, odbiorców. Funkcja ta nie ogranicza się, wbrew nazwie, tylko do poezji. Jest obecna w prozie poetyckiej, przemówieniach, żartach, kalamburach, mowie potocznej. Tworząc teksty o funkcji poetyckiej nadawca chce zaskoczyć, rozśmieszyć, a przede wszystkim zachwycić.
Związki frazeologiczne i kryteria ich podziału
Według Stanisława Skorupki
Frazeologia - dział gramatyki określający strukturę składniową połączeń wyrazów. Ale przede wszystkim stara się określić stopień łączliwości tych wyrazów. Jednym słowem frazeologia zajmuje się badaniem stałych lub zbliżonych do stabilizacji związków wyrazowych. Większość wyrazów charakteryzuje się łączliwością ograniczoną. Łączność ograniczona zakłada pewien wybór elementów zespalających dany wyraz z innymi, np.: są słowa łączące się tylko z rzeczownikami osobowymi, np.: podstarzała (piękność, wdowa itp.). Czasownik "nabawić się" kojarzy się z nazwami chorób, a więc czasownik ten określa już wyrazy, z którymi się łączy - istnieje pewien wybór zespalających elementów. Następny rodzaj połączeń stanowi łączliwość jednostkowa. Łączliwość ta oznacza, że dany wyraz łączy się tylko z jednym, konkretnym wyrazem, np. czasownik "lasować" łączy się z rzeczownikiem "wapno", czasownik "broczyć" z rzeczownikiem "krew".
Typy łączliwości dzielimy także na regularne i nieregularne.
Typ łączliwości regularnej oznacza połączenie wyrazów w obrębie danej kategorii znaczeniowej (podstarzała piękność, lasować wapno itp.). Łączliwość nieregularna dyktowana jest zwyczajem społecznym, a nie właściwościami znaczeniowymi wyrazów wchodzących w związek. Przymiotnik "frenetyczny" (entuzjastyczny) zwyczaj językowy ograniczył do określania rzeczownika "brawa" czy "oklaski". Nie mówimy np. "frenetyczny film", "frenetyczna recenzja", mimo że przymiotnik ten znaczy tyle samo, co "entuzjastyczny".
Do związków frazeologicznych należą także idiomy. Są to związki nieprzekładalne z jednego języka na inny. Są to związki frazeologiczne stałe - frazeologizmy, w których nie wolno zmieniać żadnego wyrazu, ponieważ związek traci sens. Przykłady: "zwijać chorągiewkę" - cofać się; "cienko prząść" - cierpieć niedostatek, "wyjść jak Zabłocki na mydle" - zrobić kiepski interes. Duża część związków frazeologicznych jest bardzo stara, np.: "podać czarną polewkę", "dać kosza" - odrzucić kandydaturę narzeczonego. Niektóre frazeologizmy mają u swych źródeł anegdotę, np.:"wyjść na czymś jak Zabłocki na mydle".
Wśród frazeologizmów znajdujemy połączenia parzyste (bliźniacze), które są przejawem ludowej zabawy, dowcipu, np.: "hocki-klocki", "lelum-polelum", "fiksum- dyrdum", "figle-migle".
Związki łączliwe to takie, w których dopuszczalna jest wymiana elementów, np.: rzeczownik "marzenia" można łączyć z czasownikiem "rozwiać" albo "pozbawić" itp.
Jeszcze jedną odmianą frazeologii jest frazeologia potoczna. Związki łączą się z pewnymi zawodami, np.: "hamuj na zakrętach" (szoferskie), "co jest grane?" (kręgi aktorskie), "wpuścić kogoś w maliny".
Przeciwieństwem frazeologii potocznej jest frazeologia książkowa. Jedną z jej odmian są internacjonalizmy, czyli związki frazeologiczne o zasięgu ogólnoludzkim, międzynarodowym ("być albo nie być", "stajnia Augiasza", "pięta Achillesowa" itp.).
Inną odmianą frazeologii książkowej sa tzw. Skrzydlate słówka - zaczerpnięte z literatury polskiej ("Jeżli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi, luby!", "Co tam, panie, w polityce?", "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, co to będzie, co to będzie?"
Do frazeologizmów zalicza się także sentencje, maksymy, które mogą mieć charakter idiomów ("Mądrej głowie dość dwie słowie").
Oprócz klasyfikacji związków frazeologicznych ze względu na stopień zespolenia ich składników (przykłady powyżej), istnieje drugie kryterium podziału. Jest to budowa gramatyczna. Ze względu na to kryterium wyróżniamy trzy typy związków:
Fraza - połączenie wyrazów, w których jeden jest podmiotem, drugi orzeczeniem. Fraza zawsze tworzy związek zgody (np. Janek śpi)
Wyrażenie - związek frazeologiczny, w którym łączą się: rzeczownik z przymiotnikiem (ładny chłopiec), rzeczownik z imiesłowem (interesujący chłopiec), rzeczownik z rzeczownikiem (kapitan statku), przysłówek z przymiotnikiem (niezwykle uprzejmy, bardzo ładny), przysłówek z przysłówkiem (całkiem nieźle). W wyrażeniach tych nie występuje czasownik. łączą się one w związku zgody, rządu i przynależności.
Zwrot - połączenie, w którym członem podstawowym jest czasownik (odrabiać lekcje, iść do kina, pomagać kolegom). Składniki tego połączenia tworzą ze sobą związek rządu bądź przynależności.
Zróżnicowanie stylistyczne współczesnej polszczyzny
Styl - zespół środków językowych, wybieranych przez autora tekstu ze względu na ich przydatność do realizacji wypowiedzi.
Według Doroszewskiego styl ma kilka znaczeń:
• w mowie i piśmiennictwie jest to indywidualny sposób ekspresji, wyrażania swoich uczuć,
• w sztuce i malarstwie - zespół cech właściwych danej epoce, twórcy, dziełu,
• w sporcie - cechy charakterystyczne dla danej dziedziny (np. styl pływacki),
• w mowie potocznej - sposób bycia, zachowania.
Stilus to rylec używany w starożytnym Rzymie do pisania na tabliczkach woskowych.
Możemy zasadniczo podzielić style na indywidualne (np. dzieła literackiego, autora) i funkcjonalne (typowe, właściwe jakiejś epoce, gatunkowi). Do stylów funkcjonalnych zaliczamy:
• styl potoczny - zawiera wyrażenia i zwroty z języka mówionego, słownictwo o silnym zabarwieniu emocjonalnym i zasięgu środowiskowym. Posiada składnię uproszczoną z dominacją zdań pojedynczych, lub złożoych współrzędnie bezspójnikowo. Często występują także równoważniki, anakoluty (błędy językowe). Język nie jest poddany literackiej obróbce, co ma na celu ukazanie naturalności utworu, autentyczności wypowiedzi (przykład - "Medaliony" Z. Nałkowskiej). Jest to styl dialogów, listów, pamiętników.
• styl naukowy - występuje w pracach naukowych. Zdominowany jest przez terminologię naukową. Brak w nim językowych środków obrazowania i figur poetyckich (metafor, przenośni, porównań itp). Przeważają zdania złożone podrzędnie, wielokrotnie złożone, o skomplikowanej budowie. Styl ten cechują; ścisłość, precyzja, jednoznaczność sformułowań, jasność i zwięzłość wypowiedzi, brak elementów emocjonalnych. Charakterystyczną cechą jest także abstrakcyjność, która wynika z funkcji nauki dążącej do formułowania uogólnień i operującej pojęciami oderwanymi.
• styl popularno-naukowy omianą stylu nauowego jest - występuje w podręcznikach, artykułach prasowych poświęconych popularyzacji jakiegoś zagadnienia naukowego. W tym stylu ważna jest dbałość o precyzję, ścisłość sformułowań. Mimo tego autor nie unika środków obrazowania, objaśnia także znaczenie używanych terminów, ponieważ adresatem jest czytelnik bez odpowiedniego przygotowania fachowego. punkty, podpunkty.
• styl publicystyczno-dziennikarski - styl prasy, dziennikarstwa. Posiada pewne osobiste cechy, ponieważ to dziennikarz decyduje o charakterze wypowiedzi. Cechą tego stylu jest komunikatywność, sugestywność, ważne znaczenie argumentów, zwięzłe sformułowania, skróty, stosowanie szablonów, frazesów, wyrazów potocznych, obecność pewnych elementów obrazowych. Styl ten jest bardzo zróżnicowany - w zależności od tematu, adresata, wydarzenia (felietony będą różnić się np. od krótkich informacji o wydarzeniach w kraju)
• styl artystyczny - styl literatury pięknej. Cechuje sie występowaniem różnych środków językowych właściwych danej epoce (onomatopeje, porównania, metafory, epitety, rym, rytm), bogactwem słownictwa, środków obrazowania, obecnościć elementów innego stylu.
Zapożyczenia językowe.
Leksykon języka polskiego składa się ze słownictwa rodzimego i zapożyczonego. Zapożyczenia wyrazowe pojawiają się w polszczyźnie od początku jej rozwoju. Są świadectwem naszych kontaktów kulturowych, politycznych i gospodarczych z innymi narodami.
Istnieje pięć rodzajów zapożyczeń:
• właściwe - wyrazy są przyswajane pośrednio lub bezpośrednio z jakiegoś języka
• sztuczne - wyrazy tworzy się w danym języku ze składników obcej mowy
• bezpośrednie - samoistne i bezpośrednie przedostawanie się wyrazów z jednego języka do drugiego
• pośrednie - przenikanie wyrazów za pośrednictwem języków trzecich
• repliki - (kalki wyrazowe) tłumaczenie na dany język wyrazów lub związków frazeologicznych
Przyjrzyjmy się niektórym przykładom wyrazów obcego pochodzenia, występującym w staropolskich zabytkach językowych.
Jednym ze wczesnych zapożyczeń z łaciny jest rzeczownik cesarz. Pochodzi z czasów przedchrześcijańskich i wywodzi się od imienia Juliusza Cezara. Języki słowiańskie zapożyczyły go za pośrednictwem języków germańskich. Był on określeniem władcy. W językach wschodnich Słowian utrwaliła się skrócona forma car. Podobną genezę ma wyraz król. Był on adaptacją germańskiego imienia Karl, które nosił (w germańskim dialekcie) Karol Wielki. Był najpotężniejszym i najsłynniejszym władcą wczesnośredniowiecznej Europy i dlatego też jego imię stało się symbolem i tytułem władcy.
Germańską podstawę ma również wyraz ksiądz. Będący słowiańskim, a potem polskim przekształceniem gockiego wyrazu kunnigs. Zgodnie z germańskim odpowiednikiem oznaczał on początkowo władcę czy dostojnika, także świeckiego. Wówczas wyrazy książe, księżyc oznaczały syna księdza (władcy, dostojnika). Gdy wyraz ksiądz zaczął odnosić się tylko do duchownego, książe stał się synonimem władcy świeckiego, a księżyc uzyskał znaczenie przenośne - "satelita Ziemi".
Najstarsze zapożyczenia wyrazowe z łaciny i greki, dokomywane naczęściej za pomocą języków germańskich, na ogół występują w polskim do dziś. Są to takie wyrazy jak: chleb, deska, kocioł, miecz, ocet, osioł, pieniądz, pług, szkło, wino.
W okresie staropolskim dwa języki najmocniej oddziaływały na polski: czeski i niemiecki. Język czeski wpływał dwojako: z jednej strony pośredniczył w przyjmowaniu wyrazów łacińskich (szczególnie terminologii chrześcijańskiej, ze względu na chrzest), a z drugiej kształtował fonetycznie wyrazy staropolskie. W ten spośob pojawiły się w polskim takie wyrazy jak: kościół (czes.kostel łac.castellum), opat (czes. opat łac. abbate), poganin (czes.pohan łac.paganus) i inn.
Ciekawe była adaptacja wyrazu kmieć. W XV wieku oznaczał on poddaneg, lecz zamożnego gospodarza. Jednakże łacińska podstawa "comes" i czeski odpowiednik "kmet", oznaczała "towarzysza władcy, wodza". Podobne znaczenie miała najstarsza polska forma "kmieć" - "urzędnik książęcy". A więc wyraz ten uległ swoistej degradacji.
Fonetyczne wpływy czeskiego to takie przekształcenia jak: wiesiele (staropol.) - wesele (współ.), sierce - serce, obywaciel - obywatel. Początek renesansowego kształtowania polszczyzny znacznie osłabił wpływy czeskie.
Niemieckie natomiast występowały jako efekt niemieckiego osadnictwa w miastach i na wsi. W związku z tym wpływały na terminologię gospodarczą, społeczną, wojskową itp., np.: cech, celnik koszt, murarz, sołtys, wójt, rynek, bruk, rycerz, hetman.
W okresie staropolskim (do XVI w.) zapożyczenia z innych języków były sporadyczne, jak np. pierwsze zapożyczenia z kultury orientalnej: atłas, adamaszek (arab.), bachmat (turec.), czy z łaciny w terminologii naukowej, teologicznej i akademickiej.
Na powyższych przykładach widać, że źródła zapożyczeń językowych uzależnione były przyczynami politycznymi, gospodarczymi i kulturowymi. I tak przez cały okres średniopolski (XVI-XVIII) zwiększyły się wpływy łaciny. Uczono jej powszechnie w szkołach i akademiach, a jej znajomość świadczyła o poziomie intelektualnym. Była językiem elit, kościoła i dyplomacji. Dlatego też rozwijająca się administracja swoje zapotrzebowania na nową terminologię pokrywała zapożyczeniami z tego języka: akademia, akt, dialog, aparat.
Trwające od XIV wieku konakty z Węgrami zacieśniły się za panowania Stefana Batorego. Skutki: czekan, katana, hajduk, dobosz. Wspólistnienie w jednym państwwie z narodomen ruskim pozostawiła w polskim ślady w postaci takich wyrazów jak: chłystek, hołota, zbroja.
Kontakty z państwami Islamu na płd.-wsch. zaowocowały takimi zapożyczeniami z języka tatrskiego i tureckiego: basza, buława, kobza, ułan.
Akademickie związki uniwersytetów Rzeczpospolitej z uczelniami włoskimi, a także wpływy italskie związane z osobą królowej Bony powodowały zapożyczenia - bank, fraszka, kalafior, szpada, tort.
Wiek XVII zapoczątkował wpływy języka francuskiego, których ośrodkiem był dwór królewski, głównie za sprawą Marii Gonzagi i Marii d'Arquien. W XVII wieku zapożyczenia nie są jeszcze zbyt liczne: batalia, dama, szarża, natomiast nasiliły się znacznie w wieku XVIII za panowania Sasów. Wyparła ona i zastąpiła łacinę (ogólny światowy trend). Pisarze Oświeceniowi podjęli walkę z francuszczyzną, lecz i tak panowała ona do połowy XIX wieku jako język salonów i dyplomacji.
W wieku XX przyczyny polityczne powodowały zaistnienie zapożyczeń z języka rosyjskiego, natomiast popularność i ekspansywność kultury anglosaskiej, a zaczym i języka angielskiego spowodowała wielką ilość zapożyczeń z tego języka.
Przedstaw znane ci słowniki języka polskiego. Kiedy i w jaki sposób z nich korzystasz?
Słownikiem nazywamy zbiór wyrazów ułożonych i opracowanych według pewnej zasady, najczęściej alfabetycznie. Hasła są najczęściej objaśnione pod względem znaczeniowym i ilustrowane przykładami użycia.
Wyróżniamy takie rodzaje słowników jak:
• języka polskiego - jest słownikiem współczesnej polszczyzny. Rejstruje słownictwo współczesne typu ogólnego oraz słownictwo specjalistyczne z różnych dziedzin, w zakresie w jakim interesuje laików. Ze słownictwa niewspółczesnego zawiera te wyrazy, które mają związek ze współczesnym językiem. Znajdują się w nim również popularniejsze regionalizmy i dialektyzmy, a także wyrazy żargonowe i pospolite, które przeniknęły do literatury. Hasło obejmuje min. wskazówki dotyczące wymowy w wyrazach wątpliwych, niektóre formy fleksyjne, definicje znaczeń, przykłady użycia, związki frazeologiczne, powiedzenia, przysłowia w których występuje wyraz, przenośnie, a także skrócone objaśnienie etymologiczne, może też konotację emocjonalną (wulgarny, humorystyczny itp.). W związku z zawartością słownik ten może być pomocny w poszerzaniu słownictwa, poznawaniu znaczenia wyrazów, a także skrótowych definicji (typu encyklopedycznego) i etymologi. Może również rozwiązywać pewne niejasności w kwestii wymowy i odmiany, na które można się natknąc w potocznej mowie.
• etymologiczny - zawiera zasób słownictwa podobny do słownika języka polskiego. Wyjaśnia etymologię, czyli źródłosłów wyrazów w języku polskim. Zajmuje się też pierwotnym znaczeniem, budową morfologiczną i ich ewolucją
• frazeologiczny
• gwarowy
• ortograficzny - jego zadaniem jest przekazania informacji o poprawnym zapisie znaków językowych, czyli o ortografii. Zawiera podręcznikowo ujęte zasady pisowni i interpunkcji, wzbogacone o wyjaśnienia motywów i intencji tego czy innego przepisu. Zilustrowane są one licznymi przykładami. Część słownikowa zawiera hasła w zakresie podobnym do słownika języka polskiego. Dodatkowo zamieszcza się nazwy własne i skróty. Przy haśle podaje się trudniejsze formy odmiany, przykłady stosowania małej i wielkiej litery oraz zasady dzielenia wyrazów (potrzebne naprzykład przy przenoszeniu. Słownik ortograficzny powienien wyjaśniać wszelkie problemy dotyczące pisannia w zakresie ogólnego leksykonu.
• wyrazów obcych - obejmuje słownictwo pochodzenia obcego, używanego we współczesnym języku, w tym też popularniejsze sformułowania specjalistyczne , a także ważne kult. archaizmy (pochodzenia obcego) czy wyrazy z zasobu starszego pokolenia. Hasła są zdefiniowane, opatrzone objaśnieniami etymologicznymi i wskazówkami co do wymowy. Poza wyrazami znajdują się też częściej spotykane obcojęzyczne powiedzenia, sentencje, przysłowia.
• wyrazów bliskoznacznych - zawiera hasła grupujące wyrazy bliskoznaczne, tjs. takie, których znaczenia całkowicie lub częściowo zachodzą na siebie. Wyrazy bliskoznaczne często, choć nie zawsze można stosować zamiennie. Słownik zawiera grupy wyrazów bliskoznacznych, zapoczątkowane pierwszym wyrazem grup (w tym przykłady użycia omawianychwyrazów bliskoznacznych), a także indeks wszystkich wyrazów, które występują w słowniku. Pomaga on wszelkim ludziom piszącym, którzy pragną uniknąć powtarzania się wyrazów w tekście, znaleźć właściwsze określenie, najodpowiedniejszy zwrot
Neologizmy, pojęcie, podział, przykłady
Neologizmy - przeciwieństwo archaizmów; słowa nowe; innowacje.Tworzone są przede wszystkim z konieczności nazywania nowych przedmiotów i pojęć, powstających wraz z rozwojem kultury materialnej i duchowej społeczeństawa. Neologizmy uzasadnione i potrzebne przestają byc neologizmami, gdy się upowszechnią i wejdą na stałe do języka ogólnonarodowego.
Neologizmy dzielimy na:
• neologizmy obiegowe - powstają anonimowo i szerzą się początkowo w wypowiedziach ustnych jako środki codziennej komunikacji jezykowej.Ich funkcją jest nazywanie i przekazywanie informacji.
• neologizmy artystyczne - są formą ekspresji artystycznej, pojawiają się w konkretnym tekście, z zasady pisanym, mają określonego twórcę (Norwid, Leśmian). Służą wywoływaniu doznań artystycznych.
Neologizmami, w większości języków europejskich, nazywane są wyrazy powstałe po II wojnie światowej.
Wyróżnia się neologizmy:
• słowotwórcze - nowe wyrazy pochodne, na przykład zgarniać - zgarniarka; beton - betoniarka. Są to wyrazy tworzone od wyrazów istniejących w języku przez dodawanie przyrostków i przedrostków (zimowisko, odrzutowiec), lub odrzucenie przyrostka wyrazu podstawowego (czołg, dźwig), bądź przez zestawienie początkowych elementów skrótów (ZUS).
• znaczeniowe (semantyczne) - powstałe w ten sposób, że istniejącym wyrazom nadaje się nowe znaczenie. Na przykład ślimak - spiralna trasa łącząca dwa pasma autostrady; korek - tłok, zahamowanie ruchu
• frazeologiczne - związki nowo utworzone (pirat drogowy, stan nieważkości, środki finansowe).
• zapożyczone - wyrazy przeniesione do naszego języka z języków obcych, często w dosłownym brzmieniu i dosłownej pisowni (komputer, nokaut, atelier, alibi).
Źródła neologizmów:
• konieczność nazywania nowych zjawisk
• tendencja do wprowadzania nazw polskich zamiast obcych (helikopter - śmigłowiec).
• tendencja do skrótowości (zabiegówka, przegubowiec).
Stylizacja językowa i jej odmiany
Stylizacja polega na świadomym wprowadzeniu do stylu utworu literackiego środków językowych, właściwych językowi dawnych epok - jest to wprowadzenie do utworu elementów gwarowych, środowiskowych.
Rodzaje stylizacji:
• archaizacja
• stylizacja gwarowa - dialektyzacja
• stylizacja na język potoczny
• stylizacja na język środowiskowy
• stylizacja poetycka
• inne zabiegi stylizacyjne służące celom humorystycznym, satyrycznym
Stylizacja może obejmować cały utwór, pewne jego partie (np. wypowiedzi bohaterów), może dotyczyć wszystkich elementów dzieła (fleksji, składni, słownictwa itp.)
Formy archaiczne od najdawniejszych czasów uważane były za bardzo uroczyste, nadające się do stosowania w stylu podniosłym.
Jednocześnie rozkwit archaizacji nastąpił w Polsce dopiero w XIX wieku. Wiąże się to z rozwojem zainteresowań historycznych. Tematyka historyczna wkroczyła do dzieł romantycznych takich jak "Grażyna" czy "Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza. W tych utworach archaizacja odnosi się głównie do realiów życia rycerskiego (słowa: giermek, rajtar, brzeszczot). Znakomitym przykładem archaizacji dzieła literackiego są powieści historyczne Henryka Sienkiewicza. Sienkiewicz dokonał w "Trylogii" stylizacji językowej na wzór XVII-wiecznej polszczyzny - wzorem dla niego stały się "Pamiętniki" Paska. Zalety zabiegu dokonanego przez Sienkiewicza to po pierwsze wszechstronna stylizacja - w zakresie słownictwa, fonetyki, fleksji, składni, po wtóre sposób zastosowania tych elementów - archaizacja nie zaciemnia czytelności tekstu. W wierszu "Przedśpiew" Staffa archaizacja ma podkreślić związek autora z klasycyzmem. Archaiczne są treść i forma (wyrazy "brzemienna", "niewiasta", "starce")
Stylizacja gwarowa - na przykładzie wiersza "Na skalnym Podhalu" Kazimierza Przerwy-Tetmajera czy "Chłopów" Stanisława Reymonta.
Stylizacja środowiskowa
Stylizacja poetycka - "Ferdydurke" Gombrowicza, "Szewcy" Witkacego, "Monachomachia" Krasickiego - służące parodii, grotesce.
KULTURA RZESZOWA
Rzeszów w południowo-wschodniej Polsce stanowi centrum skupiające wiele instytucji kultury. Środowisko artystyczne miasta to przede wszystkim liczne grono plastyków, muzyków, aktorów i fotografików. Nie brak także artystów rzadziej spotykanych profesji.
Teatr im. Wandy Siemaszkowej należy do najbardziej zasłużonych placówek kultury. Zespół teatralny znany jest ze swej aktywności na scenie własnej i poza nią. Jest organizatorem jednego z najstarszych krajowych festiwali - Rzeszowskich Spotkań Teatralnych. W lutym 1995 roku odbyła się tu wystawa Computer Art Biennale, w której do udziału zaproszono najwybitniejszych grafików z całego świata. Teatr Lalki i Aktora "Kacperek" przez lata funkcjonował jako teatr objazdowy. Jego spektakle prezentowano na licznych festiwalach rodzimych i zagranicznych, m.in. we Francji, Niemczech i Szwajcarii.
Państwowa Filharmonia im. Artura Malawskiego dysponuje dwiema salami koncertowymi uznanymi pod względem akustyki za jedne z najlepszych w Polsce. 85 muzyków zespołu odnosi wiele sukcesów. Na płytach kompaktowych zarejestrowali oni ostatnio m.in. "Requiem" Mozarta oraz "Messa di Gloria" Rossiniego.
Od 34 lat Filharmonia Rzeszowska jest organizatorem Muzycznego Festiwalu w Łańcucie. W pięknych salach pałacowych występowali znakomici artyści, m.in.: Krzysztof Penderecki, Krystian Zimerman, Garrick Ohlson, Bella Dawidowicz, Katia Riccianelli, Emma Kirkby czy Paul Esswood. Obok stałych koncertów we własnej siedzibie, filharmonicy rzeszowscy często goszczą na prestiżowych festiwalach, m.in.: Wratislavia Cantans, Festiwalu Kultury Europejskiej w Krakowie, a także poza granicami kraju.
Od czterech lat w rzeszowskiej katedrze odbywają się Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej. Zaproszeni tutaj artyści korzystają z doskonałych organów, wybudowanych w 1991 r. przez warszawską firmę Włodzimierza Truszczyńskiego.
Biuro Wystaw Artystycznych skupia życie artystyczne miasta i województwa rzeszowskiego. Jest organizatorem wielu imprez, m.in. Ogólnopolskiej Wystawy Malarstwa Współczesnego "Jesienne konfrontacje". Tutaj prezentowali prace twórcy krakowscy: Jerzy Nowosielski, Tadeusz Kantor, Tadeusz Brzozowski, Jerzy Skarżyński.
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie istnieje od 1935 roku. Jego główną siedzibą jest zabytkowy budynek poklasztorny, wzniesiony w II połowie XVII wieku dla zakonu pijarów. Zgromadzone w muzealnych salach zabytki ukazują dzieje miasta i okolic, od prehistorii po współczesność. Uznanie oglądających zyskały także interesujące ekspozycje stałe. W jednej z przyrynkowych kamienic mieści się oddział Muzeum, przechowujący bogate zbiory etnograficzne.
Rzeszowskie znane jest ze szczególnej troski o kulturę ludową. Od 1969 roku organizowany jest Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych. Impreza ta odbywa się co cztery lata. Przybywają na nią dziesiątki młodzieżowych zespołów polonijnych. Występują na scenie hali widowiskowej, rynku oraz ulicach miasta. W trakcie imprezy przez kilka dni życie w Rzeszowie podporządkowane jest tysiącom polonusów z całego świata, reprezentantom 10-milionowej diaspory polskiej. Festiwal służy podtrzymaniu więzi rodaków z polską kulturą ojczystą, umożliwia prezentację dorobku artystycznego Polonii krajowej publiczności.
W 1952 roku rozpoczęła działalność rzeszowska rozgłośnia Polskiego Radia, obecnie nadająca własny, całodobowy program.
W roku 1988 utworzono redakcję lokalnego programu TV. Dziś jest to już program całodzienny. W Rzeszowie ukazują się trzy dzienniki: Gazeta Codzienna "Nowiny" i „Super Nowości”, "Dziennik Polski" (wyd. rzeszowskie) i "Gazeta w Rzeszowie" (regionalny dodatek "Gazety Wyborczej"). "Głos Rzeszowa" jest miesięcznikiem.
Główną atrakcją kulturalną miasta jest klub Absolwet oraz Duet, gdzie można napić się piwa.
